Júma, 26 Sәuir 2024
Qogham 5291 0 pikir 3 Qazan, 2016 saghat 09:13

ISLAMDY SAYaSILANDYRUDAN SAQTAU – ZAYYRLYLYQTYNG BASTY MINDETI

Biylik pen qogham nemese memleket pen halyq arasyndaghy eng basty ústanym ol – qúqyq. Halyq kóbinese bala siyaqty óz qúqy men haqyn bile bermeydi. Ony bildiru memleketting mindeti. Platon aitpaqshy «memleket – әke, halyq – bala». Memleket te normalarynyng shegi men shekarasyn naqty aiqyndap berui tiyis, zorlyqpen emes, dәleldi uәjben, ghylymy tanym, zertteuler negizinde alynghan dialogtarmen qabyldatuy kerek. «Mynau dayyn túrghan kórshimizding normasy, sony paydalana salamyz» deu әkelik emes, memleketting qúldyq psihologiyasyn kórsetedi. Bylaysha aitqanda búl әkenin óz otbasy aldyndaghy jauapsyzdyghyn kórsetedi. Myna qoghamda kim haqyn bilse, talap etse, súrasa, ol adamda «men» degen aqiqat kórinis tapty degen sóz. Al eger bireu eshqanday haqyn, ne húqyn súramasa, onda «men» degen aqiqattyng ornyna tobyrdyng erki, iydeologiyanyng qysymy, avtoritarizmning lebi bar ekendigin bildiredi. Jalpy haq súraghandyki, yaghny oghan qajet etken talabyn beru de býgingi zayyrly, demokratiyalyq jýiening basty sharty.

Sonymen «haq, húq» degen sózding mәni, maghynasy ne? Arab sózinen engen úghym, termin boyynsha, «belgili naqty bir erejege, normagha say bolghan nәrse», yaghny zang týrinde qabyldanghan nәrse. Demek haq degenimiz rúqsat etilgen nәrse degendi bildiredi eken. Sonda «haq, húq degen belgili ereje nemese norma negizinde rúqsat etilgen nәrse» bolyp shyqty. Al endi sol normalar qaydan alynady nemese norma, erejeler qalay payda bolady? Adamnyng qoghamgha, qoghamnyng da adamgha qatysty oryndauy tiyis nәrseler haq dep atalady. Búl túrghydan alyp qaraghanda haq degenimiz bir nәrseni oryndau ýshin adamnyng moralidyq erik jigeri men quaty, mýmkindigi degen sóz. Sondyqtan adam әrbir haqy, húqy onyng basqalargha qatysty mindetin oryndaudy talap etedi. Sayasy túrghydan haq, zang nemese normalar arqyly berilgen aksiya. Búl jerde de erejeler men normalargha say bolu sharty bar. Senim, oi, ojdan, sóz erkindigi haqy degen siyaqty adamnyng sayasi, әleumettik haqtary osy qabattargha tәn. Endi osy haqtardy anyqtaytyn normalardyng barlyghy, qoghamnyng tirshiligi men qoghamdyq qatynastardy rettep, baqylap, jýielep otyratyn erejeler men zandardy tútastay qúqyq deymiz. Qúqyq negizinen adamdardyng birge qoghamdasyp tirshilik etuining kepili. Demek ol tabighy shart. Sondyqtan qúqyq qoghamda adamnyng qajettilikteri men qauipsizdigining qamtamasyz etilui ýshin bar degen sóz. Al býgingi memleket konstitusiyasynda osy haq-qúqyqtar salystyrmaly týrde qandayda bir basqa elderding normalyq erejelik sipaty jaghynan eshqanday kemshiligi joq. Biraq osy normalar men erejelerdi retteu qabyldatu men týsindiru túrghysynan, keybir salada júmys әli bastalmaghan. Onday taqyryptar men mәselelerding basynda zayyrlylyq ústanymy keledi.

