«Oraldaghy qazaqtar qúryltayy» degen dabyra onsyz da uayymy az emes qazaq júrty arasynda ýlken dau-damaygha ainaldy. Internet-forumdaghy «qazaq qúryltayy jóninde Aydos Sarymnyng pikirin tyndaghymyz keledi...» degen pikirdi basshylyqqa alyp, súrqyltay qúryltaydyng tamyryn tanymal sayasatkerding sózimen basyp kóreyik degen edik.

- Aydos, bastapqyda «Kishi jýzdin», keyinnen «batys qazaqtarynyng qúryltayy» bolyp, san qúbylghan qúryltay turaly ne aitasyz? Biraz júrtshylyq sizding pikirinizdi bilgisi keledi eken...

- Óz basym, qazaq mәselesining erkin talqylanghanyn qalaymyn. Ol ýshin san aluan týrdegi alandardy, minbelerdi paydalanu qajet bolar. Alayda men ishki birlik pen tútastyqqa núqsan keltiredi-au degen kez kelgen jiyndargha qarsymyn. «Batys qazaq­tary» degen tirkes mindetti týrde «shyghys qazaqtary», «ontýstik qazaq­tary» degen jiyndargha súranyp túr. Búghan kóp dәlel izdeuding qajeti joq. Sebebi, biz últymyzdyng mentaliytetin birshama biletin, týsinetin dengey­demiz dep oilaymyn. Bәlkim, Oral­daghy jiyndy (qúryltay deuge kele qoymas) ótkizushilerding oiy men niyeti týzu bolar, kim bilsin. Biraq osynday jiyn ertengi kýni bir aran­datugha alyp kelui yqtimal. Ony eskermeuge bolmas.

«Oraldaghy qazaqtar qúryltayy» degen dabyra onsyz da uayymy az emes qazaq júrty arasynda ýlken dau-damaygha ainaldy. Internet-forumdaghy «qazaq qúryltayy jóninde Aydos Sarymnyng pikirin tyndaghymyz keledi...» degen pikirdi basshylyqqa alyp, súrqyltay qúryltaydyng tamyryn tanymal sayasatkerding sózimen basyp kóreyik degen edik.

- Aydos, bastapqyda «Kishi jýzdin», keyinnen «batys qazaqtarynyng qúryltayy» bolyp, san qúbylghan qúryltay turaly ne aitasyz? Biraz júrtshylyq sizding pikirinizdi bilgisi keledi eken...

- Óz basym, qazaq mәselesining erkin talqylanghanyn qalaymyn. Ol ýshin san aluan týrdegi alandardy, minbelerdi paydalanu qajet bolar. Alayda men ishki birlik pen tútastyqqa núqsan keltiredi-au degen kez kelgen jiyndargha qarsymyn. «Batys qazaq­tary» degen tirkes mindetti týrde «shyghys qazaqtary», «ontýstik qazaq­tary» degen jiyndargha súranyp túr. Búghan kóp dәlel izdeuding qajeti joq. Sebebi, biz últymyzdyng mentaliytetin birshama biletin, týsinetin dengey­demiz dep oilaymyn. Bәlkim, Oral­daghy jiyndy (qúryltay deuge kele qoymas) ótkizushilerding oiy men niyeti týzu bolar, kim bilsin. Biraq osynday jiyn ertengi kýni bir aran­datugha alyp kelui yqtimal. Ony eskermeuge bolmas.

Ekinshiden, júrtty osynshama dýr­lik­tir­mes ýshin, jiyndy ótkizu­shiler onyng maqsattary men kýn tәrtibin anyqtap beruge tiyis. «Abay.kz» portalynda osy kýnderi jýrip jatqan әngimelerding birazy dәl osyghan sayady. Shynymen de, jasyratyn ishki maqsat-mýdde bolmasa, úiymdas­tyrushylar óz oilaryn, úiymdastyru komiytetin, qoyylatyn súraqtardy, qarastyrylatyn mәse­le­lerdi aiqyndap ashyp bersin.

Tipti osy saytqa ilip, barsha qauymdy jiyp, virtualdy týrde bolsa da, talqy­latsyn, pikir jinasyn. Búl óte demokratiyaly tәrtip bolar edi. Jiynnyng maqsaty biyik, talghamy keremet dese, basqa halyq ta niyettes, tilektes bolyp jýredi. Barlyq bylyq pen artyq әngime bilmestikten, týsinbeushilikten tuady. Úiym­dastyrushylar osyny eskerer dep ýmittenemin.

- Qazaq mәselesin jeke rulyq, jýzdik dengeyde sheshuge bola ma?

