- Sizding әkeniz qazaqtyng arda azamattarynyng biregeyi - Asqar Sýleymenov. Onyng túlgha­syna to­lyqqandy bagha berildi, ol óz den­geyinde ashyldy dep oilaysyz ba?
- Men әkeme bagha beruden aulaqpyn. Ákeni baghalau, әkeni saralau balanyng júmysy emes. Asqar Sýleymenov - әli tolyq óz dengeyinde ashylmaghan túl­gha. Onyng aitqandary qazirgi qazaq әdebiyetining sarqylmas bayly­ghy, erekshe qúbylysy. Asqar Sýleymenovting shyghar­ma­lary býgin de, erteng de zamannyng tynysyn dóp basa­dy degen senimdemin.
- Sýleymenovti izdegen, iz­deuge yqylas tanytqandardyng isine kóniliniz tola ma?
- Ákemning izdeushisi, Allagha shýkir, jetedi. Oghan yqylas ta­nytqandar da bar. Biraq olar­dyng arasynda Asqar Sýley­menov әlemin iygeruge әli esh­­kim­ning tisi batqan joq.
- Asqar aghamyz ben Aytotym әjemizding arasyndaghy ana men perzentke tәn syilastyqty, erkelikti júrt anyz etip aitady. Tipti Ábish Kekilbaydyng «1960 jyldary әdebiyet әlemine kel­gen qazaq jazushylarynyng ana­sy, el anasy edi» degenin esti­genmin.
- Erkelikting týr-týri bola­dy. Bir erkelik ekinshi erke­likke úqsamaydy. Ákem men әjemning arasyndaghy әdemi syilastyq­tyng syryn bilu ýshin әjemning túlghasyn tanu kerek. 24 jasynda jesir qaldy. Jalghan dýniyening qyzyghyn jalghyz úlynyng bas amandyghy jolynda qúrbandyq­qa shalyp, býkil ghúmyryn úly­na, sosyn nemerelerine arnady. Nemere-shóberelerining kóz al­dynda, aq tóseginde 94 jasqa jetip, dý­niyeden ótti. Úlynyng dosta­ry­na, zamandastaryna de­gen das­tar­qany ashyq boldy. Bizding shanyraghymyzdan dәm tatpaghan qazaq ziyalylary kem­de-kem. Qaryndasym Qarakóz ekeumiz solardyng qolyna su qúiyp óstik. «Úyada ne kórsen, úshqanda sonda ilersin» degen.
- Songhy kezderi sizding kózqarasynyzdyng filosofiya­lyq astary basymdau týsip jat­qanday. Siz «adamdardyng ómiri po­lietiylenmen qaptalghan qap­shyq­ta ótip jatyr. Polietiylen syrt kózge júp-júqa bolyp kóringenmen, ony búzyp-jaryp shyghu ekining birining qolynan kele bermeydi» deysiz. Siz sol qap­shyq­tan shygha aldynyz ba?
- Adamnyng materialdyq ómiri sol qapshyqty jaryp shy­ghugha baghyshtalghan. Zaman­nyng soqpaghynan, sezimning otynan ruh tazalyghyna, ruh erkindigine úmtylasyn. Jalpy, kózi tiri adamnyng biregey maqsaty sol siyaqty ...
- Biraq әkeniz de sol qap­shyqty jaryp shyghugha úmtyldy ghoy. Biraq ony jan-jaghyn­daghy­lar úqpady. Siz de әkeniz tәrizdi jalghyzdyqpen betpe-bet qala­myn dep qoryqpaysyz ba?
- Qogham ishinde ómir sýrsen, odan azat bola almaysyn. Jal­ghyzdyq adamnyng sanasynda ómir sýredi. Eger jalghyzdyq oi-sanandy jaulap alsa, sen million adamnyng ortasynda da ózindi jalghyz sezinesin. Jal­ghyzdyq úghymyna boy aldyra­syn. Eger jan-jaghynda ózindi týsiner, seni qoldar jәne sening yrghaghynda oilaytyn jan bolsa, onda jalghyzdyqtyng auyly se­nen alys qonady.
