Qazaq qaruly kýshterine - ýsh ghasyr
Kýnderding kýninde otarsyzdandyru jýrgizilgen Qazaqstanda memlekettik merekeler tizimi ózgereri anyq. Aqordagha qarap, Reseyge jaltaqtap «toylanyp» jýrgen birqatar merekelerimiz tarih sahnasynan ketedi. Solardyng biri – 9-Mamyr merekesi. II jahan soghysyna qatysqan songhy maydanger dýniyeden ozghan son, ol merekening mәnisi qalmaydy.
Keshegi kenes tarihshylary jasap bergen «Úly Otan soghysy» dep atalyp jýrgen mәrtebesi bizding elimizde týbegeyli joyylady. Búdan nebary jýz jyl ghana búryn bolghan I jahan soghysynyng manyzdy datalaryn býginde eshkim esine almaytyny tәrizdi II jahan soghysynyng jenisti datalarynyng qadiri qalmaydy. Býgingi Otan qorghaushylar kýninde ótkizilgen әskery paradtyng Jenis kýnimen de baylanystyryluy maghan iygi ózgeristerding basy siyaqty kórindi.
Tariyhqa kóz jibersek, Abylay zamanynan beri elimizding azattyghy men bostandyghy jolynda qaza tapqan kýlli qaharmandar úmyt qalyp jýr. Jonghar-qalmaq soghystaryndaghy jenisterimiz mýlde eske alynbaydy. Qazaq júrty qúddy bir «Úly Otan soghysynan» basqa soghysty kórmegen tәrizdi. Aqiqatynda Qazaq Qaruly Kýshteri qúrylghanyna 25 jyl emes – ýsh ghasyr! Qazaqtyng әskery ónerining tarihy odan da tym әride jatyr.
Uaqyt jaghynan bizge alys-jaqynyna qaramastan Otan ýshin qan tókken erlerimizding bәri qymbat. Sondyqtan tayau jyldarda 9-mamyr merekesi 7-mamyrgha yaghny Jenis kýni tolyqtay Otan qorghaushylar kýni ayasyna kóshirilgeni dúrys. Janasha toylanatyn Otan qorghaushylar kýni býgingi sardarlar men sarbazdardy әspetteumen birge fashisterge qarsy soghysty qosyp alghanda qazaq halqynyng songhy ýsh ghasyrlyq tarihyndaghy qaharmandarymyzdy týgeldey eske alugha mýmkindik berer edi.
Ýsh Jýzding birikken qolyn qúru turaly sheshim qabyldanghan 1710 jylghy Qaraqúm Qúryltayyn Qazaq Qaruly Kýshterining qúrylghan merzimi retinde atap ótuge әbden layyq. Key derekterde Qaraqúm qúryltayy da mamyr aiynda ótkendigi aitylady. Sol túrghydan qarasaq, Qazaq Qaruly Kýshterining qúrylghanyna biyl 307 jyl bolady eken. Sol jiynda Tabyn Qaraúly Bokenbay batyr: «Talanghan kóshtin, tútqyndalghan bala-shaghanyn, beyshara baqylaushysy bolyp otyrman. Jaudan kek alamyz, ólsek, qaru ústap ólemiz! Qypshaq dalasynyng sarbazdarynyng jaltarghan kezi boldy ma?.. Jaudyng zúlymdyghyna shydap otyra alman!? Jaugha miner túlpar qúryp pa?! Súr jebe toly qoramsaq qanyrap bos qalyp pa?!», –depti órshelenip.
Sóitip túnghysh ret Ýsh Jýzding birikken qolyn bastaghan, dúshpangha toytarys berip, 1712 jyly 50 myng әskermen jonghar jerine basyp kirgen Bókenbay batyrdy Qazaq halqynyng túnghysh marshaly dese bolady. Sondyqtan Elbasy aitpaqshy, últtyq sanamyzdy janghyrta otyryp, 25 jylmen óz adymymyzdy ózimiz túsamay, Qazaq Qaruly Kýshterining 310 jyldyghyn layyqty atap ótetin kýnge jeteyik!
Marat Toqashbaev
Facebook-tegi paraqshasynan
