Júma, 17 Mamyr 2024
Janalyqtar 3344 0 pikir 30 Qazan, 2010 saghat 13:56

Professor I. N. Berezinge1 hat

Sizding Han jarlyghy jәne Shyghys tarihshylarynyng kitaphanasy basylymdarynyzdy oqyp jәne ózimning búrynghy ústazym Nikolay Fedorovich Kostyleskiyden2 sizding qyrghyz tilinen Toqtamys jarlyghyndaghy3 qazir tatar tilinde qoldanylmaytyn keybir sózderding maghynasyn izdeu jayly ótinishinizdi estip, qart qyrghyzdardan súrap, tilimizden [biraz] sózding maghynasyn taptym, sony sizge jiberuge asyghyp otyrmyn.

Sizding Toqtamystyng Yagaylogha4 jazghan jarlyghyn jәne Temir Qútlyq5 pen Saadat Giyrey6 tarhandyq jarlyqtaryna jasaghan audarmanyzdy oqyp men qazirde Orta jýz qyrghyzdary qoldanatyn birneshe sózdi taptym, sizge sol sózderding bizding halyq arasyndaghy qazirgi maghynalaryn jetkizudi sheshtim. Eger mening týsindirmelerim sizge sәl de bolsa [septigin tiygizse], maqsatymnyng oryndalghany.

Sizding Han jarlyghy jәne Shyghys tarihshylarynyng kitaphanasy basylymdarynyzdy oqyp jәne ózimning búrynghy ústazym Nikolay Fedorovich Kostyleskiyden2 sizding qyrghyz tilinen Toqtamys jarlyghyndaghy3 qazir tatar tilinde qoldanylmaytyn keybir sózderding maghynasyn izdeu jayly ótinishinizdi estip, qart qyrghyzdardan súrap, tilimizden [biraz] sózding maghynasyn taptym, sony sizge jiberuge asyghyp otyrmyn.

Sizding Toqtamystyng Yagaylogha4 jazghan jarlyghyn jәne Temir Qútlyq5 pen Saadat Giyrey6 tarhandyq jarlyqtaryna jasaghan audarmanyzdy oqyp men qazirde Orta jýz qyrghyzdary qoldanatyn birneshe sózdi taptym, sizge sol sózderding bizding halyq arasyndaghy qazirgi maghynalaryn jetkizudi sheshtim. Eger mening týsindirmelerim sizge sәl de bolsa [septigin tiygizse], maqsatymnyng oryndalghany.

[Anyz boyynsha] qyrghyzdar ózderin Altyn Orda7 tatarlarynyng úrpaghymyz dep sanaydy, ol qaharmandyq poema-jyrlarda نوغايلي ننك اوز يورت*1 dep atalady, al olardyng Altyn Orda noghaylary poemalary qaharmandarynyng biri - Edige8, onyng Ámir Temirge9 bas saughalauy jәne odan quyluy. Toqtamys turaly [jyr] kólemdi jәne sýiikti [poemalardyn] biri, (onyng molasy Úlytau tauynda); [qarauyl] ruynan shyqqan Oraq myrza10, Er Kókshe men Er Qosay11 - [Altyn] Orda kezenining batyrlary, olardyng poemalarynyng negizgi qaharmandary*2. Men jinastyryp jýrgen barlyq mәlimetter, eger*3 biraq ózderi quattaydy*4 qazaq halqy (biz ózimizdi solay ataymyz) Firdousiy12 jazghan kóne halyq emes, ol Berdibektin13 qazasynan keyin bastalghan Altyn Ordadaghy ózara qaqtyghys kezinde týrli týrki jәne monghol taypalarynyng odaghynan qúralghan halyq ekenin dәleldeydi. Batyidyng әr úrpaghy han bolghysy jәne óz halqyna ie bolghysy keldi: Qyrym, Qazan handyqtary, sheybaniyler men qazaqtardyn*5 - Shorayghaq ordasy qúryldy dep oilaymyn. Qazaqtardyng shyghuy turaly anyzdar taraq-tamghaly14 jalayyr ruynan shyqqan Úly jýz qyrghyzy jazghan جامع التواريخ jәne sizding Sheybaniy-name15 turaly júmysynyzben dәleldenedi. Avtor ózi turaly:

