Júma, 17 Mamyr 2024
Mәiekti 9569 0 pikir 24 Nauryz, 2015 saghat 12:14

BALUAN JÁKÓ

Tanerten   auyl  shetindegi  menshik  tabyn  jinalatyn  taqyrda   býgin  de   aiqay-shu  eken. Aryq  alasa  torynyn  belin  mayystyryp  mingen  iyqty   siyrshy, at  ýstinde  ózinin  úzyn  boyyn  jasyrghanday  myqshiya  týsip,  siyr  qosushylargha   әldeneni  aighaylay  týsindirip  jatyr. Eki-ýsh  orys  әieli  qoldaryndaghy  shybyqtaryn  bezep  dau  aituda.  Eki jaqtyn  da  birin-biri  tyndap  jatqany shamaly.

 –  Osy dýleyden  basqa siyrshy qúryp qalghanday…

–  On je  gluhoy, mne kajetsya, y po-svoemu  ne  ocheni-to  ponimaet…

– Uj, ne ponimaet, prosto prikidyvaetsya – dep taray  bastady.  Aryq  toryny  býiirinen  emes,  úzyn  siraqtyng kerzi etikti ókshesimen ishinen tebinip  siyrshy ary bettedi. Menin  oiym – erteden  tanys  osy kisige  sәlem  beru  edi, bir sәtsiz uaqytta  shyqqan  siyaqtymyn.  Esime  bayaghydaghy  bala  kez  týse  berdi...

...Kóktemning jazgha auysar  shaghy. Auyldan  ýsh  shaqyrymday  jeke  qystaudaghy  shopan ýiinde  ýlken  toy. Byltyrdan beri  óz aldyna jeke otar alyp  tirligin  jasap jýrgen  Orynbasar   juyqta   kelinshegi  bosanyp,  úldy bolghan, sonyng –  shildehanasy.  Bala qyrqynan  shyghyp,  qarynshashyn alghansha,  kóz tiyedi – dep  toydy osy shamagha  Orynbasardyng sheshesi  belgilegen.

Ásirese, shesheydin  shúqshiya  qadalghany –  byltyr kýzde  arghy  betten  ótip, elge kelgen  aghayyndardyng jayy.

– Jat  jerde  jaby  bop  ósken  tuysqandar  elim-júrtym  dep  jetkende,  suyq  qabaq  kórsetip  shettetpey  ishimizge  tartayyq, tezirek  kirigip  ketsin, solardyn  birin  qaldyrmay shaqyryndar. Bir  jaghy  kelgeli  bireuine  dәm  tatyrghanymyz  joq, bilmegendikten emes,  jaz-jaylau, qys-qystau  malshynyn  kýibin  tirliginen – degen.  Asyly,  sheshesinin  sózine  Orynbasar  qarsy keludi  bilmeytin, әkesi  soghysta  habarsyz  ketip,  anasy  auzyna  tistep  ósirgen,  búl ýshin  odan  aqyldy  jan joq  bolatyn. Baqytyna oray  kelinshegi de  enesinin  qabaghyn baghatyn bolyp  shyqty...

...Qoyshynyn  úzyn  tam   ýiinin  bir  qabyrghasyna japsarlastyra  kiyiz, brezent  ústap  qúraghan  qalqanyng ishi  gu-gu, qys  boyy  shalghay qystaqta  búiyghyp  jatqan  malshy  qauym  bir jasap,  býgingi  merekege  shyn  quanyshty,  olardan  irgedegi  auyldan  kelgen  traktorshy, shopyrlar da  kem  týser emes . Osy  dudyng bir  әrediginde:

 – Bәibishe,  –   degen  qoi  dauys  sanq  etkende,  janaghy  guil  nege  ekeni  belgisiz, sap  basylyp, júrt  týgeldey, aldymen  Orynbasardyn  sheshesine, sodan keyin  tór  jaqqa qarady. –  Bәibishe? – degen dauys  iyesi –  saqaly  buryldanghan,  bet  pishini  kelisti  jas ortasynan  asqan kisi  toqtamay  sóilep  ketti.  – Mynau  býgingi  qyzyqqa  siz  shaqyryp,  biz keldik,  quanyshqa  ortaqpyz, qútty  bolsyn.  Estip  jatyrmyz,  jalghyz  úldan  keyingi  tólbasynyz  eken, bauy berik,   ghúmyrly  bolsyn.  Beremin  dese  jaratqannyn  aldy  ken,  ýbirli-shýbirli  bolugha  jazsyn  sizderge  – dep   sәl  toqtady  da. –  Keshegi  balapan  basyna   túrymtay  túsyna   ker zamanda  arghy  bet  auyp, taryday  shashyraghan  eldin  túqymy  edik  biz, býginde,  Allagha  tәube,  tughan  jerding topyraghyn  basyp, tughan  elmen  qauyshyp, sol  eldin  otyn  ottap, suyn  sulap  jatqanymyzgha da  biraz  boldy.  Endi  mynau  jan-jaqtan  jiylghan  qauym  birin-biri bilip jýrsin, men  ar  jaqtan kelgen  azamattardy  tanystyryp  qoyayyn – dep sәl kidiris jasady. Osy kezde  múnday  úzyn  sózge  ýirenbegen, onyn  ýstine  baghanadan  beri  dastarhanda  tirelip  túrghan aghy bar, qyzyly  bar, qolsyrasy  bar týrli  ishimdikting birazyn  japyryp  ýlgergen  «bergi»  bettin   adamdary  gu  ete  týsti:

–  E, mine  jón sóz,  aqsaqal  tógiltti.

 –  Eskinin  kózi  ghoy,  tura  týpten  tartty  zanghar.

–  E, múnday  kisiler  bizdin  jaqta   býginde  joghaldy  ghoy.

  –  Malades  shal, pirәmi, tóshkige  úrady.

– Shulamandarshy, sóz  tyndatpadyndar  ghoy, tipti – desip  basylghanda,  janaghy  sóz  iyesi  jana qonaqtardy  tanystyra   bastady. Kóbi – Abaq  Kerey  balalary  eken, bir-ekeui  Ór  Naymannan  taraydy, ýlkenderi  arghy  betke  bala  kýnderinde  ótken, jastary sol  jaqta  tuyp  ósken, barlyghy  Shynjan  rayonynyn  Dórbiljin  qalasynyn  manyndaghy  auyldardan. Týp  tegi  Tarbaghatay  tauynyn  kýngeyi.  Arghy  bette kóbi  negizinen  maldy  kәsip  etken, biren-saran qyzmetke  aralasqandary  da  bar, jastardyn  keybireui  ýlken  oquda  oqyghan, bitirip  ýlgermegen...

– Al,  onda  tanystyq  ýshin  iship  qoyayyq  –  dep bosagha jaqtan  baryldaghan  Myrzany  janyndaghylar  týgel  jabylyp  basyp  tastaghan son, toy bir  mamyrajay  qalypqa  týsip, baysal  tapty. Júrt  emen-jarqyn  әngimelesip,  birin-biri  qaljynmen  keu-keuley bastady, búl  qazir  jayau  aitys  bastalady  degen belgi  edi.  Bizdin  jaqta, qay  zamannan ekeni  biymәlim, jiyn-toyda  әn  salu  emes,  aitysu ýrdisi, onyn  ishinde de  en  bir «demokratiyalyq» týri  damyghan.  Kim-kimmen  aitysqysy  kelse,  soghan  qarap  bir  auyz  qara  ólen  aitsa  jetip jatyr, aitys  bastaldy  dey  beriniz,  birneshe  júp  qatarynan  aitysuy  da  mýmkin, eshqanday  shekteu  joq, bәrinin  sózi  tausylghanda,   ishinen  suyrylyp  bir  ghana  júp  qalady,  qalghan  júrt  solardyn  aitysyn  tamashalaumen  toy  ayaqtalady.  Býgin  sol  ýrdis oilamaghan  jerden búzyldy. Dastarhannyn  ortadan  tómendeu  túsynda  otyrghan  keudeli,  qyzyl  shyrayly  jas  jigit  júrtty  siltidey  tyndyryp,  әn  bastady. Kópting qayran  qalghany – әn  salu, onyn  ishinde  er  adamnyn  әn  saluy  bir jaghynan  bolsa, odan keyin әn – tosyn, en  keremeti  –  jigittin  әuezi  bólek  erekshe  dauysy.  Ýn  anau  bir kóterilip, bir  basylghan  ken  keudeden  shygha  ma,  joq  tamaqtan  әlde  tandaydan  ba, bolmasa  bәrinen  bir  uaqta  shygha  ma, aiyryp  bolmaysyn,  әiteuir, bir  siqyr  boydy  jaylap, jandy  uatady. Án  ayaqtalghanda  dastarhan  basy  esengiregendey  tyna  qalady  da,  sәtten  keyin  búzghan  aranyn  úyasynday  gu  ete  týsedi. Taghy- taghylaghan  súraumen  jigit  úzaq  әn  saldy. Kózin  tómen  salyp, sәl tensele  týsip  shyrqaghanda,  búryn  múndaydy  patefonnan  ne  jylyna  Almatydan  bir keletin  әrtisterden  ghana  estip  jýrgen  qalyn  toptyn  әnge  susyndaghany  osy  shyghar. Janynda otyrghan  iyqty,  aqqúba  óndi  jigit  úzyn  boyyn enkish  ústaydy  eken,  arasynda  ózinin  qonyr  dauysyn  qisyndy  qosyp, әndi  әdemi  әdiptep  otyr. Kezekti әn  aldynghylardan  ózgeshe  eken,  tughan  jerinen  shalghayda  jýrgen  jigittin  saghynyshy  myna  oryndauda   adamnyn  janyn  jep,  jýregin  ezip jibergendey. Qos  dauys  «Adasqan  órisinen,  uәiday,  biz  bir  ýiir-ay...» – dep  qonyraulatyp, qonyrlatqanda,  baghanaghy  qyzu kónil  su  sepkendey basylyp,  әrkim  óz oiynyn  jeteginde tomsardy, auyr ýnsizdikti  «ý-ý-h-h,  qayteyin-ay» degen  mosqal  әieldin  tereng kýrsinisi  búzdy. Dastarhan  basyn  bir týsiniksiz  ynghaysyzdyq  jaylady.

...Áy,  úldar,  – dedi  osy  kezde  baghanaghy  aqsaqal,  aty – Baytoq   eken, –  Júrttyn  ensesin  kóteretin bir әnderindi  salyndar da  ayaqtasandar  da  bolar. Qyzyqtyn  da  shegi bar, asyra  siltemender.

Ánshi  jigit, Týlek  kórshisine, – Balameski  – dedi aqyryn.  –  Oghan  dombyra kerek  qoy –  dedi  úzyn  jigit. – Janjigit  antarylyp,  búl  jaqta  dombyrany  siyrek  ústaytynyn  biletin  siyaqty.  Búl  jerde  de  Orynbasardyn  sheshesi  kóregendigin  jasaghan,  toydyn  aldynda  úly  men  kelinine  bergen  kóp  tapsyrmanyn  biri – auyldaghy  Saghyntaydyn  әkesinen  qalghan  dombyrasyn  súratyp  aldyryp  qon  bolghan. Mýmkin, jana  qonaqtardyn  arasynan  shertetinder shyghyp  jatsa  degen oimen. Orynbasar ýiden  tósektegi  jiily  jastyqtardyn  artyna  tyghyp  qoyghan  eski  qalaq  dombyrany  alyp  keldi.

Janjigittin  úzyn  qoldarynda    mýlde  oiynshyq  siyaqty  kóringen dombyra  bastabynda  mingirlep, shyrtyldaghanymen,  sәlden  son  iykemge  kele  bastady. Shanaqtan  jyldam, oinaqy  әuen  tógilgende,  baghanadan  Janjigittin  janynda  qimylsyz  túrghan  Týlek   qúlaq  túndyra  ysqyryp  jiberdi  de eki  qolyn  basynan  asyra  kóterip, bir  býiirlep  jyljyp-jyljyp  emes-au, syrghyp  jóneldi.Dombyranyn  qaghysyna  qos qoldyng sausaqtaryn shartyldata  qosyp,  dastarhannan  әrirek  kishkene  alanqaydy  bir ainalyp, tabanyn  jerden  sәl kóterip, odan  jerdi tepkendey  jalghan qimyl  jasap, eki  býiirine kezek tenselip, bir  enkeyip,  bir  shalqayyp  qonaqtargha jaqynday  bergende,  dombyrasyn  sekirte bezildetip  myna  jaqtan  Janjigit  qosyldy. Biyge  shyqqanda  úzyn  da  enkish  boyy  symday  tartyldy, dombyrany  birese basyna, birese  iyghyna,  keyde shyr  ainaldyrghan kýii Týlektin  qataryna  ananday  jerge  baryp  bir tizerley  otyrdy,  osy  kezde  Týlek biyley  jýrip,  ashy  shynghyrghan  dauyspen:  Par  at shektim  sabangha  Bir  at  tarta  almaghanda  Mәtýr  qyzlar yyr yyrlaydy  Yalghyz  yata  almaghanda dep  shyrqaghanda, qayyrmasyna  kýngirlep  Janjigit  qosyldy.   Eki  jigit  әndetip  jýrip  úzaq   biyledi, neshe  týrli  an-qústyn  qimyl-qozghalystaryn  keltirip, kempir-shal  jýristerin, úyalshaq  qyz  ben  jasyq  bozbalanyn  qylyghyn saldy. En  qyzyghy, osynyn  bir de bireuinin  sókettigi  joqtyghy,  bәri  de  jarasymdy, bәri de  jónimen...

Dәm  men  qyzyqqa  bókken  kópshilik, as  qayyrylghannan  keyin,  shәidin  aldynda  ayaq  jazbaqqa  syrtqa bettedi.  Ádette  múnday  toyda  qonaqtardyn  birazy, әsirese  ýlkender  jaghy  etten  keyin  toy  iyelerine  rahmetterin  aityp  taray bastaytyn-dy, býgin  onday  joq. Toy  qyzyghyn  qay-qaysysy  boyyna  sinire  týskisi  kelgendey  әnsheyinde  qaramaytyn  shәidi  jeleu  etip, qaytugha  asyqpady. Du-du  әngimening negizi  jana  qonaqtardyn  ónerine  sayady, ýlken  әielderdin  kópshiligi  shetkerirek  túrghan  Týlek  pen Janjigitke  jaqyndap baryp,  sambyrlay  sóilep tәnir jarylqasyndaryn  jaudyruda.  Eki-ýsh  jigit  shet  jaqta  alysyp  jýr.  Taghy  bir-ekeui  ýritsoqtap  analardyn  qoltyghyna  su  býrkude.

 – Áy,  shandatpay  anau  jaqqa  baryp  alysyndar. Ónerlerin  tasyp  bara   jatsa,  ortagha  shyghyp  kýrespeysinder  me  bylay...  – dep  ýlkenderdin  biri  zekip  edi.

–  Kýressek  kýresemiz,  onda  ne  túr – dedi  alysyp  jýrgennin  biri  qarsylasyn  qoya  bere  sap, beri  qaray  syzdana  búrylyp.

– Ói,  mynau  shyn kýreskeli  túr-ey, ei, trәktirister, shygharyndar ishterinnen  jannan  bezgen  bireu  bolsa,  bizdin  malshy  qauymnyn  týie  baluanyna – qyzuy  әli  tarqamaghan Myrza  baryldap  ortadaghy  qalyn  toptyn  ishine  kirdi. – Ne, kók  temirdin  ishinde  qystan  qoqshaqtap әren  shyghyp  edinder, jilik  maylaryn  tolghan  joq  pa  әli... Ekinin  biri, iyә  kisilerindi  shygharyndar  ortagha,  iyә  bәigemizdi  shappay berinder  –  dep  ózeuredi.

– Ýi, mynau tigilmegen  bәigeni  qanjyghasyna  baylap ýlgerdi  ghoy, Bayeken  búl  toygha  baluanyn  ertip  saylanyp-aq  kelgen eken, basqalarynnyn   jýldeden  omyraularyn  ispesin – dep qúrdasy Ázimbek qarqylday kýlip  edi.

 –  Kýljiyan  tәtem  úldy  bop  jatqanda   bәigege  bir  toqtyny tikpeydi  deysin  be.  –  Myrza  Orynbasardyn  sheshesi  jaqty  menzep  –  sony  qazir myna  kókenning sarjalyna  ózin  óngerip  beresin  kýlkin  kómir  bolyp.

– E,  mine jigittin  sózi, mynanyn  arty  nyghyz,   bet  qaratatyn  týri  joq  – dep  taghy  bireuler  shoqty  kósey  týsti.

– Áy,  Nazarbek, shyqshy  myna  baryldaqtyn  baluanyna, bes jyl  fizkuliturnyida  tekke  oqydyn  ba, mynany  әuliktirip  túrasyn  ba  – dep  endi  mýiizdeuge ózi  ilinip  bara jatqan  Ázimbek yshqynyp. Nazarbek  ýlken  jarystar  bolmasa, múnday  auylishilik  alys-júlystan  alys  jýretin  әdetimen,  tobyghyn  taydyryp  alghanyn  syltauratty. Endi  kópshilik  shynymen qyzyna  bastady. Áuelde  oiynnan  bastalghan  búl  alys, eregiste bólektene  qalugha  qashanda  dayyn qazaq  ýshin  shyn bәsekege  ainala  bastady. Júrt  birin-biri  tyndamay  gulep  ketti.

 – Ei,  Kiyikbay,  – dedi  Myrza   baghanaghy  kýrespek bolghan  jigitke, osy  shudy  basa  daryldap ortagha  shyq  ta, ózin  tanda   kisindi,  shyqpasa  әngime  joq, bәigeni  әketemiz, boldy... Shu  sayabyrsiy  qaldy. Kiyikbay  kóp  tosqyzghan  joq,  topty  jaryp  bardy  da  art  jaqta  túrghan  Janjigitti kórsetti.

– Men  mynaumen  kýresem,  úzynnyn  qúlaghany  jaqsy – dedi  qysqa  moynyn  ishine  tartyp, qabaghynyn  astynan  búqakózdene  qarap. Beygham  túrghan  Janjigit  abdyrap  qaldy. Janaghy  duyl  da  sap  basyldy. Qalay  degenmen  qonaq  jigit, birden jaghasyna jarmasu  qolaysyzdau  bolghany  shyn  edi. Oghan  qarap jatqan  Kiyikbay  joq, Janjigitti belden  ala  týsti.  Ol da  endi  keshikse, qapy  qalatynyn sezdi de, sol  qolymen qarsylasynyng jauyrynynan, on  qolymen  ishinen tirep, ayaqtaryn  artqa  tastap  siresip ýlgerdi. Kiyikbay  alghashqy qarqynda  ala  almaghanyna  yza  bop,  endi  Janjigittin  boyyn  tikteuge kýshin  saldy, bir  sәtte  onyn  da  reti kelgendey,  belden  qatty  syghyp  ózine  qaray tartqanda,  úzyn jigit qayqayyp, shalqalay  berdi, endi  Kiyikbaygha  syrttan  shalsa  jetip  jatyr,  qonaq  kesken  terektey  súlap týspek, kópting de  kýtkeni  osy  edi. Kiyikbay  da  solay  istedi, sóitti  de... әuede  kóterilip  baryp,  ainala  berip  shalqasynan  dýrs  ete  týsti,  shan  búrq   etti...  Janjigit  ony  qolynan  tartyp  túrghyzdy. Múnday  súmdyq  shapshandyqty  búryn-sondy  kórmegen  kópshiliktin  de, Kiyikbaydyn  da esi auyp  qalghanday,  әsheyinde  bireuden  jyghylyp  qalsa  «qapym  bar» – dep  ózeurep, qayta  kýrespey  tynbaytyn  ólermen, búl  joly  sol  әdetinen  tayyp, sileyip  túr, әlde  qatty  jyghylyp, tynysy  tarylyp  qaldy ma?..

Orynbasardyn  sheshesi – Kýljiyannyn  súnghylalyghy  dәl  keldi,  osy toydan  keyin  arghy betten kelgendermen  arada  bir týsinistik  ornaghanday, onyn  taghy  bir  sebebi  sovhozdyn  úshy-qiyry joq  myn  san  sharuasy  da  bolar. Qiyngha  tózimdi, basshygha  talap  qoymaytyn  búl  aghayyndar  ýlkendi-kishili  bastyqtargha  da  qolayly  boldy,  qayda  júmsasa  sonda  barady, basqalardy  kenirdektesip  jýrip  zorgha  júmsasa,  búlarda  ýn  joq, ai  jýredi, jyl  jýredi, sharua  bitkende  tóbesin  bir-aq  kórsetedi... Osylay tórt-bes  jyl  da   zulap  óte  shyqqan. Janjigit  te  etke  mal  aidady,  qoy  qyryqty,  shóp  mayalady,  maty  basty.  Maty  demekshi, arghy  betten  kelgeli  ekinshi  qysta   Ertistin  jaghasyndaghy  qalyn  qamysty  shauyp, ony arnayy  stanokqa  sap  nyghyzdap, odan keyin  júmsaq symmen  kóktep  qamys  taqta  (maty ) jasap  jýrgende,  bir  tosyn  jay boldy.  Maty  sovhoz  qúrylysyna  taptyrmaytyn  arzan  da  berik  material,  jergilikti  túrghyndar  ýidin  qabyrghasyn  osydan  ústap,  tóbesin  de  osymen  jabady. Sondyqtan  da  qamys  bar  sovhozgha  kerek.  Bizdin  auyldyn  kisileri  matyny  jaghada  qona  jatyp  basady,  basqa  sovhozdar  shabylghan  qamysyn  birneshe  traktor  bop  kelip, tirkemelerine tiyep alyp,  óz  jaqtaryna  aparyp   dayyndaydy.  Býgin  de  solardyn  bir  toby  qamysty  tau-tóbe  tiyep  alyp,  qaytar  aldynda   tamaqtaryn  iship,  jylynyp  alugha  qara  qosqa  kirdi.  Auyz  ýi, tór  ýi  dep atalatyn  eki  bólmesi  qazandyq  peshpen  bólingen  qara  qostyn  auyz  ýiindegi  úzyn  stol  basyna  qauqylday  sóilesip  bes-alty  kisi  jayghasa   bastady. Ýi  iyesi  bop  sanalatyn  Samay  bir  qoltyq  qamysty  eki  býktep   janyp  jatqan  qazandyqqa  tyqty  da, qazannan  maysholpymen  sýzip  buy  búrqyraghan  balyqty  ýlken  jaypaq  tabaqqa  týsire  bastady.  Osy  kezde  syrttan  kirgen  Doske  men  Janjigit  te  sheshinip,  qoldaryn  shayghan  son  dastarhan  shetine  jayghasty.  Bar  mәzir – buy  búrqyraghan  eki  jerdegi  balyq, qalyng turalghan  nan,  ýlken  ayaqtargha  qúiylyp,  tórt-bes jerden  qoyylghan  sorpa  bolsa  da,  peyil-ken,  qonaqtar  óz  dorbalaryn  ashyp,  shoshqanyn  ýlken  kesek  sýr  mayy  men  piyaz, sarymsaq   qosty.  Ishterinde  bir-aq  orys  bolsa  da  týgel  oryssha  sóileydi. Janjigittin  osynda  kelgeli  bir jyldan  asa  uaqyt  ótse  de  ýirene  almaghany – osy  orystyn  tili  men  shoshqasynyn  mayy.  Qazir  de  aldyna   qoyghan  sýr  maygha  tiksine  kóz  qiyghyn  sap,  ózi  úqpaytyn  ózge  tildegi  әngimege  nazar  audarmay,  taban  balyqtyn  bir  keseginen  qyltanyn  bir-birlep suyryp,  tazalap  auzyna  aparyp  eppen  shaynap  otyr.

 –  Saghan  aityp  otyr  –  dep  Samay  býiirinen  týrtkende  selk  etip, jan-jaghyna  qarap  edi, tór jaqtan  bireu:

 – Ne, kerensing be, әlde, qytaysyn  ba? – dep  gýr  ete  qaldy.  Janjigittin  әste  kótere  almaytyn osy   «qytay» dep  tabalaghan sóz  edi.

– Joq, oryssha  bilmeytin  qazaq  edim,  asqanyng – orysshalaghanyn  ba?  – dep  atyrynyp  shygha  keldi.

 – Á, tilin  bar  eken,  po-moemu  daje  úzyn  siyaqty, qysqartyp  bereyin  be? – Gýrildek  dauys  iyesi  beri  qaray keudesimen  búryldy.

– Ózi  bergen  tildi  qúday  ózi  qysqartar  kerek  dese. Sen  bekerge  apshyma.

–  Qúdayyndy  úmytqan  ekensin, tanytayyn  ba ? – Osy  jerde  gýjildekke  qarsy  otyrghan  kәrtendeu  orys  qolyndaghy  bótelkesin  shayqap:

–  Aues,  taru  zaderjivaeshi,  narod  na  tebya  smotrit – dedi. Janaghy  gýrildek  aldyndaghy  orysqa  bir, odan  baghanadan qolynda  ústap  otyrghan  króshkege  bir  qarap  ap,  ydysty  basyna  bir-aq  tónkerdi de,  bet-auzyn  tyrjityp,  piyaz  iyiskedi. Orys bosaghan  ydysqa  bótelkeden  ólshep  qúiyp  jaghalata  bastady.  Qos  iyelerine  úsynghan  joq. As  iship jylynghan  jolaushylar  bir-bir temekiden  tartyp  ap,  kiyinip  syrtqa  bettedi. Janjigit  endi  bayqady, Áues  shynynda  da  zor  eken.  Kýpәikenin  syrtynan  úzyn  sulyqty  kiyip  alghanda  tóbeni  tirep, esikke  simaytynday kórindi.  Qúlaqshynnyn  bauyn  tamaghynyn  astynan  baylap  jatyp, búghan kóz  qiyghymen  qarap

– Úzyntúra, – dedi, býgin  Áuestin  qoly  tiymegenine  qúday  de,  keleside  meni  ainalyp  jýr.  Janjigit  ýndemedi... Qaranghy týse  jaghada  yzghyryq  qataya  bastaghanda,  eki  jigit  býgingi  shygharghan  matylaryn  tekshege  jidy  da  qosqa  kirgen-di.  Samay  sarqamysty  órtep  jaghyp, ayaday  eki bólmeni  jyp-jyly  ghyp  qoyypty.

– Al, qoldaryndy  shayyp  otyra  qalyndar,   syrbazgha  bir  býiirden  tiyip  bereyik, búiyrsa.

 –  Dauysyn  ajarly,  auyn  mayly  bolghan-au  býgin,  syrbaz  jegizbek  bolghanyna  qaraghanda,  Doske  rizalyghyn  sabyrmen  bildirip.

–  Osy  Samashtyn   arqasy   ghoy  bizdin  kisi   qatarynda   jýrgenimiz. Sovhozdyn   qoyyn  bilmeymin,  ekeuimizdi  qystan  kýili  shygharar  amandyq  bolsa  búl  ering – dep  Janjigit te  qostap  jatyr  myna  jaqtan.

