Júma, 17 Mamyr 2024
Mәiekti 5732 0 pikir 4 Nauryz, 2015 saghat 12:52

DÝBÁRA

Assalaumaghaleykum, agha, - dep qosarlana jamyray shyqqan dauysqa búrylghanda, ong jaq býiininde tórt-bes qadam jerde túrghan ýsh jigitti kórdi. Sәlemdi ala bere әlgilerding jýzine tanyrqay kóz jýgirtip shyqty. Ýsheui de aq taqiya, aq tufli, aq shalbardyng syrtyna bos qoya bergen úzyn etek aq kóilekting ýstinen qara jeletki kiyip, saqaldaryn qoya bergen. Jas shamasy jiyrmanyng o jaq, bú jaghyndaghy myna jigitterding syrt túrpaty búghan oqshau kórindi.

- Agha, biz uaghyz aitamyz, siz siyaqty ýlken adamdar músylmandyqty bile bermeydi, aldymen bes paryzdy ýiretemiz, birinshi imannan bastaymyz, – dep, dóngelek saqaldy jýzine saliqalyq beruge barynsha tyrysqan tolyqsha qaratory jigit:

- Myna serigim, – janyndaghy úzyndau aryq saryny iyegimen núsqap, - qazir iman aitady, siz ilese qaytalaysyz, – dep búnyng auzyn ashugha keltirmey jón ýirete jóneldi. Baghanadan keshigip jatqan tramvaydy tosa-tosa ayaldamada taghaty tausyla bastaghan búghan myna jәit әri qyzyq, әri ermek kórine bastady.

- Agha, men buyngha bólip, sozyp aitam, siz qaytalaysyz. - Aryq sary iyegindigi bes-alty qyldy bir shymshyp, tamaghyn kenep ap: - Lә-illaha illa alla, - dep, búghan iyek qaqty, «qaytala» degeni bolar, búl ýndemedi.

- Jaylap ait, - dedi aryq sarygha tolyqtau basshysy.

- Lә-illaha illa alla..., - dep, anau qayta sozghanda búl:

-...Múhamadýr rasul-alla, - dep jalghady.

- Agha, siz biledi ekensiz ghoy, baghanadan nege aitpaysyz? - shoqsha saqalyn barynsha ósirip, tósine týsirip jibergen ýshinshi jigit aralasty.

- Oghan myna bauyrlarym múrsha berdi me? - Búl anyryp qalghan alghashqy ekeuin núsqap kýldi. - Meni eki ainalymgha keltirmey músylman jasaugha kiristi emes pe... Osy arada ózderinning kim ekenderindi súrap ýlgereyinshi, qaydansyndar, kóshe aralap uaghyz aitqandy senderden kórdim birinshi ret...

- Biz osyndaghy uniyversiytettenbiz, sabaqtan keyin meshitte dәris alamyz. - Tolyqtau jigit bastapqy qalpyna kelip, manghazdana sóiledi. - Sodan song osylay uaghyz aitamyz.

- Maqsat ne sonda?

- Maqsat adamdardy din jolyna búru, olargha músylmandyq tәrbie beru, kenestik dәuirde túralap qalghan dindi qalpyna keltiru. - Jigit jattandy sózderdi kitaptan oqyghanday zaulatyp túr.

- Onda... Maghan mynany týsindirip berindershi, Lev Tolstoydyng «Kazaktar» degen hikayatyn oqyghan shygharsyndar?.. – Búl ýsheuine barlay qaraghanmen, olardyng týrinen «oqydyq.., oqymadyq» degen nyshandy bayqamaghan son, odan әri qyzulana qauzay berdi. – Sonda, «...ózenning ar jaghynan “Lә illaha illa alla...” dep qosylyp salghan sheshen kýzetining diny óleni estiledi» degen. Men mazmúnyn aityp túrmyn, sózbe-sóz emes, týsinesinder ghoy, ә? - Analar dýdәmәldana bastaryn iyzegen son: - Endi sender maghan úghyndyryndarshy, sonda sheshender tiride imandaryn ýiirip jýre me, әlde, bar músylman osylay isteu kerek pe?..

