Senbi, 11 Mamyr 2024
Janalyqtar 3092 0 pikir 6 Jeltoqsan, 2010 saghat 07:07

Internet-konferensiya: sayasattanushy Rasul Júmalynyng jauaptary

Rasul myrza, kópten kýtken sammiytimizde sәtimen ayaqtalyp qalghangha úqsaydy. Qazaqstannyng OBSE-ge tóragha boluyna negizinen Marat Tәjin kóp enbek sirgen edi. Biraq, ataq pen abyroy Qanat Saudabeavtyng qanjyghasyna baylanyp ketti. Nege? Álde, Tәjin Qazaqstandy demokratiyalandyru turasynda Batysqa kóp uәde berip qoydy ma? Syban Tóre

Jauap: Negizi OBSE-degi Qazaqstannyng júmysyn tek bir adamnyng ýlesine baghynyshty etip qong qisynsyz. Búl kóptegen melekettik oryndardyn, syrtqy ister ministrliginin, sheteldegi  elshilikterimizding ortaq júmysy. Tәjinning Madridtegi uәdeleri bolsa, olarda alyp bara jatqan dýniyelerdi óz basym bayqamadym. Sayyp kelgende atalmysh uәdeler kezinde Qazaqstan OBSE ayasynda alghan mindettemelerining qaytalamasy ghana.

 

Sammit barysynda Nazarbaev ta, Saudabaev ta bir auyz qazaqsha sóilemedi. Sammit "kak budto" Reseyding bir shaghyn qalasynda ótip jatqanday әserde qaldyq. Nege memleket basshylary qazaq tilinde sóilemedi dep oilaysyz? Álde qazaq tilinde ýlken sayasat turaly pikir aitu mýmkin emes pe? Syrymbet

Rasul myrza, kópten kýtken sammiytimizde sәtimen ayaqtalyp qalghangha úqsaydy. Qazaqstannyng OBSE-ge tóragha boluyna negizinen Marat Tәjin kóp enbek sirgen edi. Biraq, ataq pen abyroy Qanat Saudabeavtyng qanjyghasyna baylanyp ketti. Nege? Álde, Tәjin Qazaqstandy demokratiyalandyru turasynda Batysqa kóp uәde berip qoydy ma? Syban Tóre

Jauap: Negizi OBSE-degi Qazaqstannyng júmysyn tek bir adamnyng ýlesine baghynyshty etip qong qisynsyz. Búl kóptegen melekettik oryndardyn, syrtqy ister ministrliginin, sheteldegi  elshilikterimizding ortaq júmysy. Tәjinning Madridtegi uәdeleri bolsa, olarda alyp bara jatqan dýniyelerdi óz basym bayqamadym. Sayyp kelgende atalmysh uәdeler kezinde Qazaqstan OBSE ayasynda alghan mindettemelerining qaytalamasy ghana.

 

Sammit barysynda Nazarbaev ta, Saudabaev ta bir auyz qazaqsha sóilemedi. Sammit "kak budto" Reseyding bir shaghyn qalasynda ótip jatqanday әserde qaldyq. Nege memleket basshylary qazaq tilinde sóilemedi dep oilaysyz? Álde qazaq tilinde ýlken sayasat turaly pikir aitu mýmkin emes pe? Syrymbet

Jauap: Meyli ýlken sayasat bolsyn, meyli ishki sayasat, ekonomika iә ghylym, qanday da salada qazaq tilining mýmkindigi, әleueti basqalardan artyq bolmasa, esh kem emes. Búny qatardaghy azamat qana emes, til mamany retinde, birneshe shet tilin mengergennen keyin aityp otyrmyn. Al súraghynyzdyng qalghan bóligine óziniz de jauap berdiniz dep oilaymyn.

 

Sammit ótip jatyr. Memlekettik arnalar tyrashtanyp sammitting barysy turaly kórsetken bolyp jatyr. Men biraq eshtene týsine almadym. Men sonday dym sezbespin be, әlde telearnalar úlyq jiyn turaly dúrys habarlar jasay almady ma? Siz ne kórip, ne týisindiniz? Shyraqshy.

