Qazaqstan músylmandary diny basqarmasynyn  Semey ónirindegi ókil imamy, Semey qalasyndaghy Qos múnaraly ortalyq meshitting bas imamy  Maqsat qajy Altybay (surette) jurnalist Dәulet Ramazanúlyna bergen súhbatynda jas úrpaq tәrbiyesi turaly aita kelip,  tәrbiyening úrpaqqa ana qúrsaghynan daritynyn bildirdi.

– Qajeke, әngimemizdi jas úrpaq tәrbiyesinen órbitsek deymin. Býgingi úrpaq tәrbiyesi  jóninde ne aitasyz?

– Býgingi jas buyn – tәuelsiz memleketimizding bolashaghy. Sondyqtan, úrpaq tәrbiyesi әrdayym basty nazarda boluy kerek. Keshegi ata-babalarymyz: «Balany – jastan...» dep  balany jasynan ónegeli ómirge,  adaldyqqa, imandylyqqa baulyghan. Obal, úyat degen sózder qazaq balasynyng sanasyna  erte jastan úyalaytyn.

Jalpy, dinimizde úrpaq adamgha synaq, amanat  retinde beriledi. Jas balagha jaqsy men jamandy, izgilikti ýiretu ata-anasynyng basty mindeti bolyp sanalady. Payghambarymyz (s.gh.s.) óz hadiysinde: «Ata-ananyng bala aldynda ýsh mindeti bar. Olar balagha jaqsy at qong, dúrys tәrbie beru, uaqyty kelgende ýilendiru», - deydi.

Biz syrttan keletin ruhany shabuylgha tótep beru ýshin,  birinshi kezekte últtyq tәrbiyemizdi nyghaytuymyz kerek.  

– Býgingidey  jahandanu dәuirinde basqanyn  jeteginde ketpeu ýshin ne isteuimiz kerek?

– Rasynda, myna almaghayyp zamanda últ bolyp әlemdik qauymdastyq ortasynda túru ýlken jauapkershilikti talap etedi.

Mәshhýr qalamger Múhtar Áuezov: «Últ pen últty, adam men adamdy tenestiretin – bilim», - degen. Jana ghasyr – jana tehnologiyalardyng qaryshtay damu  dәuiri. Bilim – bizding basty  qaruymyz. Degenmende, Shyghystyng Aristoteli atanghan әl-Faraby babamyz: «Adamgha eng birinshi bilim emes, tәrbie berilui kerek. Tәrbiyesiz berilgen bilim adamzattyng qasy, jauy», - degen. Balagha tәrbie anasynyng qúrsaghynda jatqan kezden bastap beriledi eken. Dinimizde mynanday bir ghibratty әngime bar:

«Bayaghyda ýlken ghúlama adamgha bir sýt satatyn әiel  kelip: «Sizding balanyz kýnde shelegimdi bizben tesip tastaydy. Bala-shaghamdy baghatyn kýndelikti kýnkórisimnen qaghylyp jýrmin», - dep balasynyng ýstinen shaghym aitady. Áyel ketken song ghalym bala tәrbiyesinde qay jerden qatelik jiberdim dep qatty oilanady. Keshke ýige kelgen song әlgi oqighany әieline aityp, mýmkin bala tәrbiyesindegi jibergen qateligimizdi sen bayqaghan shygharsyn? – deydi. Áyeli úzaq oilanyp otyryp: «Endi esime týsti. Osy balagha auyrayaq kezimde limongha jerik boldym. Birde kórshining ýiine kirsem, ýiinde eshkim joq eken. Dastarhanda bir tabaq limon túr. Qyzyghyp ketip, bireuin iynemen tesip, shyrynyn sorghan edim», - deydi. Sonda ghalym qatelikting qay jerden ketkenin týsinip, sýt satushydan keshirim súrap, sýtting aqysyn qaytaryp bergen eken.

Búl әngimeden alatyn ghibratymyz balanyng ishken asyna deyin adaldan boluy kerek. Ókinishke oray, biz balamyzdyng qarny toq, kóilegi kók bolghanyna quanamyz. Al tabystyn  qanday jolmen kelgenine kóp kónil bólmeymiz. Sondyqtan, әrbir ata-ana adal kәsippen mal tauyp, bala-shaghasyn adal jolmen  asyrauy kerek.

Tәrbiyeli, izgi úrpaq – adamnyng artynda qaldyratyn asyl qazynasy. Izgilikti perzent ata-anasynyng isin jalghastyryp, amanatyn oryndap, ýzdiksiz olargha dúgha jasap otyrady.

