Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Janalyqtar 4010 0 pikir 31 Qazan, 2010 saghat 18:32

Balyq jәne naryq

Jyl sayyn sәuirding 1-inen mausymnyng 15-ine deyin oblys auma­ghyndaghy ózen-kólden balyq aulau­gha zang boyynsha tyiym salynady. óit­keni búl uaqytta balyqtar uyldyryq shashyp, tabighattyng zanymen úrpaq órbituge kirisedi. Alayda óz  tamaghynan basqany oilay almaytyn toghy­shar­lar dәti baryp, osy kezende de ózenge au, qarmaq salady eken...

Júmsaq zang  brakonierlerge tiyimdi

Oblystyq balyq inspeksiyasy basqarmasynyng mәlimetine qaraghanda, birinshi sәuirden 14 mausymgha deyin zansyz balyq aulaghan 132 adam ústalghan. Solardyng týgelge juyghynan aiyp­púl óndirilgen. Onyng mól­sheri 487 619 tengeni qúraghan kóri­nedi. Tipti zansyz balyq aulaghan bir adamnyng ýstinen qylmystyq is qozghalyp, sotqa joldansa kerek.

- Uyldyryq shashatyn mezgilde balyq aulaugha mýldem tyiym salynghanyn bile túra, qolgha týs­ken azamattar myng keliden astam balyq ústapty. Sonyng ishinde 341 kelisi bekire túqymdastar, ýsh kelidey qara uyldyryghy jәne bar. Olardan jýz shaqty au, eki qayyq tәrkilendi, - deydi atalmysh basqarmanyng bastyghy Qadyr Álpeyisov.

Jyl sayyn sәuirding 1-inen mausymnyng 15-ine deyin oblys auma­ghyndaghy ózen-kólden balyq aulau­gha zang boyynsha tyiym salynady. óit­keni búl uaqytta balyqtar uyldyryq shashyp, tabighattyng zanymen úrpaq órbituge kirisedi. Alayda óz  tamaghynan basqany oilay almaytyn toghy­shar­lar dәti baryp, osy kezende de ózenge au, qarmaq salady eken...

Júmsaq zang  brakonierlerge tiyimdi

Oblystyq balyq inspeksiyasy basqarmasynyng mәlimetine qaraghanda, birinshi sәuirden 14 mausymgha deyin zansyz balyq aulaghan 132 adam ústalghan. Solardyng týgelge juyghynan aiyp­púl óndirilgen. Onyng mól­sheri 487 619 tengeni qúraghan kóri­nedi. Tipti zansyz balyq aulaghan bir adamnyng ýstinen qylmystyq is qozghalyp, sotqa joldansa kerek.

- Uyldyryq shashatyn mezgilde balyq aulaugha mýldem tyiym salynghanyn bile túra, qolgha týs­ken azamattar myng keliden astam balyq ústapty. Sonyng ishinde 341 kelisi bekire túqymdastar, ýsh kelidey qara uyldyryghy jәne bar. Olardan jýz shaqty au, eki qayyq tәrkilendi, - deydi atalmysh basqarmanyng bastyghy Qadyr Álpeyisov.

Oblysta balyq qorghau sharalaryn arnayy qadaghalap otyratyn shtab bar. Onyng qúramyna balyq inspeksiyasy basqarmasyna qosa oblystyq ishki ister departamenti, kedendik baqylau komiyteti, qarjy polisiyasy, tabighat paydalanu jәne retteu basqarmasy siyaqty birneshe qúzyrly mekeme kiredi. Alayda qúzyrly mekeme birnesheu bolghanymen, brakonier­di jazagha tartatyn zang baby bir-ekeu ghana. Inspektorlar zansyz balyq aulaushy­lardy tek ózen-kólding jaghasynda ghana ústay alady. Bazarda balyq sau­dalaushylargha eshqanday sha­ra qoldanylmaydy. ózen-kólding ja­ghasynda ústalghandardyng jeke kuәligi, STN-i bolmasa, inspek­torgha amal joq, brakonierdi ýiine alyp baruyna tura keledi. Sodan keyin baryp zang boyynsha aiyppúl salugha qúqyly.