Zayyrlylyq ústanym retinde haq turaly tanymdar men normalardy qayta baghalau әreketi negizinde ótken ghasyrlarda tarih sahnasyna shyqty. Islamda zayyrlylyq ústanymy adam men әlem qatynasynyng haqy men qúqyghy retinde o bastan bar edi. 

Jalpy zayyr, zayyrly úghymy qazaq resmy qújattarynda ótken ghasyrda kezdese bastapty. Búl degen sóz, zayyrlylyq termiyni qazaqta búryn qoldanbady degen sóz emes. Búryn Qúrannyng syrtqy yaghni, zahiry jәne ishki, yaghny batiny maghynasy retinde tanitynbyz. Batystyq memleket teoriyalary men tújyrymdary, prinsipteri men iydeyalary jahangha әser etti. Batystaghy osy úghymnyng ústanym ba, aghym ba, kózqaras pa, iydeologiya ma, jalpy mәni turaly әli kýnge deyin pikirtalas toqtaghan emes. Islam әlemi de ótken ghasyrlarda osy termin turaly óz tarihy tәjiriybeleri men tanymdary shenberinde balamalar úsynghany belgili. Mysaly qazaqtar zahiri, yaghny zayyrlylyq desek, arab әlemi «la diniya» yaghny dinnen tysqary, parsy әlemi «irfaniyagha» qarama qarsy sóz retinde «ilmaniya» aqliya dep týsindirip jatty. Qazaqstan da ózin egemendigin jariyalay sala, konstitusiyasyna zayyrlylyq ústanymyn basshylyqqa alatyn memleket retinde jariyalady. Búl úghymdy «eng basty qúndylyghymyz» dep tanyghan jәne tanytqan oishyl-qayratkerler de bar.

Býgin de qanshama zertteuler taqyryby osy mәselege arnalyp otyr. Áli de jalghasa beredi. Men búl jerde zayyrlylyq úghymynyng filosofiyalyq, moralidyq, sayasy jәne qúqyqtyq qabattary turaly qarapayym tilmen әri qysqa toqtalmaqshymyn. Zayyrlylyq ústanymynyng bolmystyq qyrlary, kýndelikti qogham tirshiliginde oghan qajetti funksiyalar turaly kópten beri izdenip kelemin. Degenmen, bizding memleketting konstitusiyasynda qazaq mәdeniyeti, últtyghy, sanasy men tarihilyghy turaly bolmystyq negizder kórsetilmegendikten, úsynghan zayyrlylyq funksiyalary turaly úsynystarym sol mәtin qalpynda qaldy. Biraq bolashaqta osy mәtin egemen elge kerek bolady dep ýmittenemin.

Aldymen zayyrlylyq úghymynyng mәni, mazmúny, sebepteri men tegi turaly payymdau ýshin de Batystaghy ótken ghasyrlardaghy filosofiyalyq qabattaryna múqiyat nazar audarghan jón. Batysta filosofiyalyq túrghydan zayyrlylyq degenimiz, iman men aqyldyng shekaralarynyng bólinui, imannyng aqyl qyzmetterine eshqashan aralaspauy kerektigin negizdeytin kózqaras. Mine kóptegen materialistik týsiniktegiler, imannyng qyzmetine kedergi keltiru nemese imannyng funksiyasyn moyyndamaudy basty ústanym dep qabyldaghandyqtan da laisizmdi yaghny zayyrlylyqty ústanym retinde tanydy. Búl mәselede Batysta ózara qarama-qayshy mektepter bar. Olardyng tegi ejelgi grek filosofiyasynyng adam men Alla qatynasy turaly teoriyalyq kózqarastaryna baryp tireledi. Ondaghy baylanystar bolmysqa qatysty týsindirmeler negizinen adamnyng imany men aqylynyng jeke túrghanda jeke derbes ekendigin basty túghyr etip alady. Al islamda adamnyng «aqyly, jany, men-ózi» bәri tútastay jýrekting funksiyalary men sipattary retinde qabyldanady. Abaydyng «..aqyl men jan, men-ózim» degen anyqtamasy osy islamdaghy adam bolmysynyng anyqtamasy.

