Jeksenbi, 28 Sәuir 2024
Mәiekti 5792 0 pikir 27 Mausym, 2016 saghat 15:43

SIRIYaGhA JIHADQA KETKENDER ÝShIN QAZAQSTAN - KÁPIRSTAN

 

Aghymdaghy jyldyng 31 mamyrynda Astana qalasynda ótken «Dinder terrorizmge qarsy» atty halyqaralyq konferensiyada Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Senatynyng tóraghasy Qasym-Jomart Toqaev jetkizgen Elbasy joldauynda «Býginde terrorizm qateri halyqaralyq qauipsizdik turaly týsinigimizdi týbegeyli ózgertti. Terrorizm shekara talghamaydy, bay jәne kedey dep bólmeydi. Osynau qauipke toytarys beretin biregey әri jalpygha ortaq sheshim әzirgѐ joq. Sondyqtan búl jahandyq indetke layyqty qarsy túru jolynda birlesken kýsh-jigerimizdi eseley týsuimiz qajet. Terrorizm iydeyalaryn joiy ýshin bir kisidey júmylu, sayasy qayratkerlerdin, diny jetekshilerdin, qoghamdyq pikir kóshbasshylary men búqaralyq aqparat qúraldarynyng aghartushylyq baghyttaghy keng auqymdy júmysyn jýrgizu asa manyzdy» delingen.

Elbasy aitqanday, aghartushylyq baghyttaghy keng auqymdy júmystargha ýlken mәn berilui kerek. Naqty aitqanda, ekstremistik jәne terroristik pighyldaghy toptardyng is-әreketterin iydeologiyalyq túrghyda әshkere etetin aqparattyq materialdar kóptep jariyalanuy tiyis. Atalghan aqparattyq materialdarda radikaldy diny toptardyng ústanymdary men maqsattary jәne azamattardy aldap-arbap óz qatarlaryna qosu tәsilderi men oghan qarsy is-әreketter turaly jan-jaqty taldanghan, týsinikti tilde naqty maghlúmattar keltirilui kerek. 

Jalpy barlyq radikaldy diny toptardyng maqsaty biylikke jetu bolyp tabylady. Ol ýshin olar memleketting basshysyn «kәpirlikke» aiyptap, oghan qarsy «qasiyetti soghys» jariyalaydy.

Sonymen radikaldy diny toptardyng iydeologiyalyq negizderinde jogharyda keltirilgen 3 basty ústanym jatyr:

- biylikke jetu;

- kәpirlikke aiyptau;

- qasiyetti soghys (jihad).

Radikaldy diny toptardyng týsiniginde biylik úghymy olardyng iydeologiyalyq ústanymdaryna say bolghanda ghana zandy bolyp esepteledi. Sondyqtan da olar ózderi jaulap alghan aimaqtaghy ghana biylikti zandy dep, ózderimen kelispegen ózge barlyq memleketterdi jau sanaydy.

Mysaly, Siriyagha sendelgen synarjaq senim iyeleri elimizdegi biylik sharighat talaptaryn basshylyqqa almaydy dep, Qazaqstandy «kәpirstan» jariyalap, ózderinshe músylman memleketin qúru ýshin tayau shyghysqa qonys audardy.

Biraq ta sol sanalary ulanghan «jas jihadshylar» Islam tarihynda ómir sýrgen qanshama din ghúlamalary sharighatty basshylyqqa almaghan biylik iyelerin ýzildi-kesildi «kәpirlikke» aiyptamaghanyn, qayta qanday jaghday bolmasyn basshynyng janynan tabylu kerektigin, әsirese, jihad mәselesi tek basshynyng әmiri arqyly ghana oryndalatyn újymdyq qúlshylyq ekendigin aityp ketken qúndy enbekterin oqymastan, belgisiz bireulerding aitaghyna erip, aitqanyna kónip kete bardy.

Qazirgi tandaghy radikaldy diny toptar bizding zamanymyzdan aldynghy ghasyrlarda payda bolyp, әr ghasyr sayyn әrtýrli keyipte kórinis berip otyrghan. Degenmen, tariyhqa kóz salsaq olardyng barlyghyna tәn ortaq belgileri bolghan.