- Qazaq últy - endi-endi ghana memleket dengeyine jetip, armandaghan Tәuelsizdigine qol jetkizip, sayasy shyndary men mejelerin anyqtap otyrghan últ. Áli de bolsa ýmitten góri kýdik basymyraq zamanda ómir sýrip jatyrmyz. Ishki birligimiz әli beky qoyghan joq. Onyng ýstine, diny jәne tildik túrghydaghy bólinushilik te joq emes. Osynday jaghdayda qazaqty jýzge, ne rugha bóle bastasaq, ne bolady? Maghan bir únamaytyn dýnie - qazaq últshyldary men ziyalyla­rynyng arasyndaghy osy ru men jýzge degen tabynu. Keybir aghalarymyz ru men jýzdi qazaqty biriktiretin, onyng toptasuyn qamtamasyz etetin faktor dep habarlaydy.

Osydan tórt-bes ay búryn sol Oraldan kelgen bir aghamyz «Qassaq» partiyasyn qúrayyq dep keldi. Pikir almastyq. Men: «Osy partiyanyng jobasynda parlamentti rulyq jýiemen qúru degen ne mәsele? Qazaqty birik­tiruding basqa negizderin taba almaymyz ba?» - dep súradym. Ol kisi (atyn atamay-aq qoyayyn, ózi de biledi) bylay deydi: «Qoghamgha qauip tónip túr. Reseyding astyna kirip ketuimiz yqtimal. Soghan baylanysty qazaqty kóteru kerek, sanasyn oyatu kerek. Qarap otyrsaq, qazaq­tardy biriktire­tin tek rulyq, tuystyq dýniyeler eken. Sondyqtan da osy mәseleni kóterip otyrmyz».

Men mynaday dәlel keltirdim: Eger ru-rugha bólinip, el ishinde saylau ótkizetin bolsaq, onday saylaularda sizder oilaghanday, Qabdesh, Ghabbas, Dulat, Smaghúl siyaqty últ ziyalylary men qaymaqtary emes, baylar men kriminaldar jenip shyghady. Kezinde Shoqan men Abaydy súltan-by sayla­maghan qazaq býgingi kýni ózgere qoyghan joq!

Saylau degenimiz iygi-jaqsylardy saylau emes, aq­shasy men ailasy moldardy saylau ekenin taghy aittym. Sol baylar men kriminaldar býgingi kýni partiya­lary men gazetterin biylikke, qoghamgha qalay aidap salyp jatsa, ertengi kýni biylik pen qoghamgha qarsy týgeldey bir rudy nemese jýzdi qarsy paydalanbaytynyna kim kepil dep súraq qoydym. Ókinishke qaray, túshymdy jauap ala almadym.

Taghy bir manyzdy mәsele bar: osy Oraldaghy jiyndy kim qar­jylan­dyryp otyr? Búl - manyzdy mәsele. Osy jaghynan da anyq jauap kerek. Eger ne bolsa - o bolsyn, Nazarbaevty bir túqyrtsaq boldy degen kýshter qarjylandyryp otyrsa, búl jiyn qazaq mәselesine janalyq әkelmeydi. Arandatudan aulaq bol­ghanymyz abzal. Qazaq mәselesin keybir sayasy oiynshylardyng oiyn­shyghy etip, talaq etuine jol ber­megenimiz dúrys.

- «Kishi jýzding namysyn qor­ghaymyz» dep dauryghyp jýrgender Jaqsylyq Dosqaliyevting qazirgi taghdyryn rulyq ólshemmen kesip-pishude...

- Men ózim - sol Kishi jýzding azamatymyn. Alayda mening shyqqan tegim basqanyng aldynda artyqtyq ta, kemdik te etpeuge tiyis. Adamnyn  adam  boluy, azamat jәne kәsiby maman boluy rugha nemese jýzge baylanysty emes. Áygili maqalgha salyp, bireuge nayza, ekinshige qaugha beretin zaman emes býgin. Búnyng barlyghy - ishi bos, sózge túrmaytyn dauryqpa әngime. Mәsele Dosqaliyevtyng qay rudan ekendiginde emes, qanday adam jәne qanday maman ekendiginde. Eger Dosqaliyev jaqsy maman bola otyryp, para alghany ras bolsa, onda ol tiyisti jazasyn alugha tiyis. Kim bolsa - o bolsyn. Ru mәselesin qozdyryp, rulyq sanamen jastardyng basyn ainaldyryp, sanasyn ulap jatqan­dar­dyng barlyghy - nadandar men kesheler. Eshqanday adami, kәsibi, shyghar­mashylyq bәsekelestikke shydama­ghandyqtan, onday kesheler ru men jýzdi nayza men qalqangha ainaldyrady. Olardyng atyn atap, әshke­relep, tiyisti baghasyn berip otyruymyz qajet.

Súhbattasqan Serik JOLDASBAY,

«D»

«Obshestvennaya pozisiya»

(proekt «DAT» № 43 (80) 01 jeltoqsan  2010 jyl.