- Bizding oblysymyzda zang boyynsha bekire túqymdas balyqtar aulanbaydy. Biraq bizdegi bazarda onday balyq týrleri tolyp túr. "Ol qaydan kelip jatyr, aulaghan kimder?" dep biz de, basqa qúzyrly organ da teksere almaydy. Dúrysy, Atyrau oblysyndaghy arnayy brigadalar kvota boyynsha zandy týrde bekire balyghyn aulaghannan keyin, ony satqanda da anyqtama qaghazyn qosa berui kerek qoy. Sonda zansyz jolmen saudagha shygharylghan bekire balyghyn anyqtau­gha bolar edi. Onday anyqtama beru zanda qarastyrylmaghan. Sol sebepten de bazardaghy balyq saudalaushylardy tekseru mýmkin bolmay túr, - deydi Qadyr Baqtyghaliyúly.

Qayta oralghan bekire

Bekire túqymdas balyqtar demekshi, osy balyqtyng bir týri biyl Jayyqtyng Batys Qazaq­stan oblysy aumaghynda, dәli­rek aitqanda, Taypaq ónirindegi sudan boy kórsetipti. Jayyq tayyzdalyp bara jatqandyqtan, búl balyq týrleri songhy jyldary Atyraudan beri aspaushy edi. ótken qysta qar qalyng týskendikten, Jayyq ózeni bir metrge bolsa da kóterilgen synayly. Sondyqtan bekire túqymdastarynyng biren-saranybizge de jete bastaghan. Alayda quanugha әli erte. Mamandar bizde bekire túqymdastarynyng qory kóbengi ýshin Jayyq taghy birneshe metrge terendeui tiyis dep esepteydi. Búghan qosa zang baptaryn qataytyp, balyq qorghaytyn mekemelerding materialdyq-tehnikalyq bazasyn әlde de nyghayta týsu kerek.

- Shýkir, songhy jyldary materialdyq jaghdayymyz jaqsaryp keledi. Qayyqtarymyz jetkilikti. Endi avtokólikten ghana qiyndyq kórip jýrmiz. Bizding oblysymyzda Jayyq ózeninen basqa Jayyq-Kóshim kanaly, Kirov, Bitik, Dóngelek, Pyatimar siyaqty iri su qoymalary, Qaztalov audany jaghyndaghy Qara jәne Saryózender, Sokryl kóli, Saryshyghanaq su qoymasy bar. Búlar bir-birinen óte alshaq ornalasqan. Sondyqtan avtokólikting jetkilikti bolghany jaqsy, - dep basqarma bastyghy ótkir mәselening úshyn shygharyp qoydy.

Búdan birer jyl búryn qys qatty bolghanda ózen-kólderdegi kóp balyqtyng aua jetpey qyrylyp qalghany esimizde. ótken qysta әiteuir oghan jol berilmepti. Budjetten bir million tenge qarjy bólinip, múz on júmystary keninen jýrgizilgen. Múnday iygilikti isten әuesqoy balyq aulaushylar, oblystyq "Jas Otan" jastar qanatynyng mýsheleri de shet qalmay, zor kómekterin tiygizgen. Sonyng arqasynda su asty baylyghymyz qatty da, úzaq qysty aman-esen ótkerdi. Balyq qorynyng biyl biraz kóbeygenine mamandar quanuly.

