Eshqashan. Osy kýnge deyin Mәsimovtin, Esimovtin, IYsekeshovting nemese Kelimbetovting (jalpy basqalarynyng da) qazaq basylymdaryna súhbat bergenin, qazaq jurnalisterimen emin-erkin otyryp әngimeleskenin – estimeppiz jәne kórmeppiz.  IYә, týsinikti, olar qazaqsha sóiley almaydy (nemese sóilegisi kelmeydi). Biraq búl sebep emes, syltau ghana.

Olar Qazaqstandy orystildi el dep oilaydy, óitkeni. Ózderi orystildi bolghasyn, ortasy da sonday. Olardyng ortasyn, olardyng oi-týsinigin osy kýnge deyin eshkim búzyp-jarghan emes. Eshkim olardyng qytyghyna tiygen joq. Memlekettik sayasat osy kýnge deyin qazaqsha týsinbeytin, qazaqsha sóiley almaytyn biylikting buynyn tәrbiyelep keldi jәne әli de tәrbiyeley beretin týri bar.

Oryssha sóileytin, oryssha oilaytyn  adam qazaq basylymdaryn qaytsin, bir jaghynan. Týsinbeydi ghoy. Onday adamdy bizding ne jazyp jatqanymyz qyzyqtyra ma?

Áytpese, әlgi Kelimbetovti qazaq gazetteri orys basylymdarynan kem synaghan joq. Devalivasiyanyng sebebin, saldaryn, qalay jәne neden bolghanyn qoryqpay aitty. Mәsimovting de tas-talqanyn shygharghanbyz, talay ret. Ýkimetting júmysyndaghy kemshilikterdi kózine shúqyp kórsetkenbiz. Shókeev te syn sadaghyna ilikken. Ol basqaryp otyrghan «Samúryq-Qazyna» memleketting aqshasyn qayda júmsap, qayda ketirip jatqanyn talay mәrte jiliktep jazghan edik, myna biz. Biraq, olar  bәribir de menireu. 

Bizdi nege moyyndamaydy? Sebebi, oqymaydy. Oqy almaydy. Oqysa da, bizding syn olardyng qyzmetine әser etpesin, bylaysha aitqanda atynan audara almasyn biledi. 

Tym tar oilap otyrghan joqpyz ba?

Jaraydy, endeshe basqa túrghydan keleyik. Anyghynda qazaq basylymdaryna Kelimbetovten, Mәsimovten, IYsekeshovten «tiri» súhbat alu qalay bolsa da abyroy. Biraq, bizding biylikke, jalpy sheneunikterge reseylik basylymdargha shyqqan maqtan.

Mynaday jaghday bolypty.

Qazaqstan futbol federasiyasynyng әzirgi preziydenti Erlan Qojaghapanov qyzmetine taghayyndalghan alghashqy aptalarda bir qazaq gazeti:

 «Ereke, kelip jatyr ekensiz, qútty bolsyn, bizge súhbat berseniz, nendey ózgeris bolady ony da aita otyrsanyz» degen ótinishpen shyghypty.

«Mening qyzmetke taghayyndalghanym keshe ghana, qazir súhbat beruding reti joq. Asyqpandar, keyin kórelik» degen Qojaghapanov jurnalisterdi bosaghadan shygharyp salypty. Jurnalister bildey federasiya basshysynyng sózine senedi. Senbey qaytsin. Qazaq jurnalisterin «әdemi» shygharyp salghan Qojaghapanov eki ay ótpey jatyp «Sovetskiy sport» gazetine kósilip túryp súhbat beredi. Jalghyz Qojaghapanovta ghana emes, jalpy biyliktegi bedeldi sheneunikterding barlyghynda bar auru búl…

Áytpese, Kelimbetovting qaydaghy bir Bloomberg-te nesi bar? Britandyq basylymgha súhbat bergen Últtyq bankting eks-tóraghasy Qazaqstandy Orta Aziyadaghy Singapurge tenegen, Singapurmen teneskenimizdi dәleldegisi kelgen. Bloomberg-ting Kelimbetovten súhbat alugha asyqpaghany jәne Kelimbetovting búl basylymgha tegin shyqpaghany anyq. Kim ýshin, ne ýshin sonda? Múnymen ne aitqysy keldi? Qazaqstannyng Singapurge ainalghanyn Kelimbetov әlemge emes, aldymen qazaqstandyqtardyng ózine dәleldeu kerek edi ghoy? Onyng súhbatyndaghy, kerek deseniz, qiyalyndaghy Qazaqstan men «shyn Qazaqstannyn» arasyndaghy aiyrmashylyq – jer men kóktey…