Jauap: Sammitte mamandardan basqalargha týsiniksizdeu mәseleler, terminder, týrli qújattargha siltemeler shyn mәnisinde óte kóp boldy. Tiyisinshe OBSE-ge tóraghalyq nemese Astanadaghy sammitting manyzdy ekenin bәrimiz bilemiz de, biraq nesimen manyzdy ekenin kóp jaghdayda anghara bermeytin siyaqtymyz. Búl týrli sayasi, әleumettik nemese ekonomikalyq mәselelerdi halyqqa qarapayym tilmen jetkizu tetikteri әlsiz ekenin bildiredi. Bylay qaraghanda bizde aqparattyq baghdarlamalar az emes. Biraq ol jetkiliksiz. Bolyp jatqan jaghdaylardy saraptaugha, tereng úghynugha baghyttalghan baghdarlamalar, jobalar qajet.

 

Rejimy Sredney Aziy pytaytsya sderjati radikalinyy islam: meryait liyneykoy borody, otchislyait studentok za hidjab, otzyvait uchashihsya iz arabskih medrese, zakryvait mecheti. No chislo radikalov lishi rastet - fanatikov plodyat bespravie narodov, proizvol vlasty y chudovishnaya korrupsiya.

Jauap: Soglasen, chto fanatikov plodyat proizvol, bespraviye, niysheta, prochie negativnye faktory. Takje kak schitai, chto odnostronnie zaprety, nakazaniya ne v sostoyaniy dati jelaemyy rezulitat.  Skoree naoborot. S drugoy storony, poskoliku sam yavlyaysi storonnikom tradisionnogo islama, kotoryy sushestvoval v Kazahstane 3, 5 ily 10 vekov nazad, ne sovsem priymelu privnesennye izvne religioznye tradisii, svyazannye v chastnosty s borodami, hidjabamy y t.d. Ony bolishe svoystvenny hanbalitskomu mazhabu, nejely nashemu tradisionnomu hanafitskomu. Hotya povtorusi, nado deystvovati ne prinujdeniyem, a putem prosvesheniya, duhovnogo ochiysheniya y uvajeniya k svoey istoricheskoy samobytnosti.

 

Nazarbaev Shanhay Yntymaqtastyq Úiymyn reformalau turaly sammit ýstinde bir pikir aityp qaldy. Qytay búghan qalay qaraydy? ShYÚ-daghy basty figuranyng biri qytay emes pe? Halyq Abdolla

Jauap: Sammit barasynda Shanhay yntymaqtastyq úiymyn reformalau jayynda Preziydentting aitqanyn estigen joqpyn. Tipti olay bolsyn delik, nesi bar eken? Nesine qisyny bolsyn bolmasyn Qytaygha әrkez qaraylay beruimiz kerek? Sonday-aq qalay bolghanda da ShYÚ sekildi kópjaqty úiymdarda sheshim újymdyq dengeyde qabyldanady emes pe?

 

Keybir elge tanymal bolghan adamdar ózining tughan aulyna baryp eline qyzmet etip jatyr.Elbasy biylghy joldauynda tipti "Bolashaq"baghdarlamasymen oqyp kelgenderge auylgha baru turaly úsynys aitty.Manghystaugha enbek etuge keler me ediniz?Menshe bilimdi,bilikti azamattar elge kerek.Almaty,Astanada onday adamdar jeterlik dep oilaymyn .Rahmet.

Jauap. Mening «Bolashaq» baghdarlamasyna esh qatysym joq. Orta jәne joghary bilimdi Qazaqstanda aldym. Al endi jas mamandardyng auylgha baru-barmau mәselesi nauqanshyldyqpen sheshilmeytini anyq. Ol ýshin keshendi әri naqty iydeologiyalyq, qarjylyq, basqa da yntalandyru alghysharttary jasalynuy qajet. Óz basyma kelsek, sayasttanushy bolghandyqtan, auylgha kóshetindey josparym joq. Búl mamandyghymmen auylda ne bitirmekpin? Ekinshiden, qazirgi ainalysyp jýrgen kәsibimmen elime kóbirek payda keltiremin dep bilemin.