Sәl mýdiristen keyin tolyq jigit taghy da jol tauyp ketti:

- Agha, jýriniz, meshitke barayyq, onda imam bar, kezekshi moldalar bar, keninen otyryp әngimelesemiz, sizding súraghynyzgha tolyq jauapty sonda beremiz.

- Joq, bauyrym, meshitke men onsyz da baram qajetinde, al qazir qalagha kelgen sharuamdy bitiruim kerek, - dep, tars-túrs etip kep toqtaghan tramvaydyng artqy esigine úmtylghan kópke qosyla berip, búlargha qayta búryla: – «Dýmshe molda din búzar» degendi esterinde ústandar, - dedi.

...Odan beri de jylgha tayau uaqyt ótken osy uaqighanyng býgin eske týskeni – baghana monshadan kele jatyp Nauandy kórgen. IYә, búnymen bir kensede, biraq basqa bólimde eki jylday qatar istep, biyl nauryz toyynyng aldynda júmystan shyghyp, qalagha ketip qalghan Nauan. Bir bólimning esep-qisaby, kompiuterlik operasiyalar, memlekettik mekemening tolyp jatqan is-qaghazdarynyng ýlken ýlesi Nauannyng moynynda ekenin jәne basqalar qajyp isteytin sol sharualardy onyng oinap bitiretinin búl kórip jýretin. Onyng iskerligi jogharydaghylardyng da nazaryna ilige bastaghan. Búghan әsirese únaytyny – Nauannyng minezining júghymdylyghy men oiynyng úshqyrlyghy edi. Birer ret onymen birge isteytin Ánipanyng «On v kabiynete namaz chitaet, gosuchrejdenie v bogodelinu prevratiyl, pridurok...» dep búrqyldap jýrgenin estigen. Sóitse... qazirshe aitqanda, Nauan din jolynda eken... Jas jaghynan búl onyng әkesinen de ýlken bolghanmen, ekeuining әngimesi jarasatyn-dy. Qanday mәseleni Nauan búl pәniyding bayansyzdyghyna, mәngilik shyn ghúmyr baqida ekendigine jetkizip qorytyndylaytyn da, «...Agha, búl dýniyede kishkentay bir jaqsylyq jasasaq, ol bizding baqilyq ghúmyrymyzgha salghan depoziytimiz, sondyqtan baylyq, qyzmet, otbasy dep asyra silteuge bolmaydy, ol – kýnә. Kýnәdan taza bolsyn dep, Alla-Taghala bizge sana bergen, sol ýshin de músylmannyng bes paryzyn әrqaysymyz óteuimiz kerek» dep kósiletin. «Agha, meshitke keliniz, sonda sizden ýlken adamdar da uaghyz tyndap jýr qazir, óziniz tazaryp, jenildeysiz» dep búny da, basqalardy da ýgitteytin. Búl jiyrma beske tolmaghan balang jigitting osy sózderin alghashynda qyzyq kórgen. Sonynan kóniline kýdik kire bastaghan. Nege búl jap-jas bala óz kezenining qyzyghynan jerinedi, nege ýy boludy, qyzmetti oilamaydy, namaz oqyghany, oraza ústaghany jón-aq, nege ylghy pәniydi tәrk etip, bekette kólik tosqan jolaushyday, o dýniyege attanyp ketuge әzir siyaqty jýredi? Birdene dúrys emes-au, sirә... Sonan da Nauannyng diny dengeyin barlamaq bolghan. Búnyng bir jaman әdeti – oigha alghan nәrsesin qajeti bolsyn-bolmasyn týbine jetip, qarsy jaqty mýdirtuge úmtylatyn synarezulik edi. Onyng ýstine qazir ghalamtordyng zamany, kez kelgen aqparatty sәtte tauyp beredi, tek basyna syidyra bil de, ornymen paydalan. Al, jadynyng myqtylyghyna búnyng ókpesi joq-ty. Sodan búryn ózi qashqaqtap jýretin osy salagha qoyyp ketsin. Sóitse, búl din degeniniz – ghylym ba, sayasat pa, qiyal-ghajayyp pa, ekonomika ma, әlde osynyng bәri me, qysqasy, mynau jalghangha ózi de bilmey kelip qap, ólsheuli ghúmyryn jer basyp ótkizip jatqan biz siyaqty miskin pendelerding qoly jetpeytin, tisi ótpeytin tylsym dýnie eken. Al, Nauan siyaqty uaghyz aitushylardyng qaysysymen bolsyn daugha týsetindey aqpar jinaghany anyq-tyn. Búl óstip jýrip qystyng ayaghy, qolaysyz uaqytta eki jylghy demalysyn zorgha alyp, tolassyz boran-shashynnan eshqayda shygha almay, Internetke telmirip ýide jatqanda, Nauan júmystan shyghyp, qalagha tartyp otyrypty-au.

