Senbi, 11 Mamyr 2024
Qauip etkennen aitamyn 6288 0 pikir 20 Mamyr, 2015 saghat 09:21

AES – ADAM MEN TIRShILIKKE QAUIPTI

 

Qazaqstan Respubliykasynyn Preziydenti

N.Á. Nazarbaevqa 

 

Kóshirmesi: BÚÚ qauipsizdik Kenesine  

 

BÚÚ mýshe elderining basshylaryna

 

OBSE

 

MAGATE 

 

«Qazaqstan Respublikasynda  

Atom Elektr stansalaryn

salugha tiym salu turaly»                                          Qazaqstan azamattaryna!

 

Qúrmetti Núrsúltan Ábishúly!

 

1991 jylghy Semey poligonynyng jabyluy atom qaruyn taratpaudaghy manyzdy qadam jәne әlemde qarusyzdandyrudaghy ýlken jetistik boldy.

1949-1991 jyldary Semey, Taysoyghan, Azghyr poligondary men basqa jerlerde jer astynda, jer betinde jәne auada 500-den astam atomdyq jarylystar boldy. Semey – ol synaq jyldary qorshaghan ortagha ondaghan milliard kury radionuklid bólingen әlemdegi eng iri atom poligony.

Osy poligon aimaghynda túryp jatqandardyng ishinde eki basty, qoly ne ayaghy joq t.b. sәbiylerding dýniyege kelui jii kezdesedi. Búl aimaqta onkologiyalyq aurulardyng dengeyi respublikadaghy ortasha statistikalyq kórsetkishten on ese, suisid 16 ese kóp. Radioaktivti elementterding jartylay ydyrau merzimi ondaghan jyldardan bes jýz myng jylgha deyin bolghandyqtan olardyng tirshilikke keri әseri әli úzaq uaqyt seziletin bolady.

BÚÚ deregi boyynsha, Qazaqstan, túrghyndarynyng ómir úzaqtyghy men densaulyq dengeyi boyynsha әlemde 128-shi orynda. Bizding eldegi túrghyndardyng ortasha ómir úzaqtyghy 67,4 jasty qúraydy. Búl kórsetkish Qyrghyzstan men Ózbekstanda- 68, Aljirde -73,  Gondurasta -73,4 jas.

Jogharyda atalghan elderden qazaqstandyqtardyng túrmys dengeyi joghary bolghanymen olardyng densaulyqtary men ómir úzaqtyghynyng tómen boluy atom poligondarynyn, «Bayqonyr»  gharysh ailaghynyng jәne býgingi kýnde 11 mln gektarday jerde ballastikalyq raketalar jәne basqa qarulardy synaqtan ótkizip jatqan әskery poligonnyng keri әserinen. Búl poligon aimaghynda jabayy jәne ýy januarlarynyng jappay qyryluy jii kezdesedi. Mysaly, Kapustin Yar poligony aimaghynda búryn jylqylar jappay qyrylsa, 2010 jyly «belgisiz sebepten» 12,4 myng kiyik óldi.

Áskery poligondardyng aimaghyndaghy onkologiyalyq aurulardyng dengeyi ortasha statistikalyq kórsetkishterden 12 ese, al kosmodrom men әskery poligon aimaghyndaghylardyng ortasha ómir úzaqtyghy 57-59 jastan aspaydy.

Býkilәlemdik Densaulyq Úiymynyng derekteri boyynsha Qazaqstan әielder arasynda suisidten әlemde ýshinshi oryn, 12-19 jastaghy qyzdar arasynda birinshi oryn alady.

1929-1932 jyldary biylikting jasandy úiymdastyrghan ashtyghynyng saldarynan 4 mlngha juyq qazaqstandyq (túrghyndardyng 62-63%), 1937-1938 jyldary 60 mynday ziyaly qauym ókili, atom poligondary men Aral apatynyng saldarynan beybit uaqytta 3,5 millionday otandasymyz qaytys boldy.

Jýrgizilgen saualnama el túrghyndarynyng 95% AES qúrylysyna qarsy jәne búl jobany búrynghy halyqqa qarsy jasalghan genosidterding jalghasy dep qabyldaytynyn kórsetti.

Álemde atom energiyasyn qauipsiz paydalanu jәne onyng qaldyqtaryn qauipsiz saqtau tehnologiyasy joq. Sondyqtan, Portugaliya, Angliya AES-ten tolyghymen bas tartyp, Fransiya jәne basqa elder onyng sanyn jartylay qysqartty. Gollandiya energiyanyng 75% balamaly kózderden aluda. Euroodaqta 2020 jylgha balamaly energetikanyng ýlesin 20%-gha jetkizu kózdelgen.

Fukusimodaghy apattyng әlemdik múhittyng ýshten birine ulanu qaupi tóngennen keyin әlemning barlyq elderi atom stansalarynan jýieli týrde bas tartuda.

