Júma, 3 Mamyr 2024
Janalyqtar 10201 0 pikir 11 Mausym, 2010 saghat 07:22

KIYIZ ÝY

Kiyiz ýy (onyng qúrylymy, ishki bezendirilui). Qyrghyz-qaycaqtardyng ýii onyng kóshpeli ómirine ynghayly: ortasha kólem men salmaqtaghy kiyiz ýidi bir týiege artugha bolady. Ol keregelerden, jinishke uyqtar men birneshe kiyiz jabdyqtardan túrady. Birinshisi ýiding negizi, al ekinshisi suyq pen ayazdan qorghaydy. Kiyiz ýiding aghash qúramy ýsh bólikten túrady: kerege, uyq jәne shanyraq. Tómengi bólik nemese kerege - týiisken jerleri qayyspen baylanghan, kóshuge kiyiz ýidi jyqqanda jenil jinalyp, tikkende keriletin torkóz aghashtar. Kiyiz ýiding kólemi ekiden segiz keregege deyin barady, olardy biriktire baylaghanda qanat dep atalady.

Uyqtar nemese iyilgen ýshkir aghashtar kiyiz ýiding kýmbezin qúraydy, olardyng tómengi jaghy keregege baylanady, al jogharghy ýshkir jaghy kiyiz ýiding tóbesi - shanyraqtyng janynan jasalghan tesikterge engiziledi.

Shanyraq dep birneshe dogha etip iyilip, kóldeneng shybyqtarmen bekitilgen aghash dóngelekti aitady. Ol kiyiz ýiding jaryq kiretin jәne týtin shyghatyn tesik qyzmetin atqarady. Ol qajetinshe ashylyp nemese qymtalyp otyratyn kiyiz týndikpen jabylady.

Kiyiz ýy (onyng qúrylymy, ishki bezendirilui). Qyrghyz-qaycaqtardyng ýii onyng kóshpeli ómirine ynghayly: ortasha kólem men salmaqtaghy kiyiz ýidi bir týiege artugha bolady. Ol keregelerden, jinishke uyqtar men birneshe kiyiz jabdyqtardan túrady. Birinshisi ýiding negizi, al ekinshisi suyq pen ayazdan qorghaydy. Kiyiz ýiding aghash qúramy ýsh bólikten túrady: kerege, uyq jәne shanyraq. Tómengi bólik nemese kerege - týiisken jerleri qayyspen baylanghan, kóshuge kiyiz ýidi jyqqanda jenil jinalyp, tikkende keriletin torkóz aghashtar. Kiyiz ýiding kólemi ekiden segiz keregege deyin barady, olardy biriktire baylaghanda qanat dep atalady.

Uyqtar nemese iyilgen ýshkir aghashtar kiyiz ýiding kýmbezin qúraydy, olardyng tómengi jaghy keregege baylanady, al jogharghy ýshkir jaghy kiyiz ýiding tóbesi - shanyraqtyng janynan jasalghan tesikterge engiziledi.

Shanyraq dep birneshe dogha etip iyilip, kóldeneng shybyqtarmen bekitilgen aghash dóngelekti aitady. Ol kiyiz ýiding jaryq kiretin jәne týtin shyghatyn tesik qyzmetin atqarady. Ol qajetinshe ashylyp nemese qymtalyp otyratyn kiyiz týndikpen jabylady.

Kiyiz ýiding syrtyna jabatyn kiyizding týrleri әrqalay, sondyqtan ataulary da әrtýrli. Keregeni jabatyn tómendegi kiyizder tuyrlyq dep atalady, uyqtyng ýstine jatatyn kiyizder ýzik, al shanyraqqa jabylatyn tórtbúryshty kiyiz týndik dep atalady. Janbyrly kýni kiyiz ýiden týtin shyghu ýshin týndikti baqanmen, yaghny syrghauyldan jasalghan úzyn syryq aghashqa, onyng bir búryshyn ishten ilip, jeldi qalqalap, yq jasap kóteredi. Astaryna toqylghan shy salynghan shaghyn úzyndau kiyiz esikti jauyp túrady. Ýy jyly bolu ýshin kerege men tuyrlyqtyng arasyna týrli-týsti jýnmen toqylghan shy ústaydy.