 – Áy,  auyzdarynnyn  salymy  da, әitpese, augha  joyan  eki  sazandy  men  noqtalap  qoydy  deysinder  me,  odan  da  tez  otyryndar  dastarhangha. Samaydyng kýndegisi  osy, júmystyn  basynda  shabylghan  qamysty  qúshaq-qúshaq  tasyp,  stanokty  ainaldyra  jetkilikti  ghyp  ýiip  tastaydy  da,  qamys  jaghadan  әrirek  qúrghan  auyn  qaraydy,  kýndelikti    balyghyn  alyp,  artyghyn  qargha  kómedi,  «na   chernyi  deni» – deydi  ózi  onysyn. Tamaq  dayyndau, peshke  ot  jaghu  da  osynyn  moynynda.  Ómiri  jaghada  óskendikten  be, әlde  ózi  iykemdi  me, balyqty biteudey  quyra  ma, qaqtay  ma, joq   quyrdaq  jasay  ma,  әiteuir  qolynan  bәri  keledi.  Býgingi  syrbazyn da  aldymen  qazangha  sudy  az qúiyp,  qaynatyp, oghan  bólingen  sazandardy  batyryp,  bir  búqtyryp  ap,    otty  bәsendetip,  qamys  janyp  bitkende  qazandyq  peshtin  tabyna  sorpasy  sarqylghansha  úzaq   ústaghan.  Mayyn  boyyna  sinirip,  sartap  bop  pisetin  osy  taghamdy  jaghalau   júrty «syrbaz» dep  ataydy. Keshke  deyin  suyq  sorghan jigitter  tabaqqa  endi  qol  salyp, úsaq  sýiegi  týgi  qalmay  erip  ketken  auyzda  ýgilip  túrghan  may  sazandy  kómeylete  bergende,  Samay búryshtaghy  jýktin  arasynan    jasyl  bótelkeni  suyryp  ap,  stolgha  qoydy.

 – Ýi,  mynany  qaydan  taptyn?

 – Býgin  meyram   jasadyn  ghoy,  nenin  quanyshy  dep  qosarlana  jarysqan  ekeuine.

–  Tizem  qaqsasa  jaghayyn  dep  tyghyp  jýr  edim – dep  kempirdin  dauysyna  salyp, –  «Osobaya  moskovskayany» isheyik, baghanaghylar  siyaqty  ashy  «Persovkany»  simire  bermey. Ýsheui  asyqpay  otyryp  bir jartyny  da,  bir  tabaq   syrbazdy  da  tauysty,  әngime  tausylghan  joq.

...Áuespen  beker  baylanystyn  – dedi  Doske.  «Priboydyn» kýlin  qanyltyr  qútygha  qaghyp  otyryp.  –  Ol  qiyn  adam. Sau  kýninde  odan  ken, odan  aqkónil  kisi  joq. Al, auzyna  birdene tiyse boldy  qútyrynyp  shygha  keledi,  odan keyin  ony  toqtatu  joq,  sózge  sengish, baghana  janyndaghylar  seni  aityp, «anau úzyn senimen  aiqasam – deydi»  – dep  qaljyndaghan  bolyp  edi, sol  jetti, saghan  úryndy, sen  de  shaq  ete qaldyn,  qayta  búl  joly.  Áuesti  ne toqtatqanyn  bilmeymin, әitpese  bir  soyqannyn  bolary  anyq  edi. Teginde  onymen  baylanysyp  bereke tappaysyn...

– Ózi  ghoy  birinshi  bastaghan, әitpese,  nem  bar  alghash  kórip  otyrghan  kiside.Men betine  qarap  sóz  aitqam  joq, ózdering estip otyrsyndar,   Janjigit  aqtala  sóiledi.

– Aqtalmay-aq  qoy, bilemiz Samay sózdi  jalghady. – Pәle  nede  desenshi  odan da, pәle Áuestin  baluandyghynda,  baluan bolghanda  kezinde  Almatynnyn  ózine  deyin baryp, jýlde  әkelgen peri, ýiinde kýmis  medali iluli  túr  sonda alghan, ózim  kórgem. Qazir  endi, әriyne, búrynghyday  emes, sonda  da  búl  manayda  onymen  tiresetin  jannan  bezgen  aqkóz  joq,  býginde.

 – Al, sonda  mende  nesi  bar?

– Kak  nesi  bar,  sen  qyzyqsyn-ey,  Kiyikbaydy  jyqtyn  ba,  Bekqazyny  jyqtyn  ba,  el  «kýres» – degende  Shәimúrat  saghan  qarsy  shyqpay  qoydy  ma, ZIYL-dyng motoryn  jalghyz  saldyn  ba, osy  az  deysin  be baghanaghy  siyaqtylar  osyny  Áueske  jetkizbedi  deysing be?   – Sonda  maghan  ne  qylmadyn  deydi?

– Týýh, mynau  menin  miymdy  shoqyp  bitirdi  ghoy, әbden. – Samay  qúrdasy Janjigitke  qashanda  erkin  sóileytin әdetimen.  Endi  senimen  kýrespegen  kim  qaldy,  әhә,  sol qaldy, iyә,  Áues, endi  jetti  me,  ói,  senin  anau  tóbeni  tiregen  basyna  jetkenshe  qayda  – dep  qolyn  týnile  silkigen  Samaydyn  qylyghyna  ýsheui  de  kýldi.

– Jaraydy, jigitter,  dem  alayyq degen Doskenin  sózinen  keyin  úiyqtaugha  jatqanymen,  Janjigitten  úiqy  qashty. Kóz  aldynan  býgingi  uaqighalar  óte berdi. Áuestin  baghanaghy  týri elestedi  esine  Bekqazynyn  qylyghy  týskende,  kýlkisi  keldi... Búghan  brigadiyr  Qapar  kómir  týsirip  alugha  traktor  bergen,  sodan  Janaqtyn  janyna  syghylysyp  otyryp  Qúighangha  kelse, biraz kólik  kezekte  túr  eken. Búl  da  kómir bosatatyn  aryq  sary  kisige  qaghaz  jazdyryp  alghan son,  kezekting ayaghyna  traktoryn qoyghyzyp,  ózi  shetkerirek  shyghyp  ayaq-qolynyn  sireskenin  jazyp  jýrgen.

 –  Jigitim, – dep  artynan  bireu  gýr etkende,  selk  etip  jalt  qarady.  Qoymanyn  qorshauynyn  ortasyndaghy  ýishikting shalqasynan  ashyq terezesinen  bireu  jasyl  furajkaly  basyn  shygharyp,  qol  búlghaydy. Búl  jaqyndap kep  sәlem  bergende, ol  basymen  esikti  núsqap:

 –  Zahody – degen, býiirdegi alasa  esikten  býktetilip  әren  kirgen  búghan  ornynan  túrdy  da, – Bekqazy, proshe  Beka – dep  qolyn  úsyndy. Janjigit  endi  bayqady, myna  adamnyn  poshymy  bólek  eken,  boyy  qansha  bolsa,  eni  sonsha  siyaqty, jap-jalpaq, júp-júmyr,  tútasyp  jatqan  bir  alyp  dene, sózi  de,  qylyghy  da  elden  erek.

 – Kak  zovut, atyn  kim ? –  oryssha-qazaqsha  súrap  aldy da, znachiyt, Jako... Slushay, Jako, denen  bar  eken,  uvajan,  menimen  kýresip  bayqasan  qaytedi, obeshay, boriba  budet  chestnoy  –  dep  mandayynda  eki  balgha  aiqastyrylghan  japsyrma  temiri  bar  jasyl  furajkasyn  sheship  stolgha  qoydy.  Janjigit  endi  bayqady,  myna  dәudin  basy  da  denesine  say  qazanday  eken, moyyn  joq, iyqqa  qondyra  salghanday   dóngelek   jalpaq  bette  eki  qysyq   kózden  basqanyn  bәri  molynan  pishilgen. Janjigitke  jas  mólsheri  qyryqqa   tayap  qalghan  búl  jigit  aghasy  únady.

–  Nu  chto,  reshaysya,  kóreyik  aiqasyp  –   dedi qaytadan Bekqazy  múnyn  ýndemegenin  kelispegenge  balap.

 – Men  kómirge  kep   otyrmyn  ghoy , kýreskeli  emes,  Janjigit  shyn  qysyldy.

 – Za   ugoli  ne  bespokoysya,  ylghiy  kesegin  tiyetip  berem,  Beka   slovamiy  ne  brosaetsya,  luboydan  súra.  «Jakogha»  sheginer  jer  qalmady.

 –  Qayda  kýresemiz?

–  Vot  eto –  pravilinyi  bazar,  maghan  jýrekti  jigitter  únaydy,  kettik. Algha  týsip  ap  tarta  berdi.  Jalpaqtyghynan   ba,  jalghyz  jýrgende  alasa  siyaqty  kórinedi  eken. Kómir  qoymasynyn  aldynda  bir  top  kisi  túrghan,  әlgilerge:

 –  Bәrin  jýrinder,  biz  Jako  ekeuimiz  kýresemiz,  sender  boleti  etesinder – dep  gýjildep  edi, kezek  tosyp  túrghany  bar,  erigip  әngime  izdep  túrghany  bar, bir  top  kisi  beri  qaray  duylday  osharyldy.  Bekqazy   qorshaudy boylay biraz  jýrip  kep, ken  qúmdauyt  alanqaygha  toqtady,  Janjigitke  alanqaydy  qolymen  núsqap.

– Vot  nashe  pole  braniy,  to  esti,  maydan  dalasy –  dep  qarqyldap  kýldi  de,  qorshau  baghanynyn  týbinde  jatqan  eski  temir  astaudy  audaryp,  astynan  bir týiinshek  suyrdy.  Jazyp  edi, onysy  úzyn  ensiz  súryp  eken.

–  Búl – bizdin  ekipirovka,  mә,  taq –  bireuin  búghan  laqtyrdy  da, endi  bireuin  shiyrshyqtap  ap beline  baylay  bastady.  Janjigit  Bekqazynyn  sabyryna  tan  qaldy.  Ózi, ózi  ghana emes  talaydy  bayqap  jýr,  kýreske  týserde  syrtqa  bildirmeuge  tyrysqanymen, qobaljidy,  tipti, kýresti tamashalauda  da,  shiryghady,  mynada  sonyn  biri  joq, alghashqy  kórgen  qalpy.  Ortagha  shyqty da  janyna  kelgen  búghan.

– Poyastan  ústaymyz, sonson  nachnem  – dedi  sol  gýjildegen  qalpy.  Janjigit  shiryghyp,  ózinin  mashyghy – ong qoldy  ishten, sol qoldy  Bekanyn  jauyrynynan  asyryp  belden  saldy,  Bekqazy  eki  býiirden  ústady. Ekeui  de bir  sәtte  sirese  qaldy.  Janjigit  sol  jaghyna  búryla  berip, bar kýshti  beline  sap,  eki  qolmen  shirene  joghary  tartty,  ol  osylay  tartqanda  talaydyn  ayaghy  jerden  kóterilip, tipti  kóterilmegende  de tabanynan  býr  ketip qalatyn  da  búl  sol  ayaqpen  tobyqtan  qaghyp, on  býiirine  aua  bergen  qarsylasyn  júlqa demep  jiberip  shalqasynan  týsiretin. Ol  tipti  sonau  bala  jigit kýninde  arghy  bette  Búlanbay  baluannan  ýirengen  kәnigi  әdisi  edi... Biraq, Bekqazy  eki  ayaghynan jerge  kómip  qoyghanday  qozghalmady, qozghalghanyn  ne, óz kezeginde  Janjigitti  jerden  júlyp  ala  jazdady,  júlyp  ta  alar  edi, búny boyynyn  Bekqazydan  әldeqayda  úzyndyghy  saqtap  qaldy. Onyn  dertedey  ayaqtary  jer syzghanymen,  Beka  әdiske sala  almady. Ekeui  de  birin-biri   andumen  biraz  jýrdi. Janjigit  qolyn  belbeudi  saumalap  jýrip  qarsylasynyn  býiirine  syrghytyp  aldy.  Bekqazynyn   әdisi  shamaly  siyaqty,  shabuyldaytyn  týri  kórinbeydi. Janjigit  taghy  júlqiy  tartyp  sol  jambasqa  aldy,  Bekqazy  ong jaghyna  bar salmaghyn audaryp  sirese  qaldy, Janjigit  shalt  ainalyp  ong jambasqa  aldy,  búl – jalghan  qimyl  edi, Bekqazy   senip qap  sol jaghyna  aua  bergende  Janjigit  te  búl joly  solgha   jalt  etip,  on  ayaqpen  tobyqtan  qaghyp  ýlgerdi. Tendigin  joghaltyp  alghan  Bekqazy  qyryndap  qúlay  berdi, Janjigit onyn  on  iyghyn  basyp  ýlgerdi.  Ekeui  ústasqan  kýii  qúlady, biraq Beka  jauyrynymen  týsken  edi... Janjigit  kýreskende  ainalany  úmytyp  ketetin-di. Búl  joly  da  u- shu  bop  túrghan  on  shaqty  adamdy  jana  kórgendey  tandana  qarap  týregeldi, Bekqazygha  qolyn  berip  tartyp  túrghyzdy,  ol  múny  qúshaqtap

 –  Molodes!  –  dep  entige  gýjildedi, sóitti  de  eki  iyininen  dem  alyp  túrghan  múnyn  on  qolyn  kóterip,  jinalghandargha  búrylyp. – Pobediyl  silineyshiy  –  dep  aighaylady. Júrt  duyldasyp  taray bastady,  Bekqazy  búghan:

 –  Poshliy  –  dedi  de  etektegi  tau  bop  ýiilgen  kómirdi  bir  shetinen  keuley  tiyep  jatqan  shaghyn  ekskavatorgha  jaqyndap, qol  búlghady, Jas orystyn  jigiti  traktordan  sekirip  týsip  búlardyn  janyna  keldi.

–  Vanek, von  MTZ eshku  vidishi  – dedi  Bekqazy  Janaqtyn  traktoryn  núsqap  –  oformishi  ego  po-nashenskiy.

 –  Ponyal,  dyadi  Beka – jigit  traktoryna búryldy.

 – Kettik  – Bekqazy  endi  qatar-qatar  tizilgen  úzyn qoymalargha  bettedi. Shetki  qoymada  tóbege  deyin  tirep  jem  be,  túz  ba  qap jinapty.

– Qazir  kýsh  synasamyz – dedi  de, Bekqazy  qoymanyn  arghy  týkpirine  qaray  Sanat  –  dep  aighaylap  edi.

–  Men  múndamyn  –  art  jaqtan  bireu  tasyr-túsyr  asygha  jetti.

– Oi-b-o-o-yy,  eki  alyptyn   aiqasyn  kórip  es  jiya  almay...  Tura  jer  solqyldady  ghoy  tipti... Múny  kórgen  de  armanda,  kórmegen  de  armanda...

–  Sanat, bizge  tyaga  dayynda,  smotriy,  ózin  suditi etesin.

– Lәppәi,  taqsyr,  Sanat  quanyp  ketti.  Ayn  moment.  Janjigit  әli  eshtene  úgha  qoyghan  joq.  Sanat  arghy  bir  quystan  istik  temirge  tekshelep  tizilgen  kóp  kirdin  tasyn  alyp  keldi.

–  Nesheden  bastaymyz – dedi  Bekqazygha.

 –  Ýsh  jýz.   Sanat  búryshtaghy  ýlken  tarazygha  әlgi  tastardyn  birnesheuin  ilip  jiberdi  de.

  – Bastandar  –  dedi  әmirli  ýnmen... Bekqazy  tarazynyn  ýstine  maldas  qúryp  otyrdy  da,  eki  shetindegi  tútqadan  shirene  tartty. Janjigit  bayqap  túr, tarazynyn  astynghy  jaqtauda  tiginen jatqan  jalpaq  úzyn  tili  sart  etip  tóbege  tiydi  de  qayta  qúlap  týsti.

–  Ves  vzyat –  dep  habarlady   Sanat  saltanatpen: –  Sleduyshiy  na  pomost. Bekqazynyn  ornyna  Janjigit otyrdy,  endi  bayqady  tarazynyn  ortasy  qozghalmaly  tórtbúrysh  temir eken, tútqadan  tartqanda  ol tómen týsip, tildi kóteredi  eken.  –  Salmaq  – búrynghy, ýsh  jýz  kilogramm  Sanat  sanqyldap  túr. Janjigit  te  tarazy  tilin  tóbege  tiygizdi.  Ekeui  osylay  kezek  tartyp  salmaqty  tórt  jýzge  jetkizdi. Janjigit  jana  úgha  bastady,  myna  oiyn  bastabynda  qarapayym   kóringenimen, búghan  da  tәsil  kerek  eken,  aldymen  arqany  týzu  ústap,  qoldy  shyntaqtan  býkpeu qajet, tartqan  kezde  salmaqty  denege  ten  bóluge  tyryspaq  kerek eken. –  Taghy  elu  qos  –  dedi  Bekqazy  kezekti  salmaqqa  otyryp jatyp.  –  Ves  rekordnyy –  dep  habarlady  Sanat. Janjigit  Bekqazynyn  tarazymen  tútas  qúiylghanday  poshymyna  qaraday  qyzyqty. Bekqazy   jalpaq   jauyrynyn  jazyp, ken  iyghyn  shalqayta  ústap, sozyla  tartty, qysqa  juan  moynynyn  tamyrlary  balanyn  sausaghynday  bop  bileulenip  shygha  keldi, aqsary  jýzi  kýrenitip ketti.  Tarazy  tili  sәl kóterilip  eki  jaqqa bolmashy tenselip  toqtay qaldy da, bir sәtte  shapshan  jyljyp tóbe  temirge  sart  etti.  Qansha  baryn  salghanymen  Janjigit  búl  salmaqty  tarta  almady. Ol  Bekqazynyn  dýley  kýshine, soghan  layyq  er  minezine  riza  bolghany  sonsha,  qayta-qayta  qúshaqtap  arqasynan  qagha  berdi...

       ...Kýzde  ýige  ot  jagha  bastaghanda   әieli  aitty: – biylghy   әkelgen  kómirin  keremet, aldynda   bilmey  búrynghysha  bir  shelekti  bir-aq  salyp  em,  plitany  aiyryp  jiberdi, qazir  jarty  shelek  salsam  boldy, qyzuy  tan  atqansha  ketpeydi – dep...

Sodan  beri  ýsh-tórt  jyl  ótkenimen,  Bekqazy  bayaghy  qalpy.  Búl  jylyna  bir  ret  kómirge  barady,  ol  gýjildey  quanyp,  qúshaqtay  qarsy  alady. Sodan  manyndaghylargha.  –  Búl  –  Jako,  menin   dosym,  óte  myqty  jigit,  bir  ret  daje  meni  jyqqan.  Odiyn  raz  daje  samogo  menya  sborol – dep  qazaqsha-oryssha tanystyrady.  Júrttyn  talayy  ol  kýresti  óz  kózderimen  kórgeninde, әitpese  jyl  sayyn  neshe  estigeninde  sharuasy  joq. Búnyn  kóligin  tandap  tiyelgen  jyltyr  kesek  kómirge  sirestirip  beredi,  boldy. Sodan  keyin... taghy  bir  beytanys  bireuge  « ...menimen  kýresip  bayqasan  qaytedi»... Sol  bayaghy  әdet.  Janjigit  Bekqazynyn  osynysyn  úqpaydy. Múnyn  týsiniginde  kýres-óner.  Ony  tipti  arghy  bette  jýrgen  balan  jigit  kýninen  Búlanbay  aghasy  sanasyna  sinirgen.  Búl  bilgende  «attyn  arqasy  ketedi» – dep ylghy  arbamen  jýretin.  Búlanbay  kýresti  qoyghan  kezi. Biraq, zamanynda  aty  Ýrimshi  aimaghyna  dýrkiregen   alyp  baluandy  biletin  syilastary  kóp  edi,  kýreske  qyzyghatyn  jastar  pir  tútatyn.  Janjigittin  sodan  qúlaghynda  qalghany  «... Kýres  óner  bolmasa,  Shәueshek  pen  Ýrimshinin  arasyna  Qojyke  dombyrashy  men   Rәt  baluannyn  aty  nege  qatar  jayyldy.  Ol Alla  boygha  darytqan  qanday  da  bir  qasiyetti  ústay  bilgennen, ústay  bilmegenderdin   sory  qaynaydy. Kýshtige  kýshi  asqan  qaytse  de  bir  jolyghady,  ómiri  jyghylmaghan  jan  bolmaydy,  sondyqtan  betterin  jýrip  túrghanda   tósterindi  úrmandar, namys synalatyn  jerde  ghana  kýsheyinder, ol –  kýresti  syilaghandaryn... »  Aghanyn    sózin  Janjigit  osy  kýnge  deyin   ústanugha  tyrysyp  keledi.  Al,  Bekqazyniki  basqa. Kýreske  jaqyn  jýrgendikten,  Janjigittin  de  qúlaghy  baluandar  turaly  әngimege  týrik  jýredi, sonda  bilgeni  –  Bekqazynyn  osy  tolayym  sauda  qoymasynan  tysqary  shyghyp  basqa  jerde  bir kýreskenin  eshkim  kórmepti  de  estimepti. Soghan  qarap  ony   jýreksiz  ne  jalghan  ataqqa  qúmar  deuge  bolmaydy,  mine,  Janjigitten    bir    jyghylghanyn  neshe  jyl  ózi  elge  jayyp  keledi.  Qorqu, jasqanu  degendi  mýlde  bilmeydi,  kýsh  keremet,  әdisten  de  kende  emes. Búl  shyndasa   talaydy  shaylyqtyrary   anyq,  al,  istep  otyrghany-әlgi,  tek  ortalyq   qoymanyn   noqtaly  baluanynday,  osynda  isi  týsip  kelgenderden  ózine  qarsylas  izdeydi.  Janjigit bir  ret  osyny  Bekqazydan  súraghanda,   ol: –   Boriba  dlya  menya  –  samoutverjdeniye  –  dep  qarq-qarq  etken.  Janjigit  búl  kezde  oryssha  biraz  ýirengendey   bop  qalghan,  sózin  mólshermen  týsindi, mәnin  úqpady.  Al, Áuestin   jóni   bólek,  Áues  kýres  ýshin  tughan  jan.  Alghashqy  kórgende  shәlkem-shalys  kelgen  ekeui  keyin  ózara  týsinisip,  aghaly-bauyr  bolyp  ketken  synayly. Búlardy  en  aldymen  jaqyndastyrghan – ekeuinin  de  kýreske  degen  adaldyghy  men  qúrmeti. Odan  keyin,  Áuestin  ylghiy  da  kesek  turaytyn  er  minezi  men  Janjigittin  ýlkennin  aldyn  kespeytin  kishipeyildigi. – Bauyrym,  –  degen  Áues  bir  jolyqqanda –  ekeuimiz  kórgen  jerde  jalpyldap  alysa  ketpeyik,  bylay  keliselik,  kelesi  jazda  audanda bәigeden  bastap  jayau  jarysqa  deyin  netýrli   sayys  ótedi  eken,  búl  birtalay  boldy  toqtap  qalghan,  endi  qayta  janghyrtpaq, sonda  beldeselik, aqyrghy  bәsekege  den  sau  bolsa  ekeuimiz  shygharmyz-aq,  búl  bósken  emes,  shyndyghy  sol,  soghan  dayyn  bol.  Kim  jense  de  kýshti  jenedi, kýres  jenedi, eshqaysymyzda  ókpe  bolmasyn.  Al,  jarysqa  kirudi  maghan  tasta,  ózim  jóndeymin.  Janjigit  ýnsiz  kelisken. Sodan  beri  әrkimnen  súrastyryp  bilgeni –  orasan  kýshti  Áuestin  basty eki  әdisi  bar, – biri   qarsylasyn  jerden  júla  kótergen  bette  ýiirip  әketip,  jambasqa  salyp  úru, ekinshisi – keudeden asyra  qondyryp  ap, shalqalay  berip,  býiirge  qúlau. Dúrysy,  búl  әdisterge  týsip  qalmaudyn  amalyn  oilau,  әitpegende,  qarsy  әdis  jasau,  әi,  qaydam...  Mine  búl  Áuestin   sau  kezdegisi,  al,  iship  alghandaghysyn  qúday  basqa  bermesin...  En  ghajaby,  múny  onyn  ózi  de  biledi  eken,  bile  túryp   ózime  iye  bola  almaymyn,  artynan  ókingenin  nege  sep  –  dep  otyryp,  bir  әngime  aitqan:

–  Jaqyn  inim  ýilenetin  bolyp,  kelindi  alyp  keluge   bas  qúda   bop  bardym  kórshi  audannyn  bir  auylyna degen.  –  Ol  jaqta  da   bizdegi  siyaqty, toydyn  aldynda  qúdalardy   jeke  kýtedi  eken.  Biz –  eki  qúda, eki  qúdaghiy,  olar – jeti-segiz  kisi, dastarhan  basynda  alghashqy  tanystyqtaghy  sypayylyqty  saqtap  otyrghamyz,  tanystyq  ýshin bir-eki  kótergenimiz  bolmasa, әngime de  әli  mal- bastan    aspaghan.  Tórdegi  menin  janymda,  maldas  qúryp   otyrghanda tura  tóbedey   qúj  qara  jayghasqan  bolatyn.            Álgi   búrynnan  qyzu  ma, joq, әdeyi  istep  otyr  ma,  ózurep meni  jekelep  ish  te,  ishtin  astyna  ala  bastady.  Ózin  bilesin  ghoy, aghannyn  ishuden  qaytpaytynyn, biraq, osy joly  myna  dәumen  ishuden  tartyndym. Bir  jaghynan  qúda bop  otyrmyn, ekinshi  myna  dәuding maghan  óktemdik  jýrgize  bastaghany  únamady.  – Áy,  myna  svat  azyrqanyp  otyr ghoy,  әkelinder  sipamany  – dep  әmir  etti  qúj  qara, bayqaymyn, basqalar  búdan  yghatyn  siyaqty, әlde  bir  shataq  shyghyp  kete  me  dey me, eshkim  múny  tizgininen  tartatyn  synayy  joq. Ýi  iyesi – bauyzdau  qúdamyz  bastalmaghan  bir  bótelke  men  qyrly  staqandy әkep  qoydy.  Janaghy  dәu  bótelkeni  týbinen  bir  úryp tyghynyn  atqytty  da  staqandy  shipildetip  toltyrdy, sóitti  de  alaqanymen  ydystyn  betin  bir  sipap  maghan  úsyndy. Menin  shydamym   osyghan  ghana   jetti.  –  Men  eshkimnin  silekeyi  men  shuashyn  iship  kórgem  joq, ishpeymin   –  dedim  tike  qarap.  Bas qúdaghy – ózimnin  jaqyn  apayym   aqyryn  býiirimnen  núqydy.  – Onda...  Menin  atym  –  Tasqara, bop  jýrmeniz  masqara.  Ákel  taghy  bir  staqandy  oghan  da  toltyryp  qúidy  da – al,  menen qalyspay  ishesing – dep  ózi sipaghan ydysty  kómekeyine   qúya  saldy,  men  de  sóittim. – Qúda, – dedi  Tasqara   sodan  keyin.  – Moynyn  juan  eken,  júlyp  alayyn  ba?  –  Sizderden  adam  alyp  otyryp  bir  tútam  moyyndy  ayasam  kim  bolghanym, júl  da  ala  ber.  Ol  tizerlep  túryp  ap  menin  basymdy  alay  búrady,  bylay  búrady,  eshtene  shyghara  almay  ornyna  otyrghanda,  – Qúda,  endi  kezek  meniki  shyghar,  biraq,  men  sen  qúsap  dastarhandy  oirandamaymyn,  jýr  dalagha,  neni  qalay  júludy  kórseteyin  saghan – dedim. – Sap, sap,  qúda,  mólsherlegen  jerimnen  shyqtyn,  Áues  baluan  bolarsyn, sirә ?  –  Tasqara  endi  basqasha  sóiledi –  jana  qúryshtay  moyynynnan  bayqap  edim... Qoyshy, sodan  bәri  jaqsy  bop  kelindi  alyp  qayttyq  qoy. Al,  men  sol  qylyghym  ýshin  keyin  kirerge  tesik  tappadym  ghoy, shynym  osy,  bauyrym,  jerding tesigi  bolsa,  oilanbay-aq  kirip  keter edim, bireudin  әrekesine  erip,  tughan  qúdamnyn  dastarhanyn    taptap, qyzyghyn oiranday  jazdadym  ghoy  shynynda. Osydan keyin  el syrtymnan  «әumeser  Áues»  dese  qay  betimmen,  kimge  renjigendeymin. Janjigit-au, búl  it minez  ben  iyt  araq  qosylyp  ap, jaman  aghandy  talay  jauyrynnan  týsirdi ghoy – dep zorlana  kýlgen  boldy. Ylghiy  da  kópting aldynda  aidyny  biyik  Áuestin  sonsha  kýizelip,  shyn  tausylghanyn  búl  birinshi  ret  kórgen  sol  joly. Osynday  toryghudy  ótken  kýzde  Baytoq  aghasynan da  bayqaghan...  Taghy  da  Samay  ekeui  Janaqtyn  traktorynyn  tirkemesine  sovhozdyn  úrasynan  toltyryp  otyryp  sәbiz  tiyep  bólimshenin  saulyq  otarlaryn aralaugha  shyqqan.  Sәbiz –  kýiekke  týsetin  qoshqarlar  ýshin. Janaqtyn  qasyna  joldaghy  bir  qoyshynyn  internattaghy  balasy  ýiine  qaytyp  barady  eken, sol otyrdy  da,  búl  ekeui  tirkemedegi  sәbizdin  ýstine  jayghasty.  Kýzdin  qara  suyghy,  jol  úzaq,  jambastaryna   múzday  sәbiz  batyp,  berekeleri  bek  ketken  son,  Samay  aighaylap  traktordy  toqtatty. Bala  kabinada  qalyp,  Janaq  dorbasyn  ala  týsti.  Ýsheui  tirkemeni  yqtap  otyryp  kóp  ainalmay  baghanaghy  birigip  alghan   bir  bótelkeni  tez  tauysty  da  oryndaryna  jayghasyp  sapardy  jalghay  bergen. Motordyn  qyzuymen  jyp-jyly  bolghan  araq   ishti  jylytqan  siyaqty, bastabynda  jýrekti  ainytqanymen, birte-birte  ayaq-qolgha  qan jýgirdi.  Jýris  te baghanaghyday  emes,  jayly  siyaqty...  Búlar  birinshi –  balanyn  әkesi  Saghidoldanyn  qorasyna  týsirdi  sәbizdi. Ol  qalbalaqtap  shaygha  shaqyrdy.  Bir  bótelkesin  qúiyp  balasyn  alyp  kelgenderge  әlinshe  syy kórsetti.  Boyy  jylynghan  Samay  endi  ornygha  bastap  edi,  Janaq  asyqtyryp otyrghyzbady.  Búlargha  sәbizdi  ýsh  otargha  bólu  tapsyrylghan.  Songhy  bólikti  osynda kelgeli  beri  ýlken  úly  Bighalidy  kómekshi ghyp  bir  otar saulyq  baghyp  otyrghan  Baytoq   aqsaqalgha  týsirdi. Sodan  keyin  aqsaqaldyn  shaqyruymen  Bighalidyn  kelinshegi  jasap  qoyghan  dastarhangha  otyrdy. Azdap  kartop  qosyp  etin  mol  ghyp  quyrghan  mayly  quyrdaq  kýni  boyy  suyq  sorghan  búlargha  bap  boldy.  Ar  jaghyna  el  qonghan  Samay  ózderimen  shamalas  Bighaligha   ymdap  edi,  ol  aqyryn  basyn  shayqady.  –  Dәm   alyndar,  balalar,  jol úzaq,  jetkenshe  tonasyndar  –  dedi  Baytoq   aqsaqal.  Ýsheui  rahmet  aityp  dastarhannan   keri  ysyryldy. Ylghiy  da  bayyz  tappay  birdene istep  jýretin  Janaq   jaryqta   fardy  qarap  alayyn  dep  kiyinip,  Samaygha   sen  de  jýr  dedi.  Solyarka  qúiyp  almaq  bolyp  Bighaliy  da  ere  shyqty.  Qozghala  bergen  Janjigitke  Baytoq   qal degendey  basyn  iyzedi.  – Analar   asygha  qoymas  endi, jana  Samaydyn  ymdaghanyn  men  bayqamady  deysin  be,  beri  otyr. Búl  jaqta  osy  kýnge deyin  men    úqpaghan bir  nәrse,  bas-jambas  tartsan  da,  әlgi  aty  óshkirdin  bir  bótelkesi   túrmasa  dastarhanyn  kemshin  bop  túrady  eken.  Jana  janyndaghylardyn  qonyltaqsyp  otyrghanyn  sezdim...  Bizdin  úl  da  qúrdastarynyn  aldynda   qipaqtap  otyrdy. Menen  batpaydy,  әitpese...  Jastardy  qoyshy,  toy-tomalaqta   kempir-sampyr  bitken  «osy  ýidin  qyzyghynda  nege  ishpeysin, әlde  ishkin  kelmey  me?»  – dep  keu-keulegende  qayda  bararyndy  bilmeysin. Ózderinin  en  jaqsy  mәteli  –  «Shoshqagha  da  bir  meyram...» Ne  sharuanyn  bәri   bir  jartysyz  sheshilmeydi, ne  bir qyzyq   «juylmasa»  sәni bolmaydy.  Búl  qazaqtyn  basyna  asharshylyq  ta  týsti,  qughyn-sýrgin  de  tamyryn  qidy, soghystyn  tauqymeti  bir  basqa,  osynyn  bәrinen  sýlderin  sýiretip  shyghyp,  endi  ayaghyna  túrdym   degende,  araq  degen  indet  jaylay  bastapty  qazir.  Bayaghyda   oba  sýzekten  neshe  auyl  býtindey  qúryp  ketkenin  ýlkender  eske  alyp  kýizelushi  edi key-keyde. Qazir  mynau  zahar  býkil  eldi  ulap  jatyr. En  qiyny  әrkim  osy  merezdi  ózine quana  júqtyryp  otyr  ghoy.  Al, ol  bolsa  ishke  kirip  ap  ýngip  jep  jatyr-au,  jep jatyr. Búl qalypta  endi  bir  otyz  jylda  qazaqtyn  aty  óship  biter  me  eken, qayter  eken. En  qiyny, jastar  osyny  tughannan  kóredi, osylay  bolu  kerek  dep  ósedi, anada  auylgha  barghanda  kóshede  әli  qalyptaspaghan  dauystarymen  sharyldap  ólen  aityp kele  jatqan  ýsh-tórt  qyz  bala  janymnan  ótti.  Mektepke  bara  qoymaghan  shyghar әli, qoltyqtasyp, kózderin  júmyp  ap  shyrqap  keledi, ne  aityp keledi  eken  dep  qúlaq  salghanymda,  jýregim  múzday  boldy  ghoy  «Stakany,  bokaly  Qylqyldatyp  jútaly»  – dep shúbyrtyp  keledi  әlgi  balalar.  Ol  shirkinder  ne  aitqanyn  ózderi  de  úqpaydy  ghoy әli,  biraq,  tili  shyqqannan  qúlaqqa   sinisti  bolghany  janaghy  ólensymaq  bolsa, olargha  ne  joryq. Mine  sender  de  keshteu  qosylsandar  da   topqa  kiripsinder,  Bighaliy  men qasynda  otyrghannan  zorgha  jýr.  Ol  ekeuindi  qoyshy,  kópten  bólinbeymiz  dep  jýrsing der  ghoy  ózderinshe,  ana  Týlekti  aitsanshy,  basqa  qonghan  baqty  basqa  tepken  emes  pe  myna  qylyghy.  Arghy  bette  jýrgende,  Shәueshekte –  Danash,  Ýrimshide  osy  Týlek  emes  pe  edi  eldin  auzynda  jýrgen. Býgin  Danash  qayda,  Týlek  qayda.  Menin  Búlanbay  qúrdasym  nege  shau  tartqan  shaghynda  arbamen  el  aralap,  ózderindi  kýreske  baulydy, osyny  oiladyn  ba  sen  bir  uaq.  Ras,  jana  orta, jana  elge  keldik, qiyndyghy  kóp,  tipti  sóilesudin  ózi  qiyn. Búl jaqtyn  kempir-shalyna   deyin  birer  oryssha  qospasa,  sózinde  qún  bolmaytynday. Kenseden  bir  qaghaz  alu degening bir qiyamet, balalardy  orysshagha beredi.  Orysshasyz  erten  nan  súrap  jey  almaydy  deydi  ózderi, ony  estigen  bala  ona  ma,  kóbi  qazirden  qazaqsha  bilmeydi,  sonda  erten  kim  sóileydi  bizshe... E-ee, qaysy  birin  aitarsyn, әiteu, sen  sóz  tynday  bilesin,  sodan  keyin  ishti  bir  bosatyp  alayyn  degen  ghoy  meniki, jastar  týgil  tústastardyn  týri  әlgindey,  ken  kósilip,  erkin  әngimelesudin  ózi  de  arman  boldy  býginde...  Janjigit  úrlanyp  Baytoq   aghasynyn  jýzine  qarady,  aghasy  qartayyp  ketkendey  kórindi, soghan  ózin  kinәlidey  sezinip,  ynghaysyz  qozghalaqtady...  Syrtqa  shyqqanda  Samay, nemene,  shal  morali  oqyp,  politicheskiy  podkovati  etip  myiyndy  su  qyldy  ma,  jaraydy, ertennen  bastap  týzu   jolgha  týsesin,  qazir  mynany  tartyp  jiber,  әitpese  ýige  jetkenshe  qatyp  qalasyn  da  senin  týzelgenindi  kóre  almay  qalamyz.  Shal  otyrghanda  ýide  qúya  almaysyn, renjime,  alyp  qoy – dedi  Bighaliy  da.  – Tezdet,  jýrelik  – dep  asyqtyrdy  Janaq. – Biraq,  bayqa, túnshyghyp  qalma, taza  spirt.   –  Chistyy medisinskiy. Toqsan  alty  gradus. Bighaliy  ugoshaet  qoshqarlardan  jyryp, shalgha  kórsetpey – dedi  Samay. –  U-u-hh dep  demindi  rezko  shyghar  da, auzyna  qúya  sal, ishine  barghan  son, demindi  jaylap  al,  әitpese  shashalasyn,  spirttin  tehnikasy  osynday, ýiren. Janjigit  sóitti  de  qatty  da  qaldy.  Ne  ary,  ne beri  dem  ala almaydy. Bir  uaqta  zorgha  tynys aldy,  kózinen jas  parlap  qoya  berdi, óne  boyyn  bir  ystyq   jalyn  sharpyp  ótti de  bir  rahat  kýige  týsti. – O, molodes,  mine  ýirendin,  endi  menin  tonymdy  astyna  sal  da telejkada  yqtap  jata  ber, men  kabinagha  otyramyn. «Týienin  ýlkeni  kópirden  tayaq  jeydi»  Traktorgha  syimaghan  ózinnen  kór – Samay  dýr-dýr  etedi. Toqsan  alty  gradus  shynashaqtay  beysharany   bugha  ailandyryp  jiberer  birazdan  keyin  myna  ekpinine  qaraghanda. ...Jigitter  tirkemege  qalyn  qyp  salghan  shóptin  ýstinde  aldynghy  jaqtaudy  yqtay, Samaydyn  sholaq  tonyn  jamylghan  Janjigit  ózin  kelerdegiden  әldeqayda  jayly  ornalasqanday  sezindi. Áriyne,  janaghy  «tazanyn»  qyzuy  jәne  bar. Ózinin  ashylyp  sóilemeytin,  biraq, artynan  bar  әngimeni  oisha  qaytalap,  ishtey  pikir  aitatyn  әdetinshe,  Baytoq  aghasynyn  aitqandaryn  eske  aldy. Múnyn  oiynsha,  oryssha  sóilegennin   nesi  aiyp.  Esesine  sony  bilmegendikten  qor  bop  jýr  ghoy  ózderi. Al,  tildi  shala-sharpy  bilgenderdin  ne  qazaqsha, ne  oryssha  emes  sóilegenderi  qúrtady  ghoy  bәrin. Kishkene  balalardyn  araq  turaly  aitqan  ólenderi,  әriyne,  jaqsy  emes,  biraq,  es  kire  kele  qoyady  ózderinen  ózi,  bәrimizdin  de  tilimiz  bәdik  ólendermen  shyqqan,  qazir  eske  týsse  úyalasyn,  tipti. Al,  araq   degeniniz  ózi  qúiylmaydy  ghoy  auzynyzgha,  osyny  ishe  jýrip  eldin  aldyna   shyghyp,  kópke  sózin  ótkize  alatyndardy  da  kórip  jýrmiz  ghoy,  shamany  bilgenge  búdan  kelgen  ziyan  shamaly  ma  deymin.  Al,  Týlektiki,  әriyne,  qate.  Ýlken  qatelik.  ... Týlek  búl  jaqta   tez  tanyldy.  Aynalasy  әnshini  han  kóterip  әketti.  Audangha  júmysqa  aldy. Týlek  avtoklubpen  jýrip  bar  jerdi  aralady,  tyndaghannyn  qúlaq  qúryshyn  qandyrdy.  Ózi  de  qúrmetten  kende  bolmady.  Júrt   syilap  qúidy,  búl  júrtty syilap ishti.  Sóitip  shalqyp  jýrgende,   kórshi  audan  «Týlekti  az  uaqytqa  bizge  berinder»  – dep  qolqa  sapty  bizdin  basshylargha.  Olar  «halyq  teatry»  ataghyna  ýmitker  eken.  Soghan  «Qyz  Jibekte»  Shegenin  әnin  aitatyn  layyqty  әnshi  tappay  qinalyp  otyrghan   jaylary  bar kórinedi... Bastyghy  búny  Týlekke  jetkizedi, Týlek , әriyne,  birden  kelisedi. Sonymen  qoyshy, audannan, oblystan  ótip auyldyn  teatry  Almatydan  bir-aq   shyqqan ghoy,  onda  laureat, «halyqtyq»  degen  ataqtardy  oljalaydy. Al,  Týlekke  qúda  týsushiler  tipti  kóp  bolady. Týlek  solardyn  ishinen  «jana  oqu  ashyp  jatyrmyz,  kýzge  taman  oqushylar  qabyldaymyz,  seni  ózimiz  shaqyrtamyz, mindetti  týrde  kel» – degen  aq  basty  aghanyn  úsynysyn  jón  kórip,  ózi turaly  kerek  derekti  týgel  beredi, Danashty  izdegen  eken, ol  konsertpen  elge  shyghyp  ketipti.  Sonymen  elge  abyroyly  oralghan  Týlek  búrynghy  tirligin  jasap  jýrip  jatady.  Aytylghan  shamada   shaqyrtu  da  keledi. Týlek  «Alla, onghar »  – dep  jolgha  shyghady.  Sodan...  –   Avtobuspen  Janghyztóbege   jetip,  endi  Almatygha  poyyzgha  biylet  satatyn  jerdi  izdep  kele  jatyr  edim, «Oybo-o-y-y, Tý-ý-le-e-ek»  – dep  bireu  bozdap  bas  salmasyn  ba?!.  Qapelimde sasyp  qap,  sonson   bajaylap  qarasam, kim  deysin  ghoy,  ómiri  tappaysyn,         Shәiim,  kәdimgi   ózimizdin  úighyr  Shәiim  bar  emes  pe,   sonyn  dәl  ózi.  –   Qoyshy-ey,  ol  qaydan  jýr –  dep  Janjigit  quanghannan  auzyna  basqa  sóz  týspey  abdyrap  qalghan.  Abdyraytyn  da  jóni  bar.  Shәiim   búl ekeuinin  bala  kýnnen  birge  ósken dosy.  Búlar  beri   ótkende  Shәiimnin  әke-sheshesi,  tughan-tuysqandary  bar  biraz  úighyr  jan  basy  arghy  bette  qalyp  qoyghan.  Ýsh  dos  jylap  zorgha  airylysqan.   Sodan  habarsyz  jýrgende  Shәiimnin   joldaghy  stansadan  shygha  kelui,  shynynda  da  «ashyq  kýnde  ai  kórdimnin»  keri  boldy  Janjigitke. –  Sodan  Shәiim ekeuimiz  qúshaqtasyp  ap   al,  bozdap   kórispeymiz  be.  Odan   keyingisi   óz  aldyna    bir  ýlken  әngime.  Ony  keyin  asyqpay  otyryp  aitam  ózine.  Qysqasy,   Shәiimdikinde  bir  júma  jatyp,  esimizdi  jighan  son,  men  Almatygha, ol  meni  shygharyp  sap, júmysyna   tartpaymyz  ba...  Sodan   Almatygha   jetip,  әlgi  oqudy  izdep  tauyp  barsam,  emtihan  ótip  ketipti,  әlgi  aqbas  agha  meni  ertip ap,  neshe  esikke  kirgenmen,  eshtene  shyghara  almady,  bәrinde  «uaqyt   ótip ketken, tәrtipti  búza  almaymyz» – degen  bir  sóz.  Aqyry,  әlgi  aghamyz  yza  bop  ózime  úrysty  «ne  degen  talapsyz  eding – dedi – Alla  saghan  osynsha  dauys  bergende, kishkene  sana  qosa  nege  bermedi  eken – dedi. Al,  úighyryndy  tapqan  ekensin, osydan  qaytar  jolda  barsan, oghan  deyin  onyn  Qytaygha  qayta  kóship  keter  dedin  be» – dedi.  Sodan  bir  uaqta  «qayran  qazaqtyn  esil  óneri, eserler  qor  qyp  qúrtady-au  týbi  seni » – dep  shashyn  uystap  júlyp  otyryp  qalghanda,  ózim  shoshyp  kettim, shal  oqys  bop kete me dep. Álden  uaqytta  –  Kandidat  bolugha  qalaysyn? – dedi.   Menin  úqpaghanymdy  bayqap  týsindirdi. Sóitse,  kandidat  sabaqty  elmen  birdey  oqidy  eken,  biraq, oqushy sanatynda  joq,  stiypendiya, jataq   joq,  keyin  bireu-mireu  shyghyp  ketip  jatsa, sonyn  ornyna  kirui  mýmkin.   Ol   maghan  kelmeydi  eken –dedim. Sonymen,  qayttym  ghoy –  dedi  Týlek. ...Janjigit  ne  derin  bilmey  tosylyp  qaldy. Múnday  mýmkindik  bola  ma  endi  qayta,  joq  pa,  kim  bilsin. Týlekke  yza  boldy,  jerden  ap jerge  salghysy  keldi, biraq,  odan  ne  ónedi,  jau  ketken  son  qylyshyndy... –  Endi   avtobazadan   shopyr  oqimyn – dedi.   Týlek  sәlden  son  – mynau  júmys   qol  bolmaydy  eken  maghan.  – Sonda  ne  qol  saghan  Janjigit    osy  jerde  shart  syndy  –   Oqugha  bardyn,  qol  bolmady,  júmysqa  kirdin,  qol  bolmady, erten   bir  eski  mәshindi  jýrgize  almay  taghy  qol  bolmady  demeksin  ghoy,  osy  bereketsizdiginnen  ne   taptyn   sonda,  aitshy, kәne?!.  Seni   ana jaqta   osharly  el   әnshi  bolady  dep  ýmit  etti,  myna   jaqta   basqalar  bara  almaytyn   oqugha  jiberip  asty-ýstine  týsti,  sen  sonyn  bәrine  týkirip,  qol  bolmaydy  eken   dep  jýrsin.  Nege  әlgi  kisinin  aitqanyn tyndamadyn,  nege   kandidat  bol  dese   bolmadyn.  Birer  jyl ózin   shydasan,  múnda   ýi-ishin   el  ishinde  birdene  etip  kýn  kórer  edi  ghoy. Nebir  qiyndyqqa  tózip  edin  ghoy,  sonda   Almatyda   bir  jyl  oqu  oqyp,  arasynda  júmys  istesen,  jalghyz  basyndy  asyray  almaytyn ba?.. –  Ei-ey,  toqta,  bәtireke,  senin  qolyna   Týlek  týspey  qor  bop  jýr  ekensin  de,  ómiri  buuly  auyzyn   býgin  ashylyp  tógildin  ghoy-ey.  Menin  ornymda  Shәiimdi  sen  kórsen  qayter  edin, ә,  shynyndy  aitshy  qayter  edin.  –  Týlek  oilamaghan  jerden  ústady, Janjigit  tosylyp  qaldy.  –  Men  de  sóiter  edim,   dedi  biraz  ýnsiz  otyrghan  son.  O-o h,  mine  shynyndy  aittyn, Shәiim  de  sóiter  edi, әitpese,  biz  «Ýsh  dos»  atanbas  edik. Eger  men  sonda  Shәiimge  qayrylmay  Almatygha  tarta  bersem,  sen  ne  der  edin, ә ?!  Aqylgha, esepke  salsang – seniki  dúrys,  meniki  qate,  al,  kónilge  kelsek,  seniki  qate, meniki  dúrys.  Sonymen –  itjyghys,  qayta  kýresemiz  be? –  Týlek  jauyn  jengendey  astamsiy  kýldi,  Janjigit  te  eriksiz  jymidy.  –  Al,  endi  men  tergeyin – dep  Týlek  ýdey  týsti –  Bayaghyda  bәrimiz  kýresip  jýrgende   Búlanbay  aghamyz  seni  nege  ala-bóle  baulydy?  Sen  sonda  sorayghan  boyyn  men  shitiygen  qol-ayaghynnan  basqa   nemen  erekshelendin?  Sol  kezde  Búleken  «baluandyq ta  mynda  birge  qonatyn  kiyeli  óner,  ústay  bil» – dep  bәrimizding ishimizden  saghan  ghana  aitty. Nege?  Sen  ústanyp jýrsing be  sol  ósiyetti?  Maghan  jón  aitqanda  sondaysyn,  ózine nege qaramaysyng bir  uaq?  Janjigit  ýndey almady. Daulassa  uәji  kóp  edi,  biraq, Týlek  múnyn  ishi-syrtyn  tura  ózindey  kóre  biledi.  Janjigit  onyn   sózin  amalsyz moyyndady. – Jaraydy, jeter,  biraz  shaptyq,  endi  toqtayyq – dedi. Týlek   ony  jandy  jerinen   ústaghan-dy... Tirkemenin  ýstinde  úzaq jolda   Janjigittin  kóz aldynan  kóp  jaylar  tizbektelip  óte  berdi. Mine, ishinde  Týlek  bar,  Shәiim  bar,  ózi  bar, bir top  bala  ekige bólinip  alysyp  jatyr.  Oiynnyn  erejesi – jyghylghan  oiynnan  shyghyp  qalady da,  jyqqan  óz jaghynyn  alysyp  jatqandaryna  kómekke  barady, yaghni, qarsy jaqtyn  myqtysyna  ekeulep, keyde ýsheulep  jabylugha  bolady. En  songhy  qarsylas jyghylghan  son,  jengen jaqtyn  jenimpazdarynyn  sany  anyqtalady, jyqqandar  nesheu bolsa,  sonsha  ret  jengender  ózara  audaryspaqqa  shyghady,  jenilgender  sonsha  ret  olargha  «at»  bolady.  Mine,  Janjigitke  Shәiim  men  Pitәsh  jabylyp  ala  almay  jýr. Týlek  Júmandy  jyqty  da   jýgirip  kep  Janjigitin  artyna  jata  ketti,  ana  ekeui   jabylyp  iytergende,  Janjigit  Týlekke  shalynyp  qúlady. Janjigitter  osylay  kýirey  jenildi.  Júman,  Pitәsh, Shәiim  ýsh  ret  Janjigitke  kezek  minip  audaryspaqqa  shyqty. Eki  býiirinen  әren  dem  alyp  túrghan  bes  «attyn» jenimpaz  bes  batyr  qansorpasyn  shyghardy... Mine, shaghyl  tóbenin  basyna  qaray  bir  qora  bala  órmeley  jarysa  jýgirip  keledi,  mine  olar  eki  qolmen  kezektep  tas  laqtyryp  jýr,  mine,  Búlanbay  aghalaryn  ainala  qorshap  әngime  tyndap  otyr.  Baluan  ózi  aralap  kele  jatqan  auyldardaghy  balalardyn  qanday  jana  oiyndar  oinaytynyn, olardyn  erejelerin  úghyndyryp  otyr... Mine,  bozbala   jigitter  sýndet  toyda  kýresip  jýr... Mine,  neshe  auyldan  saydyn  tasynday   iriktelgen  atpal  jigitter  nauryzdamada   Dórbiljinge  jinalyp,  en  myqtyny  anyqtauda. Mine, ishinde týie  baluan   atanghan   Janjigit  bar, otyz  shaqty  jigitke  Búlanbay  tóreshi  jarysty   qorytyp  otyr.  Aldaghy  qyrkýiekte   qúrman  aitta   Ýrimshi  ónirinin  myqtylary  jinalady  eken,  soghan  әzirlikti   bastau  kerek,  kim  baratynyn  uaqyty  kelgende  ózi  aitady.  Odan  ozghandar  amandyq   bolsa,  kelesi  jazda   Shәueshektin  baluandarymen   beldesedi. «Rәt  baluan   osy  úlyjingir  bәsekede  ozghan,  sonda  Qojyke  oghan  arnap  kýi  shertken,  menin  kezimde  múnday  ýlken  sayys ótpedi,  sәti  týsse, sender  baq   synaysyndar, qapy  kettim  demeytindey  dayyndyq   kerek...».  Búlanbay  baluannyn  búl  jospary  jýzege  aspady.  Eldin   ishindegi   búlghaq   osy  jazda  tipti  kýsheydi  de  kýzge  salym   alghashqy  lek  tughan  elge  bet  qoydy...  Shekara  sәl  uaqyt  qana   ashyq  túrdy  da   sonynan  tars  jabyldy.  Arghy   bette    qalghan  elden,  aghayyn-tughannan  habar  alu  short  kesildi. Kimnin  qayda  ekenin  bilmey  púshayman  bolghan  búlar.  Sóitip  jýrgende...  Ertistin  suyn  taghy  kótergen,  miday   jazyqta   kóz  jetpeytin  alapty  týgel   qaptay  su  jayylyp  keledi. Búlar  Mynshúqyrda  shóp  shauyp, jarty  aidan  keyin  bir  kýndik  demalysqa  auylgha  kele  jatqan.  Alystan  jarqyrap  jatqan  su  ma, saghym   ba,  tirkemening ýstin  lyq  toltyryp  otyrghan  shópshilerdin  әngimesi  de  baghanadan  osy  jayynda  edi. Janjigit  búryn  da  estigen,  Ertisti  tómengi  jaghynan  bógep,  sudyn  dengeyin  kótergen  de, sol biyikten  qúlaytyn  sudyn  kýshin  elektr  quatyna   ainaldyrady eken.  Alghashynda   osy  quatty  shaqtap  kórip,  sonynan  kezen-kezenimen  kýsheyte  bermek.  Sudy  bóger  aldynda  jaghalau  auyldarynyn  bәrin  kóshirgen,  olardyn  deni  Ertisten  aulaqtau  iyen  jatqan  Baysholaq   jazyghyna  qonystanyp, osy  ózderi  kele  jatqan  jana  auyldy   qúraghan.  Bas-ayaghy   tórt-bes   jyldyn   shamasynda   ýsh  jýzdey  týtini  bar  jana  meken  boy   kótergen.  Býgingi  jayylyp  kele  jatqan  su  sol  kezekti  bógeu  bolar.  Búlar  jayylmagha  jetkende  amalsyz  toqtady. Búrynghy  joldyn  sorabyn  su  basyp  ketken,  endi  sudy  jaghalay  ainalmamen  jýru  qaldy.  Baghanadan  ashyq  kýnnin  astynda,  ashyq  tirkemenin  ýstinde  traktordyn  artqy  dóngeleginen  ýzbey  úshqan  shandy  qauyp  qajyghan  júrt  traktor  toqtay  sala  japatarmaghay  tirkemeden  abyr-sabyr  týsip, sugha  lap qoydy.  Jastaulary  jýgirgen  boyda  sheshinip,  tayaz  sudy  shalpyldata  shapqylap, terendi  izdep  talay  jerge  ketip  qalypty,  ýlkenderi  jaghada  beti-qoldaryn  shayyp, jalanayaq   su  keship  bir  yrghap  qaldy. Birazdan  keyin  sergigen  júrt  birin  biri  iyterip,  keybireuin  jabyla  iyterip  sugha  qúlata   bastady.  Su  dese  zәresi  úshatyn,  búghan  deyin  búlaqtan  ýlken  su  kórmegen  Janjigit  aqyryn  sytylyp,  art  jaqqa  shyqty.  Ondaghysy –  ana  Samay, Janaq  siyaqty  jyndylardan  qauiptengen týri. Sóitip  syrttay  baqylap  túrghan  búnyn  kózine  ananday  jerde  ary  qarap jeke  túrghan  beytanys  bireu,  soghan  qaray  baspalap  bara jatqan  Qajybay  týsti.  Qajybay  da  arghy  betten  birge  kelgen,  búdan  jeti-segiz  jas  ýlkendigi bar. Kim  kóringenmen  aitysyp-tartysyp,  jasyna  qaramay  alysyp-júlysyp  jýretin  ashyq  jigit.  Qazir  anau  tanymaytyn  kisini  sugha  atpaqshy-au  ózinshe,  bóten  adamnan  ynghaysyzdanbaydy  da,  búl  agham.  Janjigit  solargha  qaray  jýrdi, sóitkenshe  bolghan  joq,  Qajybay  quana  aighaylap  beytanysty  artynan  qausyra  qúshaqtap  sugha  qaray  iytere  bergen  edi, Janjigit  býiirden  bayqap  keledi,  anau  Qajybaydyn  qos  bileginen  shap berdi  de  algha júlqynyp  qalyp  edi, Qajeken   loq  etip  ananyn  arqasyna  jabysa  berdi, sol-aq  eken  beytanys  on  tabanmen  artyndaghy  kisini  tobyqtan  ildi  de  onynan  solgha  qaray  búrala  qalyp  edi,  Qajybay  búrylysta  audarylghan  arbaday  ainala  berip  tónkerilip  baryp  sugha  qúlady. Manaydaghylar  shu  etip,  tayaz   suda  auyr  kiyimmen  typyrlay   ýielep  jatqan  Qajybaydy  qaumalay  mazaqtap  qarq  boldy.  Beytanys  beri  búrylghanda  baghanadan  dýdәmәldanyp  túrghan  Janjigit  – Sartay,  Sary... – dep   yshqyna  aighaylaghanyn  ózi  de  andamay  qaldy.  Ol  da   bir  sәt  búghan  antaryla  qarady  da,  ekeui  qatar  jýgirip  kep  qúshaqtasa  ketti.  Búl –  Dórbiljinde  Janjigit  týie  baluan  atanghanda,  Qabadan  kep jýldege  ilikken  Sartay  baluan  edi...  Ekeui  de   alghashqyda  «Ói,  sen  qaydan,  sen   qaydannan»  aspay  bir-birin  quana  silkiley  berdi. Birazdan  son  qalypqa  kelip,  jay  súrasugha  jarady.  Sartay  kórshi  audanda  eken.  Arghy  betten  búlardan  keyin  ótipti.  Búl  eki  audan  ýsh-tórt  jyl  búryn  qosylyp,  biyl  qayta  bólingen.  Sartaylar  sol  bólinudegi  auys-kýiis  maldardy  alugha  kelipti. Ár  bólimsheden  toqty-torym  jiypty,  býgin  maldyn  basyn  toltyryp  auyldaryna  bet  alyp  bara  jatqan  jaylary   bar.  Janjigit  «qonaq   bol»  – dep  jata  jabyssa  da,  Sartay  otarlarynyn  ýlken ekenin,  serigi  ekeui  ghana  ekenin,  әr  jerden  jiylghan  jas  malgha   bir  adam   iye   bola  almaytynyn  aityp  keshirim  súraghanday  qinala  kelispedi.  Reti  kelgende  ózi  «kelinsheginmen  bizdin  jaqqa  kelip  qonaq  bolyndar»  – dep  qiyla  shaqyrdy. Janjigit sóz  arasynda  «kýres  qalay» – dep  qaldy  da, orynsyz  súraghyna   ózi  ókindi,  óitkeni,  «kýres  qaldy  ghoy  bizden,  Búlanbay  aghamyzdyn  ýmitin  aqtay  almadyq» – degen  Sartaydyn  jýzinde  ýlken  toryghu  bar  edi.  Bir  sәt  ornay  qalghan  auyr  ynghaysyzdyqty  myna  jaqtan  aighaylay  jetken  Qajybay  búzghanda,   Janjigit  ishtey  quandy.  – Ei,  jiyen,  naghashyndy  sugha  túnshyqtyrghanda, almaghan   qyryq  serkeshindi  kim  tóleydi  dedin, ә?  Tym  qúryghanda  batyp  bara  jatqanda   qol úshyn  bermedin-au,  jiyen  el  bolmas  degen  osy  da – Qajybay  daurygha  sóilep  kelip,  syqsa  da  keppegen  su  kiyimimen  Sartaydy  qúshaqtap  betinen  sýidi.   Ol  da   quana  qauyshyp –  Artymnan  baspalap kep  bas salatyn  naghashyma   basqa  ne  isteymin?..  Esep  seniki   dúrys,  jiyenindi  sugha  batyrsan,  qyryq  serkeshten  qútylam  degenin  ghoy – dep  daulasyp  jatyr.  Qajybay arghy  bettin  amandyghyn  súrap, Sartay  ózi  ketkenshe  kórgen  bilgenin  aityp,   ýsheui  taghy biraz  әngimelesken  son, qúshaqtasyp  qoshtasty.  Tirkemenin  ýstinde  Janjigit  su jaghasynda   jalghyz  qalyp  bara jatqan  Sartay  kórinbey  ketkenshe  úzaq   qarady,  jýregi  sazyp,  kónili  qúlazydy...

