Jaqynda ghana Abai.kz portalynda jas aqyn Álimjan Álisherding "Qúshaqta meni" kitabyn synaghan "Álimjangha әli izdenu kerek" atty maqala jariyalanghan edi. "Qazaq әdebiyeti" gazetining osy júma kýngi sanynda sol jas aqynymyzdyng kitaby turaly resenziya jariyalapty. Biz jas talaptyng meseli qaytpasyn dep, sol resenziyany oqyrmandar nazaryna úsynyp otyrmyz. 

Álimjan Álisherding kitabynyng taqyrybynyng ózinen jastyq maksimalizmning lebi esip túr emes pe?!

"Qúshaqta meni!" - múnda arsalandaghan ashyq dostyq kónil bar. Ishki bolmysymen egiz kýy keship, ortadan  oqshaulanyp, bara-bara jalghyzdyqqa onbay shyrmalatyn HHI ghasyr adamyn osy kreativti kórinetin әreketting ózi  tang qaldyratyny anyq.

Kitaptyng ishki syryna ýnilmey túryp, aldymen bezendirilu ereksheligine toqtalsaq, odan da jastyqqa tәn janashyldyqqa qúshtarlyqty angharugha bolady. Búl kitaptyng bir-aq "әttegen-ayy" bar - taralymy óte mardymsyz, bar bolghany - 500 dana.

Búl kýni jas talanttyng kitaby shyqqanda quanamyz, "jastar ne jazyp jýr eken, jahandyq ózgeristerding bizding qazaqy ortagha, qazaqy minez ben bolmysqa jaghyp jatqan boyauyn dәl angharyp, bere aldy ma? Qazirgi zamandas janyn dóp basyp tanyp jýr me?" degen súraqtardyng ainalasynda, oiymyz qozdap, qyzyghushylyghymyz lapyldap-aq ketetini ras.
Sebebi, dýnie on tónkerilse de ózgermeytin konseptualdy poeziyagha beriktigimiz keyde, shynynda da, ókinishke jeteleydi.

Aldynghy iydeyalardan ajyrauy qiyn konseptualdy ónerdi - sonyng ishinde poeziyany  "únatam" deytinderdi men  "imitatorlar" dep atar edim.
Sonymen, Álimjan Álisher qanday aqyn?

Jas talanttyng tyrnaqaldy kitabynda biz izdegen janalyq bar ma?

"Jaratylys" óleninen:
Men aspangha qol sozamyn,
Qol sozady aspan maghan, - degen joldardy keziktirdim. Kýlli tirshilikting ózara tylsym baylanysy bar ekenin sәtti kórsetken, múnysy dúrys, sonysymen ólenning negizgi ózegin tanugha degen qyzyghushylyghyndy oyatady.

Alayda, búdan әri aqyn:
Tek jaqsylyq ansa, janym,
Ómirim bar bastalmaghan,-degen solqyldaq, әlsiz joldardy algha tartady. Jas órken japyraghyn jaynatyp, kókke sausaq sozsa, aspan jyly jauynyn da, shuaghyn da ayamay meyirlense, "jaqsylyq ansap" qana bir kýnin ótkizu adamzat balasyna layyq pa? Ertendi josparlau, maqsatqa úmtylu, múzdy jaryp, tau qoparu syndy jasqa tәn boydaghy búla kýshti qayda qoyasyn? Sonday-aq, jas órkenning ómiri dәnegi jerge týskende-aq bastalyp ketetinin aitqym keledi. Jas aqyndar zaman tynysyna say, uaqyttyng qysqalyghyn hәm qymbattyghyn baghalasa, tereng sezinese degen tilek bar.