Eng birinshi belgisi, olardyng arasynda el tanyghan, din ghúlamalary tarapynan maqtalghan bilim iyeleri bolmaydy. Sәikesinshe, atalghan tobyrdyng diny iydeologiyasy bilimsizdikke negizdelingen. Ony býgingi radikaldy diny toptardyng mýshelerinen de bayqaugha bolady. Aralarynda «sheyh» dep aidar taghyp jýrgen kósemderining bilim dengeyi bir-eki diny kitaptyng tónireginen de aspaydy. Belgili diny oqu oryndaryn bitirmegen, din ghúlamalarynyng aldynda otyryp tәlim-tәrbie almaghan, kerisinshe, óz betinshe izdenip, soghan mәz bolghan, «әlipti әrip dep bilmeytin» sauatsyz nadan jandar ekendigi beseneden belgili.

Al endi sol sauatsyz ghalymsymaqtardyng ainalasyna jinalghan tobyrgha kóz salsaq ónsheng ómirlik tәjiriybesi joq, ómirden óz oryndaryn taba almay jýrgen jastardy bayqaymyz. Iya, osylaysha talay jastarymyz ýlkenderding ósiyetterine qúlaq aspastan, «otyzda orda búzar shaqta» eline oq atyp, ata-analary men jaqyndarynyng jandaryn jaralap jatqandyghy jasyryn emes.

Adamnyng jastyq shaghy mol mýmkindikterding kezeni. Osy sebepti, din jolynda jýrgen jastar qarttargha qaraghanda qúlshylyqta belsendi keledi. Onyng ýstine ol radikaldy diny toptyng yqpalyndaghy jastardan bolsa, olardaghy újymdyq sana óte myqty iytermeleushi kýshke ie bolghandyqtan, ózderining qylghan qúlshylyqtarymen ózara maqtansynyp, ózgelerdin, әsirese, agha buynnyng diny qúlshylyqtaryna mensinbey qarap, ózderine ýlgi tútugha jaratpay jatady. Mine, aitylghandardyng barlyghy býgingi kýnde qoghamda kórinis berip otyrghan destruktivti diny aghymdardyng sipattarynan ekendigi bәrimizge belgili.

Endi olardyng osy aitylghandardan da soraqy sipaty bar. Ol sipat olardyng jasyryn is-әreketterinde jatyr. Olar ózderining diny óshpendilikterin ashyq aitpaydy, ózara quystanyp, jasyryn pәterlerde jinalyp, belgili toptyng ainalasynda ghana әreket etedi. Sonyn salqyn saldaryn Aqtóbede oryn alghan qayghyly jaghdayda sezindik. Jau syrttan kelgen joq. Kýndelikti meshitterge baryp, kóz kórisip, qol alysyp jýrgen azamattar tapa-tal týste bitispes jauymyz bop shygha keldi. Áriyne, óte ókinishti jaghday oryn aldy.

Aldaghy uaqytta múnday kelensizdikterding aldyn alu ýshin jastarymyzdyng tәrbiyesine, әsirese, әleumettik jelidegi is-әreketterine óte qyraghylyqpen qarauymyz qajet. Sebebi, siriyalyq «internet sheyhtar» әleumettik jeliler arqyly jastardy ózderining qataryna op-onay tartuda.

Osy rette, qyzmet babynda naqty ómirde oryn alghan oqighany jastar ýshin ghibrat alar dep keltire ketkendi jón sanadym.

Taraz qalasyndaghy kolledjderding birinde oqityn 16 jastaghy qyz bala aidyn-kýnning amanynda songhy emtihany bolatyn kýni joghalyp ketedi. Keshke deyin ýiine kelmegen song ata-anasy tiyisti qúzyrly organdargha habarlama berip, jan-jaqty izdeu júmystary jýrgiziledi. Qyzdyng qúrbylarynan eshkim onyng qayda ekendigin bilmeydi. Úyaly telefony sóndiruli. Habarlasu mýmkin emes. Sodan birneshe kýnnen keyin әlgi qyzdyng úyaly telefonynan onyng Ukrainanyng astanasy Kiyev qalasynda ekendigi turaly signal týsedi. Odan keyingi signal Týrkiyanyng Ankara qalasynan shyghady. Sol kezde qyzdyng qayda bara jatqandyghy belgili bolady. Sheteldik qúzyrly organdargha habarlama berip, qyzdy Týrkiya men Siriyanyng shekarasynan qaytaryp aldy.