  Qalyn   oidyn   qúrsauynan   traktor  auylgha   kirgende   әren  bosaghan  Janjigit  tirkemeden  sýlelenip  zorgha  týsti.  Suyq  sordy  ma,  oi  qajydy  ma,  joq,  araqtyn  qyzuy  bitti  me  belgisiz...

...Biyl  kóktem   erte  shyqty  da  nauqandyq  qarbalas  әzirliksiz  kýrt  bastalyp  ketti.  Eginshiler  kisisin,  tehnikasyn  jetkize  almay  jatqanda,  qoy  tóldey  bastap,  bólimshe  basshylarynyn   bastary  sharaday  boldy,  olar,  tiyisinshe,  ózderinin   brigadirleri  men  mamandaryn  bidayday  quyrdy,  brigadirler  birin-biri  týtip  jey  jazdady, qol astyndaghylaryna  býiidey  tiyip,  tasqayaqtay  qaghystyrdy.  Qashanda  sorlygha  shoqpar  búryn  tiyetini  belgili,  zardaptyn  ýlkenin  әdettegidey  Janjigit  siyaqty  «qara  júmysshylar»  shekti.  Býgin  traktordyn  tirkemeli  soqasynda  otyrsa,  erten  shóp  tiyep  jatady,  býrsigýni  jas  tólderdi  bóletin  sharbaq  taratyp  jýredi  qystaulargha, odan  arghy  kýni, osylay  jarty  aiday  sandalghan  ony,   aqyry,  bólimshenin  en  qiyrynda  otyrghan  Maqtaydyn  otaryna   saqmangha   jiberip  tynyshtaldy-au  bastyqtar.  Áldebir  dualy  auyzdan  shyghyp  elge  «Kolyma» aty  taralyp  ketken  búl  qystau  shalghaylyghyna   qosa  ortalyq  joldan  kóp  qiys  ta  edi. Múnda  jiberilgen  jan  júmys  tolyq  bitpey  oralmaytyn-dy.  Sonan  da  bastyqtargha  «Kolymagha»  kisi  jiberu,  jay  adamgha  «Kolymadan»  qaytyp  oralu  azaptyn  azaby  bolatyn.  Janjigit  múnda  kelgen  kýnnen  qarbalastyn  ishine  kirdi  de ketti.  Kýndiz  óristegi  otardan  tughan  qoylardy  qozysymen  arbagha   tiyep qystaugha  tasidy,  arasynda  irgedegi  mayany  búzyp  tughan  saulyqtargha  shóp  shashady,  motordy  tamyzyp,  úzyn  beton  naualardy  sugha  toltyrady,  odan  qaytadan  óriske  shabady... Osynday   sýrginmen  jýrgende  bir  kýni  Janaq   «Kolymagha»  bir  tirkeme  jem  men  túz  әkeldi. Oghan  qosa  bir  jaysyz  habar  әkeldi. – Áues  ýsh  jylgha  aidalyp  ketipti. Janjigitke  tóbesinen  jay  týskendey  boldy  búl jamanat.  Esi  shyqqany  sonsha,  Janaqtyn  sózin  tyndamay  «Nege, ne  ýshin...» – dey  berdi  qayta-qayta.  Janaq  neshe  qaytalaghanda  úqqany,  jaghday  bylay  bolypty...

...Nayman  Aqtaylaq  bi: «Ár  auyldyn  kemi bir  batyry,  bir  aqyny,  bir tóresi, bir  moldasy  bolsyn. Olardyn  shyghyny –  auyldyn  esebinen» – dep  kesim  aitqan  deydi.  Búl sóz  qanshalyqty  ras,  ony  bir  Alla   biledi,  biraq, bayqasanyz  osy  atalghan  «túlghalar»  býginge deyin  әr  auylda  bar  siyaqty.  Mysaly, bir  ýige  basqa  jaqtan  qúda  kep  týsti  deyik,  әlgi  ýi  mәjiliske  mindetti  týrde  sóz  ústaytyn  auyldyn  belgili   bir  adamyn  әdeyilep shaqyrady. Ol  útymdy  sóilep,  kelissózdi  bastan-ayaq  jýrgizuge  mindetti. Búl  – auyldyn  aqyny  dep  qoyynyz.  Onyn  basqa  da  tolyp  jatqan  mindetterin  tizudi  uaqyt  kótermeydi.  Sol  siyaqty  tórening de, molda  men  batyrdyn  da   óz  oryndary  bar. Osynday  bir  auyldyn  qos  «batyry»   shetten  keler  jau  joq,  auyldastaryna   qyspaq   kórsetumen  jýredi  talay  uaqyt. Qyspaqtyn  bas  maqsaty – araq  alghyzu,  odan  keyin  ózderinin  kim  ekenin  basqalardyn  esine  údayy  salyp  otyru.  «El  ishinde  bir  tentek ...» –dep  qansha  jauyrdy  jaba  toqyghanymen,  kópshilik  qajy  bastaghan  kezde,  osy  kóktemde  auylgha  aryq  tazalaushylar  keledi.  Búlar  ózi – bulidozeri, ekskavatory,  skreperi  bar,  sýiretpeli  túrghyn  vagony  bar  nedәuir  qosyn  auyldyn   shetine  jayghasady. Bәrinin  aldynda     ýidey  jalghyz  tildi  soqa  sýiretken   S -  100   degen  alyp   traktormen  Áues  jýredi.  Bas  aryqtardy  tazalau   jyl aralatyp  erte kóktemde  atqarylatyn  auqymdy  sharua.  Aryq  tabanynyn  ósip  ketken  qabatyn  qyru, arnasyn  keneytu,  jiyegin  qomdau  júmystary  su  salghansha  bitui  kerek.  Búl  jaqta  egistik  týgel  suarmaly  bolghandyqtan,  múnday  sharalargha  basa  nazar  audarylady  ylghida.  Brigada  osy  auyldan  qarama- qarsy  eki  jaqqa  on  shaqyrymnan  tazalauy  tiyis  eken.  Áuesti  búl   aimaqta  tanymaytyn  kemde-kem.  Múnda  da  ony  kelgen  kýnnen  kezek-kezek   shaygha  shaqyrady. Eki-ýsh  ýide  әngime  osy  auyldyn  «qos  batyryna»  auyp  ketip  otyrady.  Áues  ýndemey  ishine týie  beredi.  Aqyryndap  súrastyryp  búlardyn  erlikterine  qanyq  bolghan  son,   ishterindegi   jastau  jigitti júmsap,  әlgi  ekeuine  júmys  ayaghynda  ózderinin  qosynyna  keludi  tapsyrady.  Búlar  Áues  kelgeli  beri  taysaqtap,  onyn  kózine  týspeuge  tyrysyp  jýrgen-di, endi  amalsyz  aldyna  barugha  tura  keledi. Biri  mal  qaraghan  bop,  biri  brigadada  bәlendey  sharuasy  bolghan  siyaqty  taghy  tórt-bes  adam   jinalyp  qalady  sol  túsqa.. Áues  soqany  aghytyp  jatyr eken,  sәlden  keyin   onysyn  qaldyryp,  traktorymen  búlardyn  qasyna  kep  toqtap,  ózi  týsip  bәrimen  qol  berip  amandasady.  Brigadanyn  daladan  oralghan  júmysshylary  alystan  baqylap jýredi. Áues   ózi  shaqyrtqan  ekeuge  jaqyn  kep  «Ýlkenderdi   nege  renjitesinder»  –  dep  alghashynda  әdeppen  súraydy.  Ana  ekeui  bir  jaghynan  Áues,  bir  jaghynan  auyldyn  kisileri  qarap  túr,  ýndemey  qabaqtarynyn   astynan  syzdana  qarap,  donaybat  jasap  túra  beredi.  Áuestin  sypayylyghy  osyghan  ghana jetedi,  ekeuin  jaghadan  shap  berip  ústaydy  da   ýiire  sýirep   qúlashyn  jazyp  qalghanda,  analar  onyn  qataryna  qalay  kelip  qalghanyn  sezbey  de  qalady. Áues  eki  qolyndaghy  ekeuge  kezek  qarap  alady  da,  joyqyn  shapshandyqpen   ortagha  júla  tartyp   silkip  qalghanda,  analar   bir-birine baspen  onbay  soghylady,    dýnk  etken  saqau dybys  shyghady.  Kórip  túrghandardyn  bireui  keyin  aitypty  «analardyn  myiy  auyzdaryna  týsti-au  dep  oiladym». Qoshqarlar  sheginip  baryp-baryp, odan  keyin  atyla  shauyp  kep  sýziskende  mýiizderinen  ot  shyqqanday  bolatyn  da  edәuir  uaqyt  mәngip  bastaryn  shayqap  túryp  qalatyn  emes  pe,  tura  sóitip  túrghan  myna  ekeuin  Áues  jelkelep  kýrkildep  istep  túrghan  traktordyn   artyna   aparady  da,  jana  ghana   dymqyl  jerge  battiyp  týsken  shynjyr  tabannyn  izinin   ýstine    shalqalap  jatugha  búiyrady,  ana  ekeui  sharasyz  bir- birine  tóbelerin  týiistirip  izdin  ýstine  úzynynan  úzaq   jatqan  ghoy  aspangha  qarap.  «Ólgilerin  kelmese,  tyrp  etpender»  –  dep  shegelegen  Áues   jyldam    baryp  traktorgha   otyrady.  Sәl   algha  jyljyp  baryp,  ornynda  shyrq  ýiirilgen  alyp traktor  endi  jatqandargha   qaray  selkildep  betteydi.   Sol  betinde   toqtalmastan  әlgilerdin  ýstinen  óte  bastaghanda   qarap  túrghandar  shydamay  teris  ainalady.  Qazir  traktordyn  astynan  qan- qan,  mylja-mylja   deneler  shyghatynday  kórinedi.  Álden  uaqytta   shydamay  búrylyp  qaraghandarynda   anaday  jerde   kýrkildep  S- 100  túr,   tyrp  etpey   ana  ekeui  jatyr, jýrekteri  jarylyp  ketpese, aman  siyaqty,  solargha  qaray  Áues  kele  jatyr. ...Ol ekeuin  de  júlyp  túrghyzady   da  «Eskertken  degen  osy, keleside  menen  jaqsylyq   kýtpender,  endi  joghalyndar»  –  deydi, ózi traktoryn  soqany  tirkeuge  aparady.  Ana   ekeui  esterin  jiya  almay  әli  biraz  deldiyip  túryp-túryp,  aqyrynda   sýlelenip  auylgha   betteydi,  jinalghandar  da  ýnsiz  taraydy.  Búdan  keyin  oqigha  jedel  órbiydi,  әlgi  ekeui  shamaly  esteri  kirgen  song ,  tura  tartyp  auyldyq   kenestin  deputatynyn  ýiine barady,  deputat- ol  ókimet  adamy,  halyqtyn  sengen  ókili,  óz  saylaushylarynyn  ótinish-shaghymyna  nemqúrayly  qaray  almaydy, shúghyl  sheshuge  kirisedi, japa  shegushilerden,  kuәlerden  aryz, týsinikterdi  alyp  ap,  ýsh  ayaqty  motosiklimen  audan  ortalyghyna  bir-aq  tartady,  óitkeni,  auyldyq  kenes – ortalyqta,  milisiya  – ortalyqta,  bәri  ortalyqta.  Qysqasy,  týn  ortasynda  qoghamdyq  tәrtip  saqshylary  Áuesti  alyp  ketedi,  tergeu  de  tez,  sot  ta  tez,  óitpegende  she,  barlyq, aiyp  dәleldengen,  aiypker  ózi de moyyndaydy,  jәbirlenushiler  men  kuәlerdin  de  sózderi  dúrys.  Endeshe,  qylmysker  jazalanuy  tiyis.  Taghylghan  aiyp-sovet  azamattarynyn   ómirine  qauip  tóndirgen. Olardyn  moralidyq  qúqyn  ayaqqa  basqan,  zorlyqqa  baghynugha  mәjbýrlegen... Qysqasy,  bas-ayaghy  jiyrma   shaqty   kýnnen  son  Áuken   aidalyp  kete  bardy  ghoy sabaz ,  ne  dersin?..

... Janjigit  osydan   keyin  kópke  deyin  ózine-ózi  kele  almady.  Kýndiz  júmysta – sýlesoq, týnde-úiqysy  jaysyz.  Bir  ret  týsinde  Áues  múny  traktormen  taptaghaly  keledi.   Bastyrylyghyp  jatqanda  kórshisi  júlqylap  oyatyp  jiberdi. Áuesti   alla   taghala   tumysynan  baluan  ghyp  jaratqan  edi,  onyn   orny   auylda  әrtýrli  júmys  istep,  kýshin  qayda  jibererin  bilmey  jýru  emes,  ýlken  qalada  kýrestin  jolyn  quu  edi,  amal  qansha, aqyry  mynanday  boldy, biri  kem  dýniye.  Kim  kinәli – ózi  me,  ortasy  ma,  joq, mynau  zaman  ba ?..  «Asqyn  qayrat   boygha  qor»  –  dep  jiyi  eskertushi  edi  Búlanbay  aghasy  búlargha,  mýmkin  sonday  sózi  jýretin  ýlken  bolmady  ma   Áueske,  әiteuir,  bir  jerden  qiys  ketkeni  anyq   jәne  ol  qisyq   býgin  emes, keshe  emes,  bayaghyda  ketken  siyaqty... Osy  shym-shytyryq   oilar  shyrmap,  bir  jaghynan  Áues  ýshin  esh   qayran  jasay  almaghanyna  nalyp  Janjigit  jýnjip  ketti.  Syrt  qaraghan   beytanys  adamgha  osy  úzyn  boyly,  jalpaq  jauyryndy  enkishteu  sida  jigittin  ayaghyn  sýiretken  sylbyr  jýrisi,  arbiyp  atqa  mingeni,  arbanyn  ortasynda   tóbedey  bop  úiqyly-oyau  otyrghany  sóleket  kóriner  edi. Óstip  jýrgende  saqman  da  ayaqtalyp,  Maqtaydyn  ýi  ishine  hosh  aityp,  Janjigit  «Kolymadan» qaytty. May  meyramy  da  tayap  qalghan...

Ýide  eki-ýsh  kýn  demalghannan   keyin  búlardy,  Samay, Jәnibek  ýsheuin  Aqtúmagha  qyryqtyqqa  oryn  dayyndaugha  jiberdi.  Jayylmanyn  jaghasynda  ornalasqan  búl  qystaqta   qysta   boydaq   qoydy  ústaydy  da,  erte  kóktemnen  olardy  qyrgha  quady.  Jazda  múnda  qyryqtyq   punkti  ornalasady.  Búlardyn  júmysy  qoranyn  qiyn   oiyp  shygharu,  odan  keyin   keshe  әkep  tógip  ketken  taqtaylardan  úzynnan  úzaq   qyrqatyn  qoydy  jatqyzatyn  sәki  shegeleu,  qysqasy  sharua  shash – etekten.  Osynday  kýnderdin  birinde  qystaqqa  aghyzyp  otyryp  GAZ-69  keldi. Búl  jaqta  nege  ekeni  belgisiz «Villiys»  dep  ataytyn  búl mәshinmen  sovhoz  diyrektory,  odan  joghary  basshylar  ghana  jýredi. Búl  kelgender  de  audannyn  myqtylary  eken.  Janjigittin  tanyghany – ózderinin  ferma  bastyghy, tegi,  mynalargha  sharuashylyqty  kórsetip  jýrgen  siyaqty,  odan  keyin – Nazarbek,  kәdimgi  kýrestin  oquyn  bitirgen  Nazarbek,  eki  jyldan  asyp  ketti,  ony  auyldan  audan  ortalyghyna  qyzmetin  ósirip  alyp  ketken.  Sodan  beri  kórip  túrghany  osy. Bәri  Janjigittermen  sypayy  ghana  qol  berisip  amandasty  da  toptalyp, úzyndau  kelgen  qarasúr  jigit  aghasynyn, tegi  osylardyn  ishindegi  myqtysy  sol  boluy  kerek,  sonynan  ilesip  jýr. Ol  anany-mynany  súrap,  ferma  basshysynyn  kýiisin  ketirip  jýr.  Janjigitter  qabyrshaq  qara  qyidy  ýsheulep  audaryp  jatqan,  júmystaryn  jalghastyra  berdi. Bir  kezde  Nazarbek  toptan  bólinip  beri  shyqty  da  dauystap  múny  shaqyrdy,  ózi  syrtqa  bettedi,  Janjigit  te  dalagha  ere  shyqty.  – Al,  Jako,   Nazarbek  te múny Bekqazy  siyaqty  osylay  ataytyn  uaqyt  tyghyz –  dedi qysqa  amandyq-saulyqtan  keyin.  Ana   kisige,  audannyn  ekinshi  hatshysyna  ózim  súranyp  erip  shyqtym,  sondaghy  sharuam  saghan  jolyghu,  eki  júmadan  keyin ortalyqta   ýlken  kýres  bolady,  tórt  audannyn  tek  týie  baluandary  ghana  qatysatyn  osy  jarysqa  ekeudin  bireuine  seni  qostym,  ekinshisin  izdestiruim  kerek, Áues bolghanda   ekeuindi  shygharar  edim de  esh  qinalmas  edim,  kórdin  be  jaghdaydyn  qalay  ózgergenin. Nazarbektin  týrinde  bir  ókinish  bar  edi.   Qalghan  әngime keyin,  jarysty  bastyqtaryna  habarlaymyn, solar  aitady  ózine.  Al, Nazarbek  búny  qúshaqtap iyghynan  qaqty da   artyna  búrylyp  Samaylargha  qolyn  kóterdi, sóitti  de jedel  basyp,  qoradan  shyghyp  mashinagha  bettep  bara  jatqan  hatshynyn  tobyna  jetuge  asyqty.  Janjigit  del-sal  bop  túryp  qaldy.  Bir jaghynan   Nazarbektin  ózin  әdeyi  izdep  kelgenine  quandy,  shynynda  Áues  ananday  bolghan  son, búl  jarystan  kýderin  ýzgen-di,  ekinshi,  tórt  audannyn  myqtysy  jiylghanda, ózinde  dayyndyq  joq. Búndayda  Búlanbay  aghasy  bәrin  jiyp  ap  qara  jarys  jasaytyn,  jýgirtip,  tas  kótertip,  bir-birimen  alystyryp  aram  terlerin  shygharatyn. Sodan  keyin  ghana    kýreske  salatyn.... –  Ei,  nemene,  Nazarbek  basyndy  dualap  ketti  me,  ailanba  qoyday  mәngirip  túrasyn  ba  osylay  bastyqtardyn  sonynan  telmirip,  baryp   shәi  qoya  ber,  biz  myna  búryshty  audaryp  tastayyq  –  Samaydyn  aighayynan  selk  etip  baryp  qarasa,  kýn  týske  tarmasyp  qalypty,  Janjigit  qosqa  bettedi...  Kelesi  júmada  tanerten  júmysqa  barghaly  túrghan  jerinen  uprav – fermanyn  bastyghyn  búnda  osylay  ataydy  shaqyrtty.  Upravtyn  ózin  әdeyilep bir  shaqyrghany  osy  bolar, әitpese,  brigadir bar,  esepshi  bar, basqalary  bar  búiryq  beretin,  búl  siyaqty  «qara  júmysshylar»  solardyn  aitqanymen-aq   jýre  beretin  de  ferma   bastyqtyn  aldyn,  tek  ózderinin  keyde  ghana  bir  aryz-ótinishterine  qol  qoyghyzghanda  bolmasa, kórmeytin.  «Tegi  Nazarbekten  kelgen  shyghar  bir   dýmpu» – dep  Janjigit  kabiynetke  jasqana   kirdi.  –  Á-ә,  Baluan  Jәkó,  amansyn  ba,  ýi-ishi  tegis  sau  ma?  Uprav. Ornynan  túryp  múnyn  úsynghan  qolyn  aldy. – Ózindi  ýkilep  ýlken  jarysqa  qosayyn  dep  shaqyrdym,  aghannyn  saqaldy  basyn  úyatqa  qaldyrmay  bәrin  qirata  jenip  bas jýldeni  bizge  alyp  kel,  audanda  ajarly  jýreyik.  Ótkende  Nazarbek  aitqan  shyghar  ózine,  onda  sen  býgin  dem  al,  monshagha týsip  degen  siyaqty.  Erten  ortalyqqa  tart  ta,    Nazarbekti  tauyp  al,  qalghanyn  sol  sheshedi. Al,  jarys  bitkenshe  seni  júmystan  bosattym,  qazir  balshyqtan  bala  jasay  almay  otyrghanymdy  ózin  kórip  jýrsin,  endeshe  osynymdy  aqta,  әgәrkiy  jenip  kelsen, bir  oklad  premiya,  bir qoy  berem,  sózim  sóz.  Al,  alysqanyndy  alyp  jyq,  shalyp  jyq,  qaytsen  de  jyq, jolyn  bolsyn,  әumiyn. – Uprav  betin  sipady  da  qolyn  berdi,  búl  «rahmet, rahmet»  –  dep  kýngirlep onyn  qolyn  qysty  da  shyghyp  jýre  berdi. Eluden  endi  asqan  osy  kisini  adamdy  jadylaydy  dep  sóz  qylatyn syrtynan  qol  astyndaghylar. Óitkeni, búl  kisimen  qanday  qyzylkóz  pәle  degenin  ózi  úrsysa  almaytyn. Qanday  kórsetkish   búnyn  ýstinen  jaza  almaytyn. Ne  syiqyry  baryn  eshkim  tap  basa  almaydy, biraq, bәri  aitqanyna  kónedi, aidaghanyna jýredi.  Solay  bolghan  son  fermasy  da  audanda  ýzdikter  qatarynda.  Janjigit  syrtqa  shyqan  son  ghana   ózinin  auzynyn  jigin  ashpaghanyn  esine  týsirdi, kirgende  amandasypty, keterde  rahmet  depti, basqa  dybys  shygharmapty. Mýmkin, búl  kisining syiqyry  da  basqanyng oiyndaghysyn  tap  basyp, odan  búryn  sheship  tastaytynynda  shyghar.  Áyteuir,  Janjigit  Upravtan  riza  bop  shyqty.  Soghysta   bastan-ayaq   bolghan, odan  beride   auyldyn  tirligin  ógizdey  órge  tartyp  kele  jatqan  búl  kisinin   ómirden  kórgeni  kóp,  kónilge  týigeni  kóp,  mәsele –  sonyn  bәrin  kәdege jarata  alghanynda  bolu   kerek.  Onyn  ózin  Baluan  Jәkó  degenine  kýlkisi  keldi.  O  basta  Bekqazynyn  dualy  auzynan  shyqqan  Jako  keyin  ózgeriske  úshyrap  Jәkóge  ainalghaly   da  biraz  jyl  bolyp qalghan,  onyn  ýstine búl  auylda  Janaq  ta  Jәkó,  Jәnibek  te  Jәkó, Jarasbay  da  Jәkó,  búlardy  bir-birinen  aiyru  ýshin  Sary,  Qara, Jalaq,  Suayt  Jәkó  dep  en  taghyp qoyghan. Endi  osylargha   Baluan  Jәkó  ghyp   Janjigitti  qosqan.   Qazir  sony  ózi  aldyn  neshe  jyl  kórmegen   Uprav  aityp  otyr.