بو تواريخ*6 قه اوراز محمد خان حضرتـلرى ننك اتا اناسـيدين قوللوق قـيلا كـیلگان جـلایر تراق تمغالی ایردی؛ جـنكز نامه كتابـیدیـن فارس تـیلـیندیـن [ترك تیلیگه اوكوردی. قایوسن سونك زماندا بولغان لارني اوز استنباطيندين تصنيف

قيلدي]*7 deydi.

Qyrghyz súltany Oraz-Múhammedtin16 ata-anasy ony balalary Oraz-Múhammedke qyzmet etuge jibergen bolatyn (S. 50, ch. II. Istoriya. Opisanie kirgiyz-kaysaskih ord y stepey, Levshiyn17); Sibir jazbalarynda ol qazaq súltany dep atalady (Qaranyz: «Sibirskie letopisiy», P. I. Nebolisiyn18 maqalalaryna qosymsha; «Pokorenie Sibiriy». SPb, 1849; Otech. Zapiski, 1848; tom LX, LXI, kn. oktyabrya, noyabrya y dekabrya).

[Onda bylay dep jazylghan:] «Na naipozeh dnyah knyazi Seydaq19 izyde iz grada Sibiriy20 s nim je sarevich Kazachiey Ordy Soltan21, da sarya Kuchuma22 dumnyy karacha23, s nim je voinskih ludey 500 chelovek; doidosha je do mesta, iyje iymenuetsya Knyajey Lug, y nachasha pushaty yastreby za ptisami» (Letopisi Savvy Esipova)24.

Oraz Múhammed hannyng جامع التواريخ taghy ata-baba shejiresi (140-145-bb. داستان اوراز محمد خان بن اوندان)*8 osynda shekaralyq basqarushy jinaghan qyrghyz súltandarynyng shejiresimen dәl keledi. Dәlel ýshin keltirsek:

 

Qazaq súltandarynyng shejiresi

Orys han

Qoyrúshyq*9

Baraq-han

әz-Jәnibek

Batyr  Qasym   Qambar  Sýiik Jadyq Toqtashyq  Jabay  Torsyn*10

↓                         ↓

Odan Kishi jýz súltandary men handary taraydy

Shyghay-han

                                                   ↓

Tәuekel-han    Esim-han*11   Ondan súltan

Erjýrek degen

ataqqa ie bolghan

Kaynar-Kýshik*12 Oraz-Múhammed

odan                        ↓

[Qayyp Qúdaymende Jәngir

Tәuke]   Bókey-súltan   Daiyr

Qúdaymende

Túrsyn

Kýshik       Baraq

 

Ioann patshanyng 1569 jyly noghaylargha jibergen elshisi olardyng úlystaryna25 Aqnazar26 patshanyng Qazaq ordasy men Shyghay27 súltannyng jәne Shelim hanzadanyng jasaghan shabuyldary turaly aitady. «Jylnamalar jinaghy» جامع التواريخ boyynsha Aqnazar Qasymnyng úly28, Shyghay Jәdikting úly29, Jәdik pen Qasym Jәnibektin30 balalary, biraq onda Shelim degen at joq, Tugum emes pe? Aqnazardyng 1556 jyly bashqúrttardy yghystyrghany belgili. 1556-59 jyldary Búharada bolghan aghylshyn Djenkinson31 tashkenttikterding kazaktarmen*13 soghysyn bayandaydy. Ol Búryndyq32 pen Sheybany hannyn33 soghysy bolar?