Kiyiz ýidi tigu - qaysaq әielderining isi. Ony tigu qiyn emes: keregeni baylap, shanyraqty uyqpen kóteredi, syrtynan kiyiz jabady, eki arqanmen bastyryp, keregening shetine esikti baylaydy - bar júmys osy.

Kiyizderding sheti tarqatylyp ketpes ýshin jiyekteledi, yaghni, toqylghan jippen kómkeriledi, al ýzikting tómengi sheti - erekshe myqty jippen, keyde mauytymen tigilip, әr týrli oy-órnekpen kómkeriledi, osylarmen birge ýzikti kiyiz ýiding aghashyna myqtap bekitetin qyzyl jýnnen toqylghan basqúr kiygiziledi. Keyde esikting jaqtauy eki jaghynan sýiekten oiyp jasalghan beynelermen nemese qanyltyrgha bastyrghan әshekeylermen órnekteledi. Bay qaysaqtar kiyiz ýiding ishin tashkenttik jibekpen bezendiredi; múnday taza, әdemi kiyiz ýiler әdette úzatylatyn qyzgha jasau retinde beriledi, ony otau dep ataydy, olardy qysta ystanyp ketpes ýshin qúrmaydy, tek jazda ghana, onyng ózinde asa syily qonaqtar kelgende kóruge bolady. Múnday erekshe kiyiz ýiding ortasha baghasy 200-400 qoygha ten. Aq kiyiz ózge týsterge qaraghanda artyq sanalady.

Kerege, uyq, shanyraq qaynatylghan josamen boyalady. Borandy kýnderi jel jyghyp ketpes ýshin shanyraqqa ýiding ishinen úzyn tayaqtar tireledi. Olar baqan dep atalady.

Endi kiyiz ýiding ishine ýnileyik. Erli-zayyptylardyng tósegi esikting ong jaghynda nemese esikke qarama-qarsy ornatylady, barlyq dýniye-mýlik kilemde nemese orystyng qyzyl sandyghynyng ýstine tósekting ong jaghyna jinalady, syily qonaq kelgende, ýstine ýlken jibek kilem jabady. Qúrmetti qonaqtardy otyrghyzatyn oryn tósekting bas jaghy túsynda.

Qymyz qúiylghan saba men ony pisuge arnalghan pispek, yaghny tayaq alysyraq, tósekting ayaq jaghyna ornalasady; ydys-ayaqtar ong jaqta jeke qoyylyp, beti shiymen qalqalanady. Qaru-jaraq tósekting ýstine ilinedi. Ásirese, kýz ailarynda shanyraqqa sýrleuge qoyylghan jylqy eti, qazy, qoy etin kóre alasyz (olar turaly keyinirek aitamyz) sonymen birge, qymyzgha arnalghan jana torsyqtar, kónekter, maygha arnalghan ýrlengen qaryn men airan qúyatyn teriler bolady.

Keregeden orystyng mys legeni men oghan ynghaysyz bekitilgen temir shyghyrshyqty, uyqqa ilingen qamshy men ojaudy kóruge bolady. Túrmysy qarapayym jәne kedey qyrghyzdardyng kiyiz ýii tipten retsiz: onda qonaqtargha arnalghan qúrmetti oryn joq, ony dәuletti qazaqtyng ýiindegidey bayqay almaysyz. Jerge kiyiz tóselgen, al tórde kiyiz ýstine tóselgen kilem joq. Kedeyding ýiinde barlyq jerde qalay bolsa, solay - týtinnen qarayyp ketken shanyraqtan bastap, ýnemi jaqqan ottan kýiip ketken oshaq ornyna deyin salaqtyq bayqalady.

