Senbi, 4 Mamyr 2024
Biylik 6199 1 pikir 19 Aqpan, 2016 saghat 10:21

CARYShAGhAN. RESEY QAShANGhY BILGENIN ISTEYDI?

Keshe senattaghy halyq qalaulylary әigili synaq alany  Saryshaghan ýshin Mәskeuding tiyn-teben tólep otyrghanyna taghy da kýiinip, mәsele kóterdi. Jogharghy palatadaghy teketires múnymen toqtaghan joq. Óitkeni, Qorghanys ministrligining Qyrghyzstangha milliondaghan oq pen granatany tegin berui deputattardyng kәdimgidey týsinbestigin tughyzdy. Búl jayynda KTK arnasy habarlady.


Qosh! Saryshaghan – shaghyn eki Europa memleketi syiyp ketetindey ýlken aumaqty alyp jatqan poligon. Reseyge jalgha berilgen elimizdegi eng ýlken poligondardyng biri. 4 oblystyng aumaghyn, yaghny 8 million gektar jerdi alyp jatqan jabyq synaq alany ýshin Mәskeu gektaryna 400 tenge tólep keledi. Jәne búl somagha Priozersk qalasynyn  shyghynyn  da kirgizip qoyghan. Múny tiyn-tebenge tenep ashugha mingen deputattar aragha apta salyp Senatqa qayta kelgen Qorghanys ministrining orynbasary Oqas Saparovqa shýilikti. 

Jana zymyrandaryn synap, qaldyqtary tastalatyn Saryshaghan ýshin tólenetin ótemaqyny Resey azaytpaq niyette. Sebebi olar poligonnyng 1 million gektaryn Qazaqstannyng menshigine qaytaryp beretin boldy. Mәskeu endi qalghan 7 million gektar ýshin jylyna 5 jarym milliard tenge tóleui tiyis. Býgin Qorghanys viyse-ministrine shýilikken Quanysh Aytahanovtyng arynyn tek Núrtay Ábiqaev basty. Últtyq qauipsizdik komiytetining búrynghy tóraghasy, general әriptesin jaqtay sóilep, Mәskeudi beker kinәlay bermeu kerek dep kenes berdi.  

Ábiqaev aralasqan song Saryshaghangha qatysty dau sap tyiyldy. Biraq, general Saparovtyn, Qyrghyzstangha 5 million patron, kózden jas shygharatyn 4 myng granata, zeniyt-zymyran keshenine qajetti qúraldyng tegin beriletinin aitqan sol edi, senatorlar qayta kýsheyip ketti.

Búl joly әbden sasqalaqtaghan Oqas Saparovqa, búrynghy Qorghanys ministri Múhtar Altynbaev arasha týsip, tuysqan qyrghyz aghayyngha jýk kólikterimen tegin tonna-tonna qaru-jaraq jetkizu – strategiyalyq túrghydan manyzdy dedi. Onyng ýstine, syigha tartylatyn oqtyng jyl sonynda jaramdylyq merzimi bitedi, ony utilizasiyalaugha aqsha júmsaghannan Bishkekke jóneltken paydaly eken.

Al Qorghanys ministrligi ózimizding sarbazdar  oqtan taryqpaydy dep otyr. Sebebi biyl Qaraghandy oblysynan jylyna 30 million oq shygharatyn zauyttyng qúrylysy bastalmaq kórinedi. Osylaysha, irgedegi kórshisining qamyn oilaghan Qazaqstan Orta Aziyagha, onyng ishinde Qyrghyzstangha lankesterden tóngen qauipti seyiltpek.

IYә, senatorlar bir Saryshaghannyng mәselesin ghana aityp otyr. Al, Qazaqstan aumaghyndaghy ózge de poligondar jayly nege jaq ashpaydy? Týsiniksiz. Qazaqstangha sol poligondar ýshin kórshimiz qansha ótemaqy tólep jatyr. Ol arasy da belgisiz. Biz osy oraydy paydalanyp, tәuelsiz Qazaqstan aumaghyndaghy Reseyding әskery nysandaryn sanamalap shyghudy jón sanadyq.

Olardyn birinshisi Resey Federasiyasy Qorghanys ministrligining №5-shi memlekettik synaq poligony. Yaghni, Qyzylorda oblysy aumaghynda ornalasqan, úshu trassasy Aral tenizinen Kamchatka týbegine deyin sozylyp jatqan Bayqonyr gharysh ailaghy. Bayqonyr gharysh alany 1991 jyly Qazaqstan iyeligine ótip, 1994 jyly Resey Federasiyasyna 20 jylgha berildi. Mamandar Bayqonyr kesheninen el aumaghyna jylyna 30-35 myng tonna uly zattar taraytynyn, raketalardan týsken qaldyqtar Qaraghandy, Pavlodar jәne Shyghys Qazaqstan oblystaryna ziyan keltiretinin aitady. Qazir búl ailaqtan «Soiz», «Proton» sekildi raketalar gharyshqa úshyrylyp keledi. 2004 jyly jalgha beru merzimi 2050 jylgha deyin úzartyldy. 

