Eki jyldyng aldynda 2009 jyly jýrgizilgen halyq sanaghynyng resmy qortyndy mәlimetine qaraghanda: elimizdegi barlyq halyqtyng sany - 16 009 600 (on alty million toghyz myng alty jýz) adamgha jetken eken. 1999-2009 jyldar aralyghynda túrghyndar sany - 1 miyl.  adamgha ósken.  Qazaqtardyng sany 10 096 800 adamdy qúrap otyr. Barlyq túrghyndardyng - 63,9 payyzy.

Qysqasy, songhy 10 jylda elimiz túrghyndary 1 mln. adamgha ósipti. Osy arada bir shiykilik túrghan siyaqty. Qaranyz: qazirgi tanda 1 mln-nan astam oralman Otanyna oraldy degendi zar qaqsap aitudamyz. Búl sóz keyde Elbasynyng ózining auzynan shyghyp ketip jatyr. Sonda deymiz, myna 1 mln ósimdi tek oralmandar ghana qúrap otyr  ma?! Qazaqstanda atam zamannan ómir sýrip kele jatqan qazaq, orys, kәris, tatar, ózbekting qatyndary qysyr qalghan ba?!  Joq, olay emes. Gәp basqa da. Qazaqstangha 1 mln oralman kóship kelgen joq. Songhy 10 jylda, tipten az adam kóship keldi. 1991 jyldan beri songhy 20 jylda ary ketse 400-500 myng oralman kóship keldi. Qalghan 500 myng adam úshty-kýili joq. Sóitip el aman, júrt tynysh ta jarty million qazaq joghaldy.

Eki jyldyng aldynda 2009 jyly jýrgizilgen halyq sanaghynyng resmy qortyndy mәlimetine qaraghanda: elimizdegi barlyq halyqtyng sany - 16 009 600 (on alty million toghyz myng alty jýz) adamgha jetken eken. 1999-2009 jyldar aralyghynda túrghyndar sany - 1 miyl.  adamgha ósken.  Qazaqtardyng sany 10 096 800 adamdy qúrap otyr. Barlyq túrghyndardyng - 63,9 payyzy.

Qysqasy, songhy 10 jylda elimiz túrghyndary 1 mln. adamgha ósipti. Osy arada bir shiykilik túrghan siyaqty. Qaranyz: qazirgi tanda 1 mln-nan astam oralman Otanyna oraldy degendi zar qaqsap aitudamyz. Búl sóz keyde Elbasynyng ózining auzynan shyghyp ketip jatyr. Sonda deymiz, myna 1 mln ósimdi tek oralmandar ghana qúrap otyr  ma?! Qazaqstanda atam zamannan ómir sýrip kele jatqan qazaq, orys, kәris, tatar, ózbekting qatyndary qysyr qalghan ba?!  Joq, olay emes. Gәp basqa da. Qazaqstangha 1 mln oralman kóship kelgen joq. Songhy 10 jylda, tipten az adam kóship keldi. 1991 jyldan beri songhy 20 jylda ary ketse 400-500 myng oralman kóship keldi. Qalghan 500 myng adam úshty-kýili joq. Sóitip el aman, júrt tynysh ta jarty million qazaq joghaldy.

Sonda ol oralmandar qalay qoldy bolyp jýr? Qoldy qylghan Kóshi-qonnyng ózi. Kvota payda bolghaly (2000 jyldan bastap) Qazaqstangha qazaq emes, qaghaz kóship kelip jatyr. Kóshi-qon mekemesi arnayy deldeldar arqyly qoldan jalghan oralman jasap, aqsha alyp otyrdy. Qazirgi Kóshi-qon komiytetining tarap ketuine negizgi sebep osy.

Aqihat endi-endi aitylyp jatyr. Ótken jyly respulikalyq basylym «Egemen Qazaqstan» gazetining 14 jeltoqsan kýngi sanynda: «Statistika komiytettining mәlimetine sýiensek, jeke kuәligin (azamattyghyn aitady- avtor) almaghan oralmandardyng úzyn sany 400 myngha jetui mýmkin. Olar Qazaqstan azamattyghynyng jeke kuәligin nege alghysy kelmeydi?! Onyng sebebi týsinikti - olar ne kvota arqyly kóldeneng payda tabudy oilaghan alayaqtar; ne jalghan qújat ótkizgen ómirde joq «óli jandar» dep jazypty. Mine, joghalghan 500 mynnyng 400 myny osy jerden shyghyp qaldy. Qalghan 100 mynnyng tabyluy qiyn emes.

Olar rasynda ómirde joq adamdar. Statistika mәlimeti ótirik aitpaydy.  Al, shyndyghynda búdan әldeqayda kóp. Jemqorlyq shirkin ne istetpeydi. Otanyna kelgisi kelgen oralmandardy keltirmey, Elbasynyng demografiyalyq sayasatyn ayaq asty etip, bólingen qarjyny jep qoi arqyly sheteldegi qazaqtardy Otanyna jolatpaudyng qamyn jasaghan adamdar - qazaqtyng jauy.

QR Bas Prokuraturasynyng jaqynda ghana jariyalaghan mәlimetine sýiensek, Soltýstik Qazaqstan oblysynda  Kóshi-qongha bólingen 137 million tengeni әldekimder jep ketken. Manghystau oblysynda da osynday 136 million tenge «qoldy» bolghan, Shyghys Qazaqstan, Ontýstik Qazaqstan siyaqty birneshe oblystarda oralmandargha salynugha tiyis 700 ýiding úshan-teniz qarjysy jalghan aqpar jasau arqyly jelge úshqan. Qazaqstangha mýldem kelmegen nemese búryn bir ret jәrdemaqy alghan oralmandargha jalghan qújatpen zansyz qarjy tóleu saldarynan 80 million tenge talan-tarajgha týsken. («Egemen Qazaqstan», 4 aqpan 2011)

Sol siyaqty ótken jyly Qyzyljar qalasynyng manynda «Núrly kósh» baghdarlamasy boyynsha 140 ýy salynghan edi. Bir pәterge 5 mln. tenge júmsalghan. Oralmandargha onyng 4,2 mln tengesin tóleu jýktelgen. Ony 15 jylda óteui qajet. Biraq osy ýiler sapasyz. Irgesinen jel anyryp, qatty sóileseng qabyrghasy sógiluge әzir túr. «Oralmandargha osy da jetedi» degendey bólingen aqshany qúrylys firmasy jep qoyghan, - dep jazady «Alash ainasy» gazeti.

«Abay-aqparat»