Kiyiz ýidi tolyqtyrugha ózining әdettegi orny ot janatyn jerden eshqashan týspeytin shaygha arnalghan shәinek nemese dәret alugha arnalghan qúman.

Qyrghyz-qaycaqtarda qos nemese júlym ýy dep atalatyn taghy bir kiyiz ýy týri bar. Ony jylqyshylar nemese joryq kezinde qoldanady, múndayda ol atqa artylady. Qostar az kezdesedi, eger auylda keyde qos kezdesse, ol saudagerdiki boluy mýmkin. Qostyng kiyiz ýiden ereksheligi - uyqtary tik jәne shanyraghy bolmaydy, tóbesi ýshbúryshtanyp bitedi, uyqtyng tómengi jaqtary jip ornyna ilmegi bolady, ol keregening basyna kiygizile salynady, qostyng keregesi ekeuden aspaydy.

Qosty keruenmen jýrgende óte ynghayly dep sanaghan saudagerler qoldanady.

Kiyiz ýiding qalmaq ýy dep atalatyn ýshinshi týri bar. Atauynan kórinip túrghanday, búl ýy qalmaq torghauyttardan kelgen. Búl qalmaq ýy nemese torghauyt ýy qaysaq kiyiz ýiinen uyqtarynyng úzyndyghymen jәne az iyilgendigimen, shanyraghy besten tórt bólikten kóp emestigi-men erekshelenedi jәne búl kiyiz ýy kóbinese konus pishinde bolady.

 

QYRGhYZ-QAYSAQ MOLASY JÁNE

JALPY KÓNE KEZENG TURALY

 

Dalanyng barlyq jerinde kóptegen kóne jәne jana molalar, qorghandar men ýiindiler shashyrap jatyr. Búl mylqau eskertkishter qaysaq ómirinde tarihy túrghydan góri geografiyalyq túrghydan manyzdyraq, sebebi jerlengenderding aty-jóni halyqtyng esinde mәngi-baqy qalady da, qaysaq ózining jolyn, baghytyn osy molalargha qarap baghdarlaydy.

Mola1 - naqty tújyrymdamasy joq atau, búl sózding ayasyna kóne jәne jana zirattar da enedi, biraq kóbine mola dep qarapayym, jay ýiilgen topyraq, tas ýiindi nemese balshyqtan iylengen siyqsyz eskertkishti ataydy. Jana molalar eskilerden osynday qarapayymdylyghymen, siyqsyzdyghymen erekshelenedi, tek birazyn, mәselen, Qúlan hannyn2 molasyn, Sýiik3 pen Ábilqayyr hannyng molasyn4 (Kishi jýz) búl sanatqa qospau kerek.

Mola salatyn materialdar da ózindik erekshelikke iye, tek (Tashkentten kelgen) shalaqazaqtardyn5 molasy basqasha bolady. Qaysaqtardyng molasynan onyng talghamy men sәuleti, oima jәne kórkemsuret óneri kórinis tabady.

Jana molalar negizinen eki týrli bolyp keledi: jeke jәne qorghan tәrizdes6, songhy mola tashkenttik qorghandargha úqsas, yaghny syrtqy travespen7 bekitilgen esigi batysqa qaraghan bekinis.

Jalpy múnday mola barlyq jaghy otyz sajyngha, biyiktigi alty ne jeti arshyngha ten, qabyrghasynyng qalyndyghy segiz vershok*1 tórtbúrysh qúraydy, biraq olardyng keybirining kólemdi bolatyny sonshalyq, jýzge juyq adam shabuyldan qorghansa, syiyp ketui mýmkin. Búl qorghandardy beriktigi jaghynan tashkenttik bekinistermen úqsastyra otyryp, shalaqazaqtardiki dep aitqan jón.

