Júma, 26 Sәuir 2024
Din 5730 3 pikir 24 Mamyr, 2017 saghat 10:54

Ghalamtordaghy radikaldy iydeologiyagha qalay qarsy túramyz?

Ghalamtor - býkil әlem boyynsha aqparattar almasu mýmkindigi, jeliler jýiesi. Ghalamtor - baylanys aralaryn ózara biriktiretin toraptardyng jiyntyghy.

Ghalamtor - adamzattyng eng ýlken jetistigi, adamdar ony qoldanu arqyly adam balasy óte alys qashyqtyqty baghyndyryp, basqa elder men qúrlyqtarmen erkin baylanys qúra alady.

Ghalamtordy din salasyndaghy otandyq ghalymdar men sarapshylar, aqparattyq týsindiru tobynyng mýsheleri men memlekettik qyzmetkerler de óz júmystary barysynda jetkilikti dengeyde qoldanyp, diny aqparattardy nasihattaugha qoldanuda.

Alayda, ghalamtordyng osynday jetistigi men qoljetimdiligin dәstýrli emes diny aghymdar da óz paydalaryna tiyimdi qoldanuda. Ekstremistik jәne terroristik úiymdardyng halyqqa aqparat arqyly әser etudi keninen qoldanuy olardyng qyzmetining ajyramas bóligine ainaldy. Eng aldymen ekstremistik jәne terroristik úiymdar ghalamtordy jeli qoldanushylardyng әli qalyptasyp ýlgermegen sanasyna yqpal etu ýshin qoldanady. Yaghni, olardyng negizgi nysanasy әleumettik jaghdayy men dýniyege degen kózqarasy tolyq qalyptaspaghan jastar bolyp tabylady. Múnday әreketting bir qala nemese bir elmen shektelmeytindigi belgili, búl ekstremistik jәne terroristik úiymdar ýshin óte manyzdy. Olardyng qyzmeti ózderining iydeologiyasyn belsendi týrde nasihattaugha, jana mýshelerdi óz qatarlaryna tartugha, jaqtastaryn teoriyalyq jәne praktikalyq túrghydan oqytugha jәne ózderine qarsy shyqqan jeli qoldanushylaryna qarsy aqparattyq kýres jýrgizuge baghyttalady.

Diny sauaty tayaz adamdardyng diny aqparatty ghalamtordan izdeytindigi belgili. Al, múnday adamnyng aqparat taratu mәselesinde óte belsendi júmys jýrgizetin radikaldy úiymdardyng qarmaghyna ilinui әbden mýmkin. «Google» arqyly bir mәseleni izdegen kezde radikaldy baghytty ústanatyn úiymdardyng salghan aqparattaryna kezigip, olardyng sheyhtarynyng beyne jәne audio jazbalaryn tyndauy mýmkin. Olardyng jazbalarynda jihadqa shyghu, sheyit bolu sekildi úghymdardyng búrmalanghan maghynasy berilip, múnday aqparattar jeli qoldanushynyng sanasyna keri әser etui yqtimal.

Teris pighyldy aghymdardyng keybir sayttary halyqty ekstremistik nemese terroristik әreketterge shaqyrudy nasihattamauy mýmkin. Olar islamgha arnalghan aqparttyq portal retinde júmys jýrgizedi. Alayda, olar shyn mәninde halyqtyng dәstýrli diny ústanymdaryn ydyratyp, músylmandar arasyna jik salyp, dindi ishtey bólshekteudi kózdeui mýmkin. Mysaly, olarda paryzdardy (namaz, oraza) oryndamaghandar kәpirge balanyp, dәstýrli hanafy mәzhabyna qayshy aqparattar beriledi. Al, diny sauaty jetkiliksiz izdenushi múnday sayttardaghy din taqyrybyndaghy barlyq mәlimetter men derekterdi sol qalpynda qabyldap, sanasyna siniredi.

Ekstremistik jәne terroristik úiymdar jeke veb-sayttaryn qúrumen qatar portaldardaghy, әleumettik jelilerdegi forumdarda da júmys jýrgizedi. Býgingi tanda әleumettik jeliler býkilәlemdik ghalamtordaghy eng tanymal qyzmet týri bolyp otyr, statistika boyynsha әleumettik jelilerdi ghalamtor qoldanushylarynyng 90 %-y qoldanady. Derekterge sýienetin bolsaq, tirkelgen qoldanushylarynyng sany boyynsha alghashqy ondyqqa kiretinder: Facebook (1,4 mlrd.), Youtube (1 mlrd), Google+ (500 mln-astam), Twitter (500 mln-nan astam), BKontakte (230 ml.-nan astam), Onoklassniky (205 mln-nan astam) jәne t.b. әleumettik qyzmetter. Osy әleumettik jeliler arqyly múnday úiymdar tanymal heshtegterdi (#) alyp, onyng mazmúnyna óz materialdaryn kóptep ornalastyrady.

Sonday-aq, olar әleumettik jelilerde jana tanystar izdep tauyp, olardy óz qúryqtaryna týsiruding tәsilderin sheber qoldanady. Ásirese búl әiel adamdardy arbauda sәtti iske asady. Sebebi, jaratylysy túrghysynan emosiyagha berilgish qyzdar ghalamtordaghy jeliler arqyly ózderin tolghandyrghan mәselelerdi, kónil-kýilerin bildirip otyrady. Ghalamtor jelisindegi mamandanghan teris pighyldy aghym mýsheleri múny óz paydalaryna asyryp, onday qyzdarmen syr bólisu arqyly ózderine jaqyndatyp, qúrbandaryna ainaldyru arqyly eng sonynda «jynystyq jihad» jasaugha kóndiredi.