Demek filosofiyalyq túrghydan da Batystaghy zayyrlylyq úghymynyng mazmúny islam órkeniyeti men mәdeniyetindegi elder ýshin basty ólshem bola almaydy degen sóz. Osy jerde zayyrlylyq ústanymyna ózimizding qúndylyqtyq, bolmystyq ereksheligimizdi negizge ala otyryp, memleket pen qoghamdyq paydany eskerip, qazaq memlekettiligine say anyqtama jәne funksiyalaryn, prinsipteri men iydeyalaryn taba biluimiz qajet.

Eng aldymen, Batystyng zayyrlylyq týsinigine moralidyq túrghydan qalay bagha bergendigine toqtalayyq. Morali da filosofiyanyng ústanymdaryn basshylyqqa ala otyryp, moralidyq etikalyq is әreketterdin, tirshilikting tolyghymen din yqpalynan qútylyp, iman emes, aqyldyng ústanymdaryna, ghylymy damulargha sýienip, jalpy metafizikalyq negizderden aulaq boludy jaqtaydy. Búl kózqaras negizinen E.Durkgeymning shygharmalarynan oryn alghan. Ol qoghamdy jansyz zat siyaqty tanyghandyqtan, immanentti materializmdi qoldaydy. Yaghni, moralidyn, bilim berudin, mektepting zayyrly boluyn, әrtýrli diny yqpaldan azat boluyn negizdeydi. Onyng oiynsha moralidyng zayyrly boluy «moralidyng rasionalizasiyalanuy» degendi bildiredi. Dindi ekinshi oryngha yghystyru, odan әri yqpalsyz etuge baghyttalghan kez kelgen oi, iydeya, tirshilik etu formasy ol ýshin naghyz zayyrly tirshilik sipaty eken. Negizinen múnday maghynadaghy úghynylghan zayyrlylyq, ol prinsip emes dinge qarsy aghym bolyp tanylady. Biraq zayyrlylyq ústanymy, dinnen bólek ómir sýru emes, shirkeu jamaghatynan ajyraudy, oghan tәuelsiz erkin oilaudy maqsat etedi. Dinindi ózing tike Allamen baylanysa alatynday, shirkeuding ýstemdigi men biyliginde qalmay, adam ekenindi sezinuge shaqyrady. Al endi osy ústanymdy islammen salystyrsaq, islamda o bastan shirkeu instituty joq, din qyzmetkerleri satusy joq. Din jәne ojdan bostandyghy boyynsha da islamda «dinde zorlyq joq» ústanymy bar. Bireudi zorlap músylman qylu, imanyna aralasu ústanym retinde islamda joq. Biraq songhy kezderi qoghamdaghy uahabiylik tendensiyanyng órshuimen, qoghamda adamnyng imanyn ólsheu, tarazylau, zorlyq zombylyq jәne kózboushylyqpen óz jamaghatyna tartu degen qúbylystar kezdesip jatyr. Sondyqtan býgingi Batys pen Shyghystaghy osy úqsas qúbylystardy salystyra otyryp, zayyrlylyqqa týsinikteme jasaugha bolady. Endi sayasy jәne qúqyqtyq túrghydan zayyrlylyq ústanymy, biylik pen qúqyqtyng negizi retinde eshqanday qúdaylyq, diny biylikti tanymaydy. Memlekettik biylik pen qúqyq prinsipterin kez kelgen diny elementterden, onyng yqpalynan qorghaudy bildiredi. Búl marksister men materialisterding kózqarasy, yaghni, ateizm - ruhany qúndylyqtardyng joyyluyna aparyp soqty.