Búl pishin basqalargha qaraghanda qaysaqqa kóbirek únaydy, sebebi onyng kólemdiligi zattyng úlyqtyghynyng birinshi sharty, sondyqtan osynday molalar manyzdy әri dәuletti qyrghyz-qaycaqtardyng mәiitine salynady. Múnday molalar Semeydegi tatar ziratynda bar, qyrda Ýlken jәne Kishi Alatau eteginde, Úly jýzde kezdesedi.

Úly jýz Shu ózenining arghy betine kóship, Tashkentpen myqty baylanysta bolghan, sondyqtan búl pishinning de solardan kelui mýmkin jәne alghashqyda sheberler sol jaqtan shaqyrylghan.

Men Úly jýzde kezdestirgen eng ýlken osynday mola Talghar ózeninde, Qashghar keruen joly boyynda Qúlan hangha arnap túrghyzylghan. Búl mola eki bólikten túrady: qorshauy jәne mazardyng ózi. Qorshau qorghan tәrizdi*2, búryshtarynda múnarasy bar jәne esikteri qarapayym әshekeylengen. Mazar qorshaudyng ishinde jәne tórtbúrysh túghyrgha ornatylghan kýmbez*3 pishininde. Búl molanyng ýlkendigi sonshalyq, oghan barlyq han úrpaghy syiyp keter edi.

Dәrejesi tómen adamdardyng molalary bir-birine úqsas, konus nemese tórtbúryshty piramida siyaqty, keyde tóbesine birdeme shanshylyp qoyylady nemese piramida týrinde baspaldaqtar jasalyp, ýzik syzyqtarmen әshekeylenedi, bylaysha aitqanda, molalardyng týri sansyz.

Qúrylysqa arnalghan negizgi material topyraq. Múnda ol kóp qoldanylatyn material deuge túrarlyq. Kóptegen molalar aldymen topyraqtan túrghyzylyp, syrtynan balshyq jaghylyp nemese kýidirilmegen kirpishpen qalanady. Qazaqtar búl ónerdi qaydan ýirengeni belgisiz, biraq kýidirilgen kirpish dalada siyrek deuge bolmaydy jәne ol kóne qúrylystarda jii kezdesedi.

Qaysaq kirpishi balshyghynyng myqtylyghymen jәne tegistel-megendigimen erekshelenedi; ol óte júqa jәne әrtýrli pishinde, qajetine qaray dóngelek [qúrylysqa] - dóngelengen, piramida ýshin tórtbúryshty jәne tiktórtbúryshty. Men Súltan Sýiik molasynyng qirandysy janynan kirpish kýidiretin bir tashkenttik qolynan shyqqan peshterdi kórdim. Búl peshter orys peshinen esh kem emes.

Qorghan tәrizdes molalar ýnemi shiyki kirpishten jasalady, Tashkenttegi naghyz qorghandar siyaqty balshyqtan iylenbeydi. Óndelmegen taspen, úsaq taspen shaghyn jәne eleusiz molalar qalanady. Mәselen, Sýiikting molasy qasynda búzylghan mazar basyp qalghan birnesheui boldy. Olar jay ghana topyraq ýiilip, úsaq taspen jabylghan. Qozy Kórpeshting manynda da osynday molalar kóp. Olardyng qataryna bekinis pen ózenge esimi berilgen Qapal batyrdyng molasy jatyr. Aghashtan jasalghan mola óte siyrek kezdesedi. Men múndaydyng tek bireuin ghana kórdim: ol jinishke terek aghashynan jogharygha qaray ýshkildene qalanghan eken.

Úly jýzdegi Sýiikting molasyn (Abylaydyng úly) jogharyda aitylghanday, tashkenttik shalaqazaq qalaghan. Tórtbúryshty bólmeni kýmbez jauyp túruy kerek bolghan, onyng biyiktigi on bes arshyn shamasynda; shamasy, shalaqazaq kýmbezding qalay jabylyp jatqanyn kórip túrghan, ony bitirip ýlgermey qúrylys qúlap, sheber men toghyz júmysshy qaysaqty basyp qalghan. Sýiikting úly Baraq aman qalghan. 1853 jyly qúlaghan búl molanyng qirandysy Qaratal ózeninen on shaqyrym jerde Boranay tauynyng eteginde jatyr.