Oraz Múhammedting Kasimov hany bolyp saylanuyn jazghan جامع التواريخ avtory han taghyn sipattay otyryp, ong jәne sol qoldar turaly aitady. ميسره (maysara) jaqtan eki bek kórsetilgen - bireui arghyn, ekinshisi qypshaq*14 ruynan, sol jaqtan (ميمنه - maymana)34 jalayyr Qadyrghaly bek35 pen manghyt ruynan Samanay bek.

Ózi jalayyrdan36 shyqqan avtor búl taypa turaly egjey-tegjeyli bayandap, onyng shyghuyn Oghyz han37 kezinen bastaydy, kitaptyng sonynda [Shynghyshannan Qadyrghaligha deyin*15 óz ruynyng shejiresin taratady].

Barlyq jarlyqtarda Altyn Orda اولوغ اولوس*16 dep atalady, al týrki tarihshylary men halyq anyzdarynda ol tútas el men halyqtyng [bir bóligi] degendi bildiredi jәne eshqashanda orda dep atalmaydy, qyrghyzdar*17: نوغايلي ننك اوز يورت deydi, múnda اولوغ اولوس auyr kiyiz ýimen almastyrylady. Mening oiymsha, orda اوردو sózi Altyn Orda kezinde de osy maghynasynda qoldanylghan, qazirgi qyrghyz, qalmaqtardaghyday jәne jalpy maghynasynda hannyng astanasy, al tar maghynasynda han qonysy degen maghyna bergen. Altyn Orda - han otyrghan altyn shatyr nemese kiyiz ýi, keyinnen ol handar ómir sýrgen barlyq qalalyq mekenderding atauyna ainalyp ketti. Sondyqtan Aq Orda, Kók orda, Sary Orda sózderin úlys pen kiyiz ýiding atauy emes, hannyng reziydensiyasy, negizgi mekeni dep qabyldau kerek. Búl jarlyqty jibergen kezde, Toqtamys hattan bayqalghanday, Donnyng boyyndaghy jaz jaylauyna qonystanyp, kiyiz ýide túrghan dep baghamdaymyn. Týpnúsqada jәne qazirgi audarmada «orda» mynanday maghyna beredi: birinshiden اوردو دان دا - Don boyyndaghy orda, ekinshiden: jarlyq Don saghasyndaghy Ordada jazylghan. Jәne sózding ózi qazirgi audarmada: «davaly vyhod beloy orde, te nam nashe daiyshe»*18 degen sóilem aq orda - hannyng ordasy, yaghni, biylikting bәri shoghyrlanghan, barlyq salyq jiylatyn jalghyz jer ekenin kórsetedi. «Te nam nashe daiyshe» barlyq salyqtar hannyng ózine tiyesili ekenin bayqatady, sebebi handar ýzdiksiz auysyp, han men orda degen sózder bir maghynagha ie bop ketken. Mening shamalauymsha, olarda ortaq atau bolmaghan, әr taypa óz atauyn saqtap qalghan. Mysaly: qonyrattar38, naymandar39, qypshaqtar40 jәne t.b. (qaranyz: جامع التواريخ).

جامع التواريخ-ta orys tilindegi «Zolotaya Orda» اديل جايق-qa*19 sәikes keledi, Edil úlysyn belgileu ýshin Kók orda, Kók teniz nemese tipti Syr-Kuvan deydi.

Qara qúm قـراقوم qazirgi audarma sózinen: maghan Aqsaq Temir qarsy shyqty - Qaraqúmdyq Aqsaq Temir.

Qaraqúm qúmdary qyrghyz dalasyndaghy Syrdariya ózeni saghasy men Sarysu ózeni aralyghyn alyp jatyr. Ortalyq Aziyadan Orynbor, Troisk jәne Gurievke aparatyn barlyq joldar sol arqyly ótedi.

توتمق [tutmak] etistigi qyrghyzdarda dәl osy aradaghyday qoldanylady. Olar «jazamyn» degenning ornyna, habarlaymyn توتتوم - ústaymyn deydi.

