Júma, 26 Sәuir 2024
Anyq-qanyghy 5338 5 pikir 27 Sәuir, 2018 saghat 10:45

Qandasymyz qúqyq qorghau organdarynyng kesirinen 4 jyl boyy azamattyq almay jýr

 Qazaqstan Respublikasynyng

Bas prokurory Q. Qojamjarovtyng nazaryna

Byltyrghy jyldyng ayaq jaghynda maghan Auyt Múqiybek aghamyz habarlasyp, osydan birneshe jyl búryn Qytaydan kәsipkerlik maqsatta kelgen qandasymyzdyng isti bolyp, QR azamattyghyn ala almay ne eline qayta almay jýrgenin, soghan kómek qolyn sozuymdy súraghan bolatyn.

Men ispen tanysyp bastaghan kezde, QHR azamaty Masiphan Qonaygha qatysty QR QK-ning 190-babynyng 4-bólimimen №151968031001809 sandy qylmystyq is boyynsha sotqa deyingi tergep tekseru amaldary, Almaty Oblystyq IID-ning Tergeu Basqarmasymen jýrgizilip jatyr eken.

Isting mәn-jayymen tanysqan men tang qaldym. QR qylmystyq prosestik kodeksining 192 babynyng 2 bóligine sәikes, tergeu merzimi 2 aidan әri aspau kerek, yaghny sol merzim ishinde tergeu ayaqtalyp, is sotqa joldanyp, sottta óz kezeginde 1 ay ishinde qaralyp, Ýkim shygharyluy tiyis. Bizding jaghdayda, týk qiyndyghy joq isting tergelui birneshe jylgha sozylghan, sol uaqyt ishinde Mәsiphan Qonaygha qatysty tergeu organdary men Ile audandyq prokuaturasy tarapynan, «Mýlikti kepilge qoy» sharasy qoldanylyp, artynan ony ózgertip, «qamaugha alu» týrindegi sharalar birneshe retten qoldanylghan, is sotqa 4 ret baryp, 4 ret sotpen prokurorgha qaytarylghan. Oghan sebep retinde, Ile audandyq soty Mәsiphan Qonaydyng qúqyqtary ayaqasty etilgendigin prokurorgha qaytaru turaly Qaulysynda birneshe mәrte kórsetse de, prokuror tergeushining jeteginde ketip, isti qayta-qayta sotqa joldaumen bolghan.   Ol az bolghanday, ózi kelisim berip qabyldaghan «Mýlikti kepilge qoy» bas sharasyn, eshqanday qúqyqtyq negiz bolmasa da, tergeushining yqpalymen ózi qayta búzyp, Mәsiphan Qonaydy qamap tastaghan. Men ispen tanysyp jatqan kezde jaghday osylay bolatyn.

Eng birinshi men tergeushi men prokurordyng әreketine sotqa shaghym keltirip, Mәsiphan Qonaydy qamauda jatqan jerinen qaytadan, Almaty oblystyq soty arqyly «Mýlkin kepilge qoy» arqyly bostandyqqa shyghardym.

Odan keyin Almaty oblystyq IID-ning tergeushisi Rysbekovtyng nazaryn 2015 jyldan beri Ile audandyq sotynyng isti prokurorgha qaytaru turaly Qaulylarynda kórsetilgen talaptardyng oryndalmay kele jatqanyna audardym. Ol az bolghanday, maghan deyin Mәsiphan Qonaydyng qorghanu qúqyghy óreskel búzylghan, oghan ne tergeushi ne prokuror nazar audarmaghan, nazar audarmaghany bylay túrsyn, sol zang búzushylyqtar Ile audandyq tergeu organdarynyng «kómegimen» jýzege asyrylghan. Atap aitqanda, maghan deyin Mәsiphannyng qúqyqtaryn A.Tolkumbaev, A.Urunov, N.T.Kametov, G.Eshengaziyeva, R.Kojasheva, S.Kaliyeva, J.A.Smagulova degen advokattar qorghaghany, alayda olardyng ishinde ekeui mýldem qazaqsha bilmeytini, al Mәsiphannyng kerisinshe oryssha bilmeytini, atalghandardyng ishinen 3 advokattyng birde-bir tergeu әreketine qatyspastan, Mәsiphannyng syrtynan qoldaryn qoyyp ketkeni anyqtaldy. Tiyisinshe, olardyng «qatysuymen» bolghan barlyq tergeu әreketteri zansyz dep tanylyp, is materialdarynan alynuy kerek edi, alayda, oghan qynq etken tergeushi bolghan joq, isti qaytadan aiyptau aktisimen Ile adandyq prokuroryna, al prokuror bolsa sotqa osymen  5-i mәrte joldap kep jiberdi.

