Seysenbi, 21 Mamyr 2024
Biylik 4613 0 pikir 12 Qazan, 2016 saghat 11:10

TÁUELSIZ ELDING QÚNDYLYGhY - BIRLIK

Bizding halqymyz tәuelsiz el boludy ghasyrlar boyy armandady. Qazirgi kezde qayran qazaghymnyng san ghasyrlyq tarihynyng eng jarqyn paraqtary jazylu ýstinde. Ony kóru, jetistikterine kuә bolu bizding úrpaqqa búiyrdy. Úzaghynan sýiindirsin!, - dep jazady "Egemen Qazaqstan" gazeti.

Elimizding úly maqsat-mindet­terining biri últtyq tәuelsiz memleket qúru boldy. Bizder sol armanymyzgha osydan jiyrma bes jylday búryn qol jetkizdik. Osy jyldar ishinde Qazaqstan býgin­gi jahandyq ózgerister men ýderis­terde bәsekege qabiletti ekono­miy­kagha negiz bolatyn qúqyqtyq baza­ny qalyptastyrdy. Al memle­ket­ting oidaghyday damuynyng qúqyq­tyq irgetasy 1995 jylghy 30 tamyzda respublikalyq referendum­da qabyldanghan Qazaqstan Respub­likasynyng Konstitusiyasy bolyp tabylady.

Konstitusiyada qoghamnyng mate­rialdyq jәne ruhany ómirin jan­ghyrtudyng strategiyalyq maqsat­tary men mindetterin iske asyru­gha mýmkindik beretin negizgi qaghiy­dattary naqty kórsetilgen. Elimiz Ata Zandy basshylyqqa ala otyryp, últtyq mýddelerdi jәne әlem­dik damudyng baghyt-baghdaryn eskeretin sayasi-ekonomikalyq qúrylystyng ózindik ýlgisin jasady. Qazaqstannyng keshegi jәne býgingi damuy qabyldanghan sol josparlar men baghdarlamalar negizinde jýzege asyrylyp keledi. Olar­dyng ishinde Qazaq­stan hal­qynyng әl-auqatyn arttyrugha, el qauipsizdigin nyghaytugha baghyt­talghan, sonday-aq, merziminen bú­ryn oryndalghan «Qazaqstan-2030» Stra­tegiyasynyng orny bólek boldy. Al qazirgi kezde iske asyrylyp jatqan «Qa­zaq­stan-2050» Strategiyasy jogharyda atalghan baghdarlamalyq qújattyng zandy jalghasy bolyp tabylady. Óit­keni, búl Strategiya elimizding bar­lyq salalaryn әri qaray damytumen qatar, jana әlem­degi jana Qazaq­stannyng últtyq múraty – qazaq­standyq qoghamdy top­tas­tyru, ishki sayasy túraqtylyq pen syrtqy sayasy bayyptylyqty teng ústau qajettigin mindettep otyr.

Osydan 25 jyl búrynghy әleumettik-ekono­mika­lyq jagh­dayymyzdyng mýshkil hal-ahualyn kózge elestetuding ózi qiyn, qorqynyshty. Júmysyn toqtat­qan óndiris oryndary, bos qal­ghan dýken sóreleri, júmyssyz­dyq… Sodan bergi jyldary eli­miz eldikti nyghaytu men halyq­tyng әleumettik jaghdayyn jaqsar­tu, investisiya tartyp, ekonomika­ny damytuda asa auqymdy jetis­tikterge jetti, biyik belesterdi baghyn­dyrdy. Naryqtyq ekonomikagha kóshu baghdarlamasy jýzege asyry­lyp, qarjy men bank jýiesi jәne ekonomikany basqaru institut­tary qúryldy. Osy jәne basqa da qarjy-ekonomikalyq qúrylym­dardyng tiyimdi júmys isteui ishki jalpy ónim kólemining eselep artuyna qolayly jaghday jasady.