Abylay han Áziret súltanda jerlengen.

Ábilqayyr hannyng molasy (Kishi jýz) Torghaygha ong taraptan qúyatyn Ýlkeyek ózeninde. Ony Rychkov 1771 jyly qalmaqtar qashqan kezde sipattap jazghan. Biz onyng sipattamasyn ensiklopediyalyq leksikonynan (birinshi tom, 54 bet) keltiremiz: «Ábilqayyrdyng eskertkishi súr kirpishten qalanyp, jartylay dóngelektene bitken konus tәrizdes. Onyng biyiktigi tórt arshyn, kóldeneni ýsh arshyn. Jartylay shardyng basyna әdet boyynsha týrli shýberekter, qasyq, tostaghan, jylqy qúiryghy baylanghan nayza men biday bumasy shanshylghan».

Osy molanyng sipattamasyna qarap men Úly jýzde osyghan úqsas eki molany keziktirdim, syrtqy jobasyna qarap búlar Atash batyr men Bayghazynyki dep mólsherleuge bolar.

Ekeuining de tórtbúrysh irgetasyna gotika ýlgisindegi jartysharlar qoyylghan; shardyng ishi bos jәne býiirinde sanylau bar: irgetasqa jaqyn eki ýlken tesik, bireui tereze ornyna qoyylghan shaghyn; kýmbezge kóterilu ýshin bir jaghynan baspaldaq jasalghan. Ontýstik jaghynan negizgi qúrylysqa japsarlas shaghyn qabyrghaly oryn qorshalghan. Búl shamasy dýnie salghan song batyrlardyng janynan oryn tebetin tuystaryna arnalsa kerek. Bayghazy molasynyng teksheli irgetasynyng ishi quys jәne eskertkishti ainala topyraq dualmen qorshalghan ziratty ainaldyra ormansyz ashyq dalagha әdemi jasyl kórik beretin tal aghashtary otyrghyzylghan. Ekeuining de kýmbezine attyng qyly baylanghan nayza qadalghan.

Molalar ýnemi biyik jerlerge, keruen nemese kósh joldaryna jәne ózen-kólderding manyna qoyylady. Múndaghy maqsat - ótken-ketkender marqúmnyng ruhyna arnap dúgha jasasyn degen tilekten tughan.

Kóne eskertkishter pishinderining әrtýrliligimen, materialynyng jaqsy óndeluimen, myqty kýmbezimen jәne qosymsha oima órnekterimen erekshelenedi. Janynan ótken sayahatshy óz jazbasyna búl qúrylystar jabayy emes, bilimdi halyqtyng tuyndysy ekenin jazady. Biraq osy dalada bilim qashan gýldengen? Búl isti tarihy shyndyq qanshalyqty mýmkindik beredi, sonshalyqty týsindiruge tyrysamyn.

Birinshiden, kóne molalardyng qarapayymdylyghy men óner týrine qaray eki topqa bólinetinen eskertu kerek: halyq molasy (ýiindiler) jәne qúrmetti adamdar molasy (mazarlar).