Ekinshi nysan RF Qorghanys ministrligining V.Chkalov atyndaghy memlekettik №929-shy úshu-synaq ortalyghy. Búl ortalyqtyng shtaby Astrahan oblysynyng Ahtubinsk qalasynda ornalasqan. Sol ortalyqtyng 85-shi, 171-shi jәne 231-shi synaq alandary Batys Qazaqstan jәne Atyrau oblysynyng territoriyalarynda oryn tepken. Búl nysanda Reseyding jana qaru jaraqtary synalyp, VVS pen VMF aviasiyasynyng úshqyshtary әskery dayyndyqtan ótedi.    

Ýshinshi, RF Qorghanys ministrligining №4-shi memlekettik әrtýrli synaq poligony. 1949 jyly qúrylghan búl poligon aumaghy Atyrau jәne Batys Qazaqstan  oblystarynyng batys aimaqtary (Naryn qúmy) men Resey Federasiyasynyn  Astrahan, Volgograd oblysynyng shyghys bólikterin qamtidy. Búl ailaqta úshaqtar men raketalar yadrolyq jarylys zattaryn tasymaldau әdisterin synaqtan ótkizedi. Poligon aumaghy 6,5 mln. gektar jerdi alyp jatyr. Onyng 1,5 gektary Qazaqstan territoriyasynda ornalasqan. Osyghan deyin búl aimaqta jer betinde jәne әuede týrli qaru-jaraq synaqtan ótkizilgen. 24 myng raketa jarylyp, 177 soghys tehnikalarynyng týrleri synalghan, 619 SS-20 raketalary joyylghan. Sarapshylar osynyng saldarynan auagha 30 myng tonnagha juyq asa ziyandy uly zattar taralghanyn aitady. 

Tórtinshisi, RF Qorghanys ministrligining №10-shy memlekettik әrtýrli synaq poligony. Yaghni, bizding tilmen aitsaq, Sary-Shaghan synaq alany.  Alyp poligon Qaraghandy, Jambyl, Aqtóbe jәne Qyzylorda oblystarynyng jerlerine shekaralas ornalasqan. Synaq alany ontýstýkten soltýstikke qaray 250 shaqyrymgha, batystan shyghysqa qaray 600 shaqyrymgha sozylyp jatyr. Búl synaq alanynda negizinen әue kýshterine qarsy synaqtar jýrgiziledi. Búl orayda Resey aumaghyndaghy «Kapustin Yar» poligonynan jiberilgen zymyrandar 11 myng shaqyrym boyy birneshe oblysymyzdyng ýstinen úshyp kelip, osy «Saryshaghangha» kelip týsetinin aita ketu kerek. 

Besinshisi, №5580-shi synaq júmystaryn qamtamassyz etu bazasy. (RF Qorghanys ministrligining búrynghy №11 Embi memlekettik synaq poligony). Búl synaq alany Aqtóbe oblysy aumaghynda ornalasqan. 

Altynshysy, Reseyding Áue kýshterining Gharysh әskerine qarasty №3-shi zymyran-gharysh qorghanysy armiyasynyng radiotehnikalyq jelisi. Búl nysan Balqash kólining boyyndaghy Priozersk qalasynda oryn tepken. 

Jetinshisi, Qostanay qalasyndaghy Resey Áue qorghanys kýshteri transporttyq aviasiyasynyng jeke polki. 

Osydan-aq, bayqap otyrsyzdar, Reseyding әskery nysandary Qyzylorda, Batys Qazaqstan, Atyrau, Ortalyq Qazaqstan, Jambyl, Aqtóbe, Qostanay sekildi elimizding iri 8 oblysy aumaghynda bar degen sóz. Búl biz biletinder ghana.

Qosh! Sonymen Saryshaghangha qayta oralayyq. Senatorlar búl mәseleni nege jii kótergish bolyp ketti? Keybir ghalymdar Saryshaghan poligonynyng ziyany Semey qasiretimen para-par boluy mýmkin ekenin aitady. Múnday synaq alany jýzdegen jyldar boyy qalpyna kelmeytin kórinedi. Demek, Saryshaghannyng da kýni batyp keledi degen sóz. Resey 400 tenge tólep paydasyn kóredi. 4 ghasyrlyq azabyn qazaq tartady. Ókinishti.

Shәriphan Qaysar

Abai.kz

1 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1107
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1006
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 739
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 851