Diny sauaty tómen adamdardy arbaudyng bir qúraly ghalamtor betinde týrlishe pәtua beru bolyp otyr. Teris pәtualar adamdardy ekstremizmge iytermeleytin kýshke iye, sebebi, dindegi pәtua qoghamdaghy diny ahualgha tikeley әser ete alady. Teris pәtua berushi adam sol arqyly qoghamgha iritki salugha, qaqtyghystar tughyzugha sebepker boluy yqtimal. Múnday teris pәtualardyng keri yqpaly retinde mynalardy keltiruge bolady:

- negizsiz pәtuәlardyng shekten tys kóbengi diny sauaty tómen dindarlardyng adasuyna alyp keledi.

- arandatushy pәtualar islam turaly jaghymsyz pikirlerdi qalyptastyryp, dәstýrli islam qúndylyqtarynyng damuyna keri әserin tiygizedi.

- sheteldik sheyhtar tarapynan berilgen pәtualarda jergilikti halyqtyng últtyq qúndylyqtary, salt-sanasy eskerilmeydi.

- talapqa say kelmeytin pәtualar diny ústanymdardyng búrmalanuyna, dinishilik alauyzdyqqa soqtyrady.

Halyqtyng diny aqparattardy ghalamtordan izdeuine ghalamtordyn  tәulik  boyy júmys isteytindigi, mәlimetterding onay әri jyldam tabylatyndyghy, artyq uaqyt pen aqshalay shyghyndy qajet etpeytindigi sebep boluda. Adamdar ghalamtorgha qatty senip artyp, barlyq mәlimetterdi ghalamtordan taba alatynyna kýmәn keltirmeydi, olardyng ýlken qaterlerge aparyp soqtyratyn ziyandylyghyn eskermeydi.

Múnday kelensizdikterge jol bermeu ýshin búqaralyq aqparat qúraldaryn, sonyng ishinde ghalamtor jelisin erekshe baqylaugha alu qazirgi tanda eng ózekti mәselege ainalyp otyr. Múnday qúrbandyqqa úshyraudyng basty sebebi diny sauatsyzdyq deuimizge bolady. Búl jerde jasalatyn nәrse - osynday ekstremistik jәne terroristik iydeologiyany nasihattaushylargha qaytarym retinde olardyng negizgi niyetin, olardyng ziyandy әreketterin әshkereleytin aqparattardy osy ghalamtor betinde der kezinde, belsendi týrde taratyp otyru. Radikaldy iydeologiyanyng qaupi turaly ghalamtor aqparattaryn, tele, radio baghdarlamalardy kóptep shygharugha basa mәn berilui tiyis. Búl aqparattar men baghdarlamalarda islam dinining soghys pen qantógiske jol bermeytindigi, terrorizm men dinning bir-birine jat úghymdar ekendigi nasihattaluy kerek. Búl baghytta elimizde atqarylyp jatqan júmystar az emes, ekstremizm men terrorizmge qarsy kýres jolynda kóptegen ekstremistik úiymdardyng qyzmetine sottyng sheshimimen tyiym salynyp, diny mazmúndaghy әdebiyetterge, ýnparaqtar men audio-beyne materialdargha, ghalamtor sayttaryna dintanu saraptamasy jýrgizilip, aldyn alu sharalary retinde aqparattyq-týsindiru júmystary kezen-kezenimen jýrgizilip, osy baghytta eleuli qyzmetter atqaryluda. Degenmen múnday halyqtyng ruhaniyaty men últtyq qúndylyqtaryna, elding ishki túraqtylyghy men tútastyghyna qauip tóndiretin mәselede tek kәsiby mamandar ghana emes, elin sýigen әrbir azamattyng kýsh salyp, atsalysqany jón.

Diny mәlimetti, qajetti pәtuәni izdegen әrbir azamat mýmkindiginshe sheteldik ghalamtor sayttaryn paydalanbaugha tyrysyp, Din isteri komiytetining jobasy ayasynda júmys isteytin kaz-islam.kz, Qazaqstan músylmandary diny basqarmasynyng resmy sayty muftyat.kz jәne onymen seriktes fatua.kz, azan.kz, muslim.kz, ummet.kz jәne t.b. sekildi elimizdegi senimdi sayttargha jýgingeni jón.

Qazaqstannyng әrbir azamaty ózining diny sauatyn arttyrugha mәn berip, ruhany jәne últtyq qúndylyqtardy dәripteuge óz shamasynyng jetkeninshe atsalysatyn bolsa elding ishki túraqtylyghy men býtindigine eshqanday jat pighyldy aghymdardyng syzat týsire almasy anyq.

Janar Tenlibaeva Qantemirqyzy, QR Din isteri jәne azamattyq qogham ministrligi Din isteri komiyteti Din mәseleleri jónindegi ghylymiy-zertteu jәne taldau ortalyghynyng jetekshi ghylymy qyzmetkeri

Abai.kz

3 pikir