Zangerler tilimen aitqanda, «saqaly shyqqan» qylmystyq is Ile audandyq sotynyng sudiyasy Batyrovtyng óndirisine týsti. Isti jan-jaqty zerttep, zerdelep, qorghaushy taraptyng pikirin tyndap (biz isti prokurorgha qaytaru turaly ótinish bergen bolatynbyz), sot osymen 5 mәrte isti prokurorgha qaytardy. Oghan qosa, Almaty oblystyq IID tergeushisi Rysbekovtyng ýstinen jeke Qauly shyghardy. Oghan sebep retinde sot óz Qaulysyda myna mәn-jaylardy tizip kórsetip berdi (sot Qaulysynan ýzindi);

Oghan qosa, QR QPK-ning 24 babynyng 5 bóligine sәikes, is boyynsha kýdiktini әshkereleytin de, aqtaytyn da mәn-jaylar anyqtalugha jatatyndyghy kórsetilgenmen, tergeushi isting mәn-jayyn jan-jaqty, tolyq jәne obektivti zertteuge ózgedey jolmen kedergi keltirgen, yaghny is qújattaryna 10 tom 78 is betinde QHR qúzyretti organdaryna halyqaralyq kómek kórsetu turaly ótinish jibergen turaly mәlimet tirkegen. Biraq, tergeushi búl ótinish QHR qúzyretti organdaryna ketpegendigin bilgen jәne oghan jauapty kýtpey, birjaqty tergeu jýrgizgendigin bildirip, isti aiyptau aktisimen ayaqtaugha asyqqan. Onyng ishinde, 21.12.2017 jylghy sot qaulysynda, is boyynsha sottalushy Masiphan Konaygha qatysty tergeu birjaqty jýrgizilgeni kórinedi, atap aitqanda onyng tergeude bergen jauabynda naqty kirpish zauytyn Tutybaev Asqarmen birge júmys jasap soqqanyn, A.Tutybaevtan alghan aqsha qarajatyn ózara alys beristerimen japqanyn, keyinnen zauytty A.Tutubaev ózine alyp alghanyn kórsetken uәjderin, aldyn-ala tergeude sottalushy K.Masiphan atalghan zauytty soghugha qatysqandyghy nemese qatyspaghandyghyn, atalghan zauyttyng iyesinen jauap ala otyryp, soghylghan kirpish zauytyna sottalushynyng ýlesi barlyghy nemese joqtyghyn anyqtamay, kórsetilgen uәjderdi búl joly da tergeushi teksermegen. 07.04.2017 jylghy Ile audandyq sotynyng qaulysynda, onyng ishinde sottalushynyng uәjderin tolyq tekseru ýshin halyqaralyq tapsyrmany QHR joldau arqyly tekseru qajettigi kórsetilgen.