Sol Nauan qalagha ketken song júrt «Oyboy, ol oqugha Arabiyagha ketipti, joq, oqugha emes, ghazauat jýrip jatqan bir elge soghysqa ketipti, olay emes eken, Qazaqstandy aralap kisilerdi músylmandyqtyng teris aghymyna tartady eken, qyzmetining aty dalauatshy, búrynghysha – diuana, dәruish siyaqty...» dep biraz dýrlikken de basylghan...

... - Assalaumaghaleykum, agha! - Nauan qashanghy aqjarqyn kónilimen múny qúshaqtay ketti. – Qalaysyzdar, kórmegeli kóp boldy, densaulyghynyz jaqsy ma, apaydyng jaghdayy qalay?

Búl da óz retinde hal-jay súrap qauqyldasyp qalghan. Nauandy kórgenine quanghany ras-ty, «ýige jýr, shәy ish» degen.

- Agha, sizge әdeyilep amandasu ózimning oiymda da bolghan. Qazir mynau ýide birge kelgen joldas jigit tosyp otyr, – dep qarsy aldyndaghy eki qabatty ýidi núsqady. - Bir sharuany bitirip tastayyn da barayyn sizderdikine.

- Joldasyndy da erte kel, - degen búl.

...Nauannyng serigi odan eresek kórinedi. Aty – Amangeldi, ózderi Aman deydi eken, búl tәptishtep súraghanda aitqany: ózi bizding audannan, qalada zanger bop júmys istegen, eki jogharghy bilimi bar, ýilenbegen. Búdan әri «Balalargha shәy ishkiz, tergey bermey, ýlgeresing әli...» dep bәibishesi tejegen song baryp, búl da qonaq jigitterdi dәmge shaqyryp, kýtuge kirisken. Shaydan song esik aldyndaghy biyik alma aghashtyng týbindegi sәkige jayghasqannan keyin ghana jay súraghan. Sóitse, elge taraghan qaueset shyndyqqa sayatynday. «Auyl aralap, uaghyz aityp jýrmiz» deydi ekeui de senimdi ýnmen. Sózderi qalada kezikken ana jigitterdikinen ausa-shy... Búl qarsy uәj aita almay sәl tosyldy da:

- Jazushy Tolstoy, sayahatshy Kusto, boksshy Múhamed Ály músylmandyqqa kelgende olargha kim uaghyz aitqanyn bilesinder me? – dedi. Ýndemey qalghan jas dostaryna nasattana qarap ap: - Al uaghyz aitushylardyng әr aghymda óz ataulary bar, senderdiki dalauatshy dep estidim, sonda qay aghymdasyndar? - dep, ekpindey toqtady. Ana ekeui sol jigitterding jattandy jauaptaryn qaytalady.