Qyz bala Qazaqstangha kelgen song oblys әkimdigi din isteri basqarmasy men Din problemalaryn zertteu ortalyghynyng dintanushy, teolog mamandary onaltu júmystaryn jýrgizip, súhbatqa tartty. Belgili bolghany әlgi qyzdyng diny sauaty mýldem tómen, tipti, joq desem artyq bolmaydy. Bar aiyby jastyq qyzbalyqpen әleumettik jelining arghy jaghyndaghy belgisiz jigitke ghashyq bolyp qalghan. Búl oqighadan oigha týigenimiz, radikaldy diny aghymdar tabighatynan sezimtal bolyp keletin qyz-kelinshekterdi emosiya arqyly aldap-arbap, aqyrynda aitqandaryna kóndiredi eken. Sondyqtan ata-analar qyzdarynyng әleumettik jeliler arqyly kimdermen qanday taqyryptarda әngime-dýken qúryp jýrgenderine bir sәt nazar audaryp qoyghandary dúrys bolar edi.

Osynday kelensiz jaghdaylardy boldyrmau, túrghyndar, onyng ishinde, jastar arasynda dúrys diny sauattylyqty qalyptastyru, diny ekstremizm men terrorizm iydeologiyasynyng aldyn alu baghytynda Jambyl oblysy әkimdigi din isteri basqarmasy tarapynan auqymdy sharalar jýzege asyryluda.

Oblysta 2012 jyldan beri din salasynda aqparattyq-týsindiru toptary júmys jýrgizip keledi. 2015 jyldan bastap oblystyq toptardyng qúramy tek qana kәsiby dintanushylarmen jasaqtalsa, aghymdaghy jyly onyng qúramy әiel jamaghattarymen júmys atqaratyn belsendi, әri oblysqa keninen tanymal azamatshalarmen tolyqtyryldy.

2014 jyly pilottyq joba retinde auyldyq dengeyde júmys atqarghan toptardyng júmysy biyl qayta janghyrtyldy.

Býgingi kýni ónirde 5 oblystyq, 11 Taraz qalalyq, 10 audandyq jәne 156 auyldyq okrugtik toptar aqparattyq-týsindiru júmystarynda belsendilik tanytuda.

Nәtiyjesinde, ótken jyly aqparattyq-týsindiru júmystarynyng shenberinde 650 is-shara úiymdastyrylyp, oghan 33 myng adam qamtylsa, biylghy jyldyng birinshi jartyjyldyghynyng ózinde ýlkendi-kishili myngha juyq is-shara úiymdastyrylyp, qamtylghan adamdardyng sany 40 myngha jetti.

Is-sharalar ishinde, «oupen eyr» (ashyq aspan) formatynda qoghamdyq oryndar men sauda keshenderinde ótken týsindiru júmystary kópshilik kónilinen shyghuda

Oblystaghy әiel jamaghattary men din ústanushy qyzdar arasynda týsindiru júmystary da nazardan tys qalghan joq.

Osy sebepti, oblystyq әielderge arnalghan Daghdarys ortylyghymen qarym-qatynas ornatylyp, joghary oqu oryndary janynan «Qyz Jibek», «Aysha», «Áygerim» klubtary qúrylyp, diny sauattylyqty qalyptastyratyn aqparattyq kenester berilude.

Basqarma aqparattyq-týsindiru toptary mýshelerining biliktiligi men diny sauattylyghyn arttyru mәselesine de túraqty kónil bólude.

Búl baghytta jyl sayyn túraqty týrde seminarlar úiymdastyrylyp, oghan elimizge tanymal kәsiby dintanushylar men osy salada qyzmet atqaratyn lektorlar men trenerler tartyluda.

Úiymdastyrylghan is-sharalar barysynda oblys әkimdigi Din problemalaryn zertteu ortalyghy tarapynan shygharylghan 17 myng dana kitap pen kitapsha, 24 myng dana buklet jәne 700-den astam disk taratyldy.

Din problemalaryn zertteu ortalyghynyng senim-telefony men respublikalyq «114 - Qauyrt jelisi» turaly Taraz qalasy men audandarda syrtqy kórnekilik qúraldary ilinip, jergilikti telearnalardyng jýgirtpe jolaqtary arqyly habarlama berilip, qalaishilik avtobustargha aqparattyq paraqshalar japsyrylghan.

