Dýisenbi, 6 Mamyr 2024
Janalyqtar 4056 0 pikir 16 Tamyz, 2010 saghat 04:11

Qús qanaty talatyn dalamyzdyng «qújattalghanyna» 90 jyl toldy

1920 jyl baly men uyn qatar úsyndy. Dәl osy jyly 26 tamyzda Qazaq Avtonomiyaly Kenestik Sosialistik respublikasyn qúru turaly» dekret jariyalandy. Jәne avtonomiyanyng territoriyasy belgilendi. Jan alysyp, jan berisken osynau tarihy kezende mәngilik manyzgha ie territoriyalyq aumaq yaghny shekara mәselesinde Alash ziyalylary: Álihan Bókeyhan, Ahmet Baytúrsynúly, Álimhan Ermekov, Uәlithan Tanashev, Múhtar Áuezov syndy últ qorghany bolghan qayratkerler qús qanaty talatyn qazaq jerining tútastyghyn qújatpen bekittirdi.

Tarihtyng sarghayghan paraqtarynyng búltartpas aighaghy - jogharyda atalghan Alash ziyalylary 1920 jyldyng sәuir aiynan tamyz aiyna deyin Mәskeude qazaq jerining tútastyghyn saqtap qalugha jәne ony qújatpen bekittiru ýshin bel jazbay júmys istegen. Mәngilik manyzgha ie mәselening negizgi sharuasymen Álimhan Ermekov ainalysqan.

Avtonomiya qúru jәne onyng territoriyasyn belgileu jónindegi komissiyanyng otyrysynda Álimhan Ermekov qazaq jeri jәne avtonomiya turaly bayandama jasaydy. Álimhan Ermekov jasaghan bayandama boyynsha, qazaq jerining aumaghy 3 mln. 467 myng 922 sharshy shaqyrymdy qamtyghan.

1920 jyl baly men uyn qatar úsyndy. Dәl osy jyly 26 tamyzda Qazaq Avtonomiyaly Kenestik Sosialistik respublikasyn qúru turaly» dekret jariyalandy. Jәne avtonomiyanyng territoriyasy belgilendi. Jan alysyp, jan berisken osynau tarihy kezende mәngilik manyzgha ie territoriyalyq aumaq yaghny shekara mәselesinde Alash ziyalylary: Álihan Bókeyhan, Ahmet Baytúrsynúly, Álimhan Ermekov, Uәlithan Tanashev, Múhtar Áuezov syndy últ qorghany bolghan qayratkerler qús qanaty talatyn qazaq jerining tútastyghyn qújatpen bekittirdi.

Tarihtyng sarghayghan paraqtarynyng búltartpas aighaghy - jogharyda atalghan Alash ziyalylary 1920 jyldyng sәuir aiynan tamyz aiyna deyin Mәskeude qazaq jerining tútastyghyn saqtap qalugha jәne ony qújatpen bekittiru ýshin bel jazbay júmys istegen. Mәngilik manyzgha ie mәselening negizgi sharuasymen Álimhan Ermekov ainalysqan.

Avtonomiya qúru jәne onyng territoriyasyn belgileu jónindegi komissiyanyng otyrysynda Álimhan Ermekov qazaq jeri jәne avtonomiya turaly bayandama jasaydy. Álimhan Ermekov jasaghan bayandama boyynsha, qazaq jerining aumaghy 3 mln. 467 myng 922 sharshy shaqyrymdy qamtyghan.

Avtonomiya qúru jәne onyng territoriyasyn belgileu jónindegi komissiyasynyng songhy otyrysy 20 tamyz kýni ótip, «Qazaq Avtonomiyaly Kenestik Sosialistik respublikasyn qúru turaly» dekret jariyalandy. Orynbor qalasy astanasy bolyp bekigen avtonomiyanyng territoriyasyna - Semey, Aqmola, Torghay, Oral, Manghyshlaq uezi, Krasnovodsk uezining bir bóligi, Astrahani guberniyasynyng bir bóligi endi.

Qazaqtyng territoriyalyq aumaghyn bekitken búl qújatqa biyl toqsan jyl tolyp otyr. Qazirgi Tәuelsiz Qazaqstannyng territoriyalyq aumaghynyng negizinde dәl osy tarihy qújat jatyr.

1920 jyldyng uy turaly bir sóz. Osy jyly qúrylghan Qazaq Avtonomiyaly Kenestik Sosialistik respublikasy túsynda jәne keyingi Qazaq Kenestik Sosialistik respublikasy dәuirlep túrghan kezde 1921-22 jyldardaghy asharshylyq. qazaq baylaryn kәmpeskeleu, 1931-1933 jylghy jappay asharshylyq, 1937-1938 jyldardaghy sayasy repressiya, 1941-1945 jyldardaghy ekinshi dýnijýzilik soghys, 1947-1951 jyldardaghy ghylym salasyndaghy qudalau, tyng iygeru, 1986 jylghy jeltoqsan últ-azatyq kóterilisi qoldan jasaldy. Biraq әli kýnge deyin atalghan tarihy qyrghyndar men qasiretterdi eshkim moynyna alghan emes...

Biz aldaghy uaqytta qazaq jerining tútastyghy, memlekettik shekarasynyng qalyptasuy turaly indete jazatyn bolamyz jәne búl taqyrypqa baylanysty tarihyshylarymyzdyn, qalam ústaghan ziyaly qauymnyng tartynyp qalmaghanyn qalaymyz!

 

«Abay-aqparat»

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1457
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1307
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1061
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1110