Qazaq mazarlarynyng týrleri

 

Búl jer, bizding dalamyz mongholdar kezenine deyin týrki tektes halyqtardyng otany boldy; óz әkesine qarsy kýreste Oghyz handy qorghaghan tórt taypa: úighyr, qalaj, qanly jәne qarlúqtar týrki odaghynyng negizin qúrady. Shyghu tegi basqa, biraq týrkishe sóilep, týrkilerding ghúrpyn ústanghan halyqtar da boldy. Olar - búlghar, hazar, bashqúrt, madiyarlar. Mongholdardyng shabuyly búl elding túrghyndaryn mýldem ózgertip jiberdi, taypalardyng ataulary joghaldy, tek birazy ghana qazaq taypalarynyng atauyn saqtap qaldy; eski túrghyndar jana túrghyndargha sinisip ketti, búl jerlerde monghol zandaryna sәikes Altyn Orda odan basqa ordalar: Noghay nemese Manghyt ordasy, Oraldaghy orda, Seyhungha deyingi Kók orda jәne shaybaniyler qúrghan Týmen ordasy payda boldy. Búl ordalardyng barlyghynyng handary ózderin dala týkpirine jerleudi ósiyet etse kerek, mәselen, Manghyt ordasynyng negizin qalaushy Edigening molasy Úlytaudaghy qolbasshy esimimen atalatyn biyikterding birinde. Onyng molasy - әsheyin úsaq tastardyng ýiindisi, shamasy, kezinde onyng belgili bir pishini bolghan shyghar, biraq keyinnen búzylghan, onyng ereksheligi ózi ornalasqan taudyng ayaq basuy qiyn jerinde túruynda.

Sonymen, kóne molalardyng qúry-lysyn monghol dәuirine jatqyzghanda, mongholdardan múnday qúrylys ónerinde kóp maghlúmat talap etu kerek, alayda týrkiler olargha qaraghanda әldaqayda bilimdi bolghan, qalalar salyp, ol jerde otyryqshylyqtyn, dәulet pen saudanyn, eskertkishterin qaldyrghan.

Mәselen, búlgharlardyng astanasy Búlghary Qazannan 60 shaqyrym qashyqtyqta, әli kýnge deyin qirandy týrinde saqtalyp jatyr. Týrkilerding basqa qanatyndaghy úighyrlardyng da bilimi az bolmaghan, qalalarda túrghan, jazuy bolyp, hristian dinining nestoriandyq baghytyn ústanghan. Búl eki halyq, shamasy, monghol biyleushilerine tamasha sheberlerdi úsynghan bolsa kerek. Italiyandyq Plano Karpiny Qaraqorymdaghy8 han taghynyng kórkemdigin suretteydi, onyng tórt búrqaghy bolghan, bireui qymyz atqylaghan.

Búdan keyin Úlytau siyaqty menireu dalada, Kengirde ózining qúrylysymen tang qaldyratyn Qamyr han, Alasha han, Dombauyl әuliye, Bolghan ana jәne basqalardyn, kóptegen molalardyng boluy zandy, búlardyng barlyghy kirpishten qalanghan, syrtynan әr týsti syrmen boyalghan. Qarajardaghy Qarakengirding salasyndaghy Bolghan ananyng molasy aq týsti, kýmbezi shaghyn ghimarat9 jәne basqalary da osylay salynghan. Alasha handiki sәl ózgesheleu: kýmbezding irgetasy mazardan kishkentay, sondyqtan tóbesi jabylghan, al qabyrghalary joghary qaray taryla kelgen shaghyn baspaldaqpen shyghugha bolatyn balkon qúrghan.

Búl qúrylystardaghy eng tamashasy kýmbezding óte berik ornatylghany jәne kirpishterding qighash qalanghany: kirpishterding bir qatary ong jaghymen tómen qalansa, ózgeleri sol jaghymen qalanghan. Múnday molalar dalada kóp qaytalanbaytyn óte siyrek, tek Núra ózenining saghasyndaghy Botaghaydyng molasy osyghan úqsas, biraq men onyng qúrylysy jayly eshtene aita almaymyn.

Osynday pishinnen [damyghan] kóne mola piramidagha, ashyq galereyalargha, tesikteri bar shaqpaq tastargha ainala kele jay baghana týrine jetti.