2015 jyly Din problemalaryn zertteu ortalyghyna 10 adam auyzsha shaghymdanyp, senim-telefonyna 24 habar týsse, aghymdaghy jyly auyzsha 3 adam qayyrylyp, telefon arqyly 27 habarlama týsti. Týsken aryz-shaghymdar men ótinishterding barlyghyna diniy-qúqyqtyq jәne psihologiyalyq túrghyda jauaptar men kenester berildi.

Destruktivti diny aghymdardyng yqpalyna úshyraghan bas bostandyqtarynan aiyrylghan jәne bostandyqta jýrgen azamattar arasynda jýrgizilgen onaltu júmystarynyng nәtiyjesinde 87 azamat, onyng ishinde, 28-i sottalushylar, qalypty diny kózqarasqa qaytaryldy.

Búl júmystargha joghary dintanulyq, teologiyalyq bilimi bar Basqarma men Ortalyqtyng mamandary jәne meshit imamdary júmyldyryluda.

Memleketting din salasyndaghy sayasatyn jýzege asyruda jәne diny ekstremizm men terrorizmning aldyn alu júmystarynda ýkimettik emes úiymdardyng әleuetteri tiyimdi paydalanyluda. Mәselen, memlekettik әleumettik tapsyrys shenberinde 2014 jyly 4 jobagha 5,5 mln. tenge, 2015 jyly 5 jobagha 10 mln. tenge qaralsa, aghymdaghy jyly 8,9 mln. tengeni qúraytyn 5 joba jýzege asyryluda.

Túrghyndar arasynda týsindiru júmystaryn jýrgizude búqaralyq aqparat qúraldary qyzmetine airyqsha basymdyq berilude.

Ótken jyl men ýstimizdegi jyrtyjyldyqta BAQ kózderinde din salasyna qatysty 2 jarym mynnan astam material jaryq kórdi.

Oblysta dini.zhambyl.kz, hibatulla.kz, sektamnet.kz, tarazdini.kz siyaqty veb-sayttardyng qyzmetteri ýilestirilude. Atalghan sayttardyng ishinde, oblystyq «Hibatulla Taraziy» meshiti tarapynan ýilestiriletin hibatulla.kz saytynyng aqparattyq qyzmetin airyqsha atap ótkim keledi. Saytta islam dinine qatysty әlemde, elimizde, oblysymyzda oryn alyp otyrghan oqighalardyng qatary, audio-viydeo materialdardyng mol qory jәne elektrondy kitaphana qyzmeti bar. Jastardyng zamanauy qajettilikterine say, hibatulla.kz saytynyng smartfon jýielerine arnalghan núsqasyn internetten jýktep alugha da mýmkindikter qarastyrylghan.

Býgingi uaqytta oblys tarapynan 40-qa juyq dintanushylar, ghalymdar, tarihshylar men mәdeniyet salasynyng belgili qyzmetkerleri blogerlik júmystargha tartyldy.

2015 jyly diny ekstremizm men terrorizmning aldyn alugha baghyttalghan 6 beynerolik pen 1 derekti filim dayyndaldy. Biylghy jyldyng sonyna deyin taghy da birneshe beynerolikter әzirlenetin bolady.

Atqarylyp jatqan júmystardyng barlyghy elimizdegi diny túraqtylyqty saqtaugha, diny ekstremizm men terrorizm kórinisterin boldyrmaugha baghyttalghan. Aldaghy uaqytta әli de atqaryluy tiyis sharalar barshylyq.

Qoryta kelgende aitarym, býgingi jastar materialdyq jaghynan jan-jaqty jaghdaylary jasalghan. Biraq ruhany dýniyelerine azyq bolatyn otbasy qúndylyqtarynan alystap barady. Kýndelikti kýibeng tirshilikting qamymen ata-analar balalaryna kónil audarudan qalghanday. «Balam deytin eling bolmasa, elim deytin balang qaydan bolsyn» demekshi, jastardy jat aghymdardyng jeteginde ketken adasushylar dep aiyptaghansha, adaspaudyng aldyn alghanymyz jón bolar.

Jangeldi Omarov

Abai.kz

0 pikir