اونك قول، سول قول*20 dep bólinu qara qyrghyzdarda qazirde de bar - ong qyrghyz jәne sol qyrghyz. Birinshisining negizgi ókili - búghu taypasy, ekinshisiniki - soltu. جامع التواريخ ong qol men sol qolgha bólu tarihyn ejelden taratady. Oghyz hannyng alty úly, alty týrki taypalarynyng basy mynanday tәrtippen ong jәne sol qanattardy basqarghan (جامع التواريخ qaranyz, 14 bet):

*21دست راست            *22دست چب

(اونك قول)            (سول قول)

كونخانايخانكوكخانتاقخان

قائيي بايات      يازر دوكار     ایدور، پچنه    سالور ایمور

القراولی،    دوردرغه، یاپارلی    جاولدور، چش    الایونتلی

قراولی                        اوكوز

 

 

یولدوزخاندینكیزخان

اوشر، قـریـق، بـكدلی، قارقـین          یندو، یكـدر بوكدور قـنیق

Búl arada taypalar ýnemi eki qanatqa bólingen jәne әr qanattyng óz ariergardy bolghany kórinip túr.

[Jәne әli kýnge deyin] Shyghys pen Búharada bekter ózderi shyqqan ru-tegine qaray patsha taghynyng ong jәne sol jaghynan oryn alady, búl ýshin bekter arasynda ýnemi dau tuyp jatady. Búl orystardaghy  mestnichestvo siyaqty.

جامع التواريخ [avtory] Oraz Múhammedting Kasimovtaghy taghyn surettey kele میسره، میمنه - ong jәne sol qoldar ornalasqan taqtyng jobasyn berip, onda [on] میمنه jәne [sol] میسره qanattarda oryn alghan bekterding esimderin keltiredi. Orys han kezindegi jalayyr bekterining bedeli men abyroyyn dәleldeu ýshin ol olardyng taqtyng sol jaqtaghy [ميسره] ornyn kórsetedi. Avtordyng bayandauynsha, jalayyrlar الاچ منكی اراسندا41 arasynda myqtysy, sol qol, al 200 adamnan qúralghan qanlylar ong qanatta. Búl Joshy úlysynan qúralghan halyqta sol qanat qúrmetti әri syily bolghanyn dәleldeydi.

Biraq, Altyn Ordanyng sayasy qúrylymy osynday boldy degen esh mәlimet bolmaghandyqtan, Temir Qútlyqtyng ong jәne sol qanattaghy úlandargha arnalghan jarlyghyn میسره jaqtaghy jәne میمنه jaqtaghy úlandargha arnalghan dep týsinuge bolady.

[Endi Toqtamystyng Yagaylogha*23 jazghan jarlyghynda kezdesetin biraz sóz turaly].

تیلانمك tileu jәne تیلانچی qayyrshy siyaqty tilenu etistikteri; odan تيلاماك tilenshi, yaghni, qayyrshy. [Jarlyqta aitylghan]: olardyng opasyz ótinishimen aldygha keldi.

28. قيغان يدا ge42 kelsek, men múnday sózdi bilmeymin jәne tatar (Sibir) tilinde de, qyrghyz [tilinde] de kezdestirgen emespin, demek onyng bar ekeni kýmәndi. Qyrghyzdarda قيماق sózi bar - ayausyz, yqylassyz qaldyru. قـيغاننك مو چـننك منان مني - Qighanyng ba shynymen meni? - dep kýieui ólgen qyrghyz әieli betin jyrtyp dauys salady.

تيرباماك43 - qyrghyzdarda ýzdiksiz terbeu jәne kóp jaghdaylarda besik terbeu degen maghynada kóp qoldanylady بالا تيرباتمك.

تاربيب كيتماك - bólinu, ydyrau. توزماق - halyqtyng jantalasyp qashuyn bildiredi, بوسماق sózi siyaqty.