 

Biylik qanshalyqty qaryshtap damyp bara jatyrmyz degenimen, qarapayym halyqtyng kónil-kýiinde myqty ózgeris bayqalmaydy. Bәlkim halyq kýndelikti jalghandyqtan, sóz ben isting qiyspauynan, әsire ózin maqtaushylyqtan, el baylyghyn ondy-soldy shashyp, oghan degen jauapkershilikting joqtyghynan sharshaghan bolar. Búl mening jeke pikirim. Al siz qalay oilaysyz? Biylik uәde bergen 2030 jyly ghana Qazaq elinde júmaq ornaydy ma, әlde sol kýiimizde qala beremiz be?

Jauap: Júmaqtyng orny Júmaqta. Biz bolsaq jerdemiz. Bilerim bir nәrse - jaqsy ómirdi әlde bireu kelip qúryp bermeydi. Úiymdasqan tirlik, jalpygha ortaq maqsat-mýdde qajet. Onsyz 2030 emes, tipti 2300 jylgha deyin kýtsek de, dәneme shyqpaydy.

 

Sammit ótisimen Saudabaevtyng saudasy bitedi eken degen sybys shyghyp jatyr. Jalpy Siz Qanat Saudabaev turaly ne oilaysyz? Ol qanshalyqty memlekettik túlgha?

Jauap: Sybys ataulygha óz basym qúlaq aspaugha tyrysamyn. Mәsele belgili bir ministrlerding bir-birimen oryn almasularyna kelip tirelmeydi ghoy. Qaysysy naqty ne atqardy, qanday baghdarlamany oryndady, al endi qandayyn ayaqsyz qaldyrdy - osyny oilaghan jón.

 

 

BÚÚ Bas hatshysy Pan Gy Mun myrza: "Biyl EQYÚ-ny basqara otyryp Qazaqstan Qyrghyzstanda jәne basqa da aimaqtarda beybitshilik pen túraqtylyqty qamtamasyz etude alghyrlyghyn, tabandylyghyn tanytty" dedi. Jaqynda tәuelsiz basylymdardan "Qyrghyzstannyng ishki ahualynyng túraqtay bastauyna Qazaqstannyng esh qatysy bolghan joq" degen pikrlerdi oqydym. Búl pikrilerdi resmy Bishkek emes, sayasy partiya ókilderi aitypty. Olar dúrys aityp otyr ma?.. Sovethan.

Jauap: Qyrghyzstandaghy jaghdaydy retteuge Qazaqstan kórshiles el retinde de, OBSE tóraghasy retinde da ýlesin qosty. Dese de mening oiymsha búl júmysty belsendirek iske asyrugha bolar edi. Sebebi qyrghyzdardyng býligi ushyghatyn bolsa, býkil aimaqqa, onyng ishinde Qazaqstangha zor qauip-qater tónedi. Shekaramyzdy tars jabumen mәsele sheshilemeydi.

 

Sovethan degennen shyghady, jaqynda Astanada "Sammithan" esimdi bir úl dýniyege kelipti. "Aziada" degen esimdi Almatyda bir qyz bala iyelenipti. Osy ne ózi, qazaqtyng әsire kónilshektigi me, esimge mәn bermeytindigi me? Osy "Abay.kz" sayty esimder turaly eskerip, mәn beretin mәsele kóterip jatyr. Oqyghan bolarsyz? Biz az elmiz, býgin aty jónimiz Sammiyt, Aziada bolyp kete berse, endigi jyldary BÚÚ, ShYÚ, Keden degen attar payda bolyp, aqyry sonynda birimizdi birimiz tanudan qalyp jýrmeyik. Qytayda bir әumeser ózine "sobachka" dep at qoyyp alyp, ony qytay jastary internette qatty sókken edi. El bolatyn el esimine de mәn beredi eken. Siz ne deysiz?Mýsәpir

Jauap: Adamgha at qoy onyng taghdyryna tikeley әser etushi manyzy zor sheshim ghoy. Jәne de onyng últtyq, diny bolmysynyng kórsetkishi bolyp tabylady. Tolyghymen kelisemin, qazaq bolghannan keyin at qoy isinde ózimizding tól qúndylyqtarymyzdy eskergen jón. Dese de búl әr otbasynyng jeke yqtiyary men jauapkershiligi. Sondyqtan býldirshinine Sammithan dep esim bergenin ata-anasynyng qúzyryna qaldyrghan jón shyghar.