Batystaghy renesseans dәuirinde Makiavelly negizdegen búl sayasy zayyrlylyq tanymy keyinnen materializmning iydeologiya retinde keninen óristeuine әser etti.

Bizde de sol siyaqty qazir «zayyrlylyq-dinsizdik, ol Batystan keldi» dep óre týregeletinder qatary kóbeyip keledi. Al shyndyghynda olay emes, kerisinshe Batys negizinen jogharydaghy aitylghan dinsizdikpen kýres alany. Mysaly Batystyq Evropa reneseanstan keyin ghylymda, filosofiyada búl jogharydaghy zayyrlylyq týsinigining ýstemdik etkendigin kóru qiyn. Mysaly Niutondy alyp qarasanyz naghyz dindar adam bolghan. Dekart, Malibransh, Leybniys, Berkli, Lokk, Gegel siyaqty filosoftar negizinen óz dinderine adal, berik bolghan. Sondyqtan Batys órkeniyeti zayyrlylyqtyng negizi nemese basty sharty da emes. Ras búl ústanym retinde Batystan tarihy tәjiriybe retinde shyqty. Biraq jana memlekettik jýiedegi adamnyng sanasy men memlekettik qatynastardyng funksiyasyn anyqtau ýderisi әli jalghasyp keledi. Sondyqtan býgingi «din men dýniye», «memleket pen dinning bólinui» degen siyaqty anyqtamalar da zayyrlylyq ýshin tolyq say emes. Din tek dýniyege qatysty jýie emes, ol adamnyng sanasynda birtútas, dýnie men aqyretting kópiri әri birtútas qúqyqtyq jәne moralidyq jýie. Memleketting de, adamnyng da, qoghamnyng da moralidyq negizderinde din jatyr. Sondyqtan ol myna tirshilikke de kóz júma almaydy. Olay bolsa, din jәne memleket funksiyalaryndaghy ózara alatyn oryndaryn naqtylap, shekarasy men qúqyqtaryn da belgilep kórsetu qajet. Dinning de, memleketting de ortalyghy adam. Sol adam ishtey jikke bólinbeu ýshin de, psiologiyalyq qysymgha týspeu ýshin de, ózimen, qoghammen, memleketpen de, dinmen de tózimdilikte ómir sýrui ýshin zayyrlylyqty naqtylap alghan jón. Ol ýshin de ghylymi, filosofiyalyq tereng taldaular men anyqtamalar shart.

Kenes kezinde sekulyarizm praktikasy boyynsha qoghamdy da myna salalargha bólip te tastaghan: Memlekettik basqaru jәne memlekettik qyzmet jýiesindegi zayyrlylyq; 2. Qúqyq qorghau jәne әskery qyzmet jýiesindegi zayyrlylyq; 3. Bilim beru jәne tәrbie jýiesindegi zayyrlylyq; 4. Densaulyq saqtau salasyndaghy zayyrlylyq; 5. Mәdeniyet pen ónerdi damytu salasyndaghy zayyrlylyq; 6. Áleumettik qatynastar jýiesindegi zauyrlylyq; 7. Ekonomikalyq qatynastar jýiesindegi zayyrlylyq; 8. Búqaralyq aqparat jýiesindegi zayyrlylyq... Mine, bayqasanyz, ol kezdegi biylik te zayyrlylyqty kenestik rejimdegi iydeologiyagha say tújyrymdaghan.  Onda qúqyqtyq ústanymmen qosa, tek memlekettik institutty ghana emes, tútastay qoghamdy da kóktep ótken. Osylaysha kenestik rejim zayyrlylyq ústanymyn kýrdeli iydeologiyalyq sala retinde týsindiruge tyrysyp baqty.