Sottyng búnday sheshim qabyldauyna Qazaqstan Respublikasynyng 2005 jylghy 28 qarashadaghy №91 Zanymen ratifikasiyalanyp, 2006 jylghy 24 sәuirde kýshine engen «Niu-Yorkte 1966 jylghy 16 jeltoqsanda jasalghan «Azamattyq jәne sayasy qúqyqtar turaly halyqaralyq paktinin» 14 babynyng 2 bóliginde kórsetilgen negizder, yaghny qylmystyq is boyynsha aiyptalghan әrbir adam, kinәsi zang boyynsha dәleldengenge deyin, kinәsiz dep esepteluge qúqyly delingen talaptar sebep bolghan. Atalghan jәne 29.10.2015 jylghy, 29.05.2016 jylghy, 20.10.2016 jylghy, 21.12.2017 jylghy sot qaulylary, prokurordyng narazylyghyna qaramastan apellyasiyalyq sot satysymen kýshinde qaldyrylyp, zandy kýshine enip, onda kórsetilgen sotqa deyingi tergep-tekseru kezinde jiberilgen kemshilikterdi joy ýshin, qylmystyq is prokurorgha joldanghan. Biraq, jogharyda kórsetilgen «Azamattyq jәne sayasy qúqyqtar turaly halyqaralyq pakti», sol siyaqty Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasynyng 76 babynyng 3 bóliginde kórsetilgen: sottar sheshimderinin, ýkimderi men ózge de qaulylarynyng Respublikanyng býkil aumaghynda mindetti kýshi bolady degen talaptar tergeushi men prokurormen óreskel búzylyp, atalghan jәne 29.10.2015 jylghy, 29.05.2016 jylghy, 20.10.2016 jylghy, 21.12.2017 jylghy, 06.02.2017 jylghy sot qaulylarynda kórsetilgen kemshilikter tolyq joyylmay, zang talaptaryna qayshy qylmystyq is sotqa negizinen qarau ýshin joldanghan. 3) Odan bólek, qylmystyq is boyynsha sotqa deyingi tergep-tekseru merzimderi óreskel búzylghan, yaghni: -30.03.2015 jyly B.Tutubaev aryzy Sotqa deyingi tergep-tekserulerding birynghay tizilimine tirkelip, sotqa deyingi tergep-tekseru bastalghan; -22.05.2015 jyly sotqa deyingi tergep-tekseru merzimderi 3-aygha úzartylghan; -24.07.2015 jyly sotqa deyingi tergep-tekseru merzimderi 5-aygha úzartylghan; -25.08.2015 jyly sotqa deyingi tergep-tekseru merzimderi 6-aygha úzartylghan; -25.09.2015 jyly ispen sottalushy tanysqan, aiyptau aktisi jasalghan; -30.09.2015 jyly aiyptau aktisine prokuror óz kelisimin bergen; -12.10.2015 jyly is boyynsha sudiyamen aldyn ala tyndau taghayyndalghan; -29.10.2015 jyly qylmystyq is sudiyamen prokurorgha qaytarylghan; -15.02.2016 jyly is tergeushimen óndiriske qabyldanghan; -15.02.2016 jyly sotqa deyingi tergep-tekseru merzimderi 7-aygha, yaghny 15.03.2016 jylgha deyin úzartylghan; -03.03.2016 jyly ispen sottalushy tanysqan, aiyptau aktisi jasalghan; -14.04.2016 jyly aiyptau aktisine prokuror óz kelisimin bergen; -22.04.2016 jyly is boyynsha sudiyamen aldyn ala tyndau taghayyndalghan; -29.05.2016 jyly qylmystyq is sudiyamen prokurorgha qaytarylghan; -18.08.2016 jyly is tergeushimen óndiriske qabyldanghan; -05-06.09.2016 jyly ispen sottalushy tanysqan, yaghny osy kýni 7-aygha úzartylghan sotqa deyingi tergep-tekseru merzimderi shyqqan; -13.09.2016 jyly aiyptau aktisi jasalghan -30.09.2016 jyly aiyptau aktisine prokuror óz kelisimin bergen; -10.10.2016 jyly is boyynsha sudiyamen aldyn ala tyndau taghayyndalghan;-20.10.2016 jyly qylmystyq is sudiyamen prokurorgha qaytarylghan; -26.12.2016 jyly is tergeushimen óndiriske qabyldanghan; -21-23.01.2017 jyly ispen sottalushy tanysqan, aiyptau aktisi jasalghan; -07.02.2017 jyly aiyptau aktisine prokuror óz kelisimin bergen; -10.02.2017 jyly is boyynsha sudiyamen aldyn ala tyndau taghayyndalghan; -07.04.2017 jyly qylmystyq is sudiyamen prokurorgha qaytarylghan; -28.07.2017 jyly is tergeushimen óndiriske qabyldanghan; -21.10.2017 jyly ispen sottalushy tanysqan, aiyptau aktisi jasalghan; -03.11.2017 