Sol kezder ýshin el ekonomiy­ka­syn demep, keyindep ony damytuda sheteldik kompaniyalardyng inves­tiy­siyasy asa qajet edi. Tәuel­siz­dikting alghashqy jyldarynda-aq shetelden kýrdeli qarjy tartugha jәne birlesken ekonomikalyq jobalardy iske asyrugha yqpal etetin qolayly investisiyalyq ahual qalyptastyru qolgha alyndy. Soghan qatysty tiyisti zannamalar әzirlenip, deputattar talqylauyna úsynyldy. Sheteldikterding el ekonomikasyna salatyn inves­tisiyasyn qorghaugha zannamalar negizinde kepildik berilgenine kózderi jetken әri Qazaqstannyng bolashaqta irgeli elderding birine ainalatynyn bilgen sheteldik kompaniyalar elimizding ekonomikasyna qarjy sala bastady. Sol investorlardyng alghashqy qar­lyghashy býginde elimizding múnay-gaz salasynda tabysty júmys istep jýrgen «Shevron» kompaniyasy edi. Al 2005 jyldan beri Qazaqstangha tar­tyl­ghan investisiya kólemi 215 miyl­liard AQSh dollaryn qúrady. Onyng 17 milliard dollary óndeushi ónerkәsip salasyna baghyttalghan.

Búryndary Qazaqstan shetel investisiyasyna zәru bolyp kelse, arada on bes-jiyrma jyl ótkende, elimiz birlesken kәsiporyndar ashyp, shet memleketterding ekonomikasyna da qarjy sala bastady. Oghan birqatar alys-ja­qyn shet el­derde qazaqstandyq kapiy­tal­dyng qatysuymen júmys istep túrghan kәsiporyndar mysal bolady. Ekinshiden, songhy jyl­dary Aziya qúrlyghyndaghy damushy elderge salynatyn tikeley inves­tiy­­siyanyng kólemi artyp keledi. Qa­­zirge olardyng kóshin Qytay, Gon­­kong jәne AQSh bastap túr. Al Qazaqstangha kelsek, bizding elimiz tike investisiya tartudan da­mushy elder arasynda 16-shy, bar­lyq elder arasynda 28-shi oryn­dy alady. Osy tústa atap óteyik, býginde elimizding óndeushi ónerkәsip salasynda 140-qa juyq investor júmys isteude. Olar jalpy somasy 6 milliard dol­largha juyqtaytyn 150-den astam jobany jýzege asyrdy. Sonyng nәtiyjesinde 30 mynday jana júmys orny ashyldy. Sonday-aq, aldaghy jyldary investorlar jalpy kólemi 104 million dollardy qúraytyn segiz jobany iske qosudy josparlap otyr. Óz kezeginde búl 360 júmys ornyn ashugha mýmkindik beredi.

Endi Preziydent syrtqy iyn­ves­­tisiyagha baylanysty «100 naqty qadam» Últ josparynyng ekonomikalyq bóligine kiretin sharalar retinde óndeushi sektorgha kem degende, 10 transúlttyq korporasiyany tartudy qarastyrudy tapsyryp otyr. Onymen negizinen qayta investisiyalau arqyly tereng janghyrtugha jatatyn kәsiporyndar, transúlttyq kompaniyalardyng әleuetin paydalanatyn óndiris oryndary qamtylady. Búl jerde basymdyq energetikalyq, infraqúrylymdyq salalarmen qatar, óndeushi kәsiporyndargha da berilmek. Sebebi, ekonomikada jetekshi salanyng biri bolyp tabylatyn óndeushi ónerkәsip salasy kenje qalyp qoydy. Endi kesh te bolsa, sonyng ornyn toltyryp, quatty óndeushi kәsiporyndar qataryn kóbeytuge basa nazar audarylatyn bolady.

Tarih qoynauynan oiyp túryp oryn alghan ótken kezende Qazaqstan jolynyng bostandyq pen tendik, birlik pen túraqtylyq, damu men janghyru siyaqty negizgi qúndylyqtary berik qalyptasty. Búl jerde Memleket basshysy Núrsúltan Nazarbaevtyng eren enbegin, qayratkerligi men kóre­gen­digin erekshe ataghan jón. Óit­keni, Elbasymyzdyng bastapqy kezden-aq ústanghan salmaqty sayasa­tynyng arqasynda elimizde halyq sharuashylyghy salalaryn refor­malau qolgha alyndy. Áriyne, búl jolda kóptegen qiyn­dyqtar men problemalar da kezdesti. Bas bi­­ri­ktirip, әriden oilas­ty­rudyn, úiym­shyldyq kórsetu­ding nәtiy­je­sin­de reformalar oi­daghyday jý­zege asyryldy. Onyng jemisin bý­gin­de barsha qazaq­standyq kórip otyr.