- Alghashqy tuyndynyz «Ay­na­layyn» kópshilikting kónilinde jyp-jyly jәne júp-júmyr dýnie re­tin­de este qaldy.
- «Aynalayyn» alghashqy tuyn­dym emes. Kino әlemine 7 jasymnan bastap aralastym. 1972 jyly ekrangha jol tartqan «Qúla­gerdegi» Aqan serining túl­parynyng jalyna jarmasyp jýr­gen mylqau balanyng beyne­sin somdaghan men­min. Odan keyin 3-4-synypta jýr­­gende birli-jarym kinoda qosal­qy rólde oinadym.
1990 jyly «Imperatorgha ar­nal­ghan qúrbandyqta» japonnyng barlaushysy men qytaydyng as­paz­shysy rólin somdadym.
- Tyrnaqaldy tuyndyla­ryn­yz­gha әkenizding bergen baghasy esi­nizde me? Jalpy, әkeniz sizding she­shiminizdi qalay qabyldady?
- Qarsy bolghan joq.
- Yqpaly da tiymedi me? Óz erkinizdi ózinizge qaldyrdy ma?
- Óner - iynemen qúdyq qaz­ghanday enbek. Sol enbekting soq­paghynan saqtandyrghysy keldi. 7-synypta oqyp jýrgende shaghyn әngimeler jazdym. Ákem sol kezde oiyn ashyp aitpasa da sony úqtyrghysy keldi.
- Ómirinizdi eki kezenge bólip qaraytyn siyaqtysyz. 33 jasqa deyin jәne odan keyin. Sonda Álisher Sýleymenovting 33 jasqa deyingi tuyndysy ózin-ózi izdeu­den, tipti ózin-ózi qamshylaudan tughan izdenisterding jemisi me? Sonday qorytyndygha keluinizge ne sebep boldy?
- Múny ary qaray teren­detuge bolar edi. Meninshe, tabiy­ghi, pәk ómirding ghúmyry jeti jyl ghana. Sodan keyin ózin-ózi tanu, qogham­dyq ómir bastalady. Alla­nyng bar ekenin tanu, aqiqatty sezinu týisigin jýrekpen qabyl­dap alghan song ghana sanaly ómir­ding baspal­daghyn attaysyn. Mým­kin búl key­bireuler ýshin 23 jas shyghar, al keybireulerge 63 jas shyghar. Ony men bilmeymin. Osy sәtke deyin sanaly ómirge bet búrdym dep aitu kiyn.
- Sol aqiqatty sezingende, týisingende әkenizding qasynyzda bolmaghanyna ókingen joqsyz ba?
- Joq. Ókingen joqpyn. Sebebi sonyng aldynda әkem, әjem, tipti ata-babalarym týsime enip, ayan berdi. Jol siltedi.
- Jana ýzilip qalghan oiymyz­dy qayta jalghastyrsaq pa deymin. Siz jurnalissiz, rejissersiz, kә­sipkersiz. Televiydeniyede «May­dan», «Asar», «Atamúra» tok-shouy arqyly ýlken jobalardyng betasharyn bastadynyz. Siz pro­duser - menedjersiz. Memleket­tik qyzmette, sayasatta da biraz at shaldyrdynyz. Osynsha kýsh-quatty qaydan alasyz?
- Kýsh, daryn, dauys, qaysar, quatty Alla beredi.
- Sizding kredonyz «Alla adam balasyna daryn-qabiletting bәrin búl fәniyge kelmey túryp peshe­ne­sine jazyp qoyghan» degenge sayady.
- Allanyng shapaghatymen boyymyzgha singen daryndy aqtau kerek. Búdan shyghatyn qorytyn­dy darynnan eshkim kende emes, biraq imansyzdyq darynnyng kózin kólegeyleydi.
- Búl jerde biz taghy da úly Abaygha jýginemiz.