Ýkimetbasy Mәsimov te reseylik telearnalargha, gazet-jurnaldargha súhbat beruge úmtylyp, asyghyp túrady. Anau-mynau emes, ekskluzivti súhbat beredi. Qazaqstannyng qalay damyp, qalay qaryshtap jatqanyn dәl osy reseylik arnalar, gazet-jurnaldar arqyly aityp jetkizgisi keledi. Taghy da kim ýshin, ne ýshin? «Kremlige esep beredi» deydi keybireuler. Kim bilsin…

Áset IYsekeshov Industriya jәne sauda ministri bolyp taghayyndalghan kezdegi alghashqy súhbatyn «Kapital.kz» portalyna bergen. Qalay oilaysyz, qazaq gazetteri oghan dәl osynday ótinishpen shyqsa, Áset keliser me edi? Áy, qaydam…

Aytpaqshy, KTK-daghy Artur Platonovtyng aldynan bizding biylik ókilderining barlyghy derlik ótip shyqty. Platonovty «pirge» ainaldyrghan da solar…

Al qazaqtildi segment she?

Bizding ilgeride «tiri súhbat» deuimiz de tegin emes. Sebebi, osy kýnge deyin biz (qazaq gazetterin aitamyz) biylikting eng bedeldi degen sheneunikterining barlyghymen syrttay sóilesip shyqtyq. «Sizder súraq jiberinizder, biz jauabyn salyp jiberemiz» deydi. Osynyng arqasynda Sәrinjipov, IYsekeshovtarmen әldeneshe ret súhbattasqanbyz. Ókinishtisi, әngimeleri – «óli». Óitkeni qoldan qúrastyrylghan. Ana jaqtan, myna jaqtan jinastyrylghan esep beruler…

Biz, oqyrmannyng aldynda úyattymyz.

Qazaq gazetteri nege ótpeydi nemese bizdi nege satyp almaydy? Álde Qazaqstan shynymen de orystildi el me? Álde bizding menedjment, marketing dúrys emes pe?

Elimizde gazet satatyn birneshe kompaniyalar bar. «Karavan», «Nomad Press», «Dauys», taghysyn taghy. Solar gazetterding ózin ýsh sanatqa bóletinge úqsaydy.

Birinshi sanat «A»: búl satylymgha shygha sala, qoldan-qolgha túrmay ótip ketetin basylymdar. Attaryn da bildik: «Argumenty y fakty», «Jizni» (búl ekeui – Reseydiki), «Vremya», «Obshestvennaya pozisiya», ishinara «Karavan» bar.

Ekinshi sanat «B»: búlar az da emes, kóp te emes – orta dengeyde ótetin gazetter. Bastysy, ótedi. Búl sanatta taghy da orys basylymdary jýr. Orys basylymdary degende basshylyghy Mәskeude, filialy osynda otyratyn basylymdar. Kópshiligi ósek-ayang jazady. Bizding emes, reseylik júldyzdardyng kimmen sýiiskenin, kimmen ajyrasqanyn sóz etedi.  

Ýshinshi sanat «S»: ótpeytin gazetter. Álgi gazet satatyn kompaniya ókilderining aituynsha, búghan býkil qazaq gazetteri kiredi eken. IYә, býkili, barlyghy. Nege?

Qazaq gazetteri nege ótpeydi nemese bizdi nege satyp almaydy? Álde Qazaqstan shynymen de orystildi el me? Álde bizding menedjment, marketing dúrys emes pe?

Joq, bәri dúrys (qashanghy óz-ózimizden kemshilik izdeymiz?). Is jýzinde orys basylymdarynyng ozyp bara jatqan dәnenesi joq. Keybireuining aty ghana bar, taralymy – nól. Joq, ras. Internet olardy da ondyrmady. Biraq, biylik bәribir de orystildi segmentting sózimen sanasady. Olardyng synynan qorqady. Olargha súhbat beredi. Nege?

Duman BYQAY

Derek kózi: http://www.dalanews.kz