Qoghammen sanaspay Kurchatov pen Balqashta salugha josparlanghan AES kez-kelgen uaqytta kelesi Chernobyli ne Fukusimagha ainalyp, Qazaqstandy ómir sýruge mýmkin emes aimaqqa ainaldyru qaupi bar. Búl jobalar ekonomikalyq túrghydan negizdelmegen, ekologiya jәne qauipsizdik túrghysynan adam men tirshilikke qauipti. Sonymen qatar, elde atom energetikasy salasynda mamandar dayyndalmaghan, tiyisti oqu oryndary, óndiristik kýshter men tehnologiya joq.

V. Shkoliniktin, «eki atom stansasy salynghan jaghdayda, ol Pәkistan men Aughanstandy elektr energiyasymen qamtamasyz etedi», degen Parlament deputattary aldyndaghy utopiyasyna bastauysh synyp oqushylaryn da sendire almaysyn.

EKSPO-2017 jobalaryn tiyimdi paydalanghan jaghdayda Qazaqstan aldaghy jyldary elektr energiyadaghy qajettiligining 30%  elektr quatyn beretin balama kózderden alugha mýmkindigi bar. Aldaghy 50-60 jylda Qazaqstan ózine qajetti quatty kómirsutegi, kómir, su jәne basqa balama kózderinen týgeldey qamtamasyz ete alady.

Mamandardyng esebi boyynsha, AES-ke ketetin shyghynnyng jartysyna balama kózder arqyly atom stansasymen birdey quat alugha bolady, jәne ol jaghdayda ekolgiya mәselesi tolyghymen sheshilip, damyghan elderdegidey elektr quatyn el iygiligine jaratu qyzmeti jeke menshikke beriledi.

Jogharydaghylardy eskerip, «Núr-Otan», OSDP «Aqjol», «Azat» partiyalary, «Samyrúq-Qazyna» HÁQ» AQ, «Kazenerdjiy» qauymdastyghy, ÚKP «Atameken», Qazaqstan Halqy Assambleyasy, QR ÚGhA, Qazaqstan ghalymdar qauymdastyghy, QR jazushylar Odaghy, Qazaqstannyng qarjygerler, tәuelsiz kәsipkerler jәne rektorlar qauymdastyghy 2012 jyly qúrghan Úiymdastyru komiyteti Ýkimetke Halyqaralyq Adam institutynyn, qúramynda 3500 ataqty ghalym, onyng 87-si Nobeli syilyghynyng laureattary isteytin        Álemdik innovasiyalyq Qormen jәne әlemning aldynghy qatarly tehnologiyalyq kompaniyalarynyng qatysuymen dayyndalghan «Qazaqstannyng jana industrialidyq baghdarlamasyn» (QJIYB) úsynady. Búl baghdarlama boyynsha Qazaqstan atom stansasyz beytaraptyq pen yadrolyqsyz statusty  saqtap, qarqynda damidy.  

QJIYB, «Qazaqstan-2050» strategiyasy ayasynda BÚÚ standartyna say dayyndalghan.

Qazaqstan ýshin býgingi kýnning negizgi mindeti $10 mlrd syrttan alynatyn qaryzgha nemese budjetting esebinen eshqanday qajeti joq AES salu emes, qysqa uaqytta daghdarystan shyghu sharalaryn iske asyru.

El bolashaghy jolyndaghy enbeginizding tabysty boluyn tiley otyryp, últtyng densaulyghy, elding qauipsiz jәne túraqty damuy ýshin  qajetsiz әri qauipti AES qúrylysynan bas tartatynynyzgha jәne ony әlemdik qauymdastyqtyng qoldaytynyna senemiz.

 

Qúrmetpen,

 

ÁKIM Janúzaq – Halyqaralyq Adam institutynyng preziydenti, QR Últtyq

                            Jaratylystanu ghylymdary Akademiyasynyng korr.-mýshesi,

Europa jaratylystanu ghylymdary Akademiyasynyng mýshesi;

SÁBDEN Orazaly – Qazaqstan ghalymdar odaghynyng Tóraghasy, QR

                           memlekettik syilyghynyng iyegeri, ekonomika

                            ghylymdarynyng doktory, QR Últtyq Injenerlik

                            Akademiyasynyng akademiygi;

SÝLEYMENOV Oljas – «Nevada-Semey» halyqaralyq antiyadrolyq

                               qozghalysynyng Tóraghasy,

ShAHANOV Múhtar -  «Tәuelsizdikti qorghau» halyqtyq-demokratiyalyq

        qozghalysynyng Tóraghasy, Qazaqstan Respublikasynyn

                                      Tótenshe jәne ókiletti elshisi, aqyn;