jyly prokurormen jana aiyptau aktisi jasalghan; -17.11.2017 jyly is boyynsha sudiyamen aldyn ala tyndau taghayyndalghan; -21.12.2017 jyly qylmystyq is sudiyamen prokurorgha qaytarylghan; -22.01.2018 jyly is tergeushimen óndiriske qabyldanghan; -15-16.02.2018 jyly ispen sottalushy tanysqan, aiyptau aktisi jasalghan; -01.03.2018 jyly prokurormen jana aiyptau aktisi jasalghan. Yaghny qylmystyq is boyynsha sotqa deyingi tergep-teksepu merzimderi saqtalghan turaly mәlimetter men dәlelder iske tirkelmegen, yaghny QPK-ting 192 babynyng 7 bóligine say, prokuror isti qosymsha tergep-tekseru ýshin qaytarghan kezde prokuror belgilegen, bir aidan aspaytyn merzim berilgen turaly sheshim jәne merzimdi odan әri jalpy negizderde úzartu turaly qaulylar iske tirkelmegen jәne qylmystyq is boyynsha tizimge engizilmegen. Is boyynsha sotqa deyingi tergep-tekseru merzimderi saqtalghan turaly qújattar QR QPK-ning 112 babynyng 3 bóligine say, qylmystyq is qújattaryna tirkelmegendikten jәne materialdarynyng tizimdemesine engizilmegendikten, sot olardy aiyptau negizine jatqyza almaydy. Al, Qazaqstan Respublikasy Jogharghy Sotynyng 2006 jylghy 20 sәuirdegi № 4 «Qylmystyq ister boyynsha dәleldemelerdi baghalaudyng keybir mәseleleri turaly» Normativtik qaulysynyng 18 tarmaghyna say, aldyn ala tergeu merzimi ótkennen keyin alynghan is jýzindegi derekter jaramsyz dәleldemeler dep tanylady delingen. 4) Odan bólek, QR QPK-ning 30 babynyng talaptary búzylyp, qylmystyq sot isin jýrgizu tilin bilmeytin adamdar ýshin qújattardyng sot isin jýrgizuding osy adamdar tandaghan tilinde jazylghan, kuәlandyrylghan kóshirmesi qosa berilmegen, onyng ishinde qylmystyq is-әreketin saralau, búltartpau sharasyn taghayyndau, ózining qatysymen jýrgizilgen tergeu әreketteri men aiyptau aktisi jәne taghy basqa tiyisti qújattar. Sottalushynyng búnday konstitusiyalyq qúqyqtary búzylghandyghy is qújattarymen óz dәlelin tapqan, yaghny iste tiyisti qújattar audarmasy tirkelmegen jәne sottalushy búnday audarmany almaghanyn kórsetude. Búnday zang búzushylyqtar turaly Ile audandyq sotynyng 29.10.2015 jylghy, 29.05.2016 jylghy, 20.10.2016 jylghy, 07.04.2017 jylghy jәne 21.12.2017 qaulylarymen basty sot talqylauyn taghayyndaugha kedergi keltiretin, qylmystyq-prosestik zannamany eleuli týrde búzushylyqtardy jon ýshin is prokurorgha qaytarylghan, onyng ishinde qylmystyq isting sotqa deyingi tergeptekseru barysynda, aldyn ala tergeu organy, qylmystyq is boyynsha sot tilin búzyp, sottalushy Masiphan Konay qorghanu qúqyqtaryn óreskel búzghan dep kórsetken, biraq dәl osynday Konstitusiyalyq qúqyqtar qayta búzyluda. Is materialdarynda jogharyda kórsetilgen qújattar audarmasy sottalushygha úsynylmaghan, ol turaly Masiphan Konay aldyn ala sot otyrysynda kórsetude. Odan bólek, is qújattaryna tirkelgen aiyptau aktisi men jana aiyptau aktisining audarmalary mýddeli adammen qol qong arqyly audarma rastalmaghan, ondaghy audarma týpnúsqagha sәikes keletindigi túraly kórsetilmegen (jalghan audarma jasaghan ýshin jauapkershilikke tartylugha jatatyn audarmashy joq, óitkeni audarmany sottalushynyng ózi jasaghan), sottalushy Masiphan Qonaydyng aituy boyynsha búl audarmalardyng barlyghyn tergeushi ózine jasatqan, audarmany óz qolymen jazghan, yaghny is boyynsha audarmashy qatyspauda, sottalushy Masiphan Qonay kýdikti әri audarmashy bolyp iske tergeushimen qatystyrylghan. Sotqa deyingi tergep-tekseru organymen, jogharyda kórsetilgen kemshilikter men qylmystyq-prosestik kodeksting jәne Normativtik Qaulynyng talaptaryn óreskel búzylghan.