- Oghan qosarym, iship-jeudi ghana emes, ruhany dengeyimizding «temperaturasyn» da ólshep otyrudy úmytpasaq eken deymin. Adam boyyndaghy tuma daryn­nyng kózin ashatyn birden-bir kýsh - onyng imany. Eger iman adam boyyna qonsa, daryn kózin eshkim kólegeyley almaydy.
- «Eki júldyz» telejobasy sizge ne ýshin qajet boldy? Álde joba avtorlary siz tәrizdi túl­ghalar arqyly tanymaldylyghyn art­ty­ryp, reytingisin kótergisi keldi me?
- Súraghynyzdyng birinshi bóligin sol jobanyng jetek­shile­rine qoyghanynyz abzal. Al «joba­gha nege keldiniz? degen saualdyng qúpiyasy joq. Telearna tarapynan úsynys týsti. Men qabyldadym. Án arqyly ishte búlqynyp jat­qan sezimdi elge jetkizu - men ýshin quanysh.
- Elding kózinde jәne kópting sózinde jýrgen azamatsyz. Al kez kelgen azamattyng eki qanaty bolady. Alghashqysy - qoghamdaghy orny, tipti mansaby. Al ekinshisi - otbasy. Sizding eki qanatynyz teng be? Zayybynyzdyng parasaty sizdi qanaghattandyra ma?
- Er adamgha әielden ne ke­rek? Ystyq jýregi jәne bala-shagha­synyng amandyghy qajet. Áselding parasaty ertegilerdegi Qarashash­qa kóbirek úqsaydy. Ángimening týiinin sabyr­lylyq­pen, meyirim­dilikpen týiindeydi. Ertede Sok­rat: «Ýilen. Áyeling jaqsy bolsa, baqytty bolarsyn. Nashar bolsa, filosofqa aina­la­syn» degen ek­en. Soghan qa­raghanda men baqytty filoso­f­tardyng qatarynda siyaq­tymyn. Áyelding qoghamdaghy orny degen ólshemder ekinshi kezekte. Árkim Alla taghala jýktegen mindetin dúrys atqaryp, óz jolymen jýrse eken deymin.
- Sizdinshe, әielding qoghamdaghy qyzmeti nemese belsendiligi mate­rial­dyq jaghdayyna tәueldi me?
- Men oghan birjaqty jauap bere almaymyn. Bir qolymen besikti, bir qolymen әlemdi ter­betu ekining birining mandayyna jazyl­ghan baqyt emes.
- Áyelding qoghamdaghy emes, otbasylyq róline ghana mәn berginiz kele me? Mysaly, sizding әke-she­shenizding qoghamdaghy orny bir-bi­ri­men teng týsip jatty. Birin-biri to­lyqtyryp túratyn júptyng jemisi - sizsiz. Áselding Aytotym ana­myzgha úqsaghanyn qalaysyz ba, әlde ananyzday bolsa eken deysiz be?
- Eger mening jarym Ásel әjemdey bolsa, mening әjemdey el anasyna ainalsa, mening armanym bolmas edi. Ájemiz nemere keli­nine - Áselge, bir emes, ýsh ret batasyn berdi. Aytotymnyng dý­niye­den ótken kýni Áselding tughan kýnimen sәikes keledi. Keyde maghan ol әjemning ornyna dýniyege kelgen jan tәrizdi kórinedi.
- Jana jobalarynyz jóninde aita ketseniz...
- Basty janalyq - jana әnderimmen tolyqtyrylghan eki muzykalyq alibomym jaryqqa shyghady. Alghashqysy «Love you» «ALA - Musis» studiyasynda ja­zyl­dy. Ondaghy әnderding tynysy 1990 jyldardyng әuenine kóbirek keledi, aitylu ýlgisi - qazirgi talghammen óndelgen.
- Osydan biraz búryn «Beloe kinony» týsirdiniz, «Aq ali­bom­dy» jazdynyz. Jәne «AQ kitap» degen kitabynyz jaryq kórdi.
- Múnyng bәri - әn, әdebiyet әlemindegi alghashqy qadamdarym.
- Al «Belyy alibom» turaly naqty aitynyzshy.
- Alghashqy әnder jinaghymdy dostaryma arnadym. Ol kezde әnder toptamasynyng basyn qo­syp, jariyalaugha degen yqyla­sym da bolmady. Al alibomym da, kitabym da oqyrmandar tara­py­nan qyzu qoldaugha ie boldy. Me­ning әn, әdebiyet әlemindegi al­ghash­qy talpynysym osylay bastaldy. Al kýni erteng kórer­menderimning qolyna tiygeli otyrghan «I Love you» - mening shygharmashylyq izdenisimning jemisi. Búl tuyndym әn әle­mindegilerge qanat bitiretin­digine, janamyn degen jýrek­terge ot beretinine senim ar­ta­myn. Al «I Love you»-den keyingi ekinshi alibom «REMAKE» dep atalady.
- Ánderinizdi qay elde jaz­dynyz?
- «REMAKE» Batyrhan Shý­kenovtyng studiyasynda jazy­lyp jatyr. Alghashqysy London­nyng «Metropolis» studiyasynda ja­zyl­dy.
- Alibomynyz orys tilindegi әnderden túrady eken. Biraq atau­yn aghylshyn tilinde aishyqtapsyz. Nege?
- Sebebi týsinikti. Aghylshyn tildi әlem qazaq әlemining tabal­dyryghynan attap qana qoymay, jersine bastady.
- Sizding jazghan әnderiniz qay janrgha jatady?
- Eki diski de 20 kompo­zisiya­dan túrady. Alghashqy alibomym lirikalyq әnder bolsa, ekinshisi mýldem bólek әuender. RnB jәne hip-hor-dyng elementteri bar.
Eki alibomymdy aldaghy ua­qyt­­ta jazylatyn әnderim men ólen­derime bastaytyn ótpeli forma deuge de bolar.
- Alghashqy әnder jina­ghynyzgha «satylymgha týspeydi» dep belgi qoyyp, tek dostarynyzgha arnagha­nynyzdy, oghan ókineti­ninizdi ait­tyn­yz. Sonda sizdinshe óner tuyn­dysy kommersiyalyq sipat nemese shedevr bolyp bóline me? Ekeuining arajiginde aiqyn­dylyq bar ma?
- Men sizdi týsinip otyrmyn. Biraq ekeuin bir-birinen bólu shart emes.
- Biraq siz bólip túrsyz ghoy. Jәne «satylugha týspeydi» dep ýkileudi de úmytpadynyz.
- Oghan jauabym dayyn. Bireuler ahaltekeni tandap, endi beruler jabyny tandap, alysqa shapqysy keledi. Meninshe, kom­mersiyalyq jәne shynayy óner tuyndysynyng arajigin aiqyn­daytyn - oi. Avtordyng sol oigha degen kózqarasy. Kommersiyalyq dýniyelerde tereng oy jatyr dep aita almaymyz. Al naghyz tereng oy shynayy óner tuyndysynda jatyr.
- Siz aghylshyn tildi әlem qazaq әlemine sinip bara jatyr deysiz. Al qazaq әlemin Batysqa, sol aghylshyn tildi ortagha tanys­tyratyn kez keldi ghoy. Mysaly, «Úlytaudy» alynyz. Qobyz ben skripkany qalay sintezdey aldy. Oljas aqynnyng tilimen aitqanda, «qobyzdy alasartyp, skripkany asqaqtatqan joq». Dәl osy ýrdisti jalghastyryp alyp ketuge sizding qabiletiniz jeter edi.
- Biz elimizdi tanytqymyz kelse, aldymen sol Batystyng ti­linde sóileseyik olarmen. Batys­tyng Shyghys әlemine degen yqy­la­sy endi-endi ghana oyanyp kele jatyr. Maghan «Magic of Nomads» óneri «Úlytaudan» ja­qynyraq. Shetelde jýrgen Ma­rat Biysen­ghaliyev, Janar Bay­daraliyn­dar­dyng shy­ghar­­mashylyghy jaqyn. Olar Batysqa qazaqty batystyng tilimen tabystyryp jýr. Men sizge bir syrymdy ashqym kelip túr. Jogharyda aityp ótkenim­dey, mening әn jinaqtarymnyng atauy aghylshynsha da, ishi orys­sha. Biraq aldaghy birer jylda tek qazaq tilindegi әnderden túratyn alibom jazsam ba deymin. Onyng ishinde qazaqtyng halyq әnderi bar. Odan bólek qazaq tyndar­manyna arnalghan kýitabaq shygharu da josparda bar. Qazir qay týrde, qay yrghaqta jәne qay әdispen beru kerektigi talqyla­nyp jatyr.
- Joghary biylikte otyr­ghandar­men baylanysynyz qalay? Sóziniz­di ótkize alasyz ba?
- Shynda túrghandar tau bók­terinde jýrgenderdi jii kezik­tirmeydi.
- Óitip naz aitugha qúqynyz joq qoy. Sol biyikte siz de boldynyz. Sol biylikting dәmin siz de tattynyz.
- Biylikte jýrdim dep aita almaymyn. Berilgen tapsyr­many jauapkershilikpen atqar­dym. Jә­ne tiyanaqty oryn­daushy bol­dym dep aita alamyn. Biylik jýiesinde jýrgendermen qarym-qatynasym beybit qatar ómir sýrip jatqan kórshiler tәrizdi. Soghan tәube deymin.
- Taghy da aitamyn. Filoso­fiyagha kóbirek den qoyasyz. Jur­nalisterge bergen súhbatynyzda «eng zәmzam ishimdik - jútym taza su, eng tәtti tamaq - aq dastar­qan­daghy bir ýzim nan jәne ghalamshar­dyng Gýriyasy men Dýriyasy - ja­nyng qalap qosylghan jan-ja­ryn. Adam balasyna odan ózgening qajeti joq» depsiz. Qoldaghy baryna qa­na­ghattanbay, kókeyde­gisin kókten izdep jýrgen zaman­dastarynyz jayly ne aitasyz?
- Árkim óz oiyn ózi tú­jyrymdaydy. Mening әzirge jet­ken oiym osy boldy. Osy týsi­nikpen ómirim yrghaqty jәne tý­sinikti ótip jatyr.
- Qazaq rejisserleri arasyn­da kimning ayaq alysy sizdi quan­tady?
- Úmtylystar, talpynystar bar. Maghan ózimning qyrghyz do­sym Ahtan Arynqúbattyng tuyn­dysy únady. Qalghany turaly pikir aitu qiyn.
- «Kóshpendiler» she?
- «Kóshpendiler» kónilimnen shyqpady. Ol eki janrdyng qaq ortasynda, ýzengige ayaghy ilinip qalghan tuyndy siyaqty. Áupirim­dep shauyp kele jatqan kino­tuyn­dy. Búghan da shýkir. Búl janrdyng ashylghanyna, qazaq degen sózding ghalamdyq dengeyde aitylghanyna shýkir.
- 2010 jyldan kýtken ýmitiniz aqtaldy ma?
- Qazaqtyng mәdeny baghdarla­ma­synyng Jana Tújyrymdamasy dayyndalsa degen ýlken ýmitim bar. Sol jobanyng bel ortasynan tabylugha, bilek sybana qatysugha dayynmyn. Býginge deyin dayyn­dalghany jәne ayaghynan tik túr­ghyzyp jatqanymyz - BAZIYS. Tý­sinip otyrsyz ba? Eger bazisti «ekonomika» dep eseptesek, qondyrmamyz - Mәdeniyet. Al mәdeniyetting kýre tamyryna qan jýgirtetin - ekonomika jәne keri­sinshe, ekonomikanyng shy­ray­yn әrlendiretin - mәdeniyet. Mәde­niyet pen ekonomika - bizdi alysqa bastaytyn qústyng qos qanaty.

Súhbattasqan
Gýlbarshyn AYTJANBAY

«Ayqyn» gazeti

Týpnúsqadaghy taqyryp: «Eng tәtti tamaq - dastarqandaghy bir ýzim nan»