ÁUEZOV Múrat –  M.O.Áuezov atyndaghy qordyng Tóraghasy, Qazaqstan

                                  Respublikasynyng Tótenshe jәne ókiletti elshisi, ghalym; 

ELEUSIZOV Mels – Qazaqstannyng ekologiyalyq Odaghy men kәsiporyndary

                                      «Tabighat» qauymdastyghynyng Preziydenti;

TÚYaQBAY Jarmahan – OSDP «Aqjoldyn» Tóraghasy, memleket jәne

                                          qogham qayratkeri; 

AHANAEV A           - QR Óner Akademiyasynyng Preziydenti, QR memlekettik

                                     syilyghynyng iyegeri,  QR enbegi singen qayratkeri,

                                     Álem Sheberi;

TOQAShBAEV Marat - «Preziydent jәne halyq» gazetining Bas redaktory,

                                      QR PGhA akademiygi, professor;

GhABJÁLELOV Hayrulla - «Alash» tarihiy-zertteu Ortalyghynyn

                                      preziydenti, Sosiologiya ghylymdary Akademiyasynyn

                                      akademiygi, QR óner qayoatkeri;

JÁKEEV Ghabiyden – Gh.M.Mýsirepov atyndaghy qordyng Tóraghasy;

ABAGhAN Múqtarhan – Kenesary Han qoghamdyq qorynyng Tóraghasy;

OShANBEKOV Núrjan -                                                                                                    

 

Búl hat-baghdarlamany qoldaghan sheteldik qoghamdyq úiymdar men oqu oryndary:

          «Álem dәrigerleri yadrolyq soghysty boldyrmaugha» (IPPNW) halyqaralyq qozghalysy;

          GENSUIKIN – Yadrolyq jәne Sutegi qaruyna qarsy Japon kongressi;

          Greenpeace Internationaldan (GPI) túratyn Halyqaralyq tәuelsiz ýkimettik emes ekologiyalyq úiym jәne:

-         17 halyqaralyq úiym;

-         Ázirbayjan, Týrkiya, Belorusi, Resey jәne Fransiyanyng uniyversiytetteri men akademiyalary...

 

GhABBASOV Sovet-Han - medisina jәne pedagogika ghylymdarynyng  

                                    doktory, QR enbek sinirgen qayratkeri, Mahambet

                                    syilyghynyng laureaty, Halyqaralyq M.Nostradamus

                                    atyndaghy Akademiyanyng akademiygi;

QABYShÚLY Ghabbas - jazushy, Halyqaralyq «Alash» әdeby syilyghynyn

                                    laureaty, Qazaqstannyng qúrmetti jurnaliysi; 

QIRABAEV Serik – filologiya ghylymdarynyng doktory, professor,

                                 akademiyk;

QAYDAROV Ábughaly - filologiya ghylymdarynyng doktory, professor,

                                 akademiyk;

AYTBAEV Ómirzaq - filologiya ghylymdarynyng doktory, professor,

                                 akademiyk, Halyqaralyq «Qazaq tili» qoghamynyn

                                   Tóraghasy;

QALMATAEV Múrat – general-mayor, memleket jәne qogham qayratkeri;

MYRZAHMETOV Mekemtas - akademiyk, QR Memlekettik syilyghynyng

                                 laureaty;

ÓTELBAEV Múhtarbay - fizika-matematika ghylymdarynyng doktory,

                                   professor, akademiyk, QR Memlekettik syilyghynyng

                                   laureaty;

RAQYShEV Bayan – QR ghalymdar Odaghynyn viyse-preziydenti, QR ÚGhA

     akademiygi, QazÚTU kafedra mengerushisi;

JÚMADILOV Qabdesh – Qazaqstan halyq jazushysy, QR Memlekettik

                                   syilyghynyng laureaty;

ISABEKOV Dulat - «Mәdeniyet» jurnalynyng bas redaktory, jazushy-

                                   dramaturg, QR Memlekettik syilyghynyng laureaty;

SMATAEV Sofy - jazushy, Halyqaralyq «Alash» әdeby syilyghynyn

     laureaty;

ELUBAY Smaghúl - jazushy, PEN-klubynyng viyse-preziydenti;

ARALBAY Núghman – biol. ghylymdarynyng doktory, professor,  

                               «Jaratylystanu ghylymdary jәne inovasiyalyq

                               tehnologiyalar» GhZY diyrektory;

                              

KAPEKOVA Gulnar – Qazaqstan ghalymdar Odaghynyng Almaty oblysy

                               boyynsha  filiala diyrektory, tarih ghylymdarynyng

                               doktory, professor;

NESIPBAEVA Kaliya – tarih ghylymdarynyng doktory, professor;

BURBAEVA Galiya – ghalym;

BATTALOVA Zәuresh - «Baspanany halyqqa qaldyrayyq» qozghalysynyng

                                    tórayymy;

