Beysenbi, 16 Mamyr 2024
Tamyr 4801 12 pikir 13 Shilde, 2018 saghat 03:46

27 jyldan beri qazaq ózin-ózi izdeumen keledi

Egemendik alghan 27 jyldan beri qazaq ózin - ózi taba almay, izdeumen keledi. Kóp qazaq kóz aldyndaghy kinodan izdep, ondaghy keypkerding atyn úl-qyzdaryna qoyyp, solarsha kýn keshkisi keldi. Shashtaryn san týske boyady. Múrnyn tesip, qúlaghyn kesti. Kózildirik taqty. Úzyn túmsyq qyzyl púshpaq kiyip, moynyna it taghatyn juan shynjyr taqty.

«Ringo, Renzo, Ninty one, Orda, Keshiu»  taghy basqa toptargha eliktegen jastar men jasamystar basqa mәdeniyetten qazaqty izdedi.

Besik tayanghan ana esti әn men essiz әndi, er men әieldin, jas pen kәrining әnin aiyrmay,  sәbiyine sony aitty. Balapan bala kýidim-sýidim dep әn salyp qazaqty ózinshe izdedi. Bireuler teatrdaghy әielge ainalghan erkekterge eliktese, taghy bireuler as ýide tamaq jasap jýretin erkek әnshilerge eliktep, as ýiden әielin quyp shyqty.

Ýiinde it ústap, kóshede tóbeti qalay bastasa solay ketip bara jatqan, óz baghyty joq qazaq kelinshekteri de Almaty kóshelerinde kezdesedi. Týn balasy jatpay, qazaqty týngi klubtan izdegenderdi «ishing bilsin» dep aitpay-aq qoyalyq. Solay san mәdeniyetting ishinen qazaqty izdep jýr.

Diplomy bar student qazaqtyqty qaladan tórt jyl boyy tappay, auylgha keldi. Salt-dәstýrden tappady. Ata dininen, ghylymynan tappady, sharshady...

Ýkimetten alghan aqshany tauysyp, ýiin satyp, qalgha qaytugha jýgin buyp-týidi.  Auylda eki qolgha bir kýrek tappaghan, diplomy joq boz bala, qaladan auylgha júmys izdep kelgen studentke, tanghala qalagha ketti. Seyfulin kóshesining boyynan izdegenin tappay, «ytup, vatsap, feysbuk» t.b ghalamtordyng ishinen izdep kezip ketti. Auyldyng qara domalaghy ózin joghaltyp tozangha ainalyp ketti... jerge týsken bir kýnderi kóshe syprghysh ony qoqysqa jiberdi...

Dinnen izdegender arab qoghamyna egemendik alghan alghashqy jyldardan ketip, aqidadan adasyp, dәstýrli týrki imannan alystap, ata-babasy ústanghan taqualyq joldy «sopylyq» dep, «taza, pәk, taqualyq» degen maghyna beretin, ilimge suarylghan, iman ruhyna singen qazaqtyqtan qorqyp, Buddist sopylary men Hristian sopylaryna óz atalaryn úqsatty.

Qazaq dalasynda kesenesi aspandap túrghan әuliye-abyzdargha ýrke qaraytyn, tipti olardyng kesenelerin qúlatyp, sonyng astynan qazaqty izdegisi keledi, kiyeli sanalghan jerlerding kiyesin qashyrugha tyrysty, joly bolmady.

Qazaq әdebiyetindegi «keshegi ótken zamanda, din músylman amanda» dep bastalatyn epostyq qisa-dastandardy óz aldarynsha ózgertip, jyr joldarynda kezdesetin «Áulie qoymay qydyryp, etegin shengel sydyryp, jeti pirge tanysqan, Áuliyege at qoyyp, qorasangha qoy aityp, qabyl bolghan tilegi, jarylghanday tilegi» /1,4/

«Jәrdem bolsyn Qúdayym, medet tilep pirlerden, Jaratqannan súrayyn, Ghayyp eren,  qyryq shilten  adassa jolgha salyp jýr, syrtynan qorghap baghyp jýr, Jaratqan IYem qoldasyn, jolbarys bolsyn joldasyn»./2/ degen jerlerdi týgelimen alyp tastau arqyly qazaqtyqty izdedi, adasty...

Payghambarymyzdyng «músylmen ishimen de, syrtymen de әdemi» degenine keraghar júmys jasap, sholaq shalbar kiygen,  jabayy saqaly bar, múrty joq ýrkerdey top payda boldy, tipti olar qoghamda «bauyrlar» degen termindi basqasha janartty, qandyq tuysqandyq emes, ruhany tuystar shoghyryn qalyptastyryp, namazda, taghy basqa qúlshylyghy joq, bylayghy júrtty kәpir dedi. Kelinge sәlem salghan, Allagha shiyrik qosqan men ten, adam tek bir Allagha bas iyip sәjde jasauy kerek, basqa nәrsege bas iu qate dep eldi ýrkitse, әruaqtargha Qúran oqyghan dúrys emes, Qúran-Kәrim tirilerge ghana týsken dep Qúrannyng dausy shyqsa, ajaly kelip qalghanday,  bastaryna jabatyn birdene izdep abyr-sabyr kýy keshetin qara halyqtyng dәstýrli týsinigin byt-shyt etti.

Qúran tek óli adamdardy eske alghanda, qabir basyna barghanda ghana oqidy dep ólim shyqpaghan ýide Qúran oqymaytyn, nemese jas otauda Qúran oqyugha qatang tiyim salghan qazaqty úiqysynan shoshytty. Meshitte namaz oqudy uәjip deytin olar namazdan song әruaqtargha Qúran baghyshtaudan búryn dalagha at tondaryn ala qashatyn boldy. Olar  ýshin Qazaqtyng barlyq sal-dastýri bidaghat boldy, qazaqtyqtan әbden jerindi. Tipti payghambar jasy 63 degen qazaqy týsinikti 40 jaspen auystyrdy.

Al baylardyng qazaqty izdeui óz aldyna bólek bir әlem, úshaqtaryn altyngha toltyryp, shetel asyp ketken eks sheneulikter dýniyede elikteytin kim bar solardyng bәrining aldyna әlde qashan týsip ketken, Europalyqtardyng ózi bizding qazaqtargha eliktep jýr.

Paydalanghan әdebiyetter:

  1. Batyrlar jyry.1-tom.-Almaty:Jazushy,2007.-256 bet
  2. Gasyr mediya ortalyghy. Audio jazbasy.2018 j

Núrhalyq Abdyraqyn

Abai.kz

12 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2066
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2495
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2104
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1608