Jeksenbi, 28 Sәuir 2024
Biylik 6636 1 pikir 14 Mausym, 2016 saghat 14:21

ZIKIRIYa JANDARBEK. "MÝFTIYaT SALAFIYLIK AGhYMMEN KÝRESIP JATQAN JOQ"

Aqtóbede bolghan songhy qandy oqighalar bizding qoghamnyng osy kýnge deyin uahhabiylik-salafiylik aghym yqpaly aldyndaghy sharasyzdyghyn kórsetip berdi. Ne QMDB imamdary uaghyzdarynyn, ne Din isteri komiyteti men oblystyq, audandyq, qalalyq  ókildikteri tarapynan jýrgizilgen uahhabiylerge qarsy kýresining uahhabiylik-salafiylik iydeologiyagha túrar qauqary bolmay shyqty. Memleketting búl baghytqa arnayy, elmizding diniy-ruhany tútastyghyn qamtamasyz etuge bólgen qanshama qarjysy jelge úshty? Nege?  

Nelikten uahhabiylik-salafiylik iydeologiyagha qarsy jýrgizilgen júmystyng nәtiyjesi joq? Álde uahhbiylik-salafiylik aghym yqpalyna qarsy túru mýmkin emes pe? Nemese «anaday shara ótkizip jatyrmyz», «mynaday shara ótkizip jatyrmyz dep» bólingen qarjyny jelge shashyp jatyr ma?  Jalpy, osy mәselemen ainalysatyn QMDB-sy bar, ózge qúzyrly organdary bar, solardyng uahhabiylik-salafiylik yqpalyna qarsy shyndap kýresu niyeti bar ma?  Mening payydauymsha, olardyng eshbirinde onday niyet bolmaghan siyaqty. Olay deytinim búl QMDB-synan bastap, attarynan at ýrketin qúzyrly mekemelerding eshbiri uahhabiylik-salafiylik iydeologiyagha qarsy túrugha qauqarly qazaq halqynyng dәstýrli diny tanymy negizderining ózegi bolghan Yasauy jolyn ózderine qaru etip, teris aghymgha qarsy túrayyq degen niyetining bolmauynda jatyr. Ol qarumen qarulanbay, uahhabiylikke qarsy túru mýmkin emestigin moyyndaghylary kelmeydi. Óitkeni, búl mәselemen shúghyldanushylardyng barlyghy derlik qazaqtyng dәstýrli diny tanymy negizderinen habarsyz. Mening songhy bir jylda búghan tolyq kózim jetti desem bolady. Qazaq jastarynyng sanasyndaghy diny dýniyetanymynyng uahhabiylik-salafiylik baghytqa qaray oiysqanyn, dinge qyzyghushylyq tanytatyn jastardyng 70 payyzynan astamynyng sanasynda qazaqtyng dәstýrli diny tanymyna qarsy, uahhabiylik tanym qalyptasqanyn kórgennen song osynday tújyrym jasaugha mәjbýr boldym. Jastar sanasynda onday ózgeristerding qalyptasuyna yqpal etetin basty ortalyq elimizding meshitteri men QMDB atynan shyghyp uaghyz aityp jýrgen A.Smanov, A.Quanyshbaev siyaqty uaghyzshylardyng yqpaly bolyp otyrghanyn týsinip, dabyl qaqtym.  Din isteri komiytetining tóraghasyna hat jazdym jәne búl qalyptasqan jaghdaydan shyghudyng jolyn da kórsettim. Alayda, mening búl úsynysym Din isteri komiyteti tarapynan qoldau tapqanymen, QMDB tarapynan qoldau tappady. QMDB ózderi ústanghan baghyty arab dәstýrshildiginen bas tartpady. Arab dәstýrshildigi men uahhabiylik-salafiylik aghymnyng negizi ekendigin, búl joldyng qazaq qoghamy ýshin qanshalyqty qaterli ekendigin dәleldep maqalalar jazsam da, selt etken QMDB basshylyghy bolmady. Sol maqalalardaghy ortaq taqyryp bireu ghana boldy. Ol meshitter men QMDB uaghyzshylarynyng ústanghan baghyty qazaqtyng dәstýrli diny tanymyna say kelmeytin dәleldeu edi. Múnday jaghdayda meshitterding uahhabiylik-salafiylik iydeologiya yqpalyna qarsy túrady deuding ózi kýlkili emes pe? Eng ókinishtisi, QMDB-gha qaraytyn oqu oryndarynda dayyndalyp jatqan bolashaq mamandardyng da sol arab dәstýrshildigi baghytynda oqytylyp jatuy desek, artyq aitqandyq emes. Demek, bizding QMDB-nyng ústanghan baghyty - bolashaqta qazaqty dәstýrli diny dýniyetanymynan tolyq aiyru bolyp otyrghandyghyn kórsetse kerek. Basqasha aitqanda, tarih sahnasyna jana tiptegi halyq shygharu dep týsinuimiz kerek. Búl aitylghandar QMDB-nyng uahhabiylik-salafiylik aghymgha qarsy kýreste qazaqqa da, memleketke de odaqtas bola almaytyndyghyn kórsetedi.