 QOYShYBAEV Beybit- tarih ghylymynyng kandidaty, «Ádilet» tarihiy-

                                    aghartu qoghamynyng preziydenti;

QALYBAY Maqsot - Qazaqstan Respublikasyna erekshe enbegi sinirgen

                                    zeynetker;
NÚRYPBAEV Maqsat - «Antiygeptiyl» qozghalysynyng úiymdastyrushysy;                                

BABAMÚRAT Dәuren -  «Bolashaq» jastar qozghalysynyng liyderi;

ERGhALIYEVA Baretta - Qazaqstannyng «Demokratiya jәne qúqyq»

                                 halyqaralyq tarihiy-qúqyq ortalyghynyng tórayymy;

RAQYShEV Erkin - «Jas Úlan» kinostudiyasynyng diyrektory;

QOSANOV Ámirjan –qogham qayratkeri, tәuelsiz sayasatker;
ALIBAEV A     - ekonomist
KENJEBAY Myrzan – aqyn, QR mәdeniyet qayratkeri
TÓREHANOV Ernst - qogham qayratkeri;
SARYM Aydos -  Altynbek Sәrsenbayúly atyndaghy qordyng jetekshisi;

ShYMShYQOV Jankeldi  - Astana qalalyq «Tәuelsizdikti qorghau» HDQ

                                   úiymdastyru komiytetining tóraghasy;

MÚQANGhALIYEV Ermek - ómirtanushy;

MAMAY  Janbolat - jurnalist, qogham qayratkeri;

QAPTAGhAY Q....... -  «Halyq dabyly» qozghalysynyng tóraghasy;

QUAT  Dәuren - «Abay.kz» aqparattyq portalynyng bas redaktory;

SÁDUÚLY B.......... «Jeltoqsan aqiqaty» qoghamdyq birlestigining tóraghasy;

ÁZIMBAY Ghaliy, sayasattanushy, tarih ghylymdarynyng doktory;

SÁRSENBAY Rysbek  - «Jas Alash» gazetining bas redaktory, qogham

                               qayratkeri;

 BAPY ermúrat - «DAT» jobasynyng jetekshisi, qogham qayratkeri;

 AYGhALIYÚLY E. - «Qazaqstan-Zaman» gazetining bas redaktory;

QALYBAY  Jarylqap - «Júldyzdar otbasy-ANYZ ADAM»

                            jurnalynyng bas redaktory;

GhALIY Ázimbay - sayasattanushy, tarih ghylymdarynyng doktory;

KÁRIPJAN Amanghazy - aqyn;

MÚQANOV Dәuren - audarmashy, әdebiyettanushy;

KÓShIM Dos -"Últ taghdyry" qozghalysynyng tóraghasy;

NÚR-AHMET Dos -"Últ patriottary"qozghalysynyn tóraghasy;

AYYPÚLY Rahym - «Jebeu» RQB ortalyghynyng bas diyrektory;

TAYJAN Múqtar -  Bolathan Tayjan atyndaghy qordyng preziydenti;

BÓTEEV M. - «Allajar-qoldau» qoghamdyq qorynyng tóraghasy;

TÁLIMÚLY K. - Talghar audandyq memlekettik tildi oqytu ortalyghynyn

 diyrektory;

AShUÚLY  J. - Qazaqstan sayasy qughyn-sýrginge úshyraghandar

                            qauymdastyghynyng tóraghasy;

MÚHTARBEK S. - jurnalist, qogham qayratkeri;

QANAFIYa Nazarbek - filologiya ghylymdarynyng kandidaty;

UATQAN Marat - jurnalist;  

QYSTAUBAEV Geroyhan - qogham qayratkeri; 

AQJIGIT Ó. - tәuelsiz jurnalist;

BERKIMBAY Ardaq – jornalist, zertteushi;

TALJANOV Kurmanghazy – «Inregrites Kazakhstan” JShS Basqarushy

                            seriktesi;

ShTOKOL Svetlana - «Inregrites Kazakhstan” JShS seriktesi;

AHMETOVA Meruert - «Inregrites Kazakhstan” JShS Zanger-hatshysy;

TABYNBAEV Azan - «Inregrites Kazakhstan” JShS zangerding kómekshisi;

ALEEVA Dinara - «Inregrites Kazakhstan” JShS marketing boyynsha

                            menedjer;

TALJANOV Nurgazy – biznes-administrator;

KÁRIPJAN Amanghazy - aqyn;

QÚTTY Keuimiljay - qogham belsendisi;
MERGENBAY Saghidolla - qogham belsendisi;

TOQAY Birlik – jurnalist;
AYTMYRZA Qúrmanghazy – jeltoqsanshy

 Abai.kz



 

  

 

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1928
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2095
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1741
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1525