Jeksenbi, 28 Sәuir 2024
Ózine sen 6175 4 pikir 28 Tamyz, 2017 saghat 13:42

Abzal Qúspan men Martin Luter King

 

Endi birer kýnnen song qazaq eli tól Konstitusiyasy dýniyege kelgen kýndi atap ótedi. Osy rette biz qúqyqorghashuylar men zangerlerding qyzmeti turasynda jalqy oy aitpaqpyz.

Kenes Odaghynyng túsynda ózin әrkez kem sanap, kemdikke boy aldyryp qalghan qazaq óz jaqsysyn ózgemen tenep, ózgege telip sóileushi edi ghoy. Mysaly, Sәbit Múqanov – «qazaqtyng Balzagy», Beyimbet – «qazaqtyng Chehovy» atalatyn, t.b. Búl minez qazaqta әli de bar, әli sol әdetinen bizding elding ziyaly dep atalatyn qauymy aryla almay jýr. Biz de «iygi-jaqsylarymyzdyn» saltymen Abzal bauyrymyzdy «qazaqtyng Martin Luteri» dep jibersek bolar edi, odan, sirә, Abzaldyng bedeli tayyp, kәsiby biligi men azamattyq kelbetine kólenke týsip qalmaydy. Áytkenmen de, Abzal – qazaqtyng Abzaly. Keshegi alashordashyl aghalardyng jolyndaghy jalyndy jigit, zamandasymyz. Óz basym Abzaldy ústyny da, ústanghan baghyty da qazaqtyng qúqyqtyq bilimin arttyryp, qazaqty qúqyqtyq túrghydan sauatty el etuding qamyn oilap kýresken, bar biligi men bilimin sol aghartu baghytyna júmsaghan Barlybek Syrttanovtar men Jaqyp Aqbaylardyng jalghasy dep bilemin. Áriyne, Martin L. King te qazaq balasyna, onyng ishinde tas laqtyrsang tars etip basyna tiyetin kóp zangerler men qúqyqqorghaushylarymyzgha ýlgi bola alatyn óreli túlgha.

Martin Luter King (surette) AQSh-taghy nәsildik tensizdikpen kýresti. Qúrama shtattardyng zanyn tereng bilgen Martin diny bilimin, azamattyq qajyr qayratyn qara qúrlyqtan kýng men qúl esebinde kelgen óz nәsilining erkin ómir sýruine arnady. Atalarymyz zәngi ataghan nәsildi AQSh-ta «afroamerikandyq» jaghdayyna jetkizip, olardy saylau nauqandaryna qatysyp dauys beretin, kózqarasy men pikirin baspasózde tartynbay jetkizetin qauymgha ainaldyryp ketti. Er me? Er. Batyr ma? Batyr. Batyrlyq pen erlik degenimiz – bireuding basyn jaryp, kózin shygharu emes. Sondyqtan biz Kingti «bilimimen myndy jyqqan» qaharmangha teney sóilesek, búnymyz aidaladaghy bireudi asyra  dәriptegenge jatpaydy. Alayda biz ózimizge oralayyq.