Din men sayasat, din jәne memleket qatynasyndaghy zayyrlylyq ústanymynyng negizgi ólshemderi turaly aitqanda Qazaqstandyq qoldanu ayasy men anyqtamasy jónindegi problemalardy qamtyghan jón. Qazir egemen elimizdegi din jәne memleket qatynasy turaly tújyrymdar men týsinikter negizinen qalyptasyp ýlgerdi. Degenmen, syrtqy fenomenologiyalyq dengeyde qalyp otyr, әriyne.

Din men memleket qúbylysynyng ortaq qyrlary bar. Din degen ol tereng mәndi ekzistensialdy qúbylys. Ataqty ghúlama "Batysta Averroiys" retinde tanylghan Ibn Rushdting "Fasl al maqal fima bayna al hikmaty ua ash sharighaty min al ittisal" degen enbegi bar. Sol enbekte din qúbylysynyng tabighatyn filosofiyalyq, aqliy-rasionaldy jәne ekzistensiyaldy negizde týsindirip bergen. Onda islam әlemindegi ózara qayshylyqty pikirtalastardyng tórkinining adam tabighatyna naqty taldau jasalynbaghandyghynan tuatyndyghyn negizdeydi. Tafsir men tauil qatynasy, din men mamandar baylanysy, memleket pen din turaly ózekti bolmystyq mәselelerdi de qauzaghan. Rasynda adamnyng bәri birdey din qúbylysyn tany almaydy. Sondyqtan Ibn Rushdting oiynsha, Qúranda kórsetilgen ýsh týrli adam tiypine qaray din qúbylysyn ashyq týrde jariyalap, ony memleket qadaghalap otyruy tiyis. Yaghny dindi "hatabi, jadaly jәne burhani" metodtarmen jetkizu shart. Hataby ol qarapayym halyqqa fiyqh-islam qúqy turaly ashyq әri jalpy tanymdyq túrghydan berilse; jadaly ol hәm teoriyalyq jәne ghylymy oily qauym qabatyna beriletin tanymdar; burhany ol filosofiyalyq metodologiyalyq negizdi qamty alatyn, Qúran tilimen aitqanda tauildi mengergenderge ghana tәn danalyq-inttellektualdyq tanymdar. Osy ýsh qabat, din syrlary men tanymdyq aqparattaryn ózar teng bólise almaydy. Oghan olardyng óresi men dengeyi teng emes. Osy syr ashylsa, aralarynda fitna, qaugha, dúshpandyq tuyndaydy. Birin biri shirkpen biydghatpen, kýpirlikpen kýstanalap, bәri islamdy "qorghaugha" bel sheship attanady.

