Senbi, 27 Sәuir 2024
5505 1 pikir 12 Tamyz, 2018 saghat 22:44

Polk basqarghan túnghysh qazaq

Qasiyetti Torghay jerinen týlep úshyp, elimizding iygi múraty ýshin enbek etken aptal azamattardy sanap tauysa almaspyz. Olardyng arasynda ótken ghasyrdyng alghashqy shiyreginde Qazaqstannyng qorghanys ister salasynyng órkendeuine hәm qalyptasyp, qanat jangyna airyqsha qoltanbasyn qaldyryp, iyisi qazaq júrtynyng arasynan alghashqylardyng biri bolyp arnayy әskery bilim alghandardyng qatarynda mening atam Qoghabay Jolamanovtyng túrghanyn maqtan etemin.

«Torghaydaghy halyq búqarasy qarsylyghynyng órshui, әsirese, 1916 jylghy últ-azattyq, otarshyldyqqa jәne feodalizmge qarsy kýreste aiqyn bayqalady… Múnan song kóterilis býkil Qazaqstan territoriyasyn tegis qamtydy. Jazalaushy otryadtarmen qaruly qaqtyghystar birneshe ailargha sozyldy. Kóterilisshilerge halyq batyry Amangeldi Imanov pen bolishevik Áliby Jangeldin basshylyq etti. Patsha әskerleri kóterilisti qataldyqpen basyp janshydy. Kóptegen kóterilisshiler men beybit halyq qyrghyngha úshyrady» dep jazylghan. Osy tústa endi ghana at jalyn tartyp mingen on alty jasar bozbala Qoghabay da ózimen oqityn bir top jigitpen birge kóterisshiler «armiyasyna» aralasyp, Torghaydaghy kóterilisting oshaghy bolghan Tosyn qúmyna deyin barady. Aqyry el mýddesi ýshin joryqqa shyqqan ol Áliby Jangeldinning otryadynda ýsh jyldan asa uaqyt bolady. Shayqastargha atoylap kirip, dúshpannyng saghynyn syndyratyn batyl jigitting erjýrektigi sol tústa-aq auyzdan auyzgha taraghan anyzday bolyp ketken edi. Kóp úzamay batyr minezdi azamatty Áliby Jangeldinning ózi angharyp, ony oqqaghary etip alady. Áliby Jangeldin 1919 jyly qaramaghyndaghy segiz jigitti bar bedelin salyp, Orynbordyng әskery uchiliyshesine oqugha týsiredi. 1924 jyly sol torghaylyq segiz jigitting beseui әskery uchiliysheni tolyq bitirip shyqty. Olar Qoghabay Jolamanov, Ghabdyjauat Jalenov, Omarbek Eshanov, Seytqaly jәne Tomay ruynan shyqqan Sәduaqas degen azamattar bolatyn.

Qoghabay Jolamanov sol oquda jýrip, Serov bandasyn joygha, Mongholiya men Qytay jerindegi kenes-japon qaruly qaqtyghysy – Halqyn-Gol shayqasyna, Orta-Aziya basmashylaryna qarsy kýresterge qatysyp, jauyngerlik erlikterimen kózge týsedi. Qoghabay әskery uchiliysheni agha leytenant sheninde bitiredi. Soghys bastalghannan keyingi alghashqy ailarda Qoghabay Jolamanov ózi tilenip, maydangha attanghan joghary shendi ofiyserlerding biri boldy. Sonday-aq, soghys bastalar aldynda qazaqta tek ýsh qana polkovnik bolghanyn, olar keyin general atanghan Sabyr Rahimov jәne Shәkir Jeksenbaev, al ýshinshisi Qoghabay Jolamanov ekenin airyqsha atap ótuge bolady.

Keyin auyldaghy kónekózderding aituy boyynsha, 1942 jyly tamyz-qyrkýiek ailarynda oblystan lektor kelip, jerlesteri Qoghabay Jolamanovtyng erligi turaly Qostanay oblysynyng «Bolishevik joly» gazetine shyqqan maqalany oqyghanyn bildim. Maqalada onyng úrys dalasynda auyr jaralanyp, gospitaligha týskeni, ordenmen marapattalghany turaly jazylghan eken. Amal neshik, atama Jenis kýnining aq janbyrly quanyshyn kóru jazbady. Soghysqa attanghan qalpy, maydanda habar-osharsyz ketti. Tughan jerding bir uys topyraghy búiyrmay, mәngige tynys­tap jatqan jeri belgisiz bolsa da, men ýshin baba ruhy әrqashan jadymda jýrgenin sezemin. Óz kezegimde qolyma qalam alyp, atanyng jauyngerlik jolyn hatqa týsirudi paryzym dep sanadym.

Bizder –soghystyng yzgharyn sezbegen keyingi úrpaq ýshin babalarmyzdyng Otan ýshin keudesin oqqa tósegen erlikteri mәngilik ónege, ruhtarynyng aldynda basymyzdy ie bermekpiz.

Arhat Gharypjan

Abai.kz

1 pikir