Júma, 10 Mamyr 2024
Adasqandar 6624 0 pikir 22 Qazan, 2015 saghat 18:20

QARULY «JIHAD» QAYDA APARADY?

Tayau Shyghys elderinde kezeng kezenimen oryn alghan «arab kókteminin» sebep-saldarlary, ýkimet pen biylik arasyndaghy qaqtyghystar men sayasy ahualdardyng ushygha týsui birneshe jyl qatarynan BAQ-ta jazylyp, aitylyp jýrgenimen, býgingi kýnde әlemdi alandatyp otyrghan ózekti taqyryptardyng biri bolyp qala berude.

Boko Haram, Hizb ut-Tahriyr, Ál-Kaida jәne songhy jyldary payda bolghan IShIM terrorlyq úiymdarynyng eng basty maqsaty «Halifat» ornatyp, olardyng kózqarasy boyynsha «úmyt bolghan» islam sharighatyn jýzege asyru. Óz qataryn adam sanymen tolyqtyryp, alyp kýshke ainalu jolynda «jihad» konsepsiyasy olar ýshin eng tiyimdi qarugha ainaldy. Oppozisiya men biylik arasynda kýn sanap qaruly qaqtyghystar arta týsken Siriya jerinde terrorlyq úiymdar tarapynan «jihad» jasaudyng ýlken oshaghy qalyptasyp ýlgerdi.

Kenes Ýkimeti ydyraghannan keyin ruhany qúndylyqtargha degen múqtajdyghy artqan halyqtyng dindi jaqsy bilu men ýirenuge degen yqylasy arta týsti. Diny bilim alu maqsatynda birqatar jastar shetelge attansa, syrttan kelgen keybir adamdar tarapynan dindi óz mýddelerine qaray týsindiru kórinisi beleng alghandyghy belgili.  

Mýddesi bólek uaghyzshylar tarapynan dinning aqida (senim) mәselesine qatysty týsindirgen taqyryptary diny sanasy tolyqqandy qalyptasyp ýlgermegen adamdar arasynda búrys kózqarastardyng alghashqy negizin qalap, islam dinining sharighatynan auytqyghan shetin kózqarastargha jol ashty. Sonyng saldarynan jeke «sheyhy» nemese «ústazy» bar, solardyng aitqandarymen jýrip-túratyn, dinning ishki mazmúnynan góri syrtqy atributikalyq  kórinisine asa mәn beretin adamdar toby qalyptasty.

Últtyq muzyka әuenderinen bastap kelinning ýlkenderge sәlem saluy, yaghny salt-dәstýrding kóptegen týri «haram» jәne «shirk» bolyp sanalyp, últtyq qúndylyqtar olardyng dýniyetanymynda keyinge ysyryldy. Olar namaz oqymaytyn músylman «kәpir» dep aiyptap, «olardan alshaq ómir sýru kerek» degen ústanymdar shetin kózqarastaghy iydeologiyany nasihattay bastady. Atalmysh iydeologiya qorshaghan ortagha agressiyamen qaraudy adam boyyna sinirip, tuys-tughannan, dostan, jalpy alghanda qoghamnan oqshau ómir sýru ýrdisin jaqtady. Ózderinen basqa ózgeni «kәpir» sanaghan búl pendeler toby ýshin otbasy mәselesi de jenil kózqarasqa ie boldy. Songhy uaqytta islam sharttaryn saqtamastan jasyryn neke qidyru, talaq etu jәne birneshe әielge ýilenu nemese birneshe erge túrmysqa shyghu әreketterining beleng alghandyghyna BAQ-ta jii jariyalanyp jýrgen «neke» jәne «talaq» turaly maqalalar toptamasy aiqyn dәlel bolmaq. Al ata-ananyng batasyn almay, sharighat talaptaryn eskermey, tughan-tuystarynyng nazarynan tys jasyryn týrde qiylghan neke otbasy otaghasyna ýlken jauapkershilik jýktey qoymasy anyq. El kózinen tasada qúrylghan nekening arty kelensiz әreketterge jol ashuda.

Otbasy qúndylyghynyng saqtalmauy jetim balalardyng kóbengine, tәrbiyesizdikting artyp, qoghamdy ruhaniy-moralidyq túrghyda artqa tartugha yqpal eteri sózsiz. Eng ókinishtisi múnday kelensiz әreketter jaqsylyqqa shaqyryp, jamandyqtan tyighan islam dini atyn jamyluda.

Jogharyda keltirilgen mysaldardan alghashqy satyda adamnyng diny senim men ústanymgha qatysty kózqarasynyng ózgeretindigin, kelesi satyda qoghamnan oqshaulanu ýrdisining oryn alatyndyghyn bayqasaq, ýshinshi baspaldaq Tayau Shyghys elderine qonys audaryp, din ýshin «jihad» jasaugha, yaghny qaruly soghys jýrgizuge baryp tireledi. Aldynghy eki saty ýshinshi kezenge dayyndaytyn qúnarly topyraq ispettes.

Býgingi tanda ghalamtordaghy sayttar men men әleumettik jeliler qaruly «jihad» iydeologiyasynyng keninen nasihattalu jolynda tiyimdi qúral bolyp otyr. Siriya jәne t.b. elderdegi músylman qauymynyng biylik pen Batys elderi tarapynan ýlken zardap shegip otyrghandyghy kez kelgen shetin kózqarastaghy iydeologiyany nasihattaghan beynetaspanyng negizgi taqyrybyna ainalghan. Soghysty bastan ótkerip jatqan keybir músylman elderindegi әiel adamdar men balalardyng ayanyshty halin beynelegen beynetaspa kimning de bolsyn jýregin eljiretpey qoymaytyny belgili. Jat aghym kózqarasymen susyndap, qoghamnan oqshaulanghan adam ýshin osy syndy «jan úshyra» shaqyrghan ýndeuler sanaly týrde oilanudan búryn, emosiyalyq sezimge beriluining basymdyq tanytyp otyrghandyghyn anghartuda. Búl jerde keybir azamattardyng shetin kózqarasty ústanbay-aq, ghalamtor jelilerindegi múnday arbaulargha onay týsip jatqandyghyn da eskeru qajet.

Búl indet mәselesine qarsy kýresu maqsatynda әlemning kóptegen elderinde ýlken jiyndar jii ótude. Sonyng biri 2014 jyldyng 25 qarashasynda QR Mәdeniyet jәne sport ministrligi Din isteri komiytetining úiymdastyruymen «Terrorizm jәne internet» taqyrybynda halyqaralyq ghylymiy-tәjiriybelik konferensiya Astana qalasynda ótkizilgen bolatyn.

Sonymen qatar, aghymdaghy jyldyng 10-11 mausymynda «Beybitshilik pen damu jolyndaghy diny jәne sayasy qayratkerlerding ýnqatysuy» atty  Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderlerining V sezinde diny ekstremizm men terrorizm mәselesin talqylau da nazardan tys qalmady.

Al qaruly «jihad» jariyalanghan jerlerde soghys órti músylmandargha, beybit túrghyndargha qaray