تارپمق - tarpu. Jylqy turaly sóz bolghanda búl etistikti qoldanbaydy (mindetti týrde تـیـپمك tepmek etistigin qoldanu kerek).

34. «Munganaldy» sózin qansha kýsh salyp izdegenimmen, qyrghyzdar arasynan tappadym. Olar qúldy tatarlar sekildi قول [qúl] dep ataydy, biraq qalmaqtar siyaqty qúldardy әskery qúldargha اولجالاسقان قول bóledi, nemese kóbirek qoldanylatyn sóz jesir, jetim. Bizding قزاق [qazaq] siyaqty kýshtilerding qúqy óktem halyqta tuyssyz, әlsiz adamdar jeke bostandyghyna ie bola almay, súltan men biylerding qúlyna44 aynalghan, osydan kelip جتیم - qúl maghynasyndaghy sóz shyghuy mýmkin. Tipti, مونغانالدی gha45 úqsas sózdi men banzarovtyq monhaniuldan da tappadym. مـونكلـق degen etistik bar, odan مونكلی - múndy, qayghyly, مونك - múng sózi قایغولی، قایغو - qayghy sózimen bir maghynada. Men múny  qara qyrghyzdardan súrap kórem, tapsam, mindetti týrde sizge habar  berem.

اولجا - barymtashylar tilinde olja, odan اولجالاس - oljalasu shyghady.

بسه - mongholdyq byasya taghy.

Eniysey guberniyasynda týrki tilinde (kóbine) qaraghastar - qanghyma bóten taypa sóileydi. Búl halyqtyng tilinde aqsha - mungan, al kýmis - aq mungan dep atalady. Bәlkim, búl sózding basqa maghynasy bolghan jәne bar shyghar. Mungimo tungustarda altyn, slavyan tilimen salystyrghanda, aqsha degen maghynagha keledi. Keyingi kezde «aq» syn esimi - múny dәleldeydi, ol mungan sózimen tirkespey-aq aqsha nemese kýmis maghynasynda qoldanyla beredi. Banzarovtyq monhaniul bedergege qatysty, ol - satyp alynghan emes, baghynyshty qúl. «Bizge Qúday rahym etti: bizge óshtesken bekter men úlandardy bizding biyligimizge satty, yaghny tolyq bizding biyligimizge qaratty» (Qaranyz: Vestnik Imperatorskogo Russkogo geograficheskogo obshestva, 1854  knijka VI).

39. Nege بازارگان46 Toqtamystyng kóterme saudagerleri maghynasyn berui kerek ekenin týsinbedim? اورتاق47 meninshe, toptyng bir bóligi, tútas qauym emes; búl maghynada ol اورتاقچی bolar edi jәne ilik septigining jalghauy نك kóshirmeshining qatesinen ن ornynda túr, sebebi نك jalghauy بازارگان kópesterdi de, اورتاق ty da Yagaylo toby etedi, al odan keyingi يوروش سونلار «jýre bersin» is-әreketting (nemese qarym-qatynastyn) ortaqtyghyn bildiredi. Eger بازارگان اورتاقلارین داخی یوروش سونلار dep oqysa, «búrynghy tәrtip boyynsha bizding kóterme saudagerler nemese bizding top óz qalauynsha qydyrsyn», qazirgi audarmada: «qonaqtar bir-birimen top qúrsyn», sonda audarmasy: «qonaqtargha jol ashyq, sizding de, bizding de saudagerler erkin jýrsin».

