Júma, 17 Mamyr 2024
Janalyqtar 15612 0 pikir 30 Qazan, 2010 saghat 13:55

ILE ÓLKESINING GEOGRAFIYaLYQ OChERKI

[Ile ólkesi] dep alghash tanysqan orystar Ile ózeni men Kýngey Alatauynyng qarly jotasynyng arasynda ornalasqan, batysqa qaray keneyip kelgen úzyn jer jolaghyn atady1. Onyng keneni Ile ózenining bayau aghatyn túsyna kelip qúyatyn shaghyn ózen Qaskelenning saghasynan bastalady. Búl jolaq soltýstikke qaray tómendey kele, Alataudan bastau alatyn kóptegen ózendermen tilimdelgen; olardyng barlyghy Qyrghyz-qaysaq dalasynyng eng ýlken ózenderining biri Ilege qúyady.

Ile (qytaysha Ili, qyrghyzsha Ile) ýsh taramnan túrady: Tekes, Qashkól jәne Kýnges; olardyng birinshisi eng negizgi, Múztau jotasynan bastalyp, Kýngeske qosylghansha, shyghysqa qaray aghady. Olardyng barlyghy qosylghan son, Ile batysqa baghyt alady, Qytay oblysynyng Ilesi men ýlken qala Qúljany sumen qamtamasyz etedi. Ózine jan-jaqtan barlyq tau ózenderin qosyp alyp, sol atauymen birneshe salasymen qosylyp Balqashqa baryp qúyady, onyng eng basty jәne tereng salasy Bórili.

Ilening úzyndyghy 800 shaqyrymnan astam, Talghar ózenining saghasyna jaqyn jerining kendigi 200 sajyn, Balqashqa qaray qatty qúldyraytyndyqtan jәne Alatau suynyng kóptiginen aghysy óte jyldam; onyng suy [qystyng eki-ýsh aiyn esepke almaghanda] óte lay, sudyng mazasyz aghysy qazyp tastaghandyqtan, týbi tegis emes; jaghalauy batpaq, key jerleri tik jar, әsirese, ong jaghalauy. Aghysynyng ón boyynda ol kóptegen shaghyn araldar týzedi, araldarda terek, búta-shilikter qaptap ósken, jayylym shóbi kóp.

[Ile ólkesi] dep alghash tanysqan orystar Ile ózeni men Kýngey Alatauynyng qarly jotasynyng arasynda ornalasqan, batysqa qaray keneyip kelgen úzyn jer jolaghyn atady1. Onyng keneni Ile ózenining bayau aghatyn túsyna kelip qúyatyn shaghyn ózen Qaskelenning saghasynan bastalady. Búl jolaq soltýstikke qaray tómendey kele, Alataudan bastau alatyn kóptegen ózendermen tilimdelgen; olardyng barlyghy Qyrghyz-qaysaq dalasynyng eng ýlken ózenderining biri Ilege qúyady.

Ile (qytaysha Ili, qyrghyzsha Ile) ýsh taramnan túrady: Tekes, Qashkól jәne Kýnges; olardyng birinshisi eng negizgi, Múztau jotasynan bastalyp, Kýngeske qosylghansha, shyghysqa qaray aghady. Olardyng barlyghy qosylghan son, Ile batysqa baghyt alady, Qytay oblysynyng Ilesi men ýlken qala Qúljany sumen qamtamasyz etedi. Ózine jan-jaqtan barlyq tau ózenderin qosyp alyp, sol atauymen birneshe salasymen qosylyp Balqashqa baryp qúyady, onyng eng basty jәne tereng salasy Bórili.

Ilening úzyndyghy 800 shaqyrymnan astam, Talghar ózenining saghasyna jaqyn jerining kendigi 200 sajyn, Balqashqa qaray qatty qúldyraytyndyqtan jәne Alatau suynyng kóptiginen aghysy óte jyldam; onyng suy [qystyng eki-ýsh aiyn esepke almaghanda] óte lay, sudyng mazasyz aghysy qazyp tastaghandyqtan, týbi tegis emes; jaghalauy batpaq, key jerleri tik jar, әsirese, ong jaghalauy. Aghysynyng ón boyynda ol kóptegen shaghyn araldar týzedi, araldarda terek, búta-shilikter qaptap ósken, jayylym shóbi kóp.