Endigi mәsele osy uahhabiylik-salafiylik aghymgha qarsy kýresuge tiyis memlekettik organdardyng ústanghan baghyty qanday degen súraqqa jauap berip kórelik. Men búl mәselede Din isteri komiyteti men olardyng barlyq oblystyq basqarmalaryna barlyghyna qarsy әngime aitudan aulaqpyn. Ásirese, Din isteri komiyteti men oghan qarasty qúrylymdarda janyn salyp, memleket mýddesin qorghap jýrgen mamandar barshylyq. Qazir memlekettegi diny túraqtylyq solardyng arqasynda saqtalyp otyr dep aita alamyz. Biraq, keybir oblystardaghy basqarmalarda diny ahualgha formaldy týrde bagha beruden asa alghan joq dep aita alamyn. Mysaly, Ontýstik Qazaqstan oblystyq din ister basqarmasy basshylyghy qazaqtyng dәstýrli dini negizderinen habarsyz ekendigin angharu qiyn emes. Ony Din isteri basqarmasyna qarasty «Áleumettik bastamalar ortalyghynyn» shygharyp jatqan kitaptaryn saraptay otyryp, kóz jetkize  alamyz.  2012 jyly Ontýstik Qazaqstan oblystyq ishki sayasat basqarmasynyng «Áleumettik bastamalar ortalyghy» tarapynan shygharylghan A.Tólegenovtyng «Islam atyn jamylghan keri aghymdar» atty kitaby jaryq kóredi. Osy kitapty týgel oqymay-aq, az ghana kóz jýgirtuding ózi – kitap avtorynyng qazaq halqynyng diny tanymynyng negizin qúraytyn Yasauy jolyna teris kózqarasy barlyghyn, al uahhabiylikke býiregi búratynyn angharu qiyn emes. Mysaly, ol Qoja Ahmet Yasauy turaly  bylay deydi: «Qolda bar mәlimetter, al olar jalpy júrtqa tanys, sol zamanda da dәl qazirgidey sopylyq tariqattar islamnyng haq dindik qaghidalaryna sýiengen «Áhly sunna ual jamaghasyna», yaghny resmy ortalyghyna qarsy ashyq kýreske auam halyqty auyq-auyq shaqyryp otyrghanyn kórsetedi. Endi múnan týrki әlemining sopylarynyng kósemi sanalghan Qoja Ahmet Yasauy shet qaldy degenge kim senedi? Tarihta múnday teke-tiresterding bolghanyn dәleldeytin qújat kóp. Mәsele jan alysyp, jan berisuge barghanyn, sonday qaqtyghystardyng birinde Qoja Ahmet Yasauiyding Ibrahim esimdi balasynyng óltirilui de jogharyda aitylghan oidy naqtylap, dәleldey týsedi» (92-bet). Demek, avtor Qoja Ahmet Yasauy islam dini negizderin búrmalady, qarsy shyqty degendi ashyq aityp otyr. Avtor, uahhabiylik pen uahhabiylikting negizin salghan Abd al-Uahhab Nәjdy turaly pikiri, kerisinshe, dúrys ekendigin angharu qiyn emes. Taghy da sol kitapqa jýginelik: «...Osy orayda «uәhhәbshildik» ózining taza islam negizinde qúrylghan aghym ekendigin dәleldey almay otyrghanyna basa nazar audarghymyz keledi» (121-bet). Al, Abd al-Uahhab turaly bylay deydi: «...Memleket qúrushy iydeolog Múhammad ibn Abduluahhab pen teris aghym «uәhhәbshildik» arasynda ne tarihi, ne ruhani, ne sayasi, ne ilimdik niyettestik, maqsat-mýddelestik baylanys joq dep oilaymyz» (122-bet). Sonda, osy kýnge deyin uahhabiylikting negizin salghan Abd al-Uahhab Nәjdy ekendigin, Islam әlemindegi barlyq qasiret osy uahhabiylik arqyly bolyp jatqandyghyn kórip, dәleldep jazyp jýrgen sansyz zertteushilerding jazghandarynyng bәri  ótirik bolghany ma?  Joq. Mәsele, kitap avtory A.Tólegenovting diny tanymy qazaqy diny tanymnan kóri, uahhabiylik tanymgha jaqyn ekendigin kórmeu mýmkin emes. Memleketting dini-iydeologiyalyq qauipsizdigin qorghaugha tiyis memlekettik mekemeden qazaqtyng dәstýrli diny tanymyna qarsy múnday kitaptardyng shyghuy memlekettik qarjynyng uahhabiylik aghymnyng yqpalynyng artuyna júmys jasap jatyr dep ashyq aitugha bolady. Qay jerde kim, qay baghytta júmys jasap jatyr? Ony baqylap otyrghan pende bar ma? Memleket mýddesin qorghap, dini-iydeologiyalyq qauipsizdigin qamtamasyz etui tiyis mekemeden múnday baghyttaghy kitaptar shyghyp jatsa, onda basqalar qaytpek?