- Endeshe, maghan mynany úqtyryndarshy, mening kenestik qoghamda kommunistik iydeyamen jaraqtalghan basyma mynau syimaydy. Senderdi ghoy, ókimet bes jyl oqytyp, maman ghyp shyghardy, daulaspandar. - Analardyng birdene aitpaq keyipterin kórip dauysyn qataytty da, Amangha qarap: - Sen eki joghary bilim aldym dep otyrsyn, tipti aqyly-aq oqyghan shygharsyn, biraq, ony ózing tapqan joqsyng ghoy, әke-sheshenning aqshasyn shashtyn. Músylman dininde «Qaryzdy qaytarmaghan – kәpirden әri» degen, solay ghoy (analardyng dinde múnday sóz baryn, ne joghyn bilmeytindigine senimi kәmil edi). Bizding kezimizde «otrabotka» degen bolghan. Oqu bitirgen song ókimet jibergen jerine baryp, kemi ýsh jyl qyzmet atqaruyng kerek. Mine, qaryzdy qaytarudyng qarapayym mysaly, odan keyin sol mamandyghyng sening ómirinning azyghy bolady, bir jaghynan qoghamgha paydang tiyetin kerek kirpishsing úly adam aitqan. Al sender bitirgen oqudy tastap, istep jýrgen júmysty tastap, músylmandyqqa bet búrdyq deysinder. Qay din saghan kәsip qylma dedi, qay qyzmette saghan dindi ústanba dedi, al, aita qoyshy? – Sonan song jauap kýtpey: - Endi mynany qarandar, biring zanger, biring qarjygerlikti tastadyndar ghoy, tastadyndar, joghary bilimdi tәrk ettinder de, әp-sәtte din qyzmetshisi bolyp shygha keldinder, ә? Ózdering arabsha týsinbek týgili, qarip tanymaysyndar ghoy, kirillisadan oqisyndar, sonda senderding diny órelering bastauysh mektep kóleminde ghana bolyp shyqty ghoy. Shyny sol ghoy endi. Jaraydy, iman aitasyndar, namaz oqyp, oraza ústaysyndar, sadaqa beru bolsa da bar. Odan әri kimge ne dәris ýiretesinder, ә?.. Bes jyl oqyghan akademiyalyq bilimderindi iske jarata almaghan sender bes paryzdy estip ap, músylmandyqqa túlgha bola qoyar ma ekensinder? –dep búl sharshap toqtady.

- Agha, uaghyzdy bizge siz aittynyz ghoy, - dep Amangeldi zorlana kýldi. Nauan qolyndaghy shybyghymen jerdi syzyp әldene oilap otyr. Múnyng sózin mýlde tyndamaghan synayly.

-...Baghana Tolstoy, Kusto dedim ghoy, olar eshkimning uaghyzynsyz-aq, músylmandyqqa óz jýrekterining qalauymen kelipti. Al, qazaq qashan islamgha kirgen, onda qay aghymdy qalay ústanghan, oghan deyin qay dinde boldy – ol sóz aldyna bir ýlken tariyh. Mening oiymsha – búnyng bәrimen ainalysugha jalqy adamnyng miy da, ghúmyry da jetpeydi. Bir qúday, eki dýnie bar ekeni pendege ayan. Endeshe, әrkim óz óresinde jaratushygha qúldyq etip, óz tirligin tynysh jasasa, sol jarap jatqan shyghar. Osy býgingi kәpirge qarsy ghazauat jariyalap jatqandar, anau úsaq balalardy jiyp ap zikir salyp jýrgender, әi, osylardyng qay-qaysysy da haq din jolyndaghy músylmandarmyz deydi ghoy ózderin, dinnen habary joq saryauyz balapandar ermeydi deymisin, solardyng dalauatyna, al, sol balapandardyng obalyna ana dýniyede emes, bú dýniyede jauap beru kerek qoy bireu...

Ángime búdan әri órbimedi.

- Agha, sizding sózinizden keyin uaghyz aitqannan uaghyz tyndaghan qiyn ba dep qaldym ghoy, býgin Aman ekeumiz tyndaushy bolyp auysqanymyz qanday jaqsy boldy, - dep Nauan ornynan túrdy. - Sizding osynday әngimeleriniz adamdy sergitip shiratady, keyde osy sәtterdi saghynasyn.

- Onda saghyndyrmay jii kelip túryndar...

Olar qosh aitysyp qaqpadan shyqqanda týn qaranghylanyp qoyghan. Búl ýige kirip, televizor qarap otyrghan bәibishesining janyna divangha jayghasty. Songhy janalyqtarda islamnyng teris aghymyna týsip, lankestikke qatysqan qazaq balalarynyng ýstinen qozghalghan qylmystyq is turasynda aityp jatyr eken.

Qúmarbek QALIYEV,

Kýrshim audany,

Shyghys-Qazaqstan oblysy.

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2109
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2522
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2217
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1625