Diny tanymda da bas basyna muftiyler kóbeydi. Demek ghylymy tanymdyq túrghydan din men filosofiya, din men memleket qatynasyn taldap ómirge qoldanu satysyna ótuimiz qajet. Osy orayda memleket pen din qatynasy turaly da bir oidy qosa ketken artyq bolmas. Qazaq eli memlekettiligining bayandylyghy men bolashaghy ýshin onyng qúrushy mәdeniyetimen baylanysynyng tetikteri ghylymi, sayasy jәne bolmystyq negizde qúryluy qajet. Búl qabattardy zertteu әri ony býgingi qoghamda, osy uaqytta qoldanu kez kelgen biylikting birinshi mәselesine ainaluy shart. Ol ýshin de «ne» degen súraqtardy jauaptau manyzdy. Sonday mәselelerding basynda býgingi biylik ýshin din qúbylysy túr. Endi din qúbylysynyng «ne» ekendigi, yaghny mәni men manyzy, jahandyq jәne otandyq sayasat túrghysynan da belgili. Mәsele osy qúbylystaghy tetikter men oghan degen qatynastaghy «bilu, tanu, sezu» satysy turaly bolmaq. Ol degeniniz tikeley osy qúbylyspen ainalysatyn biylik, memlekettik instituttardyng dinge degen sayasaty men kadrlyq әleuetine tikeley baylanysty. N.Á. Nazarbaevtyng «Dinimiz islam, kitabymyz Qúran, tegimiz týrik» degen tújyrymynda tereng bolmystyq aqiqat bar. Tәuelsizdigimizben birge diny ortalyqtandyrudy sheshu maqsatynda QMDB qúryluy, Din isteri agenttiginin, keyinnen komiytet retinde memlekettik institutqa ainaluy, ministrlikke ózgerui, zanymyzdaghy «Hanafy mazhaby» tarihy missiyasynyng oryn aluy, zayyrlylyq ústanymynyng «qúndylyq» dәrejesinde anyqtaluy, әlem dinderi basshylaryn Astanagha jinauy t.b. qúbylystardyng tarih bolyp kóz aldymyzda ýderiske ainaluy búl «din qúbylysynyn» mәnin dúrys baghamdau men tanugha degen qajettilikti kórsetedi. Mәsele bilu men tanu jәne sezinu ýshtigine kelgende taghy da kadrgha baryp tireledi. Bizde kadrlar, din qúbylysyn tanu túrghysynan «ontologiyalyq jәne sayasiy» platformalarda birige almaydy: Biri dindi bolmystyq túrghydan qarastyrady, olar din mamandary. Ekinshileri dindi sayasy túrghydan saraptaydy. Búlar últtyq qauipsizdik mamandary. Osy eki tanymdyq qabattar arasynda qayshylyq tuyndap jatady. Múny memleket basshysy bilip otyr, «terrorizmmen kýresemiz dep jýrip, islammen kýresip ketpender» degen sózi osy qúbylysqa dәlel. Mәsele tanu men sezude jatyr. Múnyng ortalyghy әriyne kadr, maman, yaghny adam faktory. Osy din mәselesi tónireginde qoghamdaghy jәne memlekettik instituttardaghy diny ahualdy zertteu ýderisinde bolsyn, әleumettik baghalauda bolsyn, aimaqtyq «әser jәne keri әser» qabattarynda «diylemma» ornyqqandyghyn bayqaugha bolady. Búl diylemma әseri qoghamdyq instituttan da memlekettik instituttarda da beleng alghanyn aituymyz kerek. Meninshe búl diylemma bastauy memleket pen din qatynasyndaghy «zayyrlylyq» ústanymyna degen kózqaras qayshylyqtarynda jatyr. Qoghamdyq institut ókilderi men memlekettik institut ókilderi zayyrlylyq ústanymyn ózderinshe tanymdyq, epistemiologiyalyq túghyrnamada týsinetindikten, syrtqy halyqtyng tanymynda birizdilik qaydan bolsyn. Qarapayym el azamattary túrmaq, memlekettik instituttardaghy qúqyq, yustisiya, bilim beru, din isteri men últtyq qauipsizdik komiyteti arasynda osy mәseledegi tanymdyq birizdilik iydeyalyq jәne prinsiptik dengeyde sheshilmegen. Sodan baryp, jahandyq sayasilanghan din shablondarynan arylu bylay túrsyn, ózimiz qazir dindi sayasattyng ortalyghyna ainaldyryp jiberdik. Qazir is jýzinde el aumaghyndaghy barlyq «ishki sayasat bólimderinin» basty taqyryby osy din tónireginde bolyp otyr. Din arqyly memlekettilikting bayandylyghyn da, mәdeniyetti de, túraqtylyqty da, sayasatty da sheshemiz deu qanshalyqty aqylgha qonymdy? Ras din qúbylysy adamdy qorshaghan tanymdardyng biri әri biregeyi. Ol mәdeniyetting mazmúny, adamdy qalyptastyratyn negizgi qúndylyqtyq institut. Biraq zayyrlylyq qayda qaldy? Jaraydy, búghan jahandyq sayasattyn, sodyrlardyn, terrorizmnin, ekstremizmning yqpaly bola qoysyn, biraq, bizding elde búlar tek qana diny mәseleden tuyndap otyrghan joq. Búl jastardyng júmyssyzdyghy, әleumettik tensizdigi, sharyqtau dengeyindegi korrupsiya, memlekettik bedel, qúqyqtyq ýstemdigine degen senimsizdik siyaqty psihologiyalyq ýrey men tújyrymdar. Búlar jeke arnayy sala retinde qarastyrylmasa, búl baghyttyng erteng jargha soghary dausyz. Sosyn az qazaqty din taqyrybynda, dәstýrli jәne dәstýrli emes músylmandar retinde bólip, ózara ýrey tughyzyp, bir birine degen senimsizdikti kórikteu, «sen men» degizip, internette bolsyn, qoghamda bolsyn, otbasynda bolsyn «teke-tirestirip» qoi kimge tiyimdi? Búl túraqtylyqty qamtamasyz etu ma әlde, dialektikalyq basqaru ghana ma? Joq әlde búl bólingen aqshany jaratu tetigi ma? Qoghamda pikir aluandyghy bolghany dúrys. Biraq búl tabighy negizde bolsa, qúba-qúp. Ol qauipsiz, kerisinshe paydaly qúbylys. Mysaly «dәstýrli jәne dәstýrli emes» toptar arasynda pikir qayshylyqtary eki jaqtyng da ortaq jol tabuyna, ózara bilimin jetildiruine, yqpal etken bolar edi. Eger memleket tek qana «baqylau men baghyttaudy» qamtamasyz etip otyrsa. Ol ýshin eng bastysy, memlekettik instituttar men qoghamdyq instituttar arasynda senim degen qúndylyqty negizgi túghyr retinde ornatyp, ghylymy tanymdy iske qosqan abzal dep bilemin. Eger Elbasy aitqanday, «dinimiz islam, kitabymyz Qúran, tegimiz týrik» degen anyqtamalardy negizge alsaq, onda búl mәselelerdi bolmystyq, qúndylyqtyq, qúqyqtyq jәne ghylymy tanymdyq shenberde úiymdastyrudy qolgha alghanymyz abzal. Búl memlekettilikting de zayyrlylyqtyng da bedelin ósiretin ústanym. Eger din qúbylysyna tek qana sayasi, últtyq qauipsizdik shablondarymen ghana qaraumen shektelu, Elbasy aitqanday, «islammen kýresip ketuge», «islamofobiyagha» qyzmet etuge aparyp soghuy yqtimal.