Ilening soltýstik jaghalauynyng kóp jeri jaydaq, keyde qúmdy, túzdylau jәne jiyde, terek, shengel, sekseuil, qaraghay japqan. Beketten tómen, Qapshaghay shatqalynyng boyynda, otyz shaqyrymnan asa jerde Ile Qapshaghay atty biyik shyn-qúzdarmen qysylady; odan ary qaray qúmdy dalagha jayylyp, qúm jәne qalyn, ýlken qamystardyng arasymen aghady. Búl Qyrghyz-qaysaq dalasynyng suy mol birden-bir ózeni, ol qúmnyng arasymen 200 shaqyrym agha otyryp, mol suyn joghaltpay Balqashqa jetedi. Qúiylar jerde keyin ol óte úsaq salalargha bólinip, shalshyq su*1 qúrap, Qyrghyz-qaysaqtar qamau2 dep ataytyn kóptegen úsaq araldardan túratyn qúmdy tilikterge enip joq bolady. Qamau terek jәne ózge úsaq orman aghashtarymen kómkerilgen, búl jer tamasha jayylym jәne egistikke óte ynghayly.

Ilede balyq az, Balqashtyng basseyni bolyp tabylatyn ózge ózender siyaqty múnda tek shabaq balyq pen ózge úsaq balyqtardyng eki týri ghana kóp: baqtaq pen kókserkeler. Qaysaqtar onda jayyn bar dep te aitady, biraq onyng ras-ótirigin kim bilsin. Qysta Ilede kóptegen andar men qústar bolady, olar ózenge taudan týsedi. Ýirekter, qazdar, drahvalar Ilede qystaydy. Ýlken súr kezqúiryqtar da qysty sonda ótkizedi. Kýzde kóptegen birqazandar payda bolady, jaghalaudaghy qamysta jolbarystar men barystar, donyzdar men jabayy mysyqtar, t. b. tirshilik etedi.

Ilening kóktemgi tasqyny nauryz aiynan keyin bastalady, kýzde onyng suy azayady, tayaz bolatyny sonshalyq, qyrkýiek pen qazanda mal jýrip ótuge ynghayly ayaq ótkel payda bolady. Mәselen, osynday ýsh ótkel belgili: Shelek pen Týrgenning arasyndaghy Oghyz ótkel, Talghar men Esikting arasyndaghy Qyz keshu nemese Qyz ótkel, ong jaqtan qúyatyn tústan sәl tómenirek Shyngeldi ózeni jәne Tamghaly tas shatqalyndaghy Tamghaly ótkeli. Songhysy arqyly Tashkentten Qúljagha jәne Semeyge shyghatyn keruen joly ótedi, ol Janay jol (Janaydyng joly) dep atalady, ekinshisi tarihta Reseyden qashqan qalmaqtardyn*2 ótuimen tanymal.

Orys shekarasynda, yaghny Qytay beketteri tizbeginen bastap Ilege ong jaqtan tek eki ózen qúyady: Ósek pen Qúsmúryn*3, olar bastauyn Ýsh-Qoyandy men Shengeldiden alady*4. Ilemen qatarlasyp shyghys-tan batysqa sozylyp jatqan Kýngey Alatau jaqtan, soltýstik jaghalaudan Ilege kelesi shaghyn ózender qúyady: Ile men Esikting (60 shaqyrym) qúmyna nemese qamysyna sinip ketetin Sharyn, Shelek, Shabdar, Týrgen; sol jaqtan*5 Talghar men Qaskeleng qosylady. Ýlken, Kishi jәne Orta Almaty, Aqsay men Shamalghan, Ilege jetpey qúmgha sinip joq bolatyn Kýrti jәne Qúra. Kýrtige Jiyrenayghyr, Qarghaly qúyady; Sharyngha ong jaqtan Eki Qarqara, Kegen jәne Temirlik qosylsa, sol jaqtan Shelekke Asy kelip qúyady.

Atalghan ózenderding barlyghy derlik óz aghysynyng orta túsyna deyin soltýstik-batysqa baghyt alyp aghady da, keyinnen Ilege búrylady. Olardyng barlyghynda osman balyq, keybirinde shabaq balyq kóp, al Talgharda kókserke de kezdesedi. Búrylysqa deyingi olardyng aghysy óte jyldam jәne tastaqpen ótedi; biraq batpaqty jәne biyik jaghalaularda aghys bәsendeydi, su mýldem laylanady; tau basynda [búl ózender] әdemi sarqyrama týzedi, әsirese, qyryq bes sajyndyq sarqyramasy bar Esik ózeni. Qaysaqtardyng aituy boyynsha, Talghar men Esik jәne qalghandary da bastauyn múzdaqtardan alady. Esik ózeni múz astynan qaynar kóz bolyp shyghyp, kólemi ýsh shaqyrym jәne sol ózenning bastauy bolatyn tau kólin qúraydy.