[Temir Qútlyqtyng jarlyghyna qatysty], تومان ادكو باشلیق nege týmen basy Edige dep oqymasqa, sebebi تومان باشلیق - týmen basy, باشلیق ty qazirgi kýni Sibir tatarlary men qyrghyzdar negizgi basshy maghynasynda qoldanady. Kez-kelgen orys sheneunigi olarda bastyq dep atalady. Toqtamystyng Yagaylo men Temir Qútlyqqa arnaghan eki jarlyghynda búl sóz bas uәzir, jaqyn adam nemese orystyng «temniyk» sózi maghynasynda qoldanylghan, sonda تومان بكی، تومان باشلیق، تومان باشلی týmen basy degendi bildiredi. Han qasyndaghy jogharghy lauazym iyesi. Meninshe, Joshy úlysynda kóshpendi orda bolghandyqtan, tek han manyndaghy, әrdayym hangha kerekti bolghan az top بارسچی، قوشچی، یساول men ózge shender: daruga, baskaki, bitikti, tamghashy, tartnaqshy, t. b. dan*24 ózge, eshqashan dúrys әkimshilik qúrylym men túraqty shen bolghan emes (qaranyz: 11 b. Han jarlyqtary, III). Oghlandar, hanzadalar, han túqymdary boldy. Ru-taypa ókilderi - bekter men biyler boldy. Shynghys hangha deyin mongholdyng әr ru, taypasynyng óz hany boldy, barlyq taypalardy qol astyna biriktirgen Shynghyshan keybiri, tipti bekterge ainalghan handardyng manyzyn mýldem joymady, kerisinshe, olardyng kýshtilerimen tuysqan bolyp, olardyng rulyq qúqyghyn qoldap otyrdy, mysaly: qonyrat, jalayyr jәne t. b. (qaranyz: Ábilghazy*25.Sheybaniname, جامع التواريخ). Ózge baghynghan halyqtargha da onyng osynday ústanymda bolghany kýmәnsiz. Demek, úlandar men bekter shen emes, tegine qaray beriletin dәreje.

Úlandardy úly, orta jәne kishi bolyp bóluin Mәurennahr memleketterinde әli kýnge deyin han jarlyqtaryn halyqqa jariyalaghanda اولوغ كچوك لارغه, yaghni, úly jәne kishiler dep jazylady, onda qajet bolghan jaghdayda jiylyp, اونك ong jәne سول [sol]*26 qanattargha túratyn әsker qolbasshylarynyng jasyn menzeydi. Búl bekterding bireui nemese ekeui ýnemi han janynda bolghan, atap aitqanda, uәzir qyzmetinde bolyp, úlysty ministr [retinde] basqarghan nemese bireui امراء بك boldy, kelesisi dәrejesine qaray bolystardy basqardy... Ártýrli boljam jasaugha bolady: birinshi jaghdayda اولوغ امراء بك, ekinshisinde - تومان باشلی týmen basy. Toqtamys qyzmetindegi Qútlubúgha48, Asan; Temir Qútlyq pen onyng múragerlerine qyzmet etken Edige sonday adam (qaranyz: جامع التواريخ). Toqtaghu hannan bastap uaqytsha biylikke kelgenderding barlyghy اولوغ امراء بك dep ataldy (جامع التواريخ  betti qaranyz, داستان اوروس خان bólimi). Úlystyq jәne iyelik bekteri sonday bolghan. Meninshe, úlys begi, el begi اولوس بكي, ايل بكي49 dәrejeni bildirgen әr týrli sózder, óitkeni اولوس úlys jәne ايل el bir maghynany bildirui kerek, úlys degen sózdi ايل dep týsinuge bolady, sebebi osy [adam]بك *27 soghysta óz adamdaryn basqardy, basqarylatyn نفر50 sanyna qaray mynbasy, jýzbasy, onbasy, tolyq jauynger dep ataldy, qanday da bir qalany basqarsa, qalabasy dep ataldy.

[Mashayyq sózi turaly]. Qyrghyz dalasynda stan nemese tam dep atalatyn mola, tas meshitter kóp, olar sony qalaghan nemese sonda jerlengen adamdardyng esimimen atalady. Múnday jerler әulie nemese mashayyq dep atalady. Búl tamdar ziyarat*28 etuge arnalghan, adamdar búl әuliye, mashayyqtargha óz halqynyng qamqorshysy retinde qaraydy, t.b.يا سيرنينك قرق مشايخ, يا جان انا *29.

