Biyl Almatynyng 1000 jyldyq mereytoyy atap ótiletininen habarymyz bar. Elbasy shahar әkimin jaqynda qabyldaghan bolatyn. Týsinikti, әriyne. Almatyny Tәuelsizdik besigi deymiz. Sondyqtan, el tәuelsizdigining 25 jyldyq tarihyndaghy shahardyng orny erekshe bólek. Sosyn ózining mynjyldyq toyy, keler jylghy Uniyversiada oiyndary, bәri-bәri Almaty biyligi ýshin de, almatylyqtar ýshin de ýlken jauapkershilik. Ontýstik astanamyz bolghandyqtan da, Qazaq Eli ýshin manyzdy strategiyalyq nysan bolghandyqtan da, Almatynyng әleumettik-ekonomikalyq jaghdayyn Preziydentting ýnemi nazarda ústaghany dúrys. Sebebi, Almaty – Elordadan keyingi býkil respublika ónirleri ýshin tirshilikting barometri. 

Oblys, audan ortalyqtary Astanagha qarap boy týzese, Almatygha qarap oy týzeydi. Búl kýnderi jergilikti qazaqtar da, sheteldik júmysshy kýshteri de Almatygha ýiirsek. Nege? Óitkeni bilim ordalary da, tamasha mәdeniyet oshaqtary da, biznes te, biznesti ashu men jýrgizudi qoldau men bizneske jenildikter jasau da, qúrylystar da, túraqty ailyq-qarajat ta, jana júmys oryndaryna qatysty nәtiyjeli júmystar da – bәri osynda.

Qarap otyrsaq, júmyssyzdyqtyng ósimine jol bermes ýshin jәne enbek naryghynda túraqtylyqty qamtamasyz etu maqsatynda 2016 jyly túrghyndardy júmyspen qamtudyng Keshendi jospary dayarlanypty. Jospar ayasynda 30000 adam júmyspen qamtylmaq kórinedi. Júmyspen qamtu sharalary 8160 júmyssyzdy júmysqa ornalastyrugha mýmkindik berdi. Búl – júmyspen qamtu ortalyqtaryna ótinish bergenderding 85,8 payyzy eken. Jekemenshik seriktestigin damytu baghytynda biznespen jalpy qúny 40 milliard tengeni qúraytyn memorandumgha qol qoyylypty.

Býgingi әlemning damu jyldamdyghy az uaqyttyng ózi de biraz istin, jobanyng bastaluyna jetkilikti merzim ekenin dәleldedi. Bastysy, qajetti trend qalyptastyrugha bolady. Osy túrghydan qaraghanda shahar basshylyghynyng qysqa merzimde jetken jetistigi birshama. Qala basshylarynyng útqan jeri – qala túrghyndarymen ashyq dialogty qalyptastyrghany. Barynsha ashyq, aiqyn júmys isteuge talpynys qogham tarapynan da qúptalghanyn asa manyzdy dep baghalaghan jón. Almaty ýshin manyzdy qújattardyng barlyghy sarapshylar men qala túrghyndarynyng talqylauyna shygharylghany esimizde. Múnday júmys tәsili sózsiz tiyimdi bolmaq. Mәselen, «Almaty - 2020» besjyldyq damu baghdarlamasy 8 mynnan astam adam qatysqan 19 dialog alanynda talqylanghan, al әkimshilik saytyna 500-den astam úsynys týsken. Búl azamattardyng qalanyng damuyna bey-jay qaramaytynyn kórsetip otyr.

Býginde alyp shahar Almaty elimizding mәdeni, ekonomikalyq ortalyghynyng biri retinde ghana emes, bolashaghynan zor ýmit kýtken jastar qalasy bolyp tabylady. Sondyqtan, jastar men olardyng әleumettik mәseleleri tolyqtay sheshilmese de, qala basshylyghynyng erekshe nazaryna ie bolghandyghy quantady.

«Ózim jastargha qatysty biraz manyzdy problemalardy kótergendikten osy saladaghy júmystardy ýnemi baqylap jýrmin, oghan qatysty aqparattar qarastyrdym. Jas otbasylar ýshin manyzdy mәselening biri – balabaqsha kezegi bolatyn. Óitkeni, erli-zayyptylardyng ekeuining de júmys isteui otbasy budjetine kóp әser etedi. Osy jyldyng ózinde jergilikti budjet esebinen 920 oryngha arnalghan 4 memlekettik balabaqsha ashylypty. 3 mynnan astam balany qamtityn 100-ge juyq jeke menshik mektepke deyingi úiymdar óz júmysyn bastap ketipti. Jalpy, 3 jәne 6 jas aralyghyndaghy balabaqsha kezegi 16%-gha qysqarghan. Osy baghyttaghy júmystardyng jalghasatynyna senimdimin»,- deydi әriptesimiz Ruslan Jeldibay.