Keybir [ózenderdin] jaghasyn boylay orman ósip, tómengi aghystarda qalyng qamyspen aralasyp ketedi.

Kýngey Alatau Ýlken Alatau3 dep te atalady, onyng Kishi Alataudan aiyrmashylyghy Ileden soltýstikke qaray ornalasqan Ile basseynin Ystyqkól basseyninen bólip túrady; onyng eng biyik jeri Talghar ózenining bastau alatyn jerinde ornalasqan Talghar tau shoqysy*6 dep atalady. Ol 300 shaqyrym jerden kórinip túrady. Búl taular Kishi Alataudan4 әldeqayda biyik, tasy azyraq, qara shirigi mol, ósimdikke jәne paydaly qazba baylyqtaryna bayyraq degen turaly pikir jasaugha bolady. Búl onsha endi emes jota, elu shaqyrymnan aspaydy, sondyqtan ol óte tik jәne ótuge ynghayly asulary az; biraq Alatau qyrghyzdary ony (Orta) Almatynyng bas jaghy arqyly bir kýnde asyp ótedi; onyng shyghys sheti jaypaghyraq bolghandyqtan, Ystyqkól men Qashghargha aparatyn Santas dep atalatyn ynghayly jol jasaydy. Sonymen qatar, Týrgen ózenining joghary aghysynda salt atty adam ýshin ynghayly kishigirim joldar bar.

Batysqa qaray ol kóptegen tarmaqtargha bólinedi, solardyng biri Ystyqkóldi ontýstik-batys arqyly ainalyp, Ystyqkól  Qyrghyz Alatauyna5 qosylady, kelesisi Shu men Balqash arasyndaghy Betpaqdalagha ketedi, al ýshinshisi Shu, Syr jәne Ámudariya ózenderining joghary bólikterining arasynan sonau Qoqangha deyingi aralyqty alyp jatyr. Shu men Syr arasynda ornalasqan onyng batys silemi - Qaraqúmgha6 baryp tireletin Qúsmúrynnyng tik mýiisimen ayaqtalatyn Qaratau tauy.

Kýngey Alataudan aghatyn sular soltýstikke - Ilege, al ontýstikte Ystyqkólge baryp qúyady; onyng soltýstik jaghy ormandy, al ontýstigi ormansyz keledi. Búl qúbylys kishi Alatauda da bayqalady. Mening oiymsha búl kóbinese batystan yaghni, Balqash jaqtan soghatyn janbyrly jelderge baylanysty. Búl jotadaghy shatqaldarda Ile Alatauy ónirining barlyq ósimdik dýniyesi shoghyrlanghan, biraq búl osy jerlermen ghana shekteledi. Alma, órik aghashtary, ýienki, jiydek bútasy: býldirgen, bóriqaraqat, qaraqat jәne basqalary tau sularyn taudan shyqqansha ghana kórkemdeydi, odan keyin aldymen úsaq qayyng toghayy almasady, sodan song terek, qyzyl shilik, tal, Ilede olargha jiyde qosylady; onyng esesine qabyghynyng astynan, әsirese, kesilgen jerinen shyryn tamyp túratyn búl dalalyq jiyde aghashy tauda kezdespeydi. Dәl osy syqyldy Ilege qaray әrtýrli tau gýlderi birtindep siyrep, olardyng ornyna ara-túra ósken qúraq-shi, qúray jәne qamysqa oratylghan shyrmauyq bayqalady.