 

Sizding esiminizdi Rasul dep kim qoyghan? Dinge senesiz be? Elimizdegi әsiredinshilderding kýsh alyp bara jatqany turaly ne deysiz? Olardy toqtatu endi mýmkin be? Islam atyn jamylyp kep jatqan aghymdardyng artynda kimder túr? Qazaqstanda olardy kimder qoldap, qolpashtap otyr dep oilaysyz? Osy kýni biyliktegi әrbir túlghanyng "bir dini" bar degen ne sóz? Qayymmúnar

Jauap: Esimimdi qoyghan әkem. Ondaghysy kóbine dinshil kózqarastan emes Rasul Ghamzatov degen úly aqynnyng ólenderine tәnti bolghandyqtan. Elimizdegi әsiredinshilderding kýsh alyp bara jatqanyna kelsek. Meninshe jaghday shyn mәnisinde alandaushylyq tughyzady. Birinshiden, sóz bolyp otyrghany diny sauattylyqtyng jetispeui saldarynan kóptegen kirme diny aghymadardyng elimizde keng qúlash jangy. Onyng ishinde tarihy dәstýrlerimizdi ysyryp tastap, Saud Arabiyasy nemese Mysyr ýlgisindegi Islam tәrtipterin ornatugha úmtylushylar úlghayyp barady. Ekinshiden, jat sektalardyng payda boluy, týrli sebeptermen, aitalyq, kedeyshilikten, júmyssyzdyqtan, biylik oryndaryna senimi tómenduinen t.b. olardyng jaqtastarynyng kóbengi. Óz aldyna sheshushi sebepterding biri - dәstýrli dinimizdi uaghyzdaushy mekemelerding әlsizdigi. Al endi osynday kelensiz ýrdister baqylaudan shyghyp qalsa, isting basy nasyrgha shabatyny belgili. Ne isteu kerek? Sharalar kóp. Mәselen, shet elderdegi medreselerde azamattarymyzdy, әsirese buyny qatpaghan úl-qyzdarmyzdy oqytu praktikasyn dogharu kerek. Álbette, Diny basqarmanyng qúzyryn, kәsiby dengeyin arttyrghan da jón. Sonymen qatar din salasyndaghy qarjylardy retteushi, búl tústa jemqorlyqqa jol bermeushi arnayy mekeme qúru. Músylman әleminde búnday mekemeler Uaqftar basqarmasy nemese ministrligi dep atalady. Al endi eng bastysy halyqtyng әl-auqatynyng jaqsy boluy, resmy biylikke senim әri qúrmetpen qarauy jaghymsyz aghymadargha erip ketpeuining birden-bir kepili ekenin týsinu kerek.

 

CAMMIT nege bizdin memlekettik til - kazah tilinde otpedi? Aldymen kazahsha soyleniyp, kajet bolsa orysshaga, agylshynshaga audaryp turuga bolatyn edy goy. Baygus kazah degen ulttyn tugan tily duyim eldin aldynda beyshara keyipke tusiyp, jetim balanyn halin keshti. Bizdin el ozge aldynda oz artyn ozy ashkanday boldy goy. "Konak az otyryp, kop synaydy" degen kazekeme kelgen konaktar miygynan kulip ketetin shygar, Siz kalay oilaysyz?

Jauap: Búl súraghynyzgha jogharyda jauap berdim dep oilaymyn.

 

Rasul myrza, RF preziydenti Medvedev Gýrji men Osetiya turaly әngime qozghalsa, Astana sammiytinde qabyldanatyn deklarasiyagha qol qoymaymyn dep otyr. Qalay bolar eken? Biz osynday sayasy belsendiligimizding saldarynan bolyp, beytaraptylyghymyz ben kóp vektorly sayasatymyzdy joghaltyp alyp jýrmes pe ekenbiz? Qazaqstan kóp vektorly sayasat ústaghanymen birese, Reseyge, birese Qytaygha, endi birde Batysqa tәueldiligin bayqatyp alady emes pe? Mәlik