   

Din arqyly jastardy, jastyq energiyany bólshekteuge bolmaydy, din arqyly qazaqty bóluge bolmaydy. Demek din men memleketti bólushilikke emes, birlik iydeyasyna nazar bólgenimiz abzalyraq. Sebebi memleket bolmyssyz mәngilik bola almaydy. Ony keshegi "jetpis jyldyq kenestik ateistik iydeologiya" dәleldeydi.

Týiindey kele, qazaq bolmysy, әlimsaq arqyly islammen somdalghan. Islam qazaq bolmysynyng mәni, ózi. Odan qashyp qútylu emes, kerisinshe, zayyrlylyq arqyly islam qabattaryna keng esik ashu qajet. Bizge qalghany osy ústanymdy dúrys jetkizu ghana. Islamdy sayasilanudan saqtau zayyrlylyqtyng eng basty mindeti, qyzmeti. Osy jaghy olqylyqtarymyzdyng basynda keledi. Negizi tabandy strategiyalyq, ghylymy jәne qúqyqtyq platformalardy kommentariy jasaudy kesheuildetu býgingi egemen eldigimizge degen jauapsyzdyq. Egemendik - eng basty qúndylyghymyz. Eger "Mәngilik el" basty iydeyamyz bolatyn bolsa, onda osy negiz, yaghny zayyrlylyq barlyq qatelikter men aghattyqtardy aqtap alatyn ústanym.

Dosay Kenjetay

Abai.kz

 

0 pikir