– Qazirgi kezende bolashaqta  ana  bolatyn qyzdarymyzdyng tәrbiyesine kóbirek kónil bóluimiz kerek siyaqty.

– Iya, qyz – últtyng bolashaq anasy.  Ata-babalarymyz qyz tәrbiyesine erekshe mәn berip:  «Qyzgha qyryq ýiden tyiym» - degen sózdi beker aitpaghan. Qyz bir eldin, bir rudyng abyroyy, namysy bolghan. Ol kezde bir qyz bala әdepsizdik jasasa, býkil bir rudyng betine shirkeu bolghanyn tól tarihymyzdan jaqsy bilemiz..

Songhy jyldary keybir boyjetkenderimizding boyyndaghy  jamandyqtardy estip, kelensiz әngimelerdi tyndap jýrmiz. Sondyqtan, biz arularymyzdyng tәrbiyesine erekshe nazar audaruymyz kerek.

Jasyratyny joq, qyzdardyng arasynda ong jaqta otyryp, bala tabu qalyptasqan әdetke ainalyp ketti. Bayqaymyz, búghan qyz da, ata-ana da qymsynbaydy. Búl – sharighat  tilimen aitqanda zina. Al zina dinimizde auyr kýnә bolyp sanalady. Zina qoghamnyn  azuyna әkeledi.

Býgingi tanda  jenil jýristi әielderding kóbengi men jetimderge arnalghan ýiler sanynyng jyldan-jylgha artuy osynyng saldary. Babalarymyzdan qalghan:  “Jeti atasyn bilmegen – jetesiz” - degen auyr sóz bar. Ókinishke oray, bizding qoghamda  jeti atasy túrmaq, әkesi belgisiz, tipti tughan anasyn bilmeytin úrpaq tәrbiyelenude. Qanshama úrpaq tughan әkesin bir kóruge zar bolyp jýr...

– Qazir azamattyq neke degen úghym payda boldy...

– Sharighat  azamattyq nekeni qoldamaydy. Adamy kózqaraspen qarasanyz  búl arada erkekte de, әielde  de eshqanday júbaylyq mindet joq. Qajet bolsa, kez-kelgen uaqytta ekeui eki jaqqa kete beredi. Búny din tilimen aitqanda – zina deydi. Al qazaqy týsinikte ashynalyq, oinastyq.  

Qasiyetti Qúran Kәrimning «Isra» sýresinde: «Zinagha jolamandar! Ol arsyzdyq, las, tómen is,  jaman jol bolyp tabylady» - deydi. Sondyqtan, zinagha aparatyn teris әreketterden әrbir músylman saq boluy kerek.

Elimizdegi kәmeletke tolmaghan balalardyng 20-25 payyzy nekesiz dýniyege kelgender eken. Qoghamymyzda beleng alyp túrghan osynday arsyz әrekettermen býkil el bolyp kýresuimiz kerek. Ásirese, ata-ana tәrbiyesi әr balagha auaday qajet.

Mýftiyattyng azamattyq nekege qatysty pәtuasy bar. Sol ýkimde azamattyq nekening sharighatqa qayshylyqtary týsinikti aitylghan.

– Sonymen qatar, keshe ghana bas qúraghan jas shanyraq iyelerining ajyrasuy da kóbeyip barady. Osy kelensiz jaghday jóninde ne aitasyz?

– Payghambarymyz (s.gh.s.) hadiysinde: “Ajyrasu - búl Allanyng aldynda rúqsat etilgen amaldardyng eng nashary” - degen.

Ajyrasu - últ bolashaghyna tóngen ýlken qater. Elimizde әrbir ýshinshi neke ajyrasuymen ayaqtaldy eken. Resmy derekterge sýiensek,  2016  jyly  otasqan 140 myng shanyraqtyng 51 mynynyng dәm-túzy jaraspay ajyrasqan.  Yaghni, ótken jyldyng әr kýninde 385  otbasynyn   shanyraghy shayqalyp otyrghan. Búl ajyrasulardyng әleumettik, psihologiyalyq  taghy da basqa  sebepteri de bar shyghar. Degenmende,  jogharyda aitqan  kórsetkishter býgingi tanda  últtyq tәrbiyening birshama әlsirep túrghanyn kórsetedi.

Taghy da statistikagha jýginsek, 2016 jyly elimizde  ýilengenderding ajyrasuy 27 payyz bolsa, kórshiles Ózbek elinde 8 payyz, al Tәjikstanda 6 payyz bolghan. Búl sifrlar da bizdi oilandyruy kerek...