Endigi kezekte osy memlekettik organdardyng jergilikti audandyq, qalalyq dengeydegi is-әreketi qay dengeyde degen mәselege kónil audaryp kórelik. Basqa jaqty bilmeymin, biraq Týrkistan qalasyndaghy jaghday uaqyt talabyna say kelmeytinine kózim jetti. Uahhabiylik-salafiylik iydeologiya yqpalyna qarsy túrudyng birden-bir tura joly-qazaqtyng dәstýrli dini negizderi turaly kitap jazu, ony halyqtyng arasyna taratu degen maqsatpen «Qazaqtyng dәstýrli dini negizderi» atty kitapsha jazyp, ony Din isteri komiytetining saraptamasynan ótkizdirdim. Qarjylay kómek berip, bastyratyn demeushi tabylmaghan son, Týrkistan qalasynyng әkimine hat jazyp, osy kitapshany bastyryp, halyqqa taratyluyn súrap, hat jazdym. Ol hatty әkimdikting ishki sayasat bólimining basshysy B.Bókebaevqa joldaydy. Aragha biraz kýn salyp, B.Bókebaevqa barsam, «Tender ótip ketti, keshigip qaldyn» dep auzyn qu shóppen sýrtip otyr. Men búl kitaptyng manyzyn aityp, qansha dәleldemek bolghan әreketimnen eshtene shyqpady. «Qolynnan kelse, sotqa ber» dep alghan betinen qaytpady. Mening búl jerde týsinbegenim bir nәrse boldy. Ol – memleketting qauipsizdigine qatysty mәsele qashannan beri tenderde sheshiletin bolghan? Búl memleket qauipsizdigine tikeley jasalghan qianat emes pe?

Mine, qúrmetti oqyrman, elimizdegi salafiylik-uahhabiylik aghym yqpalyna qarsy júmys jýrgizui tiyis, elimizding dini-iydeologiyalyq qauipsizdigin qamtamasyz etedi degen mekemelerding jaghdayy men ústanghan baghyt-baghdary osynday. Múnday jaghdayda uahhabiylik-salafiylik aghymnyng diniy-ruhany shabuylyna toytarys beru mýmkin be? Meninshe joq. Siz qalay oilaysyz?

Zikiriya Jandarbek

Abai.kz

1 pikir