Ishi quys piramida týrindegi molalar әdette óndelmegen tastan jasalynady; múnday molalardyng piramidalyq pishini jerden bastalmaydy, aldymen qabyrghalary túrghyzylyp, jogharylaghan sayyn taryla beredi. Men múnday ýsh molany ghana bilemin: Ýige qúyatyn, Orynbor liniyasyndaghy, Toghyzaq ózeni manyndaghy Pallas jazghan Kesene 10, Aqsu men Basqan ózenining ortasyndaghy, Ayagózden Qapalgha jýretin joldaghy Qarasu bekinisinen 12 shaqyrymdaghy Ordabay11 molasy, onyng ishinde granit balbal túr jәne eng manyzdysy Qozy Kórpesh molasy. Ol Ayagóz ózenining jaghalauynda Ayagóz bekinisinen 90 shaqyrymda túr. [Qúrylystyn] qabyrghasyna aziattyqtar beynesindegi tórt balbal qoyylghan, moyyndaryna әshekey búiymdar taghylghan, eki qoly ishine bir kesindini ústay týiisken*4. Búl balbaldar qaysaq jyraulary kýni-týni aitatyn jyrdaghy qaharmandardy beyneleydi. Poema keyipkerining atyna sәikes mola da Qozy Kórpesh dep atalady. Ayagózge qaray jolda taghy bir mola baghanasy bar, onyng manyndaghy súryqsyz balbal - Qozy Kórpeshting bәsekelesi Qodardyng mýsini. Sonday-aq, jerge qadalghan baghandar da bar. Olar Qyzylaray tauynyng eteginen oryn tepken. Olardyng sipattamasyn Qoqangha barghan bir esauldyng jazbasynan tabugha bolady12. Búl baghandardyng úshyna adam beyneleri salynghan. Esaul sol jerden sanylau tesikteri bar qighashtalyp qoyylghan taqtalardy kórgen13, olardy jalpy ghimarattyng esigi nemese terezesi dep sanaydy.

Qarqaralydan Aqtaugha jýrer jolda taqtadan qúralyp, bir-birine tyghyz japsyrylghan, bir jaghynda esigi bar molalar kóp kezdesedi14. Múnday galereyalar Úly jýzde de bar.

Kóneden qalghan jәdigerlerding barlyghyn qaysaqtar monghol shabuylynan keyin osy jerde kóship-qonyp jýrgen noghaylardyki deydi, ózgeleri (dalanyng shyghys bóliginde) - qalmaqtardyki, batys bóligindegi birazy - bashqúrttardyki nemese solarmen taypalas eldiki dep boljau kerek.

Múnday jәdigerlerge: qazirde bos qalghan, kezinde qazylghan ken oryndary (Jezdi-Kengir manyndaghy mys orny); bos qalghan egistikter (Týndigýr shatqalynda); diyirmen tasy (Almaty shatqalynda) jәne dual siyaqty týrli ýiindiler jatady.

Úly jýzde jekelegen tórt qabyrghaly bekinisterding dualy men orlar jii kezdesedi, biraq kónening eng keremet qaldyghy Kishi Alataudaghy Qora ózenining jogharghy saghasynan Shu ózenining bastauyna deyin qazylghan or. Búl or tau ýstinen, shúnqyrlardan qazylyp ótken, úzyndyghy 900 shaqyrymgha jetip qalady, terendigi qazirding ózinde bir jarym sajynnan kem emes. Qyrghyzdardyng búl orgha qatysty mynanday anyzy bar: bir hannyng úlyn jabayy qúlandar jazyq dalagha eliktirip, bala sodan joghalyp ketedi. Qúlandardy qaytar jolda ústau ýshin han dalagha kóldeneng or qazudy búiyrady. Biraq, búl Shynghys han úlysynyng shekarasy dep te boljaugha bolady15. Qapaldyng manynda, Biyen ózeninde granitti baghanasy bar kóne qorghan túr.

 

Shoqan Uәlihanov, kóp tomdy shygharmalar jinaghy. 1-tom

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 881
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 739
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 569
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 579