Su qoymalarynyng da qojayyny  bar

Ýkimetting arnayy qaulysy boyynsha songhy bes jylda tabighy su qoymalaryn jeke qúrylymdargha jalgha beru tәrtibi engizilgeni belgili. Bizding oblysymyzda da 25 su qoymasy 29 tabighat paydalanushygha  on jyl­gha jalgha berilgeni mәlim. Balyq qorghaushylar su qoymasyn jalgha berudi tiyimdi sanaydy. Mәselen, "Kvant" JShS Dóngelek su qoymasyn, "Oral-Kaspiy" JShS Bitikti, "Aqtilek" JShS Kirovty, "Talap" AQ Edilsordy on jylgha alghan. Osy JShS-nyng barlyghy da balyq qorghau sharalaryn talapqa say jýrgizedi, ósip-ónuine qatysty monitoring jasap otyrady eken. Áuesqoy balyq aulaushylar su qoymasyna qarmaq salarda zandy iyelerinen rúqsat alady. Balyqtyng әr kelisi ýshin tiyisti aqshasyn tóleydi. Onyng baghasy asa qymbat emes.

- Jalpy bir aita keter jay, bizde әuesqoy balyq aulaushylardyng mәdeniyeti joghary. Jalgha berilmegen su qoymalarynan balyq aulau ýshin bizden kelip rúqsat alady. Zang boyynsha balyqty bes keli shamasynda aulaytyn bolsan, oghan arnayy rúqsat aludyng qajeti joq. Al bes keliden joghary aulasan, tiyisti aqshasyn bank arqyly tólep, sosyn baryp bizding basqarmadan rúqsat alu kerek. Baghasy qymbat emes. Áuesqoy balyqshylar osy tәrtipti qatang oryndaydy. Balyqty jónimen aulap túrsa, odan onyng qory azaymaydy. Dúrysynda, әr adam jylyna keminde 14 keli balyq tútynuy kerek. Sonda ol adamnyng den­saulyghy jaqsy bolady. Balyq qoryna orasan zor núqsan keltiretinder, brakonierler. Olar QR AShM tyiym salghan elektrshok qarmaghymen nemese Qytaydan shyghatyn aumen balyq aulaydy. Búl balyq aulau qúraldarynan tabighatqa keletin ziyan shash etekten. Mәselen, elektrshok qarmaghy әudem jerdegi balyqtyng bәrin qyryp tastaydy. Qanshama jas shabaqtar joyylady. Búl qarmaqty paydalanghandar tek iri balyqtardy jinap alyp ketedi ghoy. Sol ýshin qansha shabaq, uaq balyqtardy qúrbandyqqa shalady. Al ol ertengi balyq qory emes pe? Sonday-aq qytay auyn sugha bir-eki salghannan keyin, әr jeri ýzilip jaramsyz bolyp qalady. Sosyn ony jinamay tastap ketedi. Biraq audyng sau qalghan jerlerine balyqtar iligip ólip qalady. Ol búzylyp ainaldyrasyn býldiredi, auru taratady. Yaghny tiygizer ziyany orasan, - deydi Qadyr Baqtyghaliyúly.

Tiri balyq satatyn dýken bolsa...

Álpeyisov Qadyr aghamyzdyng kóp jyldan beri kóterip te, aityp ta jýrgen mәselesi osy. Biraq onyng sheshiletin týri joq.

- Óitkeni mәselening bayybyna bara almay otyrmyz. Arnayy, óz aldyna balyq dýkeni ashylsa, odan túrghyndar tiri balyq satyp alar edi. Tipti tiri bolmaghannyng ózinde barlyq talapqa say saqtalghan bolyp shyghady ghoy. Al qazir bazarda satylyp jatqan balyqtyng sapasy óte kýmәndi. Olardy týnde aparyp múzdatqyshqa salady. Kýndiz sattyqqa shygharady. Bylaysha aitqanda, kýndiz eritip, týnde qatyrady. Bir eritilip, bir qatyrylghan balyqtyng eti tez búzylady. Ony iyisi bilinbes ýshin әldebir maymen maylaydy. Bazarda halyqtyng alyp jatqany osynday balyqtar. Eti búzylghan balyqtardyng adam aghzasyna eshqanday paydasy joq, kerisinshe ziyan. Sanitarlyq talapqa jauap bermeytin ónimdi satugha zang boyynsha tyiym salu kerek. Áytpese, halyqtyng den­saulyghyn qúrtamyz, - deydi ol.

 

Mendolla ShAMÚRATOV

 

0 pikir