Búl jerding almasy jabayy kýiinde qoldan ósirgen Qúlja almasynan dәmi jaghynan da, iriligi jaghynan da kem týspeydi. Órik týsimi 1853 jyldyng jazynda mýldem bolghan joq: kóktemgi qatty janbyrlar men yzgharly suyqtar gýlderin ýsitip jiberdi; órik jalpy barlyq jerde kóp; eng qúnarly jәne berekeli jer Almaty ózenderining bastau alar túsy. Búl shatqaldardyng eki jaghynda ormannyng әrqilylyghy sonshama, qazaqtar búl jerdi Shúbaraghash dep ataydy. Múnda tanquray da, qaraqat ta, jabayy raushan, qara jiydek te bar. Alma men órikten joghary tiken japyraqty orman bastalady: shyrsha men samyrsyn, oghan kókterek qosylady; odan joghary shyrsha әredik qayyng jәne qattylyghymen erekshelenetin tobylghy, yrghaymen aralasa ósedi. Qatyp qalghan shyrsha dingegi men arsha eng jogharghydaghy ósimdik. Odan biyikte tas jәne eng sonynda, qar (jatyr). Basty shyndardaghy tastar qúz jәne aitarlyqtay asa biyik, jartas bolyp kórinedi. Keyde osy jotanyng edәuir biyik jerinde taudan sarqyrap týsken ózenderge su berip túrghan әjeptәuir kólder jatady. Mysaly, Esikting bastalar jerinde Jasylkól7 bar.

Qyrghyz-qaysaqtardyng egistikteri taudan on shaqyrym jerde, ózen jaghalaulary onsha tik emes, sudy asau ózenderden egistikterine qaray aryqpen shygharyp alugha ynghayly jәne topyraq qyrtysy anaghúrlym qúnarly jerlerge ornalasqan. Búl egistik jerlerden basqa, qyrghyz-qaysaqtar topyraq qyrtysy saz-qúmdaqty bolghanyna qaramastan, tәp-tәuir ónim beretin ózenderding tómengi jaghyndaghy barlyq jerlerge derlik tary men biday egedi. Múnda egis týsimi Qapaldaghydan da joghary. Tary masaghynyng biyiktigi ýsh futqa deyin jetedi. Múndaghy shabyndyq jerler de bay; tebin jayylymy men sazdaghy*7 shabyndyqtar ózining sonylyghyn qyrkýiek aiynyng sonyna deyin saqtap, nauryz aiynyng ortasynan bastap qayta kógeredi. Jonyshqa nemese qaysaqtardyng aituynsha, bede, tau shatqaldarynda qalyng bolyp ósedi de, at baylanyp qalatyn túzaqqa ainalady. Shyrmauyq pen qúlmaq aghash dinine oralyp, qiya jartastargha da ósedi. Múnda tabighat Kishi Alataugha qaraghanda gýlderge әldeqayda bay, sondyqtan búl jerde taudyng mәngilik aq shyndary әser etpese, bal arasy sharuashylyghyn tabysty jýrgizuge bolar edi dep joramaldaugha bolady. Biz múnda balyn quray, nemese juan sabaghy bar basqa da ósimdik basyna ilip qoyghan kishkene qútylargha salghan jabayy aralardy kórdik.

Tauda maral, tau teke jәne qyrghyz-qaysaqtar aqqúiryq dep ataytyn tau eshkiler jayylyp jýredi, arqar az, al kiyik anghar tóniregin mekendeydi; Ilening ong jaghynda, dalada kezdesetin qúlandar múnda kórinbeydi. Nu ishinde, tereng shatqaldarda ang, jolbarys (tek jazda ghana), borsyq, qyzyl týlki jәne basqalary jýredi; qasqyr qisapsyz kóp; tipten qara týlki de kezdesedi. Ózenderde kәmshat, al qamys arasynda miya ósimdigi tamyrynyng kóptiginen asa semiz bolatyn qabandar mekendeydi. Angharda qoyan, susar, týlki, ýy qoyany, kirpi, taghy mysyq, tasbaqa jәne basqalary bolady. Qyrghyz-qaysaqtar Ilening tómengi jaghynan jayrany da kezdestirgen.

Ile boyyndaghy ýlken jәne nu qamys ishinde jolbarys, sileusin, әredik qabylan jәne basqa da jyrtqysh andar jii kezdesedi. Olardyng qyrghyz-qaysaq tabyndaryna shabuy da ýirenshikti jayt, keyde tipti auyl manyn toruyldap jýretindikten, jergilikti halyq olardy lajyn tauyp soghyp alyp, terisin orystargha kýmis aqshamen 20 somgha satady.