Osy ajyrasulardan   qanshama otbasy, jazyqsyz  sәbiyler  zardap shegip jatyr. Úly Jaratushymyz qasiyetti Qúran Kәrimde erli-zayyptylardyn  bir-birinen kýnә izdemey, tatu-tәtti túrugha shaqyrady. Alla Taghala: «Eger olar senderge moyynúsynyp jatsa, (ajyrasugha) syltau izdemender. Alla Taghala mәrtebeli, әri Úly». (Nisa,34 ayat), - degen Qúran Kәrimde.

– Qajeke, jas úrpaq tәrbiyesine qayta oralayyqshy. Býginde ghalamtor degen «alpauyt» payda boldy ghoy...

– Zaman janarghan sayyn tehnologiya men tehnika ósedi. Odan eshqayda qashyp qútyla almaymyz. Órkenniyetting jaqsylyghy da, jamanshylyghy da birge jýredi ghoy. Bәrimizde internet bar. Ókinishke oray, әli de bolsa sony qalay útymdy pydalanu jolyn  tolyq mengermegenbiz.

Ásirese, besikten beli shyqpaghan jas sәbiylerding qolynan qymbat aifondar men planshetti kórgende balanyng bolashaq densaulyghyn jәne ruhany sanasyna әkeletin ziyanyn oilap, janyng kýizeledi. Kompiuterlik oiyndardyn  kópshiligi qatigezdikke baulityny barshamyzgha ayan.

Sonymen qatar, әrtýrli teris baghyttaghy diny aghymdar jana tehnologiyany keninen paydalanyp jas úrpaqtyng sanasyn ulauda. Sondyqtan, úrpaq tәrbiyelep otyrghan әrbir  ata-ana balasynyng virtualidyq әlemdegi is-әreketterine ýnemi baqylau jasap otyruy kerek.

Taghy bir aitarym, bizde qazirgi kezende balany  enbekke  baulu tәrbiyesi mýldem úmyt bolyp bara jatyr. Qoldan kelgenshe balany enbekke aralastyryp, sporttyq jattyghulargha qatysuyna mýmkindik jasaghan jón.

Alla Elshisi (s.gh.s.) balalargha atqa minip shabu, sugha jýzu, kýres, sadaq tartu siyaqty  sport týrlerin ýiretudi nasihattaghan. Jalpy, sport balany sergektikke, batyldyqqa, tәrtipke jәne kópshildikke tәrbiyeleydi.

Din tarihyna kóz jýgirtsek, Alla Elshisi (s.gh.s.) jas bala  Ánes  (r.l.gh.) sahabany tәrbiyeleuge mol ter tókken. Jasynda әdildikke, syr saqtaugha ýiretip, Ánesting tәrbiyeli azamat bolyp ósuine zor ýles qosqan. Hazireti Áneske aitqan tәrbiyelik sózinde: «Músylmandardyng ýlkenine qúrmet, kishilerine izet kórset», - degen eken.

Balagha jasynan imany tәrbie beru – jas jetkinshekting boyyna adamgershilik, adaldyq, әdeptilik siyaqty kórkem minezdi qalyptastyrady. Ókinishke oray, biz balagha bilimning әr salasyn ýiretuge tyrysamyz. Alayda, minez-qúlyq tәbiyesine kóp nazar audarmaymyz. Bala birneshe shet tilinde erkin sóilep túrsa da, onyng boyynda últtyq tәrbie bolmasa,  onyng qazaq qoghamyna  berer paydasy  shamaly bolady.

Birinshi kezekte jas  úrpaq boyyna  últtyq tәrbiyeni  kóbirek darytuymyz kerek. Bizdin  barlyq  últtyq tәrbiyelik qúndylyqtarymyz imany tәrbiyemen sabaqtas. El bolashaghyn oilasaq keleshekte últtyq tәrbie beretin pәnderdi mektep baghdarlamalaryna kirgizuimiz kerek.

Asyl dinimizde aitylghanday әrbir músylman adamnyng shanyraq kóterip, úrpaq sýni, tәrbiyeli úrpaq ósiru basty mindeti bolyp sanalady.

Bala – adamnyng baqyty. Alla Taghalanyng bergen ýlken syiy jәne amanaty. Sýiikti Payghambarymyz (s.gh.s.) úrpaq tәrbiyesine erekshe mәn berip: «Ákening balagha berer eng jaqsy syiy – ol tәrbiye», - dep beker aitpaghan. Zanghar qalamgerimiz  Múhtar Áuezov: «El bolam desen, besigindi týze», - deui osy hadispen ýndesedi.

– Súhbatynyzgha rahmet. Din jolyndaghy qyzmetinizge tabys tileymiz!

 Súhbatty jýrgizgen:

Dәulet Ramazanúly.