Janjigit  kirgende   tar  kabiynetti  toltyryp   tórt-bes  kesek  jigit  otyr  eken,  Nazarbek  múny  tosqan  synayly,  búl  kelgen son,  kóp  sozbay  bәrin  kóshenin  qarsy  betindegi  eki  qabatty  jana  ýige  bastap  alyp  bardy.  Astynghy  qabattaghy   biyik  te  ken  bólmenin  shetin  ala  edenge  ýlken  kilem  jayylypty.  Irili-úsaqty  jiyrma  shaqty  bala   sonyn  ýstinde,  ayaghynda  bylghary   mәsi,  ýstinde  jagha- jeninde  aq  jolaghy  bar  kók  jýn  keudeshe  men  sonday  shalbar  kiygen  alasa  boyly  qara  jigittin  núsqauymen  neshe  týrli  jattyghular  jasap  jatyr. Janjigittin  kózi  shyraday  jandy,  mine,  balalardy  baulu  dep  osyny  ait,  qanday  jaghdaydyn  bәri  jasalghan,  nege  kýrespeske,  nege  ýirenbeske, bizdin  kezimizde  bolghanda  ghoy.   Oiy  shashyrap  san  saqqa  jýgirdi.  Myna  balalargha  qyzyghushylyq   basym  edi, tipti  eptegen  qyzghanysh  ta  oyanghan  sekildi. Qara  jigit  moynynda    taghuly  ysqyryghyn  auzyna  salyp   shyryldatsa,  balalar  toqtay  qalady,  anau ortagha  shyghyp  bir  qimyldardy  ózi  kórsetedi  de  balalar  qaytalaydy. Osylay  jalghasa   beredi. Nazarbek  kilemnin  shetine  baryp  ana  jigitke  birdene  dedi,  anau ysqyryp  balalardy  toqtatty  da  jattyghu  ayaqtaldy  dep  edi,  olar  ulap-shulap  týkpirdegi  ken  esikke  kirip  joghaldy.  Nazarbek  búlardy  ertip  býiirdegi  bólmege  kirdi  de  keudeni  jalanashtap,  shalbardyn  balaghyn  tizege  deyin  týrip, ayaqkiyimdi  sheship,  shúlyqshan  qalugha   búiyrdy.  Qabyrghadaghy  tútas  tizilgen  shkaftardyn  birinen  ýlken  sómkeni  suyryp  aldy  da, ózi  qara  jigittiki  siyaqty  mәsi  men  shalbar  kiydi, keudesi  jalanash. Búlar  saylanyp  bolghan son,  bәrin  ertip  janaghy  zalgha  qayta  shyqty  da   qara  jigitke   iyek  qaqty,  ol  búlar  bes  jigit,  Nazarbekpen  altau,  sapqa  tizdi  de,  ózi  aldygha  týsip  jýgire  jóneldi,  búlar  ilesti,  osylay  ken  zaldy  eki- ýsh  ainalghanda- aq   Janjigit  syr  berip  qaldy,  ol  ghana  emes  Nazarbekten  basqalardyn  bәri  demige  bastady.  Qara  jigit  búlardy  ayangha  kóshirip,  ózi  ortagha  shyqty  da,  qaytalandar  dep  buyndardy  sozatyn  qimyldardy  kórsete  bastady.  Búlar  da  kelsin-kelmesin, әiteuir,  nobaylap  qaytalaghan  bop  jýr. Osynyn  ózin  auyrlap, búzylghan  tynystaryn  qalpyna  keltire  almay  jýrgende,  bәrin  kilemge  shyghardy.  Odan  bәrine,  aldyn  ala  dayyndap  qoyghan  bolar,  jagha-jeni  men  ónirin  neshe  qaytara  syryp  kenepten  tikken sholaq  jen    tizege  jetpeytin  qysqa  shapan  taratty,  jalpaqtyghy  eki  eli  jinishke  belbeui  birge  jýr.  Janjigitke  en  ýlken  degen  shapannyn  ózi   tar  bop  shyqty.  –  Ázirge  jaraydy,  sonson  kóremiz – dedi  Nazarbek.  Qara  jigit –  aty  Serjan  eken,  bir әdisti  kórsetpek  edi,  ony   kerek  emes  dep  toqtatty,  odan  da   әrkim  ózi  biletin  әdisterin  úshtasyn,  әitpese,  qalghan  tórt-bes  kýnde  jana  eshtene  ýirenip  ýlgermeydi – dedi. Jigitter  ýsh  júp  bop  biraz  alysty,  sonyn  ózine  toq  kýiinde  shapqan  attay  demigip  qaldy.  Endi  biylikti  Nazarbek ózi  qolyna  aldy.  Janjigit  pen  bir  jigitti  ortagha  shaqyrdy,  qalghandaryna  baqylatyp  qoydy, ózi   sekundomerge  qarap,  «bir  minut  kýresesinder,  bastandar» – dedi. Janjigit  ózine  úmtylghan jigitti  bir  qolymen  qoltyqtan,  bir  qolymen  jaghadan  ústay berdi  de  júla  tartyp búryla  berip  on  ayaghyn aldyna  qoya  qoyyp  edi, jigit  ekpinin  toqtata  almaghan  kýii  búnyn  ayaghyna  shalynyp  omaqasa  qúlady. «Jiyrma  bes  sekund,  taza  jenis,  kelesi  júp»  Nazarbek  osylay  júptardy  auystyryp  otyryp  bәrin  birneshe  ret  kýrestirdi. Jigitterdin  deni  qaljyrap  qaldy, Janjigittin  bir  bayqaghany  búl  jigitter   ysylmaghan, jay  qyzyq  ýshin  kýrese  salatyndardan  siyaqty. Nazarbek  Janjigitten  basqasyn  qoya  berdi. –  Mynalardy  sen  sәl  de  bolsa   kýresetindey  kýige  týssin  dep shaqyrdym,  әitpese, ishinde  shyn  baluan  joq  ekenin  ózin  de  bayqadyn.  Al,  jan-jaqtan  keletinderdin  arasynda  kýrestin  týr-týrimen  shyn  ainalysqandar  bolady. Endi,  entigindi  bassan,  ekeuimiz  alysyp  kóreyik, – dep  kilemnin  ortasyna  bettedi.  Janjigit  ýirenshikti  әdetpen  on  qolyn  algha  soza  bergen, kenet  bir tereng  shúnqyrgha  oqysta  týsip  bara  jatqanday  boldy, sәtte  әuede  ainalyp  baryp  shalqasynan  týsti. Nazarbek   múny  qolynan  tartyp  túrghyzdy  da   «kel  qaytadan» – dedi,  búl  ózi  de  bir  búraugha  kelmey  jalp  ete  týskenine  shamyrqanyp  әren  túrghan,  tap  berdi,  Nazarbek  búnyn  qolyn  qaghyp  tastady  da ,  artqa  sheginip  ketti,  entelep  úmtylghan  Janjigittin  on  býiirine  jalt  berip  shygha  bere  onyn  ong qolyn  bilezigi  men  men  iyghynan  qos  qolymen  shap berip  ústady  da  sekrip  audaryla berip  sol  ayaqpen  keudeden,  on  ayaqpen  qos  qyltadan  úrghanda,  Janjigit  býktetilip  baryp  taghy    da  jauyrynymen  týsti.  Nazarbek  búratyla  sol  jambastay  qúlady.  Janjigittin  ýshinshi  ret  kýresuge  zauqy  bolmady.   Ekeui  entikterin  basyp  qabyrghadaghy  ensiz  úzyn  oryndyqta  biraz  ýnsiz  otyrdy.  «Qalay  týsip  qaldym,  mynanyn  әdisteri  ne degen»  –  ózine  yza  bop,  qarsylasyna  tan  qap  otyrghan  Janjigittin  arqasynan  qaqqan  Nazarbek: –  Qalay  jyghyldym  mynadan – dep  otyrsyn  ghoy, iyә, – dep  kýldi.  Janjigit  te  qysyla  yrjiyp. –  Shynynda  eki  ayaghymnyn   qalay  kókten  kelgenin  úqpay  qaldym – dedi.  Onyn  kýresti  ústanghaly  on-on bes  jyldyn  kóleminde  birinshi  jyghylghany  bolatyn.  –  Oghan  qinalmay-aq  qoy, men  saghan  bóten  kýrestin  әdisin  jasadym.  Taza  qazaqsha  kýressek  aldyrmaytynyndy  bilem  ghoy,  ondaghym  ertengi  jarysta  men  siyaqtylar  boluy  әbden  mýmkin, sen  qapy  qalmasyn, saq jýrudi  úmytpasyn  degenim.  Janjigit  qasyndaghy  Nazarbekke  kózinin  qiyghyn  saldy.  Ózinen  әldeqayda  alasa,  salmaghy  da  kóp  jenil  siyaqty,  biraq ,  qimyl-qozghalysynda  bir  erkindik,  nyghyzdyq  bar, óte  iykemdi, kýshi  qansha  ekenin  baghamday  almady,  al,  shapshandyghy  súmdyq. Búnyn  ózi  de  qarsylasynyn  anysyn  aldyn  ala  andap, qarsy  әdisti  búryn  jasap  jiberetin, býgin  eki  rette  de  jauyrynymen  týskenin  bir-aq  bildi, Janjigt  ózinin  dertedey  ayaqtary  kókten salaqtap  qúlap  kele jatqanyn  kózine  elestetkende  qysylghannan  ornynda  qozghalaqtap  ketkenin  bayqamady.  –  Sen  saspa – dedi. Nazarbek  taghy  da bile  bilsen  qazaq  kýresi  tek  qazaqtar  ýshin,  basqalargha  kóp  kýrestin  biri  ghana,  әr  eldin  óz  kýresi bar, bireuleri  mindetti  týrde  belbeuden  ústasyp  kýresse,  bireuler  erkin  kýresedi,  tipti, ayaqtan  alady. Olardyn  erejeleri  de  әr  týrli,  bireulerde jauyryn  tiygizu  shart  bolsa,  bireulerde  tizerletsen  jenis  seniki, endi   bireulerdi  syzyp  qoyghan  shenberden  iyterip  shygharsan  jetip  jatyr... Kezinde  Harlampiyev  degen  orys  bapkeri  on bes  odaqtas  elderdi  týgel  aralap,  SSSR- daghy  barlyq  kýres  týrlerin, ishinde  bizdiki  de  bar, jinaghan,  solardaghy  әdisterdi  toptap,  jana  tәsilder  qosyp  kýrestin  bir  jana  týrin  engizgen. Onyn  aty –  sambo.  Menin  saghan  jasaghanym, sol sambonyn  әdisteri.  –  Sonda  janaghy  aitqanyn   keremet  adam  bolghan-au, tegi –  Janjigit  tandanghanyn  jasyra  almady.  –  Bir  adam   býtindey  bir  kýresti  oilap  tauyp,  ony  býkil  elge  taratu  onay  sharua  bolmaghan- aq  shyghar...  –  Áriyne,  Harlampiyevtin  enbegi  orasan,  onysy  baghalandy  da,  biraq,  sambo  da  Odaq  kóleminde  ghana,  al,  dýniye  jýzinde  erkin  kýres,  klassikalyq  kýres  jәne  dzudo   degen  ýsh  kýres  zandy  dep  tanylghan.  Býkil  jer  betinin  baluandary  osy  týrlerden  әlemdik  jarystargha  qatysady,  en  ýlken   tórt  jylda  bir  ótetin  Olimpiadadaghy  sport  týrlerinin  ishine  de  osy  ýsheui  enedi. –  Onda  kýresip  jýrgen  bizdin  jigitter  bar  ma? –  Janjigitke  әngime  únaghany  sonsha,  býtindey  enserilip  Nazarbektin  auzyn baqty.  –  Joq,   sol ókinishti,  biraq,  әli  kýnge  jalghyz  Qajymúqan  atamyzdan  basqa  auyzgha  alar  er  bolmay  jýrgeni  anyq. –  Nazarbektin  týsi  búzylyp  ketti,  Odaqta   jýldegerler  bar,  odan  asqandar  joq.  – Nege,  ne  sebep?  –  Janjigit  taqymdap  qoymady.  –  Sebep  kóp,  en  negizgisi,  qalalarda  qazaqtar  az,  auyldarda  kýres  mektebi  joqtyn  qasy,  bala  kýresti  jetik  mengeru  ýshin  segiz-on  jastan  bastap  ýzbey  ainalysuy  kerek,  sonda  ghana  on jeti – on segizge  kelgende  ol  әdis-tәsildi  tolyq  iygeredi,  jarystargha  qatysyp  tәjiriybe  jinaydy,  qysqasy,  ýlken  sayystargha  dayyn  bolady, auyldyn  balasynyn  ileude  bireui     sol  jasta  oqugha  týsse  ghana   kýrestin  әlipbiyin  bastaydy, odan  arghysy  belgili. Al, bizde  ózin  qara,  bir  audangha  bir  mektep  ashylghaly  eki-aq   jyl boldy.  Basqalarda  ol  da  joq,   sonda  qaytpek  kerek. ... Nazarbek  te  kópten  ishine  jinap  jýrgen  sherin  tógip  úzaq  kósildi. Janjigit  te  selt  etpey  tyndady.

– Sonda  bizdiki  bos  dalbasa  bolghany  ma? – dedi  әlden  uaqytta.

–  Neni  aityp  otyrsyn? – Nazarbek  úqpay  antaryldy. –  Bizdin  kýresti  aitam, qazaq  kýresin...

–  Qalay  deuge  bolady,  últtyq  sport  týrine  engen, erejesi  bekitilgen,  biraq, arnayy  ainalysatyndar  az, kóbinde  jarysqa  basqa  kýrestin   baluandary   barady  komanda  ýshin, ataq  ýshin. Shynyna kelsek,  qazaqtyn  taza  baluandarynyn  sony  ózderin  bolar  ma  ekensinder,  bilmeymin... – Nazarbek  talay  ýnsiz  otyrdy  da – Salmaghyn  qansha? Jýr,  ólsheyik –  Janjigitti  shaghyn  tarazygha  túrghyzyp  tastaryn  qozghap  kórdi,  odan  tiginen  qoyylghan  taqtaygha  aparyp  boyyn  ólshedi. –  «Tyaj» ot  Boga  –  dedi  ózine-ózi. Sodan  keyin  antarylyp  túrghan  búghan  qarap:  salmaghyng – 99,  boyyng –  196,  jaqsylap  ainalysqanda  auyr  salmaqta  kýreser  eding ... –  Onday  atty  kýn  qayda    depti  bir  kempir?..  –  Janjigit  kýrsindi. –  Jaraydy, onyn  bәri –  lirika,   býgin, erten  jaqsylap  dem  al,  býrsigýni  dayyn  túr – Nazarbek  búnyn  kónilinin  pәs  ekenin  andap  búiyra  sóiledi...

Úly  Oktyabri  revolusiyasynyn  jarty  ghasyrlyq   mereytoyyna  da  birneshe  ghana  ai  qalghan,  ony  ataugha  arnalghan  sharalar  jyl  basynan  beri  ýzdiksiz  jýrgizilip  jatqan, solardyn  ishinde  әidigi  býgin  bastalatyn  sporttyq  mereke  shyghar  bizdin  audan  ýshin. Sebebi,  birneshe  jyl  ótkizilmegen  bәige,  kýres, kókpar  siyaqty  qazaqtyn  oiyndary  osy joly  airyqsha  mәrtebege  iye  bolypty.  Oblys  basshylary  Ertistin  on  jaghalauyndaghy   kórshiles  tórt  audannyn   kil myqtylaryn  bizdin  audannyn  ortalyghyna  jiyp,  búryn-sondy  búl  ónirde bolmaghan  úly  jingir  alaman  sayys  ótkizbekke  sheshipti. Audan  basshysy  búghan  jauaptylardy  eki  ai  boyy  bel  sheshkizbey  zyr  jýgirtip, әzirlik  júmystaryn keshe  ghana  ayaqtatypty.  Auyldyn  kýngey  betinde   ainalymy  bes  shaqyrymdyq  taqtayday  bәige  joly,  onyn  bergi  betinde  kisi  boyy  topyraq  ýiip,  shetin  jap-jasyl  shymmen   kómkergen  kýres  alany,  odan  әri  bәige  shenberinin  ishinde  kókpar  tartatyn  oryn,  jýgiretin,  sekiretin,  dop  oinaytyn   ýlken  qalashyq   býgin  jarysty  kýtip  jarqyrap  túr.   Tórt  audannyn  sayypqyrandary  sapqa  túryp,  basshylar  qúttyqtau  aityp, sәttilik  tilegennen  keyin  kópten  kýtken  mereke  bastalyp  ta  ketti.  ... Auyr  salmaqta  әr  audan  eki  baluannan  әkelipti. Bas  tóreshi  Nazarbek   әr  audannan   bir  ýmitkerdi  shaqyryp, jerebe  tartqyzyp  qarsyla syn  anyqtatty. Janjigit  kórshi  Naryn  audanynyn  myqtysymen   ýshinshi  júpta  beldesetin  boldy.   Birinshi  bolyp   Qaraghayly  audanynyn  ókilimen  Marqadan  kelgen  Sartay  shyqty.  Ony  keshe  kóre  sap,  Janjigit  jata  jabysyp   sportshylar  týsken  qonaq  ýige  jatqyzbay  auylgha  alyp  ketken.  Ekeui  týni  boyy  әngime  soghyp,  tan  aldynda  ghana  úiqygha  jatsa  da   býgin  sergek  túryp,  múnda  erte  kelgen.  Janjigit  әdetinde  kýreser  aldynda   basqalargha  qaramay  ózimen- ózi  bop  oqshau  jýretin.  Qazir  kýres  alanynan  kete  almady.  ... Qaraghaylynyn  alyby  da  osal  emes  eken,  bir  sәti  kelgende   Sartaydyng  sol  ayaghyn  ishten  orap  ap  júla   kóterdi,  sóitti de  jauyryngha  tastamaqqa  qayqayyp  on  býiirge  búrala bergende,  Sartay  on  ayaqtyn  basymen  onyn  sol  ayaghynyn  ókshesin  ishten  ilip  ýlgerdi. Ana  jigit Sartaydy  kótere  bergen  ózining denesin  iygere almay  shalqasynan  týsti. Janjigit  quanghany  sonsha,  qayda  otyrghanyn  úmytyp  aighaygha  basyp  jatqan,  bireu  iyghynan  qatty  júlqylaghanda  artyna  qarasa,  ana  jolghy  bapker  alasa  qara  jigit  eken.  – Qayda  jýrsin,  әren  taptym  ghoy,  mә,  tez  kiyin,  shyghatyn   uaqytyn   bop  qaldy  –  dep  bir  dorbany   ústatty  da,  jetelep  onasha  alyp  shyqty.   Ayaghyna   Nazarbekter  «borsovka »  deytin  bylghary  mәsi,  ýstine  jagha-jeni  kókpen  әdiptelgen  aq  sýr  kenep  shapan,  bútyna  sonday  qysqa  dambal  kiygen  Janjigit  jútynyp  shygha  keldi.  Bәri  ózine  qúiyp  qoyghanday, asyly,  oghan  kiyim  dәl  kelui  qiyn  bolatyn. «Nazarbek-au  osynyn  bәrin  istep   jýrgen» –  dep  oilady  riza  kónilmen. Osynday  kóterinki  kýide  ortagha  shyqqan  ol  birden  qarsylasyn  ishten  shalyp  aldy  da  әuelete  kóterip bir-aq  tastady,  qarsylasy  tipti  ne  bolghanyn  úqpay  qalghan  boluy kerek, ornynan  atyp  túryp,  ayaghynda  túrghan  Janjigitke  qayta  úmtyldy.  Tóreshi  ysqyryp, ekeuinin  arasyna  kirip  әren  toqtatty.  Songhy  júpta  beldesken  bizdin  ekinshi  baluan  da  sәtte  jyghylyp  qaldy.  Endi   jeniske  jetken  tórt  jigit  eki  júp  qúrap  kýresetin  boldy. Jarystyn  erejesine  qanyq  bolghan Janjigit  dәl  qazir  Sartaymen  jolyqtyrmasa  eken  dep  tilep  edi, qúday  bergende  onynan  berip, ekeui  basqalarmen  shyqty,  shyqty  da  ekeui  de   jyqty.  Basqa  salmaqtaghylar  kýresip  jatqanda,  búlar  aqtyq  sayys  aldynda  tynystap  eki  jaqta  ary-beri  jýrgen. Janjigit  Sartaymen  aqtyq  beldesude  jolyqqanyna   quandy  da  qysyldy.  Quanyshy – týsinikti,  qysylghany,  Sartay – eski  dos,  Sartay-qonaq, Dórbiljinde   búdan  útylghany  taghy  bar,  bile  bilse  býgingi  jol – Sartaydiki,  biraq ... Bireu  iyghyna  qol  salghanda,   oiy  ýzilip  ketken  Janjigit  artyna  qarasa,  Sartay eken.  –  Jaqan, –  dedi  ol  búnyn  arghy  bettegi  ekinshi  atyn  atap  –  Búlanbay  aghamyz  «adal  kýresinder,  kýreske  qiyanat  jasaugha  bolmaydy»  – degeni  esinde  me.  Búl  ýnsiz  bas  iyzedi. – Endeshe,  bylay  keliselik,  kim  jyghylsa, sol  bir  aidyn  ishinde jyqqannyn  ýiine  qonaqqa  keletin  bolsyn.  Jay  emes,  ýi-ishimen,  bala-shaghasymen ...Janjigit  quana  kelisti,  óitkeni  búlar  alghash  jaghada  kóriskeli  beri,  keshegini  sanamaghanda  bir-birinin  ýiin  kórgen  joq,  bireulerden  sәlem  aitqandary  bolmasa, ózderinin  de  jolyqqany kesheden  beri  ghana, ekeui  de  ishtey  ózi  barghannan  dosynyn  búryn  kelgenin  kóp  qalaytyn  synayly...