Qústardyng kóptigine san jetpeydi, jabayy qústardan qaz, ýirek, túrpan, duadaq, tau jәne dala shili, jabayy kepter jәne basqalary kezdesedi. Aqqular men tyrnalar osynda qystaydy. Ilede birqazandar bar; kókqútan quraghan terekke úya salady; tal nemese yrghaydyng qalyng japyraqtary arasynda búlbúl men әnshi torghay, al angharlarda - boztorghay, payyz jәne basqalary әn salady. Tauda, ýlken qúz jartastar janynda, ormanda býrkit, qaraqús, súr lashyn, qarshygha úya salady, al tastarda tas shilderi men qúrlardy kóruge bolady. Ile men qamys pen tal ósken basqa da ózenderding boyynda qyrghauyl top-top bolyp jýredi.

Qamys arasynyng dymqyl boluyna baylanysty jazda sona, masa, shirkey óte kóp; oghan uly jәndikter: qaraqúrt, býii men búzaubas qosylady. Búl jәndikter Ilening sol jaghalauynan bastap, tau jotasynyng eteginen on eki shaqyrym jerden ótetin keruen jolyna deyingi barlyq jerlerde kezdesedi. Jylandar da kóp, biraq onsha ýlken emes jәne úzyndyghy 1,5 arshynnan aspaydy. Olar kóbinese sortang jerlerde jýredi jәne óte uly; tau jylandary onsha uly emes. Biz múnda búryn dalaly jerde kórmegen jylannyng erekshe, әri jana týrin kezdestirdik.

Shyghysqa qaray barghan sayyn jer qúnarlana týsetin siyaqty, qaysaqtardyng ózderi shyghystaghy jerlerdi óte maqtaydy. Ilening orta aghysy Sibirding soltýstik jeline qatty ashyq, onyng arghy jaghynda tek alasa Sholaq jotasy jәne Arqarly men Malaysary taulary kórinip túr; al Altyn Emelden joghary Ileni soltýstikten Kishi Alataudyng qarly jotasy men onyng shyghys silemderi qalqalap túr.

Kýrtige qúyatyn Qarghaly ózeninen batysqa qaray topyraq qyrtysy kórineu ózgere bastaydy da, qúnarly topyraq ornyna Shugha deyin jer sortang bolyp keledi, al Ilege qaray Moyynqúmnyng qalyng qúmdary bastalady. Osy jerding barlyghynda shaghyn suly keybir búlaq jaghalaryn qospaghanda, zordyng kýshimen kókpek, ebelek (dalaly jerde ghana belgili shópter) jәne úsaq jusan ghana ósedi. Taular taqyr bolyp keledi.

Búl ónirde Betpaqdala osylay bastalady. Onyng topyraghy súr, kýnge kýigen sortang keledi. Ile anghary men Balqash jaghalauy kóp jerde ózara almasyp otyratyn borpyldaq*8 tóbe qúmdarmen nemese qamyspen qorshalghan. Balqash jaghalauy many jәne Ilening tómengi jaghynda әr jerde túzdy (taban balyghy kóp) jәne túshy suly úsaq kólder shashyrap jatyr. Ilening basqa esh jerinde túz joq jәne qyrghyz-qaysaqtar qysta, túz jetispeytin kezde, ony sortannan qaynatyp alady, onday túz shylama dep atalady. Tamaqqa jaramdylyghy shamaly múnday túzgha Shelek pen Qúmkeshu aralyghyndaghy Boralday jotalarynyng ainalasy óte bay.

Jalpy, Ile ólkesining klimaty - dalalyq. Aua rayynyng auytqushylyghy men túraqsyzdyghy - onyng ereksheligi; dalanyng soltýstik bóligine qaraghanda edәuir túraqty bolsa da, qysta ayaz bolyp túrady; jazda ystyq 400-qa deyin jetedi. Suyq 50 tan tómendeui siyrek. Jalpy klimaty jangha jayly, jazda kýndizgi aptap tau basynan soqqan týngi salqynmen jayly almasyp túrady. Kóktem tym janbyrly jәne jauyn-shashyndy bolyp keledi.