Jauap: Qazaqstannyng geosayasy jaghdayynda kópvektorly sayasatqa balama joq dep sanaymyn. Mәsele dәl osy ústanymdy is jýzine útymdy asyruda. Aytalyq, 10 jylday búryn Ortalyq Aziyagha óz ýstemdigin jýrgizu maqsatynda alyp ýsh kýsh - Resey, Qytay jәne Batys bir-birimen baqtalas bolsa, qazir atlaghan ýshtik Resey men Qytaydyng ekiligine ainalyp bara jatqanday. Tiyisinshe, bizding olargha tuәeldiligimiz artuda, al ara-salmaqty saqtautadaghy әrekettenu kenisitigimiz taryluda. Naghyz kópvektorlylyqta kerisinshe bolu kerek, yaghny aimaqpen yntamaqtasushy taraptar meylinshe kóp, olardyng ýlesi meylinshe teng dәrejede bólinui shart. Eki ortada ózderimiz de memleket retinde myqty, halqy pen biyligi, bayy men jarlysy tútas el bolugha úmtyluymyz kerek. Sonymen qatar aimaqtaghy kórshilirimizben odaq qúru sharalaryn myqtap qolgha alghanymyz jón.

"Abaydyn" jigitteri V. Putinning «Kto kachaet nefti, tot kachaet prava..." degen sózin ilip qoyypty. Bizding sammitte sol "qara altynnyn" arqasynda ótken joq pa, qalay oilaysyz?

Jauap: Shet elderding Qazaqstangha qyzyghushylyghanda bizding múnay baylyqtarymyz airyqsha oryn alatyny ras. Alayda bar nәrseni tek múnay faktorymen baylanystyrghan aghattyq bolar edi. Olay bolsa Qazaqstannyng memleket retindegi әleueti, alyp otyrghan geosayasy orny, aimaqtaghy qúdireti qayda qalmaq? Aytpaghym, qay oqighany bolsa da, jan-jaqty, keshendi týrde qarastyryp baryp, qorytyndy jasau qisyndy.

 

A.kum Rasul aga! Siz oralmandar jaily, kosh kon sayasaty jaily ne aitasiz? bul salany kalai jetildiruge boladi? Syrttagy kazaktardy elge koptep tartu ushin ne isteumiz kerek dep oilaisyz? Rahmet!

Jauap: Eng aldymen oralman sózining ózi maghan ersi estiledi. Onyng ornyna, mysaly, nege Otandas demeske? Ekinshiden, әr mәselede sandyq jaghymen birge sapalyq jaghy bar ekenin úmytpaghan abzal. San quyp, betalbaty qandastarymyzdy shetelden shaqyra berumen óz basym kelispeymin.  Ol ýshin aldyn ala jaghday, júmys oryndary, tiyisti adaptasiya men mamandyqqa ýiretu kurstary, qújattandyru, basqa da tetikterdi qalyptastyru kerek. Osylay bolmaghandyqtan, qanshama otandasymyz tughan elge oralyp, qazir jaysyz-kýisiz jýr? Al qanshasy kelgen jaqtaryna qaytyp ketti? Búl rettege mening naqty úsynystarym birshama, kóp oryn alady. Bastysyn ghana atap óteyin - shetten qaytqan otandarymyzdyng isimen ainalasatyn arnayy әri qúzyreti mol ministrlik jasaqtaluy kerek.

 

Kishi jýz bólinip: "Oralda qúryltay jasaymyz! Qazaqstannan bólinip ketemiz!" dep mәlimdeme jasauyna qalay qaraysyz? Olardyng jasamaqshy qúryltayy dúrys pa?

Jauap: Óz basym búnday әngimelerdi estigen emespin. Al shygha qalghan kýnde, kishi jýzding balasy bolsam da, qúptamaymyn. Nege ekenin týsindiruding qajeti joq shyghar. Onsyz da týsinikti - Qazaqstannyng kýshi tútastyghynda. Búl manda bir ghana qosarym - qanday da el túraqty, gýldengen, myqty bolam dese, birqalypty, aimaqtary men ónirliri, qalasy men dalasy biri artyq biri kem emes, teng dәrejede damuyn qamtamasyz etu kerek.