Baqauyl sózi qyrda әli de qoldanylady. Qyrghyz [-kaysaqtarda] ازغانه اسقا بوكاول بولما, ازغانه ايلگا بك بولما*30 degen mәtel bar, múnda baqauyl as taratushy degen maghynada. بوكامك etistigi qazaqtarda kóp qoldanylady jәne bógeu, toqtatu(توقتاتمق)  degendi bildiredi. Odan بوكاو - bógeu, بوكاو سالماق - [bógen salu, toghan jasau, bóget qúru], t.b.

Qyrghyz [qazaq] tilinde saqtalghan key sózderding maghynasyn jetkize otyryp, osy týsiniktemelerding arasyna óz boljamdarymdy qosqanym ýshin keshirim ótinem. Eger búl hat sizding nazarynyzgha túrsa, onda يساول قاراول51 jyryn jetkizuge asyqpyn.

Qazaq halqy turaly mәlimetterdi jinaumen ainalysa jýrip*31, shyghys tarihshylarynyng shygharmalaryn oqyp-taldauda qazaq52 sózi turaly, qazaqshylyq قزاقـلـقدا53 nemese qazaq halqy turaly әldeqanday mәlimetter kezdestire qalsanyz, maghan habarlauynyzdy Sizden kópten-kóp ótinish etem. Búl ýshin Sizge kóp qaryzdar bolar edim. Osy orayda óte manyzdy Ábilghazy54 tarihy (Rumyansev baspasy) men ózinizding Sheybaniadanyz jәne جامع التواريخ tan basqa esh derekke qol jetkize almaghandyqtan, Levshinning «Qazaq ordalary sipattamalaryndaghy» ýzindilerin tekseruge eshqanday derek tappadym. Arab tarihshylarynyng jazbalarynda, mening oiymsha, qazaqtar turaly eshtene joq, sebebi búl halyq XIV ghasyrda55 Joshy úlysy ydyraghan song qalyptasqanyna senimdimin. Levshinning tarihynan kórinip túrghanday, Katib Chelebiy56 tatar qazaqtary turaly jazady. Búl geograftyng qay kezde ómir sýrgenin bilip, búl mәlimetpen týrik tilinde tanysqym keledi.

Magazin Asiatique de Klaprot57 Day-Siyn-IY-Tun-Chjiydin58 Qytay geografiyasyndaghy qyrghyz-qaysaq turaly sipattamasynyng audarmasyn basty, biraq, ókinishke qaray, ol jurnaldy búl jaqta tappaysyn. Levshin bizding tanymal shyghystanushy Senkovskiydin59 dәlelin negizge alyp, Firdousiyding Rýstem dastanynda qazaq halqy jәne qazaq handary turaly aitady deydi: 42 bette, Levshin Senkovskiyding sózin keltiredi: «Búl halyq óte» jәne t.b. biraq, bir qyzyghy olar qazaq halqyn Shynghyshangha deyin jәne Shynghys taypalaryna deyin qaydan kóripti? Qalay bolghanda da, Ábilghazy, Sheybaniy-name, جامع التواريخ sol kezdegi qazaqtar turaly aitpaydy, tipti, قزاقـلـق دا-tan bastap, Sheybany han kezinde qoldanylghan sózdi qoldanbaydy. Ózining «Jazbalarynda» Babyr60 400 000 әskeri bar qazaq hany Arslan turaly aitady. Osynau biyleushi-jazushy jazbalarynyng osy jerdegi mәtini qyzyghushylyq tughyzady. Olar turaly Temirding nemese onyng tarihshylarynyng jazbalarynda eshtene joq pa eken?

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2111
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2523
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2219
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1626