1853 jylghy qys - orys otryady Ilening arghy jaghynda ótkizgen birinshi qys - óte qatal boldy, onday  qyrghyz-qaysaq aqsaqaldarynyng esinde joq. Búl qazaqtargha orystardyng qyspen әbden tuysyp ketkendigi sonday, onymen ajyrasa almay, qayda barsa da erte jýredi dep oilauyna sebep boldy. Olar Qapaldyng irgesi qalanghaly beri, qys qattyraq, al qar qalynyraq bola týsti deydi. Áytse de, osy jylghy qysta Iledegi qardyng qalyndyghy 1,5 arshynnan aspady, taugha jaqyn tústa - 2,5 arshynnan asty; qys ortasynda kýn jylynyp, qar erip, soqpaqtarda saz balshyq kóringen kezder boldy. Esikte ótkizgen jyly mynaday eskertpelerdi jazyp aldyq: Ile 8 qarashada qatty*9, Ilede qar 13 aqpan shamasynda eridi. Ilede 8 nauryzda seng jýrdi, su shilde aiynda tasydy. Kýz kóktem siyaqty tym janbyrly, biraq kýzgi jauyn-shashyn tek tauda jauady.

Ile ónirinde eki baghytta jel soghady: Balqashtan soltýstik-batys jeli jәne jogharydan soghatyn shyghys jeli, ony qazaqtar Ebining jeli dep ataydy. [Ol] tek kóktemde soghady. Songhysy jyly jәne qúrghaq; birinshisi әrqashan qara búlt әkeledi jәne qúrghaq Betpaqdala men Balqash jaghalauy qúmdarynan kóterilgen qalyng shandy aidap ala keledi. Birtindep búl shang jaqyndap keledi de, qamysty mayystyryp, osal kiyiz ýilerdi qúlatyp, qas qaghym arasynda óte shyghady, sodan song tynyshtyq ornap, nóser jauyn jerdi shayady. Búl dauyl qanday jyldamdyqpen soghatynyn tek onyng belgisi batysta bir saghattan erte bilinbeydi, al ýsh saghat ishinde býkil Ile ólkesi malshynyp shyghuy mýmkin. Shilde aiynyng sonyna qaray Ile alqabynda barlyq shóp kýnge kýiip, qamys qúrghap ketedi, tek ózen jaghalarynda, sazdarda jәne tau shatqaldarynda ghana ósimdikter kógerip túrady. Alma búl jerde tamyz aiynyng basynda, al órik shildening ortasynda pisedi. Jaz ailarynda aua janbyrmen siyrek salqyndaydy.

Jotagha qatarlasa Ile ólkesi arqyly Tashkentten keletin keruen joly jaqyn ótedi; onyng jolyndaghy barlyq ózenderde jaldap ótetin ynghayly ótkelder bar; Ilege qúyatyn úsaq ózender jәne tau arqyly jalghyzayaq soqpaqtar, al keyde auyldardyng kóshuine qolayly ýlken joldar da bar.

Qazan aiynan bastap Ilening býkil boyyna, arghy jәne bergi jaghalauyn qazaqtar qystaydy, olar Qytay beketi tizbesinen bastap, Talghardyng saghasyndaghy orys beketine deyingi aralyqta eki jaghany birdey qonystanady. Qys kezinde tómenirek qúm men sekseuil arasynda olardyng jylqy ýiirleri jayylyp jýredi jәne auyldary qamaugha ornalasady. Alatau bókterindegi qar ketisimen, qaysaq bolystary múnda egistik jerlerin óndeuge kirisedi8.

Tau irgesinde, ózen jaghalaularynda, kólemi әr týrli tolyp jatqan qorghandar shashyrap jatyr. Men olardyng keybireui ekeuden jatqanyn bayqadym; olardyng bәrining tóbesi opyrylghan. Aghash basqan olardyng biri jayly aita ketpeske bolmaydy. Ol tura tau týbinde, Talghar ózenining jazyqqa júlqyna shyqqan jerinde jatyr, alma aghashy ósken tereng ormen qorshalghan, ordyng týbinen biyiktigi 15 sajyn, ainalasy bir shaqyrymnan kem emes búl ónir Qorghan tóbe9 dep atalady. Tal men alma aghashy ósken kedir-búdyr tóbesinde ejelgi bekinisting qirandysy qalghan kóne qamal orny jatyr10. Osy eski dýnie eskertkishterining ekeuin de qazaqtar Toqtamyc dәuiriniki deydi, biraq búl kóne ýiindiler men qorghandardyng shyn mәninde kimdiki ekeni belgisiz, osy el arqyly kóp halyq ótkeni belgili. Osy kóne qorghan qaldyqtarynan basqa, janalary da bar.

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2103
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2517
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2206
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1624