 Olar  úzaq  andysty, jastary  da,  kýsh-qayrattary  da  shamalas  búlar  ýshin  en  ýlken  qiyndyq  –  ekeuin  de  kezinde  bir  adam,  Búlanbay  aghalary  baptaghan,  ekeui  de  aila-tәsilge  jetik,  birinin  jasamaq  әdisin  biri  sәtte  tanyp, qarsy  amal  jasap  ýlgeredi.  Osylay  uaqyttyn  jartysy  nәtiyjesiz  bitti.  Týie  baluandy  anyqtaytyn  búl  sayysqa   ózi  tórelik  etip  jýrgen  Nazarbek  ysqyryp,  ekeuin  eki  búryshqa  sәl  tynystaugha  jiberdi.  Janjigit  ózinin  qatty  sharshaghanyn  jana sezdi,  eki-ýsh  ret  yshqyna  aua  qarmaghan  oghan  kýrestin  ayaghyna  deyin  shamasy  jetpeytindey  kórindi. Jantalasa  júmys  istep  jatqan    myiynda  anada   bapker  qara  jigittin  balalargha  kórsetip  jatqan  әdisi  bir  sәtte  jarq   etip  joq  bop  ketti.  Ony  Janjigit  birinshi   ret  sol  joly  kórdi,  ózi  búryn  jasamaq   týgili,  mýldem  bilmegen  tәsil,  endeshe,  Sartay  da  odan  habarsyz  boluy  әbden  mýmkin,  biraq, búl  bir  degende  jasap kete  alar  ma  eken?..  Ne  bolsa  da,  tәuekel ...  Nazarbek  ysqyryp  ortagha  shaqyrghan  son,  Janjigit  birden  sol  qolymen  Sartaydyn  on  qoltyghynan  tas  qyp  ústady  da,  solgha  ainala  berip  on  qolymen  Sartaydyn  moynyn  jelkesinen  qyspaqqa  әreket  jasady.  Ol, әriyne,  búgha  qalyp,  moynynan  ústatpady. Janjigittin  on  qoly  aua  qarmap   qapy   ketkendey,  sol ainalghan  kýiinde  Sartaydyn  on  qaryn  topshygha   jaqyn  tústan  qoltyqqa  qysty  da, sol  sәtte   onyn  on  ayaghyn  qyrqay  shala   on  býiirge  búralyp  qúlady,  Sartay  jauyrynymen  týsti ...Kýres  ayaqtalghan  son  Nazarbek   bәrin  jiyp  ap,  eshqayda  taramaudy   tapsyrdy.  Myna  merekenin  songhy  sayysy-alaman  bәige  bitken  son,   jarystyn  jabylu  saltanaty  ótedi  eken,  onyn  aldynda  jýldeler  tapsyrylady.  Janjigit  kýres  kiyimderin  sheship,  Nazarbekke  әkep  edi,  ol  « Búl seniki, keyin  kýressen,  forma  izdemeysin» –  dedi. «Endi  kýresken  qayda, tipti  mynau  sayys  ta  senin  arqan  ghoy,  әitpese  býgin  qyryqtyq  basynda  jýrer  edim  ghoy» – dep  ózinin  ishki  razylyghyn  jetkizgen  búny  Nazarbek  týsindi, әriyne,  sonda  da  bolsa,  «Kýrespesen  ýide  saqtap  qoy,  keyin  shal  bolghanda  kiyip  ap,  balalargha  «atalaryn  zamanynda   mynanday  bolghan» – dep  ertegi   aitasyn» –  dep  kýldi  de  jarys basshylary  jinalyp  jatqan  ýishikke  asyghys  ketip  qaldy.  Keshke  taman  Janjigit  bir  kilem,  bir  maqtau  qaghaz  alyp,  Sartaygha  maqtau  qaghaz  ben  magnitola  tiyip,  Sartay  kelesi  aidyn  basynda  ýi-ishimen  qonaqqa  keletin  bolyp,  ony avtobustaryna  otyrghyzyp,  Janjigit  keshtete  ýige qaytty...

Onyn  búl  erligi  auylgha  bir  júma  jyr  boldy.  Kóbi  jarysty  әdeyilep  kelip  kórgen,  ózara  daurygha  taldap,  kórmegenderge  tórt  audannyn  týie  baluany  ózderi  bolghanday  әsireley  әngimelep,  talaydan  aiyzdary  bir  qanghany  osy  shyghar-aq. Uprav  aitqanynda  túrdy,  erteninde-aq   kassiyr  ýige  ózi  kep,  qaghazyna  qol   qoydyrdy  da,  jetpis  somdy  qolyna  ústatty,  onyn  erteninde  Janaq   tayynshaday  isekti  «saghan  berip  jiberdi» – dep  traktorynan  týsirip  ketti.  Eki  kýn (Upravtyn  aituymen)  dem  alghan   Janjigit  sәrsenbide  qyryqtyqqa  shyqty. Qoy  ósiretin  bólimshe  ýshin  qyryqtyq  –  asa  jauapty  nauqan,  ol kýnnin  qatty  ysyp,  qoydyn  jýni  shayyrlanghan  kezine  dóp  kelui  kerek, odan  keyin  maldyn  kýiin  ketirmey  nauqandy  tez  ayaqtap  otarlardy  jaylaugha  aidau  mindeti  túrady.  Sondyqtan  da múnda  basqa  júmystarda  jýrgen  myqty  qyryqtyqshylardy  týgel  jinaydy. Adamdar  da  búl  iske  yntamen  keledi, sebebi, enbekaqynyn  ýstine  syiaqy  tólenedi,  odan  basqa, jyl  kóleminde bir  jerge  en  kóp  adam  jinalatyn  júmystyn  týri de –  osy  qyryqtyq.  Kóptin  ortasy,  qiyndyq  ta,  qyzyq  ta  osynda.  Janjigitti  múnda  da   kópshilik  han  kóterdi.  Al,  azshylyq...

 Ol  turaly  әngimeni  taratyp  aitu  kerek  shyghar. Osy  Janjigit  en  alghash  Kiyikbaydy  jyqqannan  bastap,  onyn  qay  jenisin  bolsyn,  kezdeysoqtyqqa sayatyndar   kóptin  ishinde  bolghan  jәne  solar  uaqyt  ótken  sayyn  qataryn  kóbeytip  kele  jatqan.  Oghan  sebep – Janjigittin  keudesine  nan  pispeytin  salmaqtylyghy,  kóptin  arasynda  kózge  úrmaugha  tyrysatyn  úyandyghy,    ózi  arghy  betten  kelgen  jalghyz ilikti  jigit. Jaqtyrmaytyndargha   onyn  úyandyghy – ezdik,   salmaqtylyghy6  aramzalyq,  jalghyzbastylyghy –  shamasyna  qaramay  ósken  atanyn  úldaryna   topyraq   shashatyn  eserlik  bolyp  kóringen. Endeshe,  ózi – ez,  ózi – aramza,  ózi  qanghyp  kelgen  bir  «qytaydy»   nege  tóbemizge  oinatamyz,  qashanghy oinatamyz?  Sonyn   kesiri  emes  pe, onyn  tórt  audannyn  týie  baluany  bop  otyrghany. Onyn  ornynda  bizdin  anau,  bizdin  mynau,   bizdin  basqa  jigitter  sol  ataqty  almas  pa  edi,  alar  edi, eger...  Onyn  osylardan  boyy  demesen,  nesi  artyq, kýshi  artyq  pa,  әdisi  artyq pa,  әlde  oquy  artyq  pa?!  Olay  bolsa, Ony  ornyna  qoy  kerek,  qoyghanda  da  esinen  ketpeytindey  qyp qoy  kerek  ayaghyn  andap  basyp  jýrui  ýshin. Qalay  qoyamyz,  ol  jaghyn  aqyldasyp  sheshemiz  jәne  kóp  keshiktirmey,  tek  qana  ol   sheshimdi   uaqyty  kelgenshe,  ol  estimesin,  auyzdaryna  berik  bolyndar...

...Qyryqtyq  ta  bel  ortadan  audy.  Jyldaghyday  búl  bәsekede   Samay  men  Janaq  taghy suyrylyp  algha  shyqty.   Osy  shapaty   deneli  jigitterdin  qimylyna  qaraday   qyzyghasyn. Olar  qoramen  irgeles  ashyq  sharbaqta  qamauly  túrghan  kóp  qoydyn  bireuin  artqy  ayaghynan  ap  sýirey  jónelgende,  qoy  da   sony  kýtip  túrghanday,  ýsh ayaqtap  artymen  dedektey  eredi. Sol  betinde  beluardan  keletin  jalpaq  sәkige  әlgi  qoydy  dik  etkizip  shygharady  da   iyt  siyaqty  qúiryghyna  shoqityp  otyrghyza  qoyady, sodan  keyin  qoydyn  basyn  eki  ayaghynyn  arasyna  qysyp  alghan  jigitter  elektr  qayshylaryn  josylta   jóneledi. Aldymen  tamaqtan  bastap  syryldatyp  tyqyr  bauyr  jýndi  týsiredi.  Odan  qalyn  jýndi  jelkesinen  qúiryghyna deyin  audaryp  otyryp  bir-aq  sypyrady  da  qoydy  sәkiden sýirep týsirip  esik  jaqqa  basyn  búrsa  boldy,  januar  basyn  shayqap  ap  birer mekirenip  syrtqa  ózi  bettey  jóneledi.  Janjigit  osyghan  qayran  qalady,  búnyn,  búnyn  ghana  emes  kóbinin  qoyy  sýirese  jatyp  alady,  sәkige  jatqyzsa  typyrlap  boy  bermeydi, tipti,  qyryqqan  qoyy  aidasa  ainala  qashyp  qoradan  shyqpay  qoyady.  Al,  qoydy  otyrghyzyp  qyrqu  búlardyn  týsine  de  kirmeytin  sheberliktin  shyny.  Degenmen,  qara  júmysqa  pisip-qatqan,  qaruly  jigitter  men  әielder  búl  sharuany  da  bel  jazbay  istep,  jiyrmadan  astam  otardy  qyrqyp,  jaylaugha  attandyryp  jiberdi.  Qyrqylghan  jýndi  buyp,  taylaytyndar  da  zyr  jýgirip,  kýni  boyy  dem  almaydy.  Qysqasy,  júmys  zar  kýiine  kelip,  qarqyn  – kýnine  eki  otardy  shygharugha   jetken  kez.    

Kóregen  Uprav   basshylargha   dәleldep  jýrip, qyryqtyq   punktin   búrynghy  ornynan  osy   «Aqtúma»  qystaghyna   kóshirgendegi   kóp  esebinin  biri  –  júmystyn  ekpinin  ýdetip,   qyryqtyq   merzimin  qysqartu  bolghanyna    osy   songhy  ýsh   jyl   eldin  kózin  týgel  jetkizdi. Búryn  punkt   auyldyn   janynda  bolghanda   adamdar  jayaulap  ýzdik- sozdyq    baryp,  erte  qaytugha   asyghyp  túratyn. Ystyq  kýnde  shuash  iyisi  buyp  túrghan  qorada  pysynaghan  qoymen  alysqan  kisinin  qandayy  bolsyn  týsten  keyin  qaljyrap  qalatyn  da,  júmys  ónbeytin,  nәtiyjesinde  qyryqtyq  nauqany   qyryq  kýnge  deyin   sozylyp,  maldyn  da, eldin  de  berekesi  bek  ketetin. Qazir  kisiler  bir  uaqytta   mashinagha  otyrady,  on  bes-jiyrma  minutta  «Aqtúmagha»  jetedi  de  júmysty  bastap  ketedi,  uprav  týski  ýziliske  eki saghat  bergeni  de  bap  boldy.  Týski ystyqta  terlep qaljyraghan  kisiler  irgedegi  jayylmagha  bir  sýngip  shyqqanda,  úiqysy  qanyp  jana oyanghanday  sergip  shygha  keledi. Sodan  bәri  úzyn  qalqanyn  astyndaghy   úzyn  ýstelge   qarama-qarsy  jayghasyp  ap,  birin-biri  irep  soyyp,  duyldasa  otyryp  týstenedi,  odan  keyin  bireuleri  sәl  myzghyp  alugha  jatsa, kóbi  jayylmagha  baryp  suda  jýzedi. Osylay  tynystaghan  júrt  týsten  keyin  tyn  kýshpen  kirisip  kýn  batqansha  júmysty  japyryp  jiberedi.  Ár  adamdy  ózindey   sezinetin  Upravtyn   osy  kóregendigi   biyl  da  qyryqtyqty   ainalasy  jiyrma-jiyrma  bes  kýnde   bitiretin  jaghdaydy  tughyzyp  otyrghanday.

Býgin  de   týski  astan  keyin  qara  shәidi  terlep-tepship  asyqpay  siltep  otyrghan  júrt  әdettegishe  Maskbishti  ainaldyra  bastady. Oghan  sebep –  Maskbishtin  júrt  jinalghan  jerde   ylghiy  kósemsip   birinshi  bop  sóz  bastaugha  әuestigi.  Býgin  de   әnkildey  sóilep:  – Ay,  osy  kinony  jas  ta, kәri  de  kóredi,  sony  oilaghanda,   kinodaghylardyn  ashyqtan-ashyq  sýiiskenderi  dúrys  emes  tipti... –  dep  keninen  tolghap  kele  jatyr  edi, qúrdasy  Mardan.  –  Sonda,  senin  sanyrau  qatyngha  sýiispey  barghanyn  dúrys  pa ? –  dep  bólip  jiberdi, myna  jaqtan  jastau  bireu: –  Mәke-au,  onday  da  óneriniz  bar  ma  edi,  estimeppiz-au –  dep  montanysydy.  Maskbishtin  kósheliligi  osymen  bitti  de,  Mardangha  –  Shatyp ...  shaynap,  qyryqqa  kelgenshe...  bala  otyr,  shagha  otyr,  myi  kirmegen  jarmes –  dep shýilige  bergende,  taghy bireu:  – Mәke,  ashulanbanyzshy,  ne  bolsa da  qayyrymen  bolsyn – dedi. Estip  otyrghandar  týgel  qauqyldasyp   duylday  jóneldi.   Al,  osydan  keyin  aqtyghyndy  dәleldep  kórshi,  kәne...  Biraq,  tez  dyzyldap,  tez  qaytatyn  Maskbiysh  sәlden keyin qayta  eleurep  shyqty... –  Ay,  osy  Maskbany  bes  jyl  taptaghanda  Kókennin  kózi  jetkeni –  júmystyn   jaqsysy – әpeserdiki.  Kiyim  tegin,  tamaq  tegin,  ýiin  dayyn, soldattargha  búiryq  berip  qoyady  da  jata  beredi.  Osy  sender,  jastar,  әpeserdin   oquyna  nege  barmaysyndar,  osy, –  dep  jýn  taylap  jýrgen  balalargha  shýiildi.  Búl    әngimeni  әri  quzaugha   eshkimning zauqy  bolmady.  Maskbish –  Ápeser  bolu  ýshin  jigit  qaruly,  myqty  boluy  kerek,  sender  bir  ayaq  kójeni  tauysa  almaysyndar,  teginde  kýsh –  tamaqta,  bizdin  besinshi atamyz  qúdyqqa  qúlaghan  atan  ógizdi  mýiizinen  sýirep  shygharghan,  sol kisi   bәstesip  bir  taydy  jep  qoyypty,  әne  kýsh  qaydan  keledi, bildinder me?  – dep  jón  aita  bastap  edi. Taghy  Mardan:  – Ony  kim  kóripti  – dedi.  –  Neni?  – Senin   besinshi  atandy   aitam... Maskbiysh   mýdirip  qaldy,  myna  jaqtan  Samay: –  Mәke,  «Qasqa  aighyrdyn  balasy  qasqa  shyqpasa  da  tóbel  shyghady»  – deydi,  ózinizde  atanyzdan  bir  júghyn   bar  shyghar,  –  dep  kópshikti   tastap  jiberip edi,  basqalar  búl  tegin  emesin  sezip  elendey  qaldy  da,  Maskbiysh  úqpay  jayylyp  týsti. –  E,  qúday  bergen  boyda   bir  kisige  qaptal  jetetin qaru  bar.  Bayaghyda   Maskbany  bes  jy... –  Qaruynyzdy  kórip  jýrmiz,  atanyz  tay  jegende...  degenim  ghoy.   ...Ói,  mynau  qoy  jeyd  dep  túrsyn  ba,  búl  kóbik  auyzdyki   әnsheyin  sóz  emes  pe  – dep  Mardan  taghy  tiyisti –  mynaghan  bir  júmyrdy  asatshy,  sonda  kóresin  әuselesin.    –  Ei,  tazsha,  menin  jynyma  tiysen,  bir  emes  on júmyryn   júmyryma  júq  bolmaydy, sonda  bәsine  ne beresin, ә... –  kópshiliktin  nazary  ózine  aughanyn  sezgen  Maskbiysh  tipti aiqúlaqtanyp  ketti.  –  Eki  jarty –  dedi,  Samay  Mardannan  búryn –  bireuin  Mardan  agham, bireuin men  tiktim. –  Estidinder  ghoy, –  Maskbiysh  ainala  qarap  shyqty  –  onda,  ne mayyn,  ne  araghyn  joq,  nemenene  shirep  bәstespeksin  –  dep  baghanadan  ózinin  esesi  ketip  otyrghan  Mardangha  týiildi. – Jey  almasan   eki  jartyny  sen  qoyasyn, kelistik pe, –  Mardan  artyna  búrylyp  iyek  qaghyp  edi,  Samay  lyp  etip bardy  da, әskeriy  joryq  qazandyghynyn  qalqasynan  beti  aq  shýberekpen  jabylghan  dәu  tegeneni  erneuin ishine  tirey  qos qoldap alyp  keldi  de   Maskbishting aldyna  ýstelge  dýrs etkizip qoya  saldy. Mardan  qaydan shygharghany belgisiz, jasyl  bótelkeni  tegenenin  qataryna  túrghyzdy. Eshkim  ýndemedi.  –  Babam, qolday  kór Maskbiysh  betin  sipady  da tegenege  jabylghan  shýberekti  sypyrdy, odan  bótelkeni  ýsteldin  qyryna  tiygize berip  tyghynyn  júlyp  aldy  da  Mardangha, sen  qarap otyrmay  ystyq sorpa әkep  túr – dedi. «Jol  salsyn» – dep jarty  staqan  araqty óndirshegin  salqyldatyp  júta  saldy da   ýieme  tegene  maydan  uysyn  toltyryp  qorq-qorq  etip  jútty. Kelesi  uystaghanda  uildirik  sharby  may ilinip  edi, ony  on  alaqanyna  toltyryp  aldy da   sol  qolymen  eselep  bileginin  jartysyna  deyin  jaldap  ýidi, sodan  keyin  shetine  auzyn  tósep  sylpyldatyp  sora  bastady.  Asqa  ómiri  súghynbaytyn  Janjigit  búdan  әri  Maskbishke  qaraugha  shydamay   dalagha  shyghyp  ketti. Osy  bәlenin  bәrin  oilastyryp  jýrgen  Samay  ekenin  ol  biletin.

Búl  jaqta  qyryqtyqqa  qoy әkelgen  qoyshy  bir  qoyyn soyyp,   araghyn  qúiyp  qyryqtyqshylardy  kýtetini  bayaghydan  kele  jatqan  zandylyq, qalay  oilasan  ózin  bil.   Keshe  Joldybekting otary  jay  kelip, bitpey  qalghan, osy  Samay  oghan  qoydy da  soydyrmay  qoyghan. Býgin  týske deyin  Joldybek bir qoy,  otaryn  tanerten  әkelgen  Júmaghúl  bir  qoydy  soyyp  tastaghan, ortaq  qazangha týsetin  kýndelikti  et  óz  aldyna.  Janaq pen Samay  «júrt  etten  shyqty» – dep  ar jaqqa qúrghan  aularynan  dónkiygen  on  shaqty  qara  sazandy  әkep  aspaz  apaygha jәne  bergen  júmystyn  aldynda.

Jýni  biyazy  dep  ósiretin  osy  aq  qoydyn  bir  ereksheligi – tez  semirip,  tez  arityndyghynda. Qazir  qyrdyn  úshy qatpaghan  seleuine  jayylghan  búl  januardyng әbden  shaylaghan  kezi.  Tandamay-aq  soya ber,  etinen  qarakesek  tappaysyn.  Samay  qu osynyn  bәrin  eseptep  Mardandy  Maskbishke  qarsy   shygharghan  ghoy...  Janjigit  jayylmagha   sugha  týsti. Jaghada  jan  joq,  bәri  Maskbishtin  ónerin  tamashalap  otyrghan  shyghar-aq...  Týsten  keyin  keletin  otar  da  kesheuildep  jatyr.  Janjigit  beluaryna  deyin  keship  keldi  de  artyna  qaray  shalqalay qúlap  ayaghymen  jer tirep  úzaq   qimylsyz  jatty.  Jyp-jyly  suda  ózin  qanbaq  tay  jenil  sezindi.  Ol   beluarynan  әri terenge  ómiri  jaldamaydy.  Qyryqtyq  osynda  kóshken  alghashqy jyly  ghoy,  búl  taghy  da óstip  túrghan,  ananday  jerde   moyyndaryna  deyin  boylap  Janaq   pen  Samay  qastaryna  shaqyrghan  son,  solargha  qaray  jyljyp  kele jatyr  edi,  bir sәtte  shym  batyp   ketipti  ózi  de  úqpay  ayaq-qolyn  jantalasa  sermep  sudyn  betine  shyghyp  edi,  qayta   batty.  Úzyn  qoldarymen sudy  shalpyldata  soghyp,  bir  batyp, bir  shyghyp  jýrgen búny  ana  ekeui tayazgha  demep  shyghardy.  Ayaghyna  jer  tiygende  ghana  esin jighan  Janjigitte  es-týs  joq,  su  da  jútyp  jibergen  be,  jýregi  ainidy. Janaq  pen  Samay  múny  arqadan  shapalaqtap  kýlkilerin  tiya  almay  jýr. – Ei,  mynau  qúlashtaghanda  bar  ghoy,  tura  eskekti  qayyq  siyaqty,  eki  qoldy  qatar  sermeydi. –  Al,  jýzgende  algha  emes,  shym  terenge  zulaydy  eken...  – dep  birin-biri  qostap, múny  ilip – shaluda.  Sóitse, su  jaghasynda  ósken  búl  qular  kisi  boylamaytyn  terende  qozghalmay  túra  beredi  eken  ghoy.  Jayylmanyn  oily-qyrly  tabanynan  shúnghymany  tauyp ap, múny  shaqyrghan... Janjigittin  búl  óner  myiyna  kirmedi. – Qalay  jasaysyndar – dese,  analar oi, búl ne,  búryn  auylda  bir  aqsaqal  boldy,  soghysta  bizdin  әsker  sheginip  Volgagha  tirelgende    kóktemde   tasyp  jatqan  ózennen  jýzip  ótken ghoy  әlgi  kisi,   sodan  bergi  jaghada    qyzyl  jaghalylar,  esinen  tanyp  jatqan  jerinen  tauyp ap sottamay  ma,  shtrafbatta  bolghan,  qúday  saqtap  aman  qaytqan. Búl – zamandastarynyn  aitqany, ózi soghys  turaly jaq  ashpaytyn.   Sol kisimen  balyq  aulaugha  kóldin  ortasyna  shyghyp  jýrdik  bertinde. Sonda  deymiz-au,  aqsaqal   qayyqtan  týsedi  de,  sudyn  ýstine  maldas  qúryp  beluarynan  shyghyp  otyrady,  sosyn asyqpay  qúlaghyna, múrnyna  su jýgirtip, basyn sulap   kәdimgidey  dәret  alady  ghoy, biz  qansha  istep  kórmek  boldyq, týk shyqpaydy.  Tan  qap  basyn  shayqaghan  Janjigitke senbeysin  be, sol  kezde  seni  aparsa  ghoy  janyna,  kórseter  edin  qúlashtaghannyn  kókesin – deydi  Samay...

Ol  jaghagha  shyqqanda  kisiler  daurygha sóilesip  beri  bettegen  eken.  Samay  múnyn  qaqsyna  kep sheshinip  jatyp:  – Alla-ay,  mynauyn  tura  jalmauyz  eken,  ishinde  jylanqúrty  bar  shyghar, әitpese,  qayda  siyady  ana  qúrsha  may.  Basqa  bireu  aitsa  senbes  em,  ózim  apay  ekeuimiz  kirge  ólshep  saldyq  qoy  eki  shyny  shelekti  tolttyryp,  tura   on  bir  keli  shyqqan – dep  basyn  shayqady. – Baghanaghy   ýieme  tegeneni  tauysyp  qoydy  ma? –  Senbey  betine  ýrke  qaraghan  Janjigitke, tauysqanda  tura  taqyr-taza  qyldy,  eshe,  Mardan  aghama, «kózindi  satyp  otyrsyn  ghoy,  ózi  jep  otyryp  bir  uys  asatpady dep  kórmey  ketersin   mә,  jýregindi  jalgha,  keyin  Kókennin  qolynan et asap   edim – dep   maqtanyp  jýresin» – dep  tegenenin  týbinde  qalghanyn sypyryp-syiyryp   alaqanyn  toltyryp, alaqany  qanday  kәpirding tura   kýrek,  úsyna  berip  qayta  tartyp aldy.  – Qoy, pәlege  qalarmyn  seni  toydyram – dep,  erten  elge  jayarsyn, Kóken  tauysa  almay  maghan  jegizdi – dep. Al, qara,  menin  auzym  oinaghanda  senin  kózin  oinasyn – dedi  de  әlgi  uysyndaghyny  asyqpay  auzyna  nyghap  maljandap  jep  tauysty,   tegeneni  Mardan  aghamnyn  aldyna  tónkerip  tastady. – Aghan   qaytti?  – Qaytushi  edi,  «mynau  taza  tajal  eken» – dedi,  basqa  ne  deydi.  – Qazir  ózi  qayda?  – Qara   shaydy  simirip  ózinin  Moskvany  bes  jyl  taptaghanyn   taghy  ezip  otyr. –  Ony  kim  tyndap  otyr?  –  Mardan  agham,  endi  jenilip  qaldy  ghoy,  amalsyz  otyr,  apay,  taghy bir-eki  ýlkender.

