Qazir qay qalagha, qay audangha barsanyz da aldynyzdan atqa mingen bir batyr "kýtip" alady. Qolynda - nayzasy, astynda - arghymaq. Algha qaray tebine úmtylghan bir súlba kólbendep túrghany. Eng soraqysy sol, sol batyrlardyng kóbisining eskertkishteri egiz qozyday bir-birinen ainymaydy. Búl babalargha jasalghan taghzym ba, joq әlde elden qalmayyq degen jeleumen túrghyzyla salghan tas mýsin be? Búl eskertkishterdi óner tuyndysy dep baghalaugha bola ma?

Jalpy eskertkish degen - qaytalanbas tuyndy boluy kerek. Bir qaraghan adamnyng jan-dýniyesin jaulap, estetikalyq lәzzat syilauy qajet. Naghyz kórkem tuyndyny kóru ýshin jan-jaqtan adamdar aghylyp kelip, tanday qaghysyp jatpaghy lәzim. 

Al bizding atqa mingen atalarymyzdyng beynesi sizding jýreginizdi dir etkize ala ma?

Birge tamashalayyq...

Mine, mynau ýsh jýzding basyn qosqan Han Abylaydyng Almaty qalasyndaghy mýsini. Mýsinshi S.Baymaghambetov pen S.Eraliyev... 2000 jyly ornatylghan búl eskertkishtegi dene bitim - jas jigittiki, al basy eludi ensergen adam. Qolyndaghy mór me, basqa "birdeme" me, ajyratu qiyn...

Esilding jaghasyndaghy Kenesary... Atasy Abylaydyng eskertkishine úqsaytyn siyaqty ma, qalay ózi?!...

Avtory – mýsinshi Núrlan Dalbay jәne sәuletshi Shota Uәlihanov. At saltshysynyng biyiktigi – 7 m, al sozylymdylyghy – 6 m túrady. Jalpy salmaghy – 10 tonna. 2001 jyly 10 mamyrda eskertkish resmy týrde ashylghan.

Aghybay batyr. 2007 jyly Balqash qalasyndaghy Tәuelsizdik alanynda qoyylghan (mýsinshi J. Qaliyev, suretshi E. Shahiyev).

Bayan batyr. Qazaq Memleketining izin qalaghan úly Abylay hannyng senimdi serigi bolghan, ózining alghyrlyghymen, tapqyrlyghymen el irgesin jaudan qorghauda kózsiz erlik kórsetken batyr Bayan Qasabolatúlynyng (1710/15-1757) qoladan qúiylghan eskertkishi Pavlodar qalasynyng ortalyq alandarynyng birine ornatyldy. 

Ereymentau qalasynyng ortalyghynda Qanjyghaly Bógenbay batyrgha qoyylghan eskertkish. 2009 jyly ashyldy.

Ábilqayyr han eskertkishi – oblys әkimshiligining ýii aldynda 2000 jyly ornatylghan. Túghyrdyng biyiktigi – 2,8m, eni – 2,1 m, úzyndyghy – 5,8 m. Avtory Esken Sergebaev – QR enbek sinirgen qayratkeri. Sәuletshileri – B.Eginbaev, N.Qojaghúlov.

Qabanbay batyrgha arnap qoyylghan eskertkishter óte kóp. Sonyng biri Taldyqorghan qalasynda. Eskertkish 2009 jyly ashyldy. Eskertkishting avtorlary: arhiytektory – Qabay Baulukov, mýsinshileri – Mәlik Jýnisbay, Bolat Qúsayynov. Biyiktigi 5 metr, salmaghy 5 tonnany qúraydy.

Nauryzbay batyrdyn (2006 jyly) 300 jyldyq mereytoyyna oray Almaty oblysynyn Qarasay audanynynaumaghyndaghy biyik tóbe basyna eskertkish ornatyldy. Eskertkish jobasynyng avtory: Q. Jarylqapov, mýsinshi N. Dalbay, tas kesu júmystary - V. Cherepanov. Eskertkish 2006 jyldyng 16-shy qyrkýieginde ashyldy.

Qostanay oblysy, Mendiqara audanynda alystan menmúndalap túratyn Túrsynbay batyr eskertkishi.

Tarihta Shaqshaq Jәnibek atanghan batyrgha 1993 jyly Arqalyq qalasynda eskertkish ornatyldy.

Almaty oblysyna qarasty Qarasay audany, Qaskeleng qalasyna ornatylghan Qarasay batyr eskertkishi.

Almaty qalasyndaghy Rayymbek batyr eskertkishi...

Áriyne, qazaq dalasyndaghy atqa mingen batyrlar eskertkishin týgendep shyghu mýmkin emes. Dese de, osy eskertkishterding qaysysy sananyzdan oiyp túryp oryn aldy? Ayta almaysyz. Osyndayda Maraltay aqynnyng "Mahambetting mýsini" degen óleni esime týsedi. Maraltay aqyn: "Men basy joq Mahambetting eskertkishin salghym keledi. Artynda Yqylas tizerlep, kesilgen basty ústap túrady" degen oidy aitady sol ólende... Yqylastyng satqyndyghy men Mahambetting batyrlyghyn kórsetetin múnan asqan suret bola ma? Áriyne, joq. 

Mahambet óz aldyna, atqa mingen batyrlarda da alasamyz joq. Múnyng bәrin tizude bir ghana maqsatym bar. Myng batyrdy atqa mingizseniz de, qazaqtyng ruhy asqaqtap ketpeydi. Kerisinshe, rushyldyq, jershildik dertin asqyndyryp jiberui mýmkin. Onan da, el bolyp, azattyq ýshin arpalysqan Kenesary hangha qaytalanbas eskertkish túrghyzalyq. Men basy joq Kenesarynyng eskertkishin saludy úsynamyn. Qazaq sol basty qaytarghan kýni ghana "attan týsedi"... Batyrlarymyz da...

(keybir suretter men mәlimetter el.kz caytynan alyndy)

Shәriphan Qaysar

Abai.kz