Qazaqstanda osy kýni ne kóp, qúqyqtyq bilim beretin joghary oqu oryndary kóp. Maqsút Nәrikbaev irgesin qalap ketken  Qazaq gumanitarlyq-zang uniyversiyteti; "Qazaq gumanitarlyq-zang uniyversiyteti" Almaty zang akademiyasy; qala berdi barlyq JOO-lardyng ishinde zang fakulitetteri bar. Jylyna myndaghan student qaltasyna zanger-maman deytin qatyrma qaghazdy salyp shyghyp jatyr. Jә, talapker jastardyng bәrin ilikke alghysyz etpelik, olardyng arasynda óz mamandyghyna adal, kәsiby dengeyi joghary qyz-jigitter az emes, alayda, ókinishke qaray, sonyng biri kóringennen qaghaju kórip, tayaq jep jatatyn qazaq tilining memlekettik mәrtebesin qorghap, jarytyp jarty auyz sóz aitqanyn estimeppiz. Bankterge barady, bankterdegi soraqylyqtargha tek til janashyrlary ghana qynjylyp, mәsele kóterip qaytady. Salyq oryndary men ózge de qyzmet kórsetu oryndaryna joly týsedi – ondaghy jayttar da tek til janashyrlaryn tolghandyrady. Til janashyrlary ghana baspasózde tilding jayyn aityp tolghanady. Sodan song sot aldynda jauap beredi. Al, Qazaqstannyng soty zangha qaramaydy, biylikting últaralyq ahualgha qatysty uaqytsha ústanyp otyrghan sayasatyna qaraydy. Mysalgha, Pavlodardaghy Ruza Beysenbaytegining bastan ótkergen halin eske týsireyikshi. Ruza apayymyz azyq-týlik satatyn kәdimgi dýkenge bas súghady. Kerek zattaryn alyp, satushymen esep aiyrysarda memlekettik mәrtebesi Qazaqstannyng Konstitusiyasynda әigilengen qazaq tilinde sóileydi. Oiynda oqys eshtene joq. Biraq, tap sol kezde satushy qyz (әlde marja) búlqan-talqan bolyp shygha kelsin. Búlqan-talqan bolyp shygha kelsin de aiqaygha bassyn. Yzadan jarylarday jer tepkilep, auzyna kelgenin qússyn. Ruzany, Ruzanyng tilin, el-júrtyn tegis qorlap sóilesin. Onysymen qoymaydy, polisiya qyzmetkerlerin shaqyrady. Polisiya óz tilinde birer auyz til qatqan jazyqsyz jandy – Ruza Beysenbaytegin sýirep alady da jóneledi. Aparyp qamaydy, qoqytyp-ýrkitedi. Últaralyq dau tughyzatyn әreket jasadyng dep aiyptaydy. Au, ol bar-joghy beykýnә qazaq tilinde sóilep, ózining tútynushylyq qúqyghyn paydalandy emes pe? Joq, Pavlodardyng qúqyqqorghau organdary onday qúqyqty moyyndamaydy. Olar qaytkende qazaqtyng ýnin shygharmauy kerek. Bitti, әngime. Ruzanyng sondaghy haline Abai.kz bastaghan sayttar uaqytynda aralasty, al zangerler qauymynan tek Abzal Qúspan ghana bilek týrip shyqty. Tipti, sonou Oral qalasynan Pavlodargha úshyp baryp, til ýshin shyryldaghan әpkesining qúqyghyn qorghap qaldy. Termelep tizip otyrsaq, songhy 7-8 jyldyng jýzinde jalghyz Abzal Qúspannyng qúqyqtyq mәselede tarqatqan týiini atan týiege jýk bolatynday eken. Ol – Janaózen oqighasynda aiyptalushy tarapty qorghap baqty. Ol – Janaózen oqighasynyng qúqtyq, zandyq sipaty men mazmúnyn ashyp, kólemdi maqalalar jazdy. Ol – Jarylqap Qalybaydyng «Anyz adamy» órtelip, sayasy qughyn-sýrginge úshyraghan kezde de biylik pen zang oryndarynyng qatesin kózderine shúqyp berdi. Ol – 50 myng dollar aqshasyn qazaqstandyq kedenshilerge aldyryp, qinalghan jesir ananyng janynan tabyldy. Ol – Oghyz Doghan bauyrymyzdyng «Eyr Astanamen» shayqasynda da sauatty pikir bildirip, bәrimizding kózimizdi ashty. Qazaqtyng óz qaqyn ózi daulay almay dal úrghanyna qarap preziydent Nazarbaevtyn: «Zandy qoldaryna berip otyrmyz ghoy, sony paydalanbaysyndar ma?» - deytini osyndayda eske týsedi. Ras, bizde qazaqtyng tilin, dilin qorghaytyn zandar bar, biraq sony mýmkindigimizge jaratu jaghynan kelgende sauatymyz ben erik-jigerimiz jetpey qalady. Abazaldyng sózine sýiensek, «... qazaq tilining mәselesi biylikting emes, sol tilding tútynushysy retinde Siz ben Bizding ghana qolymyzda. Biylik óz tarapynan zandar shyghardy, sol zandardy júmys jasatatyn kim? Áriyne biz! Eger biz, óz qúqyghymyzdy talap etuden qoryqsaq, bir bet aryz jazugha erinsek, memlekettik organdar qaytip iske aralaspaq? Sizding qúqyghynyzdyng búzylyp jatqanyn olar pal ashyp bilmek pe?

Úzyn sózding qysqasy, әuede jýrseniz de, jerde jýrseniz de óz ana tilinizde, memlekettik tilde qyzmet kórsetiluin talap etiniz, eger ol talabynyz oryndalmasa, tiyisti memlekettik organgha nemese sotqa aryz, talap qoiydy jappay qolgha alayyq. BAQ-ty shulatqannan góri, búl әldeqayda tiyimdi de paydaly is. Ana tilimizding abyroyyn asqaqtatugha sózben emes, ispen ýles qosayyq!» (Abzal Qúspan. «Eyr Astana» әue kompaniyasyndaghy til dauy. Ne isteu kerek?).

Abzaldyng osy baylamy bәrimiz ýshin ortaq baylam boluy kerek. Rasynda: «... qazaq tilining mәselesi biylikting emes, sol tilding tútynushysy retinde Siz ben Bizding ghana qolymyzda». Búnyng syrtynda men Abzal Qúspan siyaqty zangerler, qúqyqqorghaushylar, advokattar kóp bolsa ghoy dep oilaymyn. Olar jәne zang aldyna isti bolyp nemese qanday da bir bolmysyz sharuanyng dauymyn shatylyp barghan azamattardy ghana emes, eldik, últtyq, memlekettik múrattar jolynda jýrgen qauymnyng qasynan tabylyp, dem berse, qanday bolar edi!?. Qúqyqtyq memleket qúryp jatqanymyz ras pa? Endeshe, Qazaqstanda zangerlerding myqty odaghy júmys isteui kerek. Ata Zanymyzdy atap ótetin mәrtebeli kýnning qarsanynda oqyrman qauymgha osynday bir oy saludy jón kórdik.

Dәuren Quat

Abai.kz    

4 pikir