Maskbishtin  shyn  aty –  Kókbalaq ,  ózi  әbden  kýsh-qayraty  tolysqan  býrkitti   osylay  ataydy  dep  maqtanady,  kim  bilsin,  búl  jaqta  býrkitshi  degen  ómiri  bolghan  emes  – deydi  ýlkender.   «Myna  Kóken» – dep ózi  ghana  ózin  kótermelegeni  bolmasa, basqa  júrt  týgel  Maskbiysh  deydi. Áskery mindetin  Moskvanyng týbinde  atqaryp,  endi  elge  qaytqaly  jýrgende,  Kariyb  daghdarysy  bastalyp,  taghy bir  jyldan  asa  әskerde  qalghan, sodan  Kóken  «Maskbany  bes  jyl  taptap» oralady  ghoy.   Al  Maskbishti  shygharyp  jýrgen  Bekqazy  eken.  Ol  Kókbalaq   kómirge  barghanda,  bayaghy  «menimen  kýresip  bayqasan  qaytedisin»  – aitqan  ghoy,  búl  da  ózining «Maskbany  bes  jyl  taptaghan  Kóken  bala-shagha  qúsap   topyraqqa  aunap  alysyp  jatpaydy» – ýirenshikti  jauabyn  bergen.  Sonda  Bekqazy  «O-o, konstatiruem  fakt,  moskvich  borotisya  otkazalsya» – deydi  janyndaghylargha, sóitedi  de  kezekshilik  kitabyna  aiy-kýni,  saghatyna  deyin  jazyp  qoyady, odan keyin  kelgen-ketkenderdin  bәrine  búl  jazudy  oqymasa  ol  Beka  bola  ma. Bertin  júrttyn  bәri  Bekqazy  qoyghan  atty  ózimizge  búryp  Maskbiysh  atap  ketken  Kókendi. Maskbishtin  qaruyn  Janjigit  byltyr  kórgen.   Osy  qyryqtyqtan  keyin  traktoryna  qayta  otyrghan  Janaqtyn  tirkemesine  jaylaugha  aparatyn  kiyiz  ýidin  jabdyghyn  tau-tóbe  qyp  ýiipti  de,  endi  sonyn  ýstine  arbanyn  dóngelekterin  tieu  kerek  eken. Tiyep  jýrgender – eki  jas  jigit  pen  Maskbiysh. Eki  kisi  boyynday  jýktin  ýstine   onshaqty temir  shendi  ýlken  dóngelekterdi   tieu  onay  sharua  emes  eken. Jigitter  bireui  jerden, bireui  tirkemenin  bortyna  túryp   jýktin  ýstine  ýshinshi kisini  shygharyp, soghan  әperemiz – dep  edi, Maskbiysh.  – Áy,  óitip  nayqalyp  jýremiz  be,  bireuin  ýstine  shyghyp,  bayqastap  túryndar, dóngelek  syrghyp  ketpesin,  ekeuimiz  jerden  laqtyramyz, –  Jigitter  kelispegendey  ray tanytty,  óitkeni,  anau  biyikke  mynanday  dóngelekti  laqtyryp jetkize  almaytyndary  kәmil  edi. – Áytpese, ekeuin  de  ýstine  shyghyndar  –  dep  bolmay  otyryp  aitqanyn  istetti. Sóitti  de  ózi   bir  dóngelekti  sheninen  eki  qolyn  alshaq  ústap  jerden tik  kótergen  kýiinde  qúlashtay  shyrqap  edi, onysy ainalghan  kýii  baryp  ýiilgen  kiyizdin  tóbesine  jabysa  qaldy.  Janjigitter  anaday jerde  ekinshi  tirkemege  kesek  túz  tiyep  jatqan.  Mynany bayqap  qalghan  ol antaryla  qarady.  Maskbiysh  ekinshi,  ýshinshi  dóngelekti  de  solay  shyrqady, ózi  auzyn  jappay  sampyldap  analargha  birdeneni  aityp  jýr.  Olar dóngelekterdi  jýktin  ýstine  jayyp  shenderinen  matap baylap  jatyr.  Mynanday  súrapyl  qimylgha  qansha  kýsh  kerek  ekeni  basqa-basqa, Janjigitke  týsinikti   edi.  Bir  sәt  ózin  synap  laqtyryp  kórgisi  keldi, biraq,  jetkize almasam  úyat  qoy  degen kýdik  jibermedi. Sol joly búl  Maskbishtin  qaruyna   dәn  riza  bolghan-dy. Al, Maskbiysh  ózi  kýres  turaly  sóilegende  aghyn  sudy  teris  aghyzady.  Kýreste  búnyn  biletini – kýsh...  Ádis-ayla, shapshandyq,  iykemdilikti  kýshi  joqtardyn  amaly  dep  týsindiredi. Adamdardy  da  eki-aq  topqa  bóledi,  bireuler-qaruly,  qalghandary ózinin  aituynsha,  «slabilau».  Aytuynsha,  Áues pen Janjigitten  bastap  osy  manaydaghylardyn  bәrin  jyghugha  bolady, óitkeni,  búlardyn  bәri – «slabilau», biraq, jeme-jemge  kelgende   Maskbishtin  ne  beli  shoyyrylyp  túrady, ne  siniri  janshylghan  bop shyghady. Sonan da  eshkim  onyn  kýreskenin  estigen de,  kórgen  de  emes. Býgin  sol   Maskbish basqa  qyrynan  erlep  otyr, shynynda  da   biylghy  qyryqtyqtyn  aituly  oqighasy  osy  bolar,  әli  neshe  qyryqtyqta  búl  erlik  san  qaytara  aitylar,  mine,  «Er  esimi – el  esinde» – degen  ataly  sóz  osyndaydan  shyqqan   bolar, sirә...

... Jantalaspen  ótken  biylghy  qyryqtyq  ta   ayaqtaldy-au  býgin.  Songhy  otardy  týske  jetkizbey  qyrqyp  tastaghan  kópshilik  Múqalidyn  qoyyn  jedi,  araghynan  auyz  tiydi, oghan  «Jol  bolsyn,  jaylau  shýigin bolsyn» –  aityp  otarymen  qosa  shygharyp  saldy  da,  kýndelikti  tynys alugha  kóshti. Týsten  keyin  basshylar  kelip  jinalys  ótkizbek. Kýn besinge  tayaghanda,  qyryqtyq  basyn  shandatyp  mashinalar  jýitkip  kep  toqtap  jatty. Saltanatty  jinalysty  Uprav  ashyp  sózdi  raykomnyn  kisisine  berdi,  ol biylghy  jyldyn  erekshe  ekenin,  Oktyabrdin  elu  jyldyghyn  kýlli  sovet  halqy  eren  enbekpen  qarsy  aluda  ekenin,  sonyn  bir  aighaghy – myna ózderiniz... – dep  kópshilikti  airanday  úiytyp  úzaq  sóiledi, odan keyin sóz alghan sovhoz  diyrektory – enbek   sizderdiki,  abyroy – bólimsheniki,  odan  sovhozdiki – dedi. Kәsipodaq   ta,  komsomol  da  jalyndy  sózder  aitty.  Sonynan  marapattau  bastaldy. Samay  men  Janaqtyn  iyqtaryna  qyzyl  lenta  taghyp  bir-bir  fotoapparat  berdi.  Maskbiysh, Mardan,  Janjigitterge  de  maqtau  qaghaz ben  saqal  qyrghysh  tiydi.  Avtoklubpen  kelgen  Týlekter  konsert  qoydy. Basshylar  ony  tospay  qaytyp  ketti.  Uprav  esh  shu  shyqpauyn,  avtodýkendi  tez  qaytarudy,  qyzyp  alghan  kisilerdi  sugha  jibermey  auylgha  qaytarudy  punkt  bastyghyna shegelep tapsyrdy  da   basshylarmen  birge  ketti.  Qyryqtyq  basynda  mas bolu, kózge  týsip  araq  ishu  qatan  jazalanady, bylaysha  aitqanda – «suhoy zakon». Avtodýken  iyesi  Qydyrmolda  qyryqtyqshylardyn  tizimin alyp, ýsh  kisige  bir  jartydan  tyghyp  berdi. Narau  bolghandargha  «Menin  basym   ekeu  emes,  bala-shagha   mende  de bar» – dep  zarlandy. Áriyne,  ýsh  kisige  bir  jarty  – ózderinshe  aitqanda, «auyz  shaigha»  ghana. Toydyn  endigi  qyzyghyn  auylda jalghastyrugha  asyqqan  júrt  mashinagha  tiyelip  otyra  bastady. Janjigit  te  bolmashy  jýgi  salynghan  dorbasyn  alyp  kólikke  bettep  kele  jatqan-dy,  Myrza   jeninen  tartyp  «Sen  qala  túr»  – dedi. Búl  onyn  betine  antarylyp  edi,  «ýndeme,  kýres  bolady»  – dep  sybyrlady  da, ananday  jerde  kisilerdi   toltyryp  ap  jýrgeli  túrghan  mashina  jaqqa,  – bara  berinder,  biz  ózimiz  jetemiz –dep  baryldady. Sәlden  keyin  qyryqtyq  basynda  jym-jyrt  tynyshtyq  ornady. Punkttin  aldynda  Janaq  pen  Samay  ýsh  ayaqty  «IYJ-di»  shúqylap  jatyr.  Jaghagha  tayau  avtodýken  men  kino  qoyatyn  avtoklub  túr. Artister  baghana  basqasymen  ketip  qalghan.

 – Jýr,  – dedi  Myrza.  Janjigit  ózinin  Myrzanyn  sózine  kóne  qap, mashinadan qalyp  qoyghanyna   yza  bop  túrghan:

– Sen  maghan  qashannan  beri  búiyratyn  bolghansyn  –  dep  ilinise  ketti.

 –  Ýi-y,  men  búiyryppyn  ba,  ana  jaqta  jigitter  kýresemiz –dep  jatyr, seni  әdeyilep  shaqyr,  – degen  son  ghoy meniki...

 – Kim  kýrespekshi?

–  Ói,  jýrshi, bara  kóresin  ghoy,  bәri  ózimiz,  bóten  eshkim joq.  Solay  bettey  bergen  búlardy  art  jaqtan  Samay  aiqaylap  toqtatty  da jýgire  jetip:

–  Ei,  nemene  bólektenip,  tyqqandaryn  bar  ma,  biz  de  ortaqtasayyq  –  dep  sampylday  sóilep   qatar jýrdi.  Myrza  onyn  ileskenin  jaqtyrmasa  da  ýndemedi.  Mashinalardyn  ar  jaghynda  ýlken  qúmdauyt   alanqayda   onshaqty  kisi  otyr  eken.

 –  Oi,  Jәkó,  kelgenin  jaqsy  boldy,  sensiz  qyzyq  bolmas  edi,  kýreseyik  dep  jatyrmyz, – dep  duyldap  basyldy.

– Kim  kimmen  kýrespek  –  myna  jaqtan  Samay  kiylige  ketti.  –  Ne  tigesinder  bәske ?

 – Ne,  sen  de  kýreseyin –  dep  en, eki  jartyndy  qoy  da   shyq  ortagha – Kiyikbay  jaqtyrmay  syzdana  qarady. – Joq  men  en  myqtymen  kýresem   kýressem,  aldymen  «slabilaularyn»  shyqsyn – dedi  Samay  Maskbishke  qarap.

  – Jә,  bos  sózdi  qoyayyq,  aldymen  Qydyrmoldadan  bәrin  eki  jartydan  alyndar. Kim  jyghylady, sol  myna  jәshikke  eki  jartysyn  óz  qolymen  salady, toly  jәshik eng songhy  jyqqandiki, óitkeni,  kýresetin  kisi  tausylghansha  ústasamyz –  Myrza  baryldap  erejeni  týsindirdi.  Janjigit  onsha  úqqan  joq  eshteneni,  basqalaryna  týsinikti  siyaqty, ýndemeydi, óitkeni,  búl  jerge  Samay  ekeuinen  basqasy  saylanyp  kelgen.  Olar  aldynda  biz  aitqan  Azshylyq  toptyn  ókilderi  edi...  Bәri Myrzanyn  aitqanyn  istep,  aqshasyn  tólep  araqtaryn  aldy.  Sodan  keyin  ortagha   shynashaqtay  Dәuletbaq  atyp  shyqty  da.

– Úrysta   túrys  joq.  Jәkó,  qoryqpasan  shyq  ortagha,  qoryqsan  sal  ana  jәshikke  salatynyndy –  dep  úrandady,  qúddy,  jekpe-jekke  shaqyrghan  búrynghynyn   batyry  dersin.  Janjigit  sasqalaqtap  qaldy,  ol  kýresse  óz  shamalastary  Maskbiysh,   Kiyikbaylarmen   shygharmyz  dep  oilaghan. Endi  mynau,  boyy  múnyn   beluarynan  sәl  asatyn   Dәuletbaqtyn  tepsinip  túrghany.  Kópshilik  te  shyq  shyqtyn  astyna  alghan  son,  ortagha  amalsyz  bettep  edi,  Dәuletbaq  múny  belden  shap  berip  ústasa  ketti.  Janjigit  basynda   alymsynbap  edi,  kishkenenin  myskenesi   eken  Dәuletbaq, onyn  ýstine  tym  qysqa  kisimen  shyndap  kýresudin  ózi  bir  qiyamet  kórinedi. Dәuletbaqty  әskerde  bokser  bopty,  әskeriy  bólimnin  chempiony,  birinshi  razryadqa  sәl  jetpey  qapty,  qanday  myqtyn  bir  úrghanynan  qalmaydy  eken  dep  júrt  jyr  qylady.  Beker  emes  siyaqty,  kiyiktin  asyghynday  shaghyn  jigittin  sýiegi  syrtynan sinirmen  órip  qoyghanday,  syp-syp  etip  qoldy- ayaqqa  túrmaydy. Búl   jerden  júlyp  almaq  bolsa,  anau  iyghyn  búnyn  eki  ayaghynyn  arasyna  tirey   qoyyp,  qos  qoldap  sanynan tas  qyp  qúshaqtap  alady.  Al,  júlyp  kór myqty  bolsan. Dәuletbaqtyn  әdis  jasamaq   әreketi  balanyn  oiyny  siyaqty. Janjigit  onyn  qos  qarynan   syghymdap  ústady   da  ózinen  ajyratyp,  alystatyp  aldy,  sóitti  de  júlqa  tartyp  qalyp edi,  Dәuletbaq    sýrinip  ekpettey  qúlay  berdi,  Janjigit ony  sol ústaghan  kýii  búrap  qap  jauyrynyna  týsirdi  de  shamaly  sýirep  qoya  berdi. Boyyn  jaza  bergeni  sol  edi, endi  Jarylqas  kep  ústasa  ketti.  Janjigit  ózine  yza  bola  bastady.  «Myrzanyn  aitqanyna  ere  ketkenim  ne,  mynanday  kýres  kimge  kerek».  Sol  shiryqqan  betinde  ózi  de  andamay,  Jarylqasty  júla  kóterip  jambasqa  salyp  bir-aq   úryp  edi, anau  edәuir jatyp, ornynan  sýiretilip  әren  túrdy. Biraq,  ony  kerek  qyp  jatqan  eshkim   bolmady, mine,  Mәmiy  aldyna  shygha  kelipti. Janjigit  Mәmiydi  de,  odan keyingi  boylary  alasa  ýsheuin  de   bir әdispen,  on  ayaqpen  syrttan  shalyp  qúlatty.  Alty  kisimen  bir  demde  alysu  onaygha  týspegen  eken,  tynys  jetpey  yshqyna  dem  alyp  edi,  óneshi  uday  ashydy,  ayaq-qolynda   bir  jaysyz  diril  basylmay  qoydy. Jetinshi  bop  shyqqan  mynau  iri  deneli  jastau  jigitti  Janjigit onsha   tanymaydy. Ol  auylda  siyrek  bolady,  kóbinde  emdik  shóp  jiyp,  maty  basyp,  jaldanyp  ýi  kóterip  basqa  jaqta  sayaq jýredi.  Biyl  da  qyryqtyqta  ghana osynda  boldy. Ekeui  biraz  alysty.  Janjigittin   úqqany,  mynau  tegin  emes,  kezinde  Nazarbek  siyaqty  kýrestin  basqa  týrimen  ainalysqanday  synayy  bar.  Janjigitting  bosansiy  qalghan  bir  sәtin  paydalanyp  lyp  etip  artqa  shyqty  da   belden  qapsyra  qúshaqtap,  shalqaya  kóterdi.  Janjigit  te  janúshyryp  eki  ayaqpen  birdey  ananyn  ayaqtaryn  orap   aldy  da  qayqaya  qaldy.  Eki  ayaghy  birdey  matalyp  tirekten  airylyp  qalghan  ana  jigit  Janjigitti  kótere  shalqayghan  qalpynda  sәl  túrdy  da  sol  ústasqan kýii  shalqasynan  týsti. Janjigit  úiqyly-oyau  bir  kýige  týskendey,  әiteuir,  ózinin  jyqqanyn  biledi,  odan  keyin  Qydyrmoldamen  alysty, ony  anada  Sartaygha  jasaghan  әdiske  salyp  qúlatty. Endigi  qarsylasy  Kiyikbay  eken,  onymen  Orynbasardyn  toyynan  keyin  de  eki-ýsh  ret  kýresip  jyqqan.  Biraq, búl  qazir  ayaghynan  zorgha  basyp  túr,  Kiyikbay  bolsa-tyn,  amalsyz  taghy  beldesti.  Kiyikbay  jana  bәle  bastady.  Janjigittin  belbeuinen   sop  qoly  shyghyp  ketkendey  qimyl  jasady  da,  búny  on  qabyrghanyn   astynan  ilip  ap  joghary  tartty.  Janjigittke  on  jaq  býiiri  týgel  sógilip  bara  jatqanday  kórindi, kóz  aldynan  Búlanbay  aghasy  jalt  berip  ótkendey  boldy.  «Adal  kýresinder,  aram  әdiske  týsip  qalmandar,  әsirese,  qarsylastarynnyn  qolyn  andyp  ýireninder,  әitpese,  moyynnan  ústaghan  bop  bilekpen  shyqshyttan  salyp  jiberetinder,  iyqtan  qoly  shyghyp  ketken  bop  búghana  sýiekti  ile  tartyp  syndyryp  jiberetin,  bolmasa  bauyrdy  mytyp,  qabyrghany  mayystyratyn  aramza lar  kezdesip  qaluy  bek  mýmkin. Ondaylargha – mynanday  amaldar –  dep  birneshe  qarsy  әdisterdi  kórsetken.  –  Biraq, búny  tek  ózderindi  mertiguden  saqtau  ýshin  jasaytyndaryndy  esten  esh  shygharmandar»  – dep  shegelegen.  Áriyne,  búnyn  bәrin  eske  týsirip,  saraptap  jatatyn  Janjigitte  jay  da  múrsha  da  joq  ekeni  belgili  edi, tek  sanasynda  әldene  shyn  etip,  kóz  aldynan  janaghy  elester  jalt  etkeni  bolmasa. Janjigit  búghan  deyin  ómiri  istemegen  әdiske  kóshti. Kiyikbay  qabyrghadan  alghanda  búnyn  on  býiirine  qosa,   kozghalsa   qoltyghyna  deyin  shanyshqylap  kótertpey  qalghan    on  qolyn   zordyn  kýshimen  kóndirip,  Kiyikbaydyn  sol  bóksesin  shenbektey  mytyp tómen   basty  da   on  bóksesin  sol  qolymen  joghary  qaray  shirene  tartty.  Janjigit   Kiyikbaydyn   ayaq-qoly  bylqyldap  qalghanyn  sezdi. Búlanbay  aghasy  búl  әdis  adamnyn  júlyntútasyna   tiyip,  denesin  qozghalystan  aiyrady  dep  týsindirgen.  Kiyikbaydyn  tizesi  býgile  bergende,  Janjigit  qolyn  qoya  berip edi,  anau  býktetile  shalqalay  qúlap, salmaghymen  Janjigitti  de  tartyp  әketti. Ekeui  de  oryndarynan  siyrshylap  әren   túrghan  son,  Kiyikbay  kiyrelendep  әri  ketti  de  Janjigit  býiirin  basyp,  entigin  basa  almay  ornynda   túryp  qaldy.  On  jaghyna  úzyn  biz qadap  qoyghanday  týgel  shanshyp  syzdaydy.  Osy  qalpynda  Maskbishpen  ústasty.  Onyn  qaruly  ekenin  de,  kóp  jaghdayda  qaruly  adamnyn  tez  búrlyghatynyn  da  Janjigit  biledi,  sonan  da  asyqpaugha  tyrysty.  Maskbiysh  ústasqan  bette  júlqylaugha  kóshti.  Shalyp  ta  kórdi,  jambasqa  da  salmaq  boldy, biraq,  Janjigit  sozylyp  jýrip  búl  әdisterden  sytylyp  shygha  berdi. Maskbiysh  endi  kýshke  saldy.  On  qolymen  ishten  tirep,  sol  qolymen   belden  alyp  shirene  kótergende  Janjigit  ayaghynyn  úshymen  jer  syzdy. Búl  jerde  de  ony  boyynyn   tym  úzyndyghy  qútqardy,  ózi  shamalas  bireu  bolghanda  Maskbiysh  mynanday  dýley  kýshpen  júlyp  alar  edi. Maskbishtin  Janjigitten  salmaghy  da  azdau  eken.  Endeshe,  óz  әdisin  ózine  jasap  kórse,  biraq,  qabyrghasy  jibermey  túr  emes  pe,  sonda  da   bayqasaq...  Janjigit  on  qolyna kýsh  sap  kórdi,  býkpey  jaylap  tartugha  bolatyn  siyaqty,  tәuekel. On  qolymen belden  aldy, sol qolyn  shyntaghynan  býgip  tura  kindikten  tirep   bar  salmaqty  sol  jaghyna  salyp shirene   kótergende,  Maskbishtin  ayaghy  jerden  bir  shyntaqtay  ajyrap  auada  ilinip  qaldy,  sol  betinde  búrynghy  mashyqpen  qosqoldap  búrap  qalghanda  on  býiirin  ótkir  shanshu  tilip  ótti  de  búl  shyday  almay  qúlay ketti.  Auada  ainalyp  ketken  Maskbiysh  eki  ayaghy  kókten  kelgen  qalpy  búnyn  astyna  týsken  edi...  Janjigit  túra  berip  qaytadan  qúiryghyna  otyra  ketti.  Basyn  tizesine  qoyyp  shókelegen  qalpy  talay  otyrdy. Bir  auyrlyq  óneboyyn  ezip  qozghalugha  shamasy  qalmaghanyn  jana  bildi.

–  Kim  bar  endi  shyghatyn – dep  aiqaylaghan  Samaydyn  dauysyn  estigende  ghana  basyn  kóterip  jan-jaghyna  qarasa,  eshkim  taramapty,  ananday  jerde  úilyghyp  otyr  bәri.

 –  Onda  –  dedi  Samay  eshkim  ýndemegen  son. – Onda  men  shygham    Janjigittin  aldyna  kep  qos  myqynyn  tayanyp  shirene  qalyp  edi. «Men  kýrespey  berdim  saghan  bәigeni» – dedi  Janjigit  ózinin  dauysynyn  jaryqshaqtanyp  qyryldap  qalghanyna  tan  qap.

 – Estidinder  ghoy – Samay  qayta  aiqaylady.  Taghy  eshkim  ýn  qatqan  joq.  Osy  kezde  punkt  jaqtan  motosiklin  daryldatyp  Janay  jetti  de  onysyn  óshirmegen  qalpy:

– Ei, Samay, Janjigit  bolyndar  tez,   ýlken  aryqtan   Múqalidyn  kóp  qozysy  ótpey  bólinip  qapty  ber  jaqta,  ar  jaqta   qoylary  bytyrap  ketipti...

–  Ony  kim  aitty?  –  degen  Samaygha.

– Ói,  bolyndarshy-ey,  ana  jezden  qaranghyda  malynan  airylady, –  dep  Janaq  kýiip-pisti. Mynany estigen  son  Janjigit  sozalandap  túryp  motosiklge  bettedi.  Samay  búl  eki  arada   bir  jәshik  araqty  aparyp  tastap,  qayta  jýgirip  kep  jerde  jatqan   kýrtkeni  jazdy  da  ishinen  eki  bótelkeni  suyryp  aldy.  Búl  baghanaghy  Janjigittin  kýreske  qatysu  «jarnasy»  bolatyn.

 –  Mynau  senderge,  menin  jenisimdi  jughanym  –  dep  ana  toptyn  aldyna  ekeuin  de  domalata  sap,  jýgirip  kep  lulikagha  otyra  ketti  de:

–  Áper  tez –  dep  iyegimen  jerdegi  jәshikti  núsqap  Janjigitke   әmir berdi, jәshikti   aldyna  jayghastyrghan  son.

–  Ne  qyp  túrsyn, otyr  bol – dedi  zirkildep,  Janjigit onsyz  da   artqy  oryndyqqa  otyra  bergen,  motosikl  yshqynyp  ala  jóneldi.

       Shany  búrqyraghan  qara  jolda  zulaghan  «IYJ»  jer  apshysyn  quyryp  keledi. Qyryqtyq  kózden  tasa  bolghaly  edәuir  uaqyt.  Janaq   joldan  kilt  búryldy  da   ananday  jerdegi  jasyl  alanqaygha  kep  toqtady.  Samay  Janjigitke

– Týs  te  mynany  al –  dep  aldyndaghy  jәshikti  menzedi.

– Ói,  nege  toqtadyq,  Múqaliy  qayda,  qoy  qayda? – degen  Janjigitke

–  Manevr  bez  boya,  bolshy, ei,  sender  ýshin  ayaghym  taldy –  Samay  jәshikti  qozghay  berdi.  Janjigit  týsken  son  ghana  sezdi, óne  boyy  siresip  saldyrap  qapty,  zorgha  iykemge  keledi. Janaq  jerge  brezent  jayyp  ýstine  bir  jarty  qoyyp,  motosikldin  artqy  qaqpaghyn  ashyp, әldebir  týiinshekterdi  әkelip  jayghastyryp  jýr.  Samay  anaday  jerdegi  aryqtyn  jiyegine  baryp  sheshinip  jatyp,  búlardy  shaqyrdy.

–  Bir-bir  sýngip  shyqsaq  kózimiz  shyraday  ashylady,  Jәkó,  qoryqpa,  aghyp  bara  jatsan,  úyalmay  aighayla,  ekeulep  qútqararmyz  seni – dep,  kibirtiktep  túrghan  búghan  tiyisti.  Su  shynynda  da  rahat  eken,  tizeden  keletin  terenge  úzynynan  jata  ketip, basymen  qosa   batqanda,  óne  boyynan  ashy  ter,  kýni  boyghy  ystyq,  qolansa  iyis  qolqany  qauyp  mýnk  ete  týsti  de, sәtte  aghyn  su  sonyng bәrin  sypyryp  әketip  tazaryp  shyqqanday  boldy. Búlar  qoldarymen  aryqtyn  tabanyn  tirep,  ayaqtarymen  su  shalpyldatyp,  shalqalap  jatyp,  qayta-qayta  sýngip  úzaq  týsti.

 –  Davay,  endi  Jәkóni  sugha  batyrayyq –  dep  Samay   aiqaylaghanda,  ekeuinin  oiynynan  zәrezәp  bolghan  Janjigit, shynynda  da   sekemdenip  edi,  Janaq:

 –  Qoy-ey,  búl  dýleydin  jýregi  úshyp  ketse,  myna  tayaz  suda ekeuimizdi  aryqtyn   eki  jiyeginen  asyryp  laqtyrady,  sýiegimiz  shashylyp  qalar,  onan  da   amanymyzda  shyghayyq –degen  son  baryp  kónili  jaylandy. «Su  jaryqtyq,  shynynda  da  qasiyetti  ghoy» – dep  oilady  ol,  ózinin  sergip- qunap  qalghanyna  tan  qap,  býiirinin  de  shydatpay   shanyshqylaghany  basylghanday,  tek  syzdaghany  bolmasa.  Ýsheui brezenttin  ýstine  jayghasqan  son,  Janaq  týiinshekti  sheship  ishinen  et,  nan,  sarymsaq  shygharyp,  Samay  qalayy  krujkany  qútymen  jana  әkep  qoyghan  sugha  shaydy  da, bótelkeni  ashyp, krujkany ortalay  qúiyp,  Janjigitke  úsynyp:

– Al,  davay,  iship  qoy,  sharshaghanyndy  sypyryp  alady – degende,  ýsheui  birdey  kýldi.  ... Búl  jaqta   basqalar  qúsap  tilek  aityp, tost  kóterip  jatpaydy. «Al, davay» – dese  jetedi,  bәrine  bәri  týsinikti, qysqa  da  núsqa.  Sony  qyjyrtyp  aghash  sheberi  bop  isteytin  auyldaghy  jalghyz  orys – Efiym   Fominnin  aitqany  mәtel  bop  ketken.  Onyng   apayy  Evdokiya   Bekdayyngha   túrmysqa  shyqqan,  sodan  «Men  qyz  berip  otyrghan  jaqtan   jalghyz  qúdamyn,   jolym  ýlken. Sender  bar  qazaq   meni  kýtuge  mindettisinder» – dep  jýredi.   Bekdayyn  ana  bir  jyldary  jýgerini  jaqsy  ósirgeni  ýshin  Býkilodaqtyq  kórmenin  qola  medalin  alyp,  ony  jumay  ma.  Erteninde  júmystaghylar  Efimnen  jezdesinin  toyy  qalay  ótkenin  súrasa,  ol: «...Vsu  nochi piliy  za  kakogo-to  Aldabaya. Ya  takiy    nichego  ne  ponyal, slushay, – dep  alyp  әri  qaray  qazaqsha  zaulapty. –  Men  bilmeytindey  jezdemnin  onday  tuysqany  bar  ma  edi,  әlde,  Bekdayyngha  medalidi  Aldabay  degen   bireu  әpergen  be?»  Sóz  bәrine  tiyip  túrghan  son,  estigender  ýndey  almay  qalypty. Keyin  «Efiym  aitty» –  degen  osy  әngime elge  tarap  ketti.  Júrt   úyalghanyn  kýlip  japqansidy,  biraq   «al,  davay» shygha  beredi.  – Jaraydy,  Aldabay  ýshin  alyp  qoyayyn –  dep Janjigit  ydysty  syzdyqtatyp  úzaq  ishti. Ol tyjyrynyp  krujkany  qayta  úsynghanda,

 –Týýh,  osy    týieshe  soraptaytynyn-ay,  sen  tauysqansha  menin  jýikem  de  qúryp  bitetin  boldy auzyna  qarap. – Samaydyn  ýirenshikti   sózin  qalghan  ekeui  elen  qylmady.  Janaq  jambastyn   suyq   etin  qidalay  turap,  qalyndyghy   eki  elidey  mayy  bar   bir  japyraqty  Janjigitke  úsyndy. Onyn  ýrke  qaraghan  týrine  qarap:

–  Je,  jegin  kelmese  de  ózindi  zorlap  je,  әitpese,   qanjilik  bop  ketesin.  Búryn  bәigeden  sharshap  jetken  attargha  ýlkender   qúiryq  jútqyzyp  jatqanyn  kórgem  –  dedi.