Búl óreskel zang búzushylyqtar turaly Ile audanynyng prokurory E.Moldahmetov bilmedi emes bildi, alayda onyng isti sotqa joldaugha asyqqany sonshalyq, ol tipti tergeushi tarapynan jasaqtalghan aiyptau aktisine ózining qolyn qoyyp, bekitudi de úmytyp ketkeni sotta anyqtaldy! Yaghni, qylmystyq is sotqa sol kýii prokurordyng qolynsyz joldanghan. Búny qalay týsinuge bolady? Búryndary biz isti teksermey qolyn qoyyp, sotqa jolday salatyn prokurorlardy notariuske teneytinbiz, myna jaghdayda Ile audandyq prokurorlary notarius qúrly tekseruge jaramaghany ma dep tang qaldyq.

Qylmystyq zannama talaptaryna sәikes, jogharyda kórsetilgen mәn-jaylar isti prokurorgha qaytarugha sózsiz negizder bolyp tabylady. Yaghny olard ydәleldep jatudyng qajettiligi de joq, sebebi olardyng dәleldenui  dau tudyrmaytyn dәlelder negizder qataryna jatady.

Soghan qaramastan, Ile audandyq prokuraturasynyng osy sot Qaulysymen kelispey Almaty oblystyq sotyna ótinish hat (búrynghysha narazylyq) keltirgende mening tandanysymnyng shegi bolmady.

Ádette, «búnday isterdin» artynda óte mýddeli adamdardyng úzyn qoly túratyny mәlim. Men de, Mәsiphan Qonaydan isting mәn-jayyn tolyq súrastyra kele týsingenim, ol osydan tura 13 jyl búryn, yaghny 2005 jyly Taldyqorghan qalasynyng túrghyny Asqar Tútybaev degenmen tanysyp, onymen Almaty oblysy, Enbekshiqazaq audanynda salynatyn kirpish zauytynyng júmystaryn birlesip atqarugha kelisimge kelgen. Keyinnen Asqar Tútybaev Mәsiphan Qonaydy ol jobadan ysyryp shyghyp, kirpish zauytynyng qojayyny qylyp ózining qaryndasy Ajar Tútybaevany ghana qaldyrghan. Osy mәsele boyynsha ózin Qonay mazalay bastaghan kezde, ony ózining inisi Bahytbek Tútybaevtan aqsha alyp bermey ketti dep aiyptap, Ile audandyq ishki ister organdaryna aryz jazady. Eki qolyn ysqylap iske kirisken tergeushilerding is-әreketin jogharyda jazdyq...