Ashyq derek kózderine jýginetin bolsaq mektepke deyingi úiymdargha degen qajettilikti qanaghattandyru maqsatynda jeke investorlar esebinen biylghy jyldyng sonyna deyin 220 oryngha arnalghan taghy eki balabaqshany paydalanugha beru josparlanghan. Sonday-aq kottedjderde jekemenshik balabaqshalardy ashu júmystary da jaqsy nәtiyjelerge jetkizude. Ayta ketu kerek, tek jekemenshik balabaqshalar ashudyng nәtiyjesinde 4569 jana júmys orny ashylghan.

Qala túrghyndarynyng әleumettik jaghdayyna balabaqsha tólemaqysynyng kólemi de әserin tiygizetini sózsiz. Búl túrghydaghy qúptarlyq sheshim balabaqshalardy subsidiyalaugha 3 mlrd tengening júmsaluy bolyp otyr. Óitkeni sol arqyly 3-5 jas aralyghyndaghy 17 myng balanyng ay sayynghy balabaqsha ýshin tólemi 38 mynnan 15 myng tengege deyin eki ese qysqardy. Ákimdikting búl sheshimi, әsirese, jas otbasylar ýshin ýlken әleumettik jәrdem bolghany anyq.

Elimizde jas otbasylardy tolghandyratyn súraqtarynyng biri – jeke baspanasynyng boluy. Ásirese, Almaty syndy megapoliste jas otbasylardyng túrghyn ýy aluy ózekti mәsele. Búl mәsele de nazardan tys qalmapty. «Núrly jol» baghdarlamasy boyynsha 17,6 mlrd tenge bólingen. Osy baghdarlama arqyly 834 pәterli 13 túrghyn ýy salynady, al «Qoljetimdi baspana - 2020» baghdarlamasy boyynsha 2016 jyly 65 túrghyn ýidi beru josparlanyp otyr. Jyldyng sonyna deyin «jas otbasylar» kategoriyasy boyynsha 416 pәterding kilti iyelerine tapsyrylu kózdelgen. Sonymen qatar 2017 jyly ótetin Uniyversiada oiyndaryn ótkizu ayasynda salynyp otyrghan «Otletter qalashyghynda» boy kótergen ýilerdegi 1800 pәterding әr týrli sanattaghy qala túrghyndaryna beriletindigi quantady. Áriyne, jaqsy kórsetkish, degenmen Almatydaghy kezektin, әri múqtaj otbasylardyng sanyn eskersek, búl baghytta әli biraz júmys jasau kerek.

- Jastardyng әleumettik jaghdayy údayy nazarda túrghany abzal, - deydi qogham belsendisi Dәuren Babamúratov. – Elimizding aimaqtarynan myndaghan jastardyng Almatygha júmys izdep keletinin bilemiz, al oghan jogharghy oqu ornyn bitirgen song qalada qalghysy keletin studentter sanyn qosatyn bolsaq búl tipti auqymdy problema ekenin týsinemiz. Sondyqtan, qala әkimdigi tarapynan jeke kәsipkerlikti qoldaugha baylanysty 3,2 mlrd. tengening bólingeni jas kәsipkerlerimizge ýlken qoldau bolatyny sózsiz. Azamattardy júmyspen qamtugha qatysty 2016 jylgha arnalghan keshendi jospar boyynsha 30 myngha juyq adamdy júmyspen qamtu qarastyrylghan eken. Múnda eng bastysy, Almatydaghy júmyssyz jastargha qatysty jeke әleumettik zertteuding qajettigin basa aitqym keledi. Yaghni, qalada tirkelmey júmys istep ne júmyssyz jýrgen jastardyng naqty sanyn, olardyng bilim dengeyin, әleumettik jaghdayyn naqty biluge baghyttalghan joba bolghany jón degen pikirdemin. Búl arqyly jastardyng mәselelerin tiyimdi sheshu joldaryn qarastyrugha bolady.

Jalpy alghanda, Almaty mynjyldyq merekesine osynday auqymdy sharalar ayasynda attaghaly otyr. Almatylyqtardyng jayly túrmysy ýshin ýlken jobalar qarastyrylyp jatqany quantady. Eng bastysy alghan baghyttyn, júmys isteu prinsiypining dúrys ekendigi ýmittendiredi.

Jomart Qasym

Abai.kz