 –  Onda  anyq  aqjilik  eki  shelek  may  jegen  Maskbiysh  eken,  biraq, erte  jep  qoyyp  sarkóben  kýiin  joghaltyp  aldy  ma,  eki  ayaghy  kókten  keldi  ghoy  baghana – degen  Samaydy.

 –  Endi  bóskendi  qoyatyn  shyghar,  әi,  qaydam,  onyn  ne  nәrsege  syltauy  dayyn  emes  pe – dep  Janaq  qostady.

 –  Qalay  desen  de  qaruy  myghym,  meni  jerden  júlyp  ala  jazdady  ghoy,  ayaghymnyn  úzyndyghy  ghana  saqtap  qaldy,  әitpese,  – dey  bergen  Janjigitti.

– Áytpese  ne,  bir  jәshik  araqty  Maskbiysh  útyp  ap,  auzymyzdy  qu  shóppen  sýrtip  otyratyn  edik  qazir  demeksin  ghoy – dep  Samay  taghy  bóldi.  –  Qalay  maqtasan  da  Maskbiysh  senimen  tirese  almaytyny – fakt.

 – Sol  onyn  ishindegi  myqtysy   Maskbiysh  qoy,  qalghandaryniki  ne  sonda? –  Janjigittin  búl  súraghyna   Janaq  ýnsiz  múrtynan  kýlip  tómen  qarady  da,  Samay  eleurep  ketti:

 –  Kak  ne?  Sen  bilesin  be  olardyn  ishine  qan  qatqaly  qansha  bolghanyn. Vo,  bilmeysin,  óitkeni  sen kýresesin,  basqa  uaqytta  úiyqtap  jýresin.

–  Ói,  Jәkó  kórmeydi   deymisin,  jay  nazar   audarmaydy ghoy – Janaq  Samaydyn  tizginin  tarta  sóiledi. – Olar   bir  bәleni   oilastyrghanyn  osy  qyryqtyq  bastalghaly  bólektenip  jýrgenderinen-aq  bәrimiz  de  bayqadyq  emes  pe.  Al,  Maskbishti  búlar  en  sonynda   qosqan  siyaqty.  Óitkeni,  ne  desen  de,  onyn   aramdyghy  joq   jәne  auzynda  sóz  túrmaytyny   da  ras,  odan   keyin – maqtanshaq,  men  bilsem,   analar  ýrlep- ýrlep   ony  da  Jәkó  siyaqty,  tura  kýreserdin  aldynda  shygharghan bolar .

 – Joq, ony  qoyshy,  sen mynany  aitsanshy, –  Samay   Janjigitti  iyegimen  núsqady. –  Men  bayqap  otyrdym Myrza   kep  kýbir  etip  edi,  emizik  kórgen  búzauday  ere  jónelgenin   aitsanshy  ananyn  sonynan.

– Sonda  ne,  «kýrespeymin» – deuim  kerek pe edi?

–  Janjigit  oghan  antaryla  qarady. –  Men  bilgem  joq  qoy,  ananday  kýres  bolatynyn.

–  Joq,  sen  nege  bireu  aitsa ere  jónelesing ә, –  Samay  auyz  ashtyrmaydy  tipti –  Myna  ekeuimiz,  Janaqty  núsqap  bolmasaq, ne  bolaryn  oiladyng ba?!

– Ne   bolushy  edi? 

–  Jaraydy,  bәrin  jyqtyn  deyik,  sonda  analar  seni  jayyna  jiberip  qoya  beredi  deysin  be  bir  jәshik  araghynmen.  Joq, olar  senin  araghyndy  ishedi, ózine  de  ishkizedi,  sodan  keyin  araq  pen  kýrestin  ayaghy – tóbeles,  olar – on,  sen – jalghyz.  Kýresken  jerinde  sýiegin  qalar  edi...

– Sonda  maghan  ne  qylmadyn   deydi?

– Týýhh,  mynany-ay,  ty  na  samom   dele  durak  iliy  prikidyvaeshsya.  Ei,  mynaghan  sen  úqtyrshy, әitpese  menin  sózim  tausyldy.  – Samay  Janaqqa  búryldy.

– Ishtarlyq  degen  bizden  qalmaytyn  auru,  Janaq  tómen  qarap  ap,  әr  sózdi  shege  suyrghanday  bir-birlep  asyqpay  sóiledi.  –  Sen, Jәkó, basqa  jaqtiki   bolshy, mysalgha   myna   irgedegi Marqadan  delik  tipti. Onda  senin  tórt  audannyn  týie  baluany  bolghanyndy  janaghylar  jyr  qylyp  aitar  edi, ósirip-óndep  aitady  aitqanda, óitkeni,  olar  seni  tanymaydy,  sodan  da   qyzghanysh  joq.  Tanymaytyndy  maqtau – búl  siyaqtylargha  ózderi  maqtanu   ýshin  kerek.  Al, ózimizdin  ishimizde jýrgenge,  atamanyz,  jaqsy  lepesti  ólshemey aitugha  bolmaydy.  Óitkeni,  onyn  aty   ozsa,  bizdin  iytimiz  qyryn  jýgiredi. Nege  ol  alda   jýredi,  qatarda  jýrsin, qatardy  búzbasyn, bolmaydy  eken,  ony  artta  jýrgizemiz.  Óite  almasaq   erligimizge  syn,  eldigimizge  syn.  Mine, bar  sayasat – osy.

– Uay, desenshi, – Samay  myna  jaqtan  taghy  shydamay  Janaqqa  tiyisti  –  sen  osy  Aqtaylaq  biydin  jiyeni   emessin  be,  sluchayno.  Shirkin,  zamanynnan  kesh  tuyp  traktorist  bop  jýrsin  ghoy, әitpese,  maldasty  qúryp,  qamshyny  tayanyp  biylik  aityp  otyrar  edin.

–  Mine,  ony  da  kóre  almaydy – Janaq  Janjigitke  iyegimen  Samaydy  núsqady – Janaghy  sózimnin  mysaly.

Ýsheui  birdey  kýldi.

–  E-e,  senin  «maghan  kim  shyghad»  – dep úrandaghanyn,  Janaq   aitqan  Múqalidyn  qoyy, bәrin  jana  úqtym  –  dedi  әlden  uaqytta  Janjigit  dostarynyn  múnyn  syrtynan jasap  jýrgen  qamqorlyqtaryna  shyn  kónilden  riza   bop:

– Bes  saghatta  jetti-au  әne-e-eu-u  basqa – Sanaq  Janjigittin  tóbesinen  asa  qarady. –  Oghan  da  tәuba.  Bәri  taghy  kýldi.

–  Al,  jigitter,  atqa  qonalyq... Qaranghy  týspey  jaghagha  jeteyik,  audy  qaraymyz. – Janaq  dastarhandy  jiystyryp  sóilep  jýr. – Sodan  keyin  uhany  pisirip  qoyyp   әngimeni  asyqpay  jalghastyramyz,  búiyrsa, týn  bizdiki.

–  Sonda  dalagha  týneymiz  be,  ýidegiler  alandamay  ma? – degen  Janjigitke.

– Dauysyn  jaman  shyqty  ghoy,  kelinshegin  bir  týnge  shydar,  alandamaydy,  baghana  balalardan  aityp  jibergemiz, bol  jinal,  –  dedi  Samay.

Motosikldin  artqy  oryndyghynda  shayqalyp  kele  jatqan  Janjigit  eki  jaghynda   zyrylday  ainalyp  qalyp  jatqan  shiy,  qaraghangha  qaray  otyryp   oigha  shomdy. «Dos  bolsa  osylarday-aq  bolsyn – dep  oilady  ol. –   Men  ýshin  bastaryna  bәle  izdep,  dalagha  týnep  jýrgenderin  aitsanshy.  Analar  týni  boyy  auyldan  búny  izdeytinin  bilip  otyr,  sonan  da  uha  pisirip  jatpaqshy,  ony  maghan  bildirmegen  týrleri,   ózderinshe...».

...Búlar  erteninde  asyqpay  aularyn  taghy  qarap,  auylgha  sәske  týste  jetti.  Birden   Bayjýsip  aqsaqaldykine  toqtap,  Janjigitti  sýiregendey  qyp  synyqshynyn  aldyna  әkeldi. Qart  onyn  arqasyn  qazdyn  mayymen  sylap,  aqyryn  basyp  otyryp,  ózine  ghana  týsinikti  bir  qimyldar  jasap,  janyn  әbden  qinady.  Bir  uaqta  «sýbe  qabyrghan  mayysyp,  kók  etke  tirelipti,  omyrtqagha  bekiytin  túsynda  da  zaqym  bar,  әli  ýsh-tórt  kýn  kelesin» – dep  qoya  berdi. Janjigit  bir  júmaday  del-sal  bop  jýrdi.  Aqsaqaldyn  qoly  shipaly  eken,   aitqan  uaqytta   býiirinin  shaghyp  syzdaghany  basyldy,  tek  oqysta  shalt  qimyl  jasap  qalsa    shanyshqany  bolmasa. Biraq,  sanasynda  әldene  synghanday.  Alghash  ret  ózin  ózi  jek  kórdi,  kýresti  jek  kórdi,  ózimen  kýreskenderdi  jek  kórdi. «Búlanbay  agha,  seniminizdi  aqtay  almadym,  qazaqtyn  kýres  degen  óneri  ózderinizben  bitip,  biz  ýshin  tóbelestin  basy  bop  qaldy,  Siz  bizge  bórin  ýiretip  ediniz,  biz  ýiretpek  týgili,  ýiretkeninizdi  ústana   almadyq».  Neshe  kýn  sýlesoqtanyp  jýrgende  osy  oilardan  aryla  almady.  Dýisenbide  múny  Upravtyn  ózi  shaqyrtypty.

–  Baluan  Jәkó,  amanbysyn,  qalay  qyryqtyqtan  keyin  demindi  aldyn  ba?  Ýi- ishinin  jaghdayy  jaqsy  ma?   Qajet  kómek  bolsa, ait –  dep  aldymen  adamnyn  jaghdayyn  súraytyn  әdetimen. –  Olay  bolsa,  Jәkó,  meni  tynda,  otyzdy  ortaladyn,  qysy-jazy  qualandy  júmysta  shapqylay  bermey,  bir  sharuanyn  basyn  ústaytyn  kezin  jetti.  Kýzde  bir  otar  úrghashy  toqty  bersem  deymin  saghan,  qalay  oilaysyn,  kórmegen  malyn  emes. –  Janjigittin  tosylyp  qalghanyn  kórdi  de  – Onda,  kelistik,  qolynnan  keletinine  senem – dep  bastyrmalatty. –  Al,  qazir  shaqyrghanym,  anau  Rәbildi  bilesin,  qalada  asqazanyna  operasiya  jasatypty,  әielimen  sóilestim,  jaghdayy  tәuir  deydi.  Biraq,  pyshaqqa   týsken  onay  deysin  be,  eki-ýsh  aisyz  júmysqa  jaramas.  Sen  sonyn  ornyna  LSP * gha  bara  túrsan,  endi  kýzge  de  qansha  qaldy.  Janjigit  ózi  de  myna  sýrgin tirlikten  keyde  qajyp,  «bir  otardyn  sonynda  óz  qotyrymdy  ózim  qasysam...»  – dep  oilaytyn, biraq,  bәri  múnsha  tez  sheshilgende  abdyrap  qaldy.  Birtalaydan  keyin  «barsam  barayyn»  – dep  kýngirledi.  – Al,  onda  jaqsy, ózindi  shaqyrghanda  aitpaghym  osy  edi, qalghanyn  brigadirler  aitar,  Uprav  qolyn  úsyndy.  Búl  esikke  baryp  qalghanda –  Janjigit,  –   dep  dauystap  qayta  toqtatty,  múnyn  janyna  jaqyndap  keldi de.  Ózin  bilesin,  baluandyghyna bek  riza  aghalarynnyn  bireui – menmin. Áneukýni  auyldyn,  auyldyn  emes- au  audannyn  abyroyyn  asqaqtatqanynda   býkil  auyl,  basy  men  bop  qalay  aiqúlaqtandyq. Onyn  – erlik,  onday  ataq  әperetin  syngha  týsip  jatsan  qúba-qúp.  Shataq  әkeletin  alys-júlystan  aulaq  jýr  der edim,  búl  menin  aghalyq  aqylym  tyndasan, al,  jaqsy  jolynnan  qaldyrmayyn.  «Estigen  eken  ghoy,  úyat  boldy,  búl  kisi  múny  aitar  demep  edim».  

... Janjigit  sol  ketkennen  mol  ketti.  Júrt  ony  jylyna  bir  ret  qyryqtyqqa  qoyyn  aidap  kelgende  ghana  kóretin  boldy. Bireuler –  baluan  Jәkó  on kisini  bir  demde  jenip sodan  kókjúlyn  bop  ketipti – dedi,  bireuler – qabyrghasyn  mayyp  qyp,  qatty-qayyrymgha  kelmeytin  boldy –  dedi. Maskbish –  kýresti  ústay  almaghandy  kýrestin  kiyesi  úrady,  sodan  onyn  kýshi  qaytty – dep  danyshpansydy. Júrttyn  aitqanynyn  biri  de  shyndyqqa  kelmeytin,  Bayjýsip  aqsaqal  qabyrghasyn  da  ornyna   keltirip  bergen,  qazir  bilinbeydi  de,  kýshi  de  qalpynda.  Bar  bәle – múnyn  ishinde,  biraq, ol  turaly  eshkimge  tis   jarmaydy  Janjigit...

...Sol  siyr  tabynyn  baghyp  jýrgende  kórgenimnen  keyin  de  ýsh-tórt  jyl  ótip  ketipti. Ortalyqtyn  shetki  kóshelerinin  birinde  alasa  shaghyn  ýide  túratynyn  biletinmin. Shalqasynan  ashyq  syrtqy  esikten  kirgende  dombyranyn  kýngirlegen  qonyr  dauysy  estildi. Auyz  ýide esikke  arqasyn  berip, tómen  qarap  kózin  shala  júmyp,   baluan  Jәkó  mýlgip  otyr.  Qolyndaghy  bir  tútam  qalaq  dombyragha  anaday  sausaqtar  qalay  siyady – dep  tan  qaldym.  Men  ózi  ónerden  enshi  almaghandardyn  qatarynanmyn, sonan  da  dombyra,  syrnay  degenderdi  úgha  da,  tynday  da  bilmeymin.  Biraq, búl  jerde  meni  әuennin  tym-tym  jaqyndyghy,  tym  jylylyghy  toqtatty.  Aqyryn  basyp  art  jaghynan  kep  tize býktim.  Kýi  meni  besikte  әldiylegendey,  endi, mine  shybyq  minip  shapqylaghandaymyn.  Mine,  kóp  bala  ózenge  qaray  úshyp  baramyz...  Kenet   tәtti  qiyal  short  ýzildi. Basymdy  kótersem,  ol  artyna  búrylyp maghan  qarap  otyr  eken.  Qos  qolymdy  úsynyp  sәlem  berdim. Maghan  tosyrqay  qaraghanynan  tanymaghanyn  andadym.  Meni  tan  qaldyrghany- bylay  da  salaly  jinishke  kóringen  sausaqtary   ústaghanda  qalyn  sýiekti  terimen   ghana  qaptap  qoyghanday  seziledi  eken,  alaqany  da  solay,  etsiz  juan sýiek.  Júrtshylyq   múnday  poshymdy  jandy  «sýiegi  auyr»  –deydi  әdette.  Ákemdi  aitqan  son   baryp  tanydy.  –  Janaghy  tartqanynyz  kimnin  kýii? –  dedim  kýiden  birdene  úghatynday, әngimeni  sozbaq  niyetpen. – E-e,  Qojykening saryny  ghoy,  bala  kýnnen  qúlaqqa  sinisti  bolghan.  Auylda  birer  shal  shertetin,  solardan estigenim  de  ana  jaqta  – iyegimen  bir baghytty  núsqady   «Týsinikti» – dep  oiladym. Elektr  shәinekke  shelekten  baqyrmen  alyp  su  toltyryp  tokqa  qosty,  dastarhan  jasaugha  kiristi.  Men  aqyryn  ýidin  ishin  sholyp  otyrmyn. Kónentoz  zattar  taza,  shashylghan  dýniye  joq,  biraq  bәrinde  bir  ýilesim  jetispeytin  siyaqty.  Sony  andaghanday  eki  jyldan  asty  kempirim  qaytqaly,  jalghyz  úl  әskeriy  qyzmette,  kontraktniyk  deydi.  Qolyma  kel – dep  bolmaghan  son, byltyr  qyzmet  atqaratyn  jeri –  Atyrau  jaqqa  baryp  keldim  kóreyin  dep. Eki  balamen  eki  kishkentay  bólmede  túrady  eken,  ne  asýiine   syimay, ne  tósegine   syimay   bek  qolaysyzdandym   bir  júma  jatqanda. Kelin  ekeui  de  júmysta,  balalar  baqshada.  Syrtqa  shyqsam   bir  tanys  joq,  bәri  әskeri, bәri   asyghys  júrt,  ózim  shamalas  jan  kórmedim. Úlgha   aittym,  shamam  barda  saghan  salmaq  salmayyn,  ózim   de  qysylmay  óz  jerimde  jýreyin   dedim  de  qayttym. Auylda  bir  tughanday  bite  qaynasyp  kettik  qoy  Shaygha   kel –  dedi  sózin  ýzip.  Pisken  sýttin  qaymaghyn  ezip  qosqan  qoy  kýren  shaydyn  dәmi  erekshe  eken.  Bauyrsaq, qúrt,  sary  may  salghan  dastarhan  da   jalghyz  adamnyn  tirligine  kemshin  týsip  túrghan   joq...

 –   ... Tipti,  bir  Maskbishtin  ózi  nege  túrady,  qazir  ol  da  zeynette,  menen  eki  jylday  búryn  shyqqan.  Júmysy –  tanertennen  týske   deyin  auyldy  bir  aralap  shyghady,  týsten  keyin  sol  janalyghyn  ózin  tyndaytyn  biz  siyaqty  shaldargha   jetkizedi. Minez  ózgermeydi  eken   ghoy,  sol  bayaghy  qalpy –  ózinin  búl  ónirde  jauyryny  jerge  tiymegen  baluan  bolghanyn  aitady  jәne  ony  maghan  aitady.  Ne  dersin,  kýlesin  de  qoyasyn.  Biren-saran   eski  kózderdin  biri  de  osyndaghy.  Túrghylastardyn  kóbi  jan-jaqqa  ketti  balalarynyn  sonynan.  Samay   men   Janaq   ta  kóshti  osy  kóktemde. «Kósh  baysaldy» aityp  jýk  tiyesken  bop  uaqytty  ózimizshe  sozghanmen  bola  ma,  qoshtasatyn  kez  de  keldi. «Jәkó,  amandyqpen  kórisuge  jazsyn,  artyq – auysym   bolsa  kesh» – dep  Samay  jylamsyrap  kelip  qúshaqtaghanda   men  de  eki  kózime  erik  berdim  ghoy,  jarty  aidan  keyin  Janaqty  da  solay  shygharyp  saldym.  Ekeuine  de  auylgha  әdeyilep  bargham.  Men  kempir  auyra  bergen  song audan  ortalyghyna   zeynetke  shyghysymen    keldim  ghoy. Oryndaryn  әli  ógeysip  jýrmin ,  olargha   tipti  qiyn  shyghar, biz  eldin  ishindemiz  ghoy. –  Baghanadan  sambyrlap  qatty  sóilep  otyrghan  dauysyna  diril  aralasyp   qojyrap  ketti. –  Taghy  bir  shyny  ish. Men  kesemdi  qayta  úsyndym.

–  Anda-sanda   Bekqazy  soghyp  ketedi.  Ol  zeynetke  shyqqan  son  taghy  bir  óner  bastap  saqal  qoya  bergen.  Keyde  bir  jiyndarda   tósin  japqan  aq   saqalyn  taramdap  tóbedey  bop  otyrghanda,  tanymaghan   adam   ony  saliqaly  qariya  eken  dep  qalatyn  shyghar –  Janjigit  kenkildep  kýldi. –  Ótken  qysta   jýzge  tayap  baryp  bir  apamyz  dýniyeden  qaytty, shóbere  týgili,  shópshek  kóripti,  armany  joq.  Jan-jaqtaghy  úrpaqtarynyn  kelip  jetkenin  tosyp,  sýiekti  shygharmay  týs  aughansha  ayaldatty.  Kýn  suyq, tona  bastadyq...  «Apamyzdyn  sapary – toy  ghoy» – dep   júrt  birazdan  keyin  qaljyn, qaghytpa  aita  bastady.  Sonda  ghoy,  Bekqazy: –  Ei,  Jako, – dep  aiqay  salghany.  Bәri  kýrektey  saqaly  tósin  japqan  engezerdey  shalgha  qarady.  Anau  ony  kerek  qylghan  joq. –  Pomnishi sen  meni  bayaghyda   bir  ret  sborol.  Sonyn  otvetin  beru  kerek,  davay  shyq  ortagha,  ústasyp  kóreyik  –  dep  kýrkirep  túr.  Al,  ne  deysin?..  E-e, búnyn  bәri  bir  kýngi  tirliktegi  qyzyq  qoy – dep  kýrsinip  baryp  toqtady.  Qúlaghy  tosang estiytinderdin  әdetinshe,  baghanadan  sambyrlap  qatty  sóilegen  Jәkó  ýndemey  qalghanda,  ýidin  ishin  bir  menireu  tynyshtyq  basty. Men  qabyrghagha  sýieuli  túrghan  dombyrany  alyp  qaray  bastadym...  Moyyny   eki  qarystan  sәl  asatyn  shauyp  jasaghan, shanaghyn  qashaumen  oiyp,  betine  júqa  taqtay  shegelegen  eski  dombyra   uaqyttan  qaraqonyr  tartypty.  Pernesi  de  siyrek  baylanghan,  ishegi  tym  juan  siyaqty  kóringen.

 –  Saghyntay  bergen. «Ákeydin  kózi  dep  saqtaghanym  bolmasa,  bizdin  ýide  múny  ústaytyn  jan  joq.  Sen  al,  bir  kәdege  jarasyn   tekke  qansyp  jatqansha»  – dep.  Mynau  magazinnin  dombyrasyna  ýirene  almaymyn.  Dauysy  da  qatty,  dybysynda  da  biyazylyq  joq  siyaqty.  Búl  shirkin   adamgha  serik  qoy,  qajysan  sergitedi,  qinalsan  oilandyrady,  jalghyzdyghyndy  jasyrady. – Jәken  taghy  ýndemey  qalghan.  Men  dombyrany  qolgha  alsa  eken  dep  ainaldyryp  otyrgham,  bettemeytin  týrin  tanyghan  son  ornyna  sýiey  saldym.

 – E-e,  allanyn  bergen  ólsheuli  ghúmyryn  el  qatarly  keship  kelemiz, óz  óremizde  óz  tirligimizdi  jasadyq,  etken  enbegimiz  eskerusiz  qalghan  joq. maqtauyn  da  aldyq, medalin  de  taqtyq, qazir  mine,  ókimet  beynettin  zeynetin  berip  otyr.  Shýkir,  qanaghat  bolsa  búiyrghan  rizyq  jetedi  ghoy.  Tek  qinalatynym – topyraghy  torqa  bolghyr,  Búlanbay  aghamnyn  aitqanyn  orynday  almaghanym.  «Kýreske  qyzmet  etinder, sonda  ghana   ol  da   bar  óner  siyaqty,  senderge  on   qaraydy » – dep  edi. Sol  agham  arbamen  auyldardy  aralap  jýrip  qansha  balany  kýreske  tartty,  maqsat-kýresti  joghaltpau. Al,  biz  Áues,  Sartay,  Bekqazy, men – bәrimiz  jabylyp  bir  balany   shygharghamyz  joq,  jaraydy,  ózimizdin  óremiz  ony  baulugha  jetpesin,  qúryghanda   bir  balany  nege  Nazarbektin  qolyna  tabystamadyq.  Ekinshi,  osynda  kelgeli  bir- aq  ret  ýlken  dodagha  qatysyppyn. Nege  ózim  shyndap  kýrestin  sonyna  týspedim?  Osy  eki  sharuanyn  birin  jerine  jetkizgenimde,  menin  kýreske  qyzmet  etkenim  sol  bolar  edi-au. Qaytersin,  qayratyn  tolghanda  aqylyn  tolmay,  aqylyn  kirgende  kýshin  qaytqan,  ókinishi  kóp,  biri  kem  dýniye..  –  Talaydan  keyin  baryp,  ózine  ózi aitqanday, kýbirge  tayau  ýnmen –  Baluannyn  oquyna  týse  almadym –  dedi  de  úzaq  ýnsiz  qaldy.  Men  maldas  qúryp  otyrghanda   menin  beluarymday  úzyn  boyly,  enkish  jauyryndy  shaldyn  qúnysqan  jalpaq  iyghyna,  tómen  salghan  aq  basyna   eleusiz  kóz  tastap  әngimenin  endi  qiyspaytynyn  úqtym.  Bir  týsiniksiz  auyrlyqtan  qashyp  syrtqa   shyghugha  asyqtym.  Ol  «aman  jýr» – dep  qolymdy  aldy  da   sol  túnjyraghan  qalpynda  qala  berdi ...  Talay  jerge  barghanymsha,  qúlaghyma  dombyranyn   kýngirlegen  qonyr  ýni  men  «Baluannyn  oquyna  týse  almadym»  – degen  kýbir  qatar  estilip  túrdy...

Qúmarbek QALIYEV.

ShyghysQazaqstan oblysy,

Kýrshim audany.

 

Abai.kz 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2118
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2528
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2231
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1632