Is boyynsha jәbirlenushi dep tanylghan Bahytbek Tútybaevtyng iske qatysy joqtyghyn tergeushining aldynda dәleldep aq berdik, biraq oghan ne tergeushi, ne prokuror nazar audaratyn emes. Qaranyz, iste Qonaydyng atynan jazylghan A.Tútybaevtan 60 000$ aqsha alghany turaly qolhat bar, ony Q.Mәsiphan Tútybaevtyng tapsyrys boyynsha sement alu ýshin alghanyn jәne Qytaydaghy sement zauytyna tólegenin qújat týrinde dәleldep kórsetti. Q.Mәsiphan ózining Bahytbek Tútybaevpen eshqashan istes bolmaghanyn, tek qana Asqar Tútybaevpen júmys jasaghanyn basynan bastap aituda, ol turaly qolhatta da badyrayyp kórinip túrsa da, tergeu A.Tútybaevty kuә, B.Tútybaevty jәbirlenushi deuinen tanar emes. Onyng sebebi, Asqar Tútybaev Almaty oblysynda óte iri qyzmetterdi atqaryp kele jatqan sheneunik, tergeu kezinde ol Taldyqorghan qalasy әkimining orynbasary bolyp jýrip, belgili fermer A.Sadyrbaevpen arada bolghan tóbelesten keyin qyzmetinen ketken edi. Ol is boyynsha A.Sadyrbaevtyng bas bostandyghynan aiyru jazasyna kesilip, keyin Almaty oblystyq sotymen bosatylghany da belgili. Aytushylar, A.Tútybaevty Almaty oblysynyng әkimi Battalovpen baylanystyrady. Ol jaghy әriyne biz ýshin qúpiya, alayda bizge belgilisi, Tútybaev Almaty ishki ister Departamentine kelgende, Departament basshylyghynyng oblys әkimi kelgennen beter dýrligisip qalatyny ghana.

Sonymen, sәuirding 25 kýni Almaty oblystyq sotymen Ile audandyq prokurorynyng ótinishhatymen apellyasiyalyq satyda is qaraldy. Sot alqasyna tóraghalyq etushi S.Sәkenov, sudiyalar B.Niyazov, B.Zagiyev bolyp qarap, prokurordyng ótinishhatyn qanaghattandyrusyz qaldyrdy. Is taghy da prokurorgha qaytaryldy, alayda, mening advokat retinde Ile audandyq prokuraturasy tarapynan tiyisti prokurorlyq qadaghalaudyng bolatynyna ýlken kýmәnim bar. Al, Qonay Mәsiphan qandasymyzdy Qytayda ózining otbasy zaryghyp kýtip otyrghanyna 4 jylgha taqady...

Osymen búl serialgha bergisiz tergeu isine nýkte qoyyla ma, joq pa? Men, BAQ ókilderinen osy isti baqylaugha aludy súraymyn.

Sonymen qatar, «Núr Otan» partiyasy arqyly Qonay Mәsiphannyng Qayrat Qojamjarovtyng eki mәrte qabyldauynda bolghanyn eske salghandy jón kóremin.

Ol kezde, Qayrat Perneshúly sybaylas jemqorlyqqa qarsy Últtyq Buronyng tóraghasy bolatyn. Endigi jerde Bas Prokuror retinde, óz qaramaghyndaghy prokurorlargha osymen 5 mәrte kelip týsken is boyynsha obektivti sheshim qabyldar, Asqar Tútybaevtyng soyylyn soghyp, bylyqqa belshesinen batqan Ile audanynyng prokuraturasy men Almaty oblystyq IID basshylyghyna shara qoldanar dep ýmittenemin.

Abzal Qúspan

BQO advokattar alqasynyng mýshesi, advokat

Abai.kz

5 pikir