Búl aityp jatqan bolmashy synymyz Álimjan aqynnyng jaman aqyn ekenin bildirmeydi. Onyng jyrlarynda dionistik kónil-kýy bar, birynghay múngha salynu kóp bayqalmaydy. Sonysy quantady. "Ekstaz" óleninde:
Joqshylyqqa ókinbey, bargha synbay,
Kórinbeytin ústaghan qolgha syrnay.
Jauyn jausa qyzyqqan әr tamshygha,
Jәndik kórse, syrlasqan joldasynday,- dep, óner adamynyng bolmys-minezin dóp basyp surettep beredi. Shynayy ómirdi ekstaz kýiine týsken adam, shynynda, qabylday qoymaytyny anyq, jabayy taypalardyng shaman-baqsylarynan Buddagha deyin, odan keyingi diny mistikterding psihologiyalyq kýiinen diny ekstaz hali bayqalsa, búl erekshelikting búdan basqa da týrleri bar ekenin bilemiz, sonyng ishindegi  shygharmashylyq adamyna tәn ereksheligi turaly:

Siz olay qaramanyz, esim dúrys,
Qantardyng toqsanynshy kýni býgin,- dep oy órgen Álimjan Álisher aqyndyq óner - jan men Qúdaydyng ózara tylsym baylanysy degendi  jetkizgisi kelgeni anyq.

Jas aqyn ólenderinde ózindik oy aitugha tyrysady, búl - anyq. Sóitse de qazaq poeziyasyndaghy konseptualdy baghyttan yaky dәstýr jalghastyghynan irge ajyratyp, bólek  kete almaydy. "Tughan kýn" óleninde ol óz tughan kýninin  belgili aqyndarmen qatar ekenin aityp, sol ýshin qantar aiyna madaq aitypty.

Osy ólen:
Bolashaqqa ýnsiz qarap túrmyn men,
Ortasynda Qadyr menen Qasymnyn, - dep týiindeledi.

Qazirgi qaynap túrghan kezenning shumaq bolyp qalanghysy keletin sәtteri men mezetteri jetkilikti. Qazirgi adam men jiyrma jyl búrynghy adamnyng arasy jer men kóktey. Býgingi adam jany aqynnan ózin psihologiyalyq túrghydan jitirek zertteudi kýtedi. Jalt-júlt sezim, әsire kónil, ýnsiz týsinisu formalary qazir mýldem basqa bolsa,  kýtu, saghynu, kezdesu, qoshtasu jaghdayy  da mýldem basqasha. Býgingi adam - gharyshtyng bólshegi, belgili bir shenberdegi jýiening emes...

Álimjannyn  "Jandauys" deytin dialog-óleni bar. Sonda ol bir nәrseni moyyndaydy:

- Nege kóktem demeysing atqan kýndi?

-  Búzu onay bolmady taptauryndy! - deydi ol.

Demek, jas aqyn poeziyadaghy taptauryndy búzugha tyrysady. Búl kónilge ýmit úyalatauy mýmkin be?

Álimjan Álisher ólenderi turaly shyqqan bir syn maqalada ony "aqyn emes" dep uәj aitqan zamandas, qatarlastary boldy. Alayda, talantty jastyng aqyn ekenin aighaqtaytyn myna bir ólenin algha tartqym keledi:

Kóz aldym túrsa daghy búldyr bolyp,
Este qalar eshteme býldirmedik.
Men bir týni ýiimnen qashyp shyqtym,
Qayyqqa mingim kelip.
Qúday, meni sol sәtte baqytty ettin,
Júldyzyna tang qalyp baqyt kóktin.
Qapiyada qayyghym audarylyp,
Batyp kettim.
Angharyp býginimdi, ótkenimdi,
Bilmedim,
Qayda?
Qashan?
Shekteludi.
Eshkim әli bilmeydi sodan beri,
Mening batyp ketkenimdi.

Álimjan Álisher - syrshyl liriyk, talantty aqyn. Ol әli de izdenis hәm damu ýstindegi qalam iyesi. Álimjannyng aldaghy shygharmashylyghynan zaman tynysyn dóp basqan, jana zaman adamynyng bolmys-talghamymen әdemi ýndesetin әserli lirika kýtemiz.

Anar Qabylqaq, synshy

Abai.kz