Tariyhqa zer salatyn bolsaq, adam balasy jaralghaly beri әlem­degi dәstýrli dinder basylary men týrli dinder ókilderi bir shany­raq astynda, bir ýstel basynda eshqashan bas qospaghan eken. Osynau qiyn sharua N.Á.Nazar­baevtyng qolynan keldi. Búl tarihy is Euraziya jýregi atanghan Astana qalasynda jýzege asty. Býgingi kýnge deyin Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng bes sezi ótti. Osy jiyndar qazirgi zamannyng asa ózekti mәseleleri bo­yynsha ruhany kóshbasshylardyng bedeldi jәne túraqty júmys is­teytin forumy retinde qalyp­tas­ty dep aituymyzgha әbden bola­dy. Óitkeni, ol dinder men mә­deniyet­ter arasyndaghy kelispeu­shi­likter­di týrli halyqtar arasynda beybit­shilik, ózara týsinistik pen әrip­testik ornatu arqyly ghana ense­­ru mýmkindigining kórnekti ýlgi­sine ainaldy. Astana forumy, son­day-aq, diny senimi san a­luan adam­dar ara­syndaghy tolerant­ty­lyq pen óza­ra qúrmet iydeya­laryn ornyq­tyra týsude óz tiyimdi­ligin kór­setti.

El basshylyghynyng egemendik jolyndaghy kýreste algha qoyghan taghy bir maqsaty – elimizdegi barlyq etnostardyng әleumettik jәne ruhany damuyn qamtamasyz etip, azamattardyng layyqty ómir sýruine jaghdaylar jasau edi. Býginde sol maqsat retimen oryndalu ýstinde dep nyq senimmen aita alamyz. Oghan mysal retinde, naqty dәlel retinde Qazaqstan halqy Assambleyasyn alugha bolady. Álemdik dengeydegi birqa­tar sayasatkerler búl biregey qúry­lymdy Birikken Últtar Úiy­mynyng qazaqstandyq ýlgisi dep atap ta jýr. Bayyptap qarasaq, shyndyghynda da solay. Sebebi, Assambleya tili basqa bolghanmen tilegi bir, dini basqa bolghanmen niyeti bir elimizdegi barlyq etnos­tar ókilderin memleketti qúraushy qazaq últynyng manayyna toptastyru arqyly yntymaq pen birlikti ny­ghaytuda erekshe manyzdy ról atqaryp keledi. Osyn­dayda tәuel­­sizdikting bastauyn­da-aq Elbasy­myz N.Á.Nazarbaev­tyng «Qazaq­stannyng tәuelsizdigi men tútas­tyghyn saq­tau­dan manyz­dy mindet joq» degeni oiy­myz­gha oralady.

Býginde Preziydent úsynghan jos­parly sosialistik ekonomika­dan kópshilikke beymәlim naryq­tyq ekonomikagha kóshu, «aldymen – ekonomika, sosyn – sayasat» ústa­nymy, halyqaralyq sala boyyn­sha jýrgizilgen kóp vek­torly saya­sat ótken jyldar ishinde ózin tolyq aqtady dep aita alamyz. Eli­miz ózining ýilesimdi syrt­qy saya­satynyng arqasynda alys-jaqyn shet memlekettermen bey­bit әri tiyim­di qarym-qatynas ornata bildi. Sonymen qatar, Tәuelsiz Memle­ketter Dostasty­ghynyn, Aziyada­ghy ózara is-qimyl jәne senim shara­lary jónindegi kenesting jәne Shanhay yntymaq­tastyq úiymy­nyng ómirge keluining negizgi bastamashysy boluy arqyly onshaqty jyldyng aralyghynda halyqaralyq qoghamdastyqqa keni­nen tanyldy.

Mine, búl da Tәuelsizdikting arqasy, Tәuelsizdikting jemisi. Al Tәuelsizdik – tәnirding biz­ding úr­paqqa bergen baqyty, halqymyz­dyng mәn­gilik qúndylyghy. Ony qas­ter­lep, qúrmet tútu, keyingi úrpaq­tyng boyyna siniru – býkil qazaq­stan­dyqtardyng boryshy jәne mindeti.

Áliysúltan QÚLANBAY

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2235
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2588
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2545
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1685