Býgin sayasat sahanasynda jýrgen ultshyl ruqty myqty jastardan kimderdi atar ediniz..

Jauap: Qúdaygha shýkir, eli men jerine berilgen, jigerli, aqyly tolysqan azamattargha Qazaq halqy qashan da bay bolghan. Olardyng arasynda ózim ghana tanityndardy tizsem, birneshe betten asyp ketedi. Bastysy jýzge, rugha, shyqqan ólkesine, nemese ana tilin bilu-bilmeuine qaray bólisken degen jaman әdetten arylghanymyz jón. Býite beretin bolsaq, qúrimyz.

Rasul myrza, tәuelsizdik ýshin janyn qighan qazaq bozdaqtaryn eleusiz qaldyryp, Tәuelsizdik merekesine mýlde nazar audarmay, Petr-1-ding tuylghan kýnine bar janyn salyp dayyndalyp jatqan biylikke qanday bagha berip otyrsyz? Qúrban ait pen Nauryzdy únatpaytyn biylikti, qanday elding azamaty dep oilaghan jón? Reseyding memlekettik tilinde jýrgizilgen Samitti Qazaqstan basqardy degen aqylgha qanshalyqty siymdy?

Jauap: Tól merekelerin úlyqtau - qay halyqtyng bolmasyn halyq degen qasiyetti úghymgha layyq  ekendigining belgisi bolyp tabylady. Sol sebepti Qazaq elinde hristiandyq jana jyl, Isa payghambardyng tughan kýni, deni Valentina sekildi kýnderding sonshama toylanuyn týsine bermeymin. Týsingim de kelmeydi. Biraq memlekettik, últtyq nemese diny mәndegi aituly kýnderding tiyisti dәrejede atalyp ótpeui bylay túrsyn, qynjyltatyny tarihymyzdaghy keybir úly kýnderding mýldem úmyt bolyp bara jatqanynda. Mysaly 1990 jyldyng 25 qazany. Búl Qazaqstan ózin eng alghash mәrte Egemendi el retinde jariyalaghan kýn. Meninshe, janadan әldebir mereke kýnderin oilap tabudan góri, mysaly Industrializasiya kýni, ótkenge izet tanytyp, ónege alatyn kýnderdi madaqtaghanymyz kerek.

Tórtkýl dýniyening nazary eki kýn boyy bizding elimizge audy dep jatyrmyz. Ókinishke oray olay bolmay shyqty. Sheteldik jurnalister qazaqtyng asyn iship tabaghyna týkirgendey bolyp otyr. Nege olar sammit turaly aqparat tanytugha sarandyq tanytty? Kýni boyy sheteldik telearnalardaghy janalyqtardan kóz almay qadaghalap otyrdym. Mýlde mәlimet bermedi dese bolady. Sonshalyqty jaghday jasap qonaqjaylylyq tanytqanda bizge aitqan rahmeti sol ma?

Jauap. Sheteldik aqparat kózderinde Astana sammiyti bayqausyz qalghan joq. Bәlkim keybireu kýlli әlem ishken asyn jerge qoyyp, búl basqosudy telmirip qaraydy dep kýtken de bolar. Biraq olay bolmaydy ghoy. Dýnie jýzinde basqa da irili-úsaqty janalyqtar, oqighalar, týitkilder kýndelikti oryn alyp otyrady. Al endi sheteldik jurnalisterge qazaqtyng qonaqjaylyghyna kenelip, biz jayly jetkiliksiz habar taratty dep te renjuding qajeti shamaly. Árkim ózining isin óz degeninshe oryndaydy. Jalpy, jurnalisterdi toydyrsa, qaltalalaryn aqshagha toltyrsa boldy, óz degenimdi jazghyzam iә aitqyzam degen bazarlyq pikir alysqa aparmaytyny haq.

RASUL myrza! EQYÚ sammiytinde Armeniya PREZIYDENTININ, ana tilinde sóileui, óz Elinde jýrip,óz Elining zanyna da qayshy kelip, memlekettik-ana tilin mensinbey ózge tilde sóileytin qazaq sheneunikterine SABAQ bola ala ma? Bolat Nәukenúly Bóteev

Jauap: Sabaq bolsa iygi.

SIZ ELShILIK QYZMETTERDE BOLDYNYZ. QAZAQSTANGhA QATYSTY SAUD ARABIYaSYNYNG SAYaSATYN QALAY BAGhALAYSYZ, BÚL ELDING IYDEOLOGIYaSYNYNG ARTYQShYLYQTARY TURALY AYTYNYZShY.

Jauap. Saud Arabiyasyn biz kóp rette Qasiyetti Mekke men Mәdiyne ornalasqan memleket retenide ghana qabyldaymyz. Biraq búdan ózge osy elden ýirener tústary joq emes. Mәselen, Qazaqstan sekildi iri múnay kózderine iyelek ete otyryp, búl memleket ainaldyrghan 10-15 jyl ishinde osy salagha tolyq memlekettik baqylau ornata aldy. Tiyisinshe býgin Saudiya múnayy 100 payyz osy eldin, sondaghy halyqtyng iygiligine júmys jasaydy. Ókinishke oray bizde olay emes. Saud Arabiyasynyng bizge degen sayasatyna kelsek, ol Qazaqstangha bauyrlastyqpen qaraydy, shama-sharqynsha bizding bastamalardy qoldaugha tyrysady.

Rasul myrza: siz orys tildi qazaqsyz, sizding sayasattanushy ekeniniz belgili, orys tilinde oqyp oryssha oilap, oryssha sóilep qazaq degen últtyng mýddesin qorghaugha bolama? maghan orys tildi qazaqtardyng birdemesi jetispey, aqsap túrghan syyaqty kórinedi..ne ýshin tyghyryqqa tirelgen qazaq últy dýniyege sizder syyaqty orys tildilerding kózimen qarau kerek? sizding paydalanatyn kennistiginiz әriyne Reseyding aqparat qúraldary... ne ýshin qazaq últynyng kózqarasymen qaramaymyz dýniyege? keleshekte Preziydentting ornyna sizder syyaqty orystildi qazaqta biylikke kelse, qazaq ne isteui kerek? búl mýmkinbe?orys tildi top, orys tildi qazaq degen shynymende bir últqa ainala bastady, olardyng óz iydeyalogtary, óz kósemderi, óz partiyalary, óz minberleri, óz dinderi, aqparat-baspa sóz qúraldary payda bola bastady, tipti bәride solardyng qolynda desede bolady..Oljastan tartyp sizge deyin oryssha sóilep, oyssha әndetip kelesizder..tipti qazaqshada kitap jaza almaysyzdar. sizderdi jany taza, ary taza, últtyq ruhy sónbegen qazaq últy qalay qabyldau kerek? jany shyryldaghan halqymnyng ýni sizderding qúlaqtarynyzgha jeteme?

Jauap: Ózimdi eng әueli qazaqpyn dep sezinemin. Orys, aghylshyn, arab tilderin erkin mengergenimdi kemistik dep sanamaymyn. Tipti kerisinshe. Al endi qazaqpyn dep keudesin úryp jýrgenderding talayy jeme-jemge kelgende búghyp qalatyndaryna kózim әlde qashan jetken. Men ýshin qazaq degen tek ana tilin bilgenimen iә bolmasa auylda tuylghanymen ghana anyqtalmaydy, jýregi qazaq dep soghuy kerek, qazaq ekenin jalang sózben, aiqaymen emes, ispen dәleldeui kerek.

Rasul myrza, Astana sammiytining qorytyndy qújaty turaly pikirinizdi bilsek, jalpy Deklarasiya qabyldanghanymen basty mәseleler boyynsha kelise almadyq qoy, búl jóninde ne oilaysyz? Úiymnyng bolashaghyn qalay kóresiz?

Jauap: Qanday da deklarasiya búl eng aldymen qaghaz betine týsken sózder ghana.. Olardyng mәnin iske asyru ýshin qol qongshy memleketterding shynayy qúlshynysy men birizdiligi kerek. OBSE-de osy jaghynan alyp qaraghanda jetispeushilikteri barshylyq. Áytpese Astana deklarasiyasynyng aldynda qabyldanghan Helisinky aktisi nemese Parij Hartiyasynyng qaghidattary býgingidey búzylmas edi.

Qazaq tilinde beriletin sayasy saraptamalargha, qazaq tilinde pikir bildirip jýrgen sayasattanushylardyng dengeyine, merzimdi baspasózdegi maqalalargha kóniliniz tola ma? Sol qazaq tildi sayasattanushalar qanshalyqty mәseleni talday alyp jýr jәne qarapayym halyqqa jetkize alyp jýr me?

Jauap: Halyqaralyq sayasatqa qatysty baspasózde shyghyp jýrgen sholular men saraptamalargha kónilim tolmaydy. Biraq mәsele kәsiby dengeyding tómendiginde dep sanamaymyn. Bilikti azamattar qazaq arasynda qay salada da jetkilikti. Ádil bәsekelestik arqasynda olargha tek jol ashu kerek. Ekinshiden, Qazaqstandaghy Resey BAQ-tarynyng órisin mýmkindiginshe taryltu kerek.

Rasul myrza! Biylik jaqsy bolsyn, jaman bolsyn eng bastysy bar. Degenmen, sizding oiynyzsha qazirgi biylikting elge jaghymdy boluy ýshin ne jetpeydi dep oilaysyz? Eger pikirim bireuge jaqpay qalady eken dep oilasanyz, jauap bermeuinizge bolady, renjimeymin.

Jauap: Búl tústa janalyq ashpaytyn shygharmyn. Qajeti belgili nәrseler, mәselen, jemqorlyqtyng kózin qúrtu, әdildik pen qarapayymdylyq, memleketshildik kózqaras,, kәsibiylik pen biliktilik, qarapayym halyqqa jaqyn bolu, t.b.

Rasul myrza, býkil әlem nazaryn Astanada ótken Sammitke audardy, býkil әlem. Qalay quanbaysyn, quanasyng әriyne, óitkeni býkil әlem Qazaqstandy tanyp jatyr. Biraq sammitti memlekettik tilimizde ótkizbegenine ne sebep? Búrmalamay shynyn aityp jauap berinizshi, bizding memleketimiz qashan qazaq tilining mәrtebesin kóteredi? Óziniz qazaq tili jayynda ne oilaysyz?
Samat, Almatydan

Jauap. Qazaq tili memlekettik til bolghandyghynyng ózi, osy memleketting barlyq azamattaryna ony bilu jәne qasterleudi mindetteu ýshin jetkilikti, birishi kezekte memlekettik qyzmetkerlerding ózi ýshin. Mәselen, bizding Konstitusiya boyynsha Elbasy mindetti týrde qazaq tilin bilui shart, tipti arnayy emtihan da tapsyrady. Mening tanym bar - basqa memlekettik qyzmetkerlerding elbasynan nesi artyq? Sayyp kelgende sol Konstitusiya boyynsha bizde barlyq azamattar teng emes pe?

Qalai dese de, Sammit Qazaqstanda otkeni biz ushin abyroi bolmaq.Al alemdik saiasi sahnada Qazaqstan orny qandai bolsa da, biz qarapaim buqara ony ozgerte almaimyz. Al endi osy oqygany oz ishimizde barynsha oryndy ari tiimdi paidalanu qolymyzdan kelmek. Slogan konil audaru qazhet.

Jauap: Jogharyda súraghynyzgha jauap bergen siyaqtymyn. Biraq maghan únaghany Qazaqstan atauynyng latynsha jazghanynyz - Qazaqstan dep. Sebebi әli kýnge sheyin osy qarapayym mәseledegi olqylyqty joya almay kelemiz. Orys ýndeuine eliktep, K әrpin qate paydalanamyz. Nәtiyjesinde tipti negizgi qújatymyz - pasportymyzda 2001 jylgha deyin Kazakstan dep jazylsa, odan keyin Kazakhstan dep jazylyp jýr. Úyat nәrse. Al ózimizding Q әrpi aghylshyn tilinde dәl osy Q әrpi arqyly beriletinin tiyisti oryndar  týsinbey-aq qoydy, mysaly, Quran, Qatar, Iraq ataularynda sekildi.

 

Abay aqparat

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1918
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2022
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1693
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1515