Senbi, 27 Sәuir 2024
Bilgenge marjan 11744 0 pikir 25 Shilde, 2018 saghat 19:13

Gepatit - qauipti dert

Bizding qoghamda adamdar auruy jayly aitqandy únatpaydy. Onyng bir sebebi - tóniregine dimkәs bolyp kórinuden saqtanu bolsa, ekinshisi - oryndy-orynsyz súraqtardan qashqaqtau. Saldarynan problema aitylmay jabuly kýii qalady. Sodan song "auruyn jasyrghan óledinin" keri keledi. Ótken ghasyrdyng 90-shy jyldarynda virusty gepatit saldarynan tuyndaghan ótkir infeksiyalar, sirroz syndy bauyr aurulary 890 myng adamnyng ómirin qidy. 2013 jyly búl kórsetkish 1,45 milliongha jetti. Múnyng bәri gepatitti qauipti dert retinde moyyndamaudan, kópshilikting búl auru jayly kóp bile bermeuinen deydi mamandar.

 

Birinshi qadam. Júrtshylyqtyng sauatyn arttyru

Gepatit — bauyrdyng qabynuy. Onyn: A, B, C, D jәne E degen týrleri bolady. Olardyng әrqaysysynyng óz erekshelikteri bar, belgileri de әrtýrli. Bәrinen qauiptisi - E gepatiyti. Ony erte anyqtau qiyn. Syrqattardyng 90 payyzy - ótkir gepatitke shaldyghady: múndayda nauqastyng kózi men terisi sarghayyp ketedi. Alayda, emdelip shyqqan pasiyent boyynda aurugha qarsy immuniytet payda bolady.

Sarghay - gepatitting aiqyn әri kópshilikke jaqsy tanys belgilerining biri. Biraq key jaghdayda aurudyng eshqanday belgisi bayqalmauy da mýmkin. Sol sebepti ózin jaysyz sezingen adam densaulyghy men aghzasynda bolyp jatqan ózgeristerge múqiyat zer salghany abzal. Virus organizmge týskennen keyin bauyr jasushalaryn zaqymdap, onyng qyzmeti búzylady. Qabynghan bauyr der kezinde emdelmese jasushylardyng ornynda eshbir funksiya atqarmaytyn paydasyz tin payda bolady. Keyin ol fibroz, sirrozgha nemese qaterli isikke ainalyp ketui mýmkin.

Álemdik statistikagha sýiensek, dýnie jýzinde 250 millionnan astam adam V gepatiyti virusyn júqtyrghan bolsa, taghy 71 million adam S gepatiytimen auyrady. Saryaurudan bolatyn ólim-jitimning 96 payyzyna gepatitting dәl osy eki týri sebepker. 2017 jyly Qazaqstanda 70 myngha juyq adam gepatit júqtyrghan, onyng 5 147-si aurudy janadan júqtyrghandar.

A jәne E gepatiyti virusy juylmaghan azyq-týlik arqyly, al qalghan týrleri jynystyq jolmen jәne qan arqyly taralady. Biraq búl aurudy nashaqorlar nemese jynystyq qatynas kezinde saqtanbaytyn adamdar ghana júqtyruy mýmkin degen sóz emes. Eger dúrystap zararsyzdandyrylmasa manikur, tatuirovka jasaytyn qúraldardan, stomatologiyalyq jәne hirurgiyalyq qúraldardan da qauip tónui mýmkin. Tazalyq saqtaghan jaghdayda virus túrmystyq jolmen taralmaydy. V gepatiyti anadan balagha jýktilik kezinde nemese bosanu barysynda berilui yqtimal.

ImperialCollegeLondon jәne UniversityofWashington ghalymdary virusty gepatitting ólim-jitim jaghynan malyariya, VICh, SPID pen tuberkulezden kem týspeytinin dәleldedi. Ghalymdar 1990-2013 jyldar aralyghynda, yaghny 23 jyl boyy әlemning 183 elinen mәlimet jinaqtaghan. Osy uaqyt ishinde bauyr auruynan bolatyn ólim-jitim kórsetkishi 63 payyzgha ósken. 1982 jyldan bastap dýnie jýzinde V gepatiytine qarsy 1 milliard doza vaksina salynghan. Soghan qaramastan odan bolatyn ólim sany azaymay otyr.

Al, zertteu júmystaryna júmsalghan investisiya men kýshting arqasynda tuberkulez, VICh pen SPIYD-ten bolatyn ólim-jitim azayyp keledi. 2013 jyly әlem boyynsha SPIYD-ten 1,3 mln, tuberkulezden 1,4 mln, malyariyadan - 855 myng adam kóz júmghan. 2000-2016 jyldar aralyghynda VICh indetin janadan júqtyrghandar sany 39 payyzgha, odan bolatyn ólim-jitim de edәuir qysqarghan. Al, gepatitten 2013 jyly 145 mln adam kóz júmypty. Gepatitting qahary qaytpauynyng bir sebebi - qarjynyng tiyisinshe bólinbeui, deydi mamandar.

 

Ekinshi qadam. Saqtansan, saqtaydy.

Bizding qoghamda gepatitti nashaqorlar men kommersiyalyq sekspen ainalysatyndardyng auruy dep esepteytinder az emes. Ángimeni "ot basy, oshaq qasynan" shygharghysy kelmey, jasyryp ústaytyndardyng qarasy azaymauy sondyqtan.

Jalpy, búl aurudyng tyrnaghyna kez-kelgen adam iligui mýmkin. Dýniyejýzilik densaulyq saqtau úiymynyng mәlimetinshe, túrmysy baquatty, damyghan elderde túratyn azamattar aghzasy kerisinshe, virusty tez qabyldauy mýmkin. Sondyqtan "saqtyqta qorlyq joghyn" esten shygharmaghan jón. Ol ýshin qauipsizdikting qarapayym ghana erejelerin este saqtanyz. Áyelder manikur jasaghanda óz jiyntyghyn paydalanghany dúrys nemese qúraldaryn múqiyat zararsyzdandyratyn senimdi maman tauyp alynyz. Jalpy, ótkir, kesetin qúraldarmen qyzmet kórsetetin kez-kelgen jerde (stomatologiyalyq klinika, barber-shop, tatu salony) abay bolghan dúrys. Biraq keyde gepatit adamy faktorgha qatysy joq beymәlim jaghdaylarda da taraluy әbden mýmkin. Oghan 1988 jyly azyq-týlik pen auyz sudyng lastanuy saldarynan 300 myng adam saryauru júqtyrghan Shanhay oqighasyn mysalgha keltiruge bolady.

Degenmen saqtyqty kópshilik jinalatyn oryndardan, nauqastardan irgeni aulaq salu dep týsinbegen jón. Shyn mәninde, V gepatiyti basseyn arqyly, sýiiskende nemese qúshaqtasqanda, sonday-aq, ortaq ydys-ayaq arqyly júqpaydy.

 Virustan qorghanudyng negizgi joldary:

  1. Taza auyz su
  2. Jeke gigiyena talaptaryn saqtau
  3. Tazalyqqa jiti mәn beru (sonyng ishinde, zararsyzdandyrylghan shpriys, ústara jәne medisinalyq otagha arnalghan t.b. qúraldar)
  4. Jynystyq qatynas kezinde saqtanudy úmytpau
  5. Immunizasiya

 

Ýshinshi qadam. Immunizasiya

Vaksina egu kerek pe әlde, joq pa? Ekpege qarsylyq bildirip jýrgender olardyng qúramynda balalardy autizm, diabet, skleroz, bedeulik syndy aurulargha shaldyqtyryp, zeyin qoy qabiletin tómendetetinin zattar baryn algha tartady.

DDSÚ mәlimetinshe, dәl osy immundau sharasy jyl sayyn 2-3 million adamdy ólimnen arashalap qalugha mýmkindik beredi. Vaksina organizmning qorghanys jýiesin belgili bir aurudan nemese infeksiyadan qorghaugha júmyldyrady. Immundau halyq densaulyghyn saqtaugha mýmkindik beredi. Sondyqtan Dýniyejýzilik densaulyq saqtau úiymy ekpe egu sharasyn densaulyqqa salynatyn tiyimdi investisiya dep tanydy.

Qazaqstanda jappay ekpe egu nәtiyjesinde songhy 25 jylda V gepatiytimen auyrghandar balalar sany 1234,5 ese, eresekter arasynda aurudyng taralu kórsetkishi 311,5 ese azayghan.

Qazir A, B, D jәne E gepatiytine qarsy vaksinalar bar. Ókinishke oray, olardyng baghasyn qarapayym halyqtyng qaltasy kótere bermeydi. V gepatiytine qarsy salynatyn vaksina D gepatiytining aldyn alugha kómektesedi. Al, S gepatiytine qarsy tiyimdi vaksina әzirge jasalghan joq.

«Býgingi tanda gepatitten qorghanudyng eng tiyimdi joly - ekpe saldyru, — deydi Mindetti әleumettik medisinalyq saqtandyru qorynyng basqarushy diyrektory Serik Tәnirbergenov. — Memleket kepildendirilgen tegin medisinalyq kómek paketi arqyly azamattargha qauipti aurulardyn, sonyng ishinde, gepatitting aldyn alugha mýmkindik berip otyr.

Ár adam gigiyena talaptaryn saqtap, dúrys tamaqtansa, ziyandy әdetterden bas tartyp, sportpen ainalyssa, aurudyng aldyn alu maqsatynda dәrigerge uaqtyly qaralyp, tiyisti vaksinalardy saldyryp túrsa bolashaqta últ densaulyghy jaqsara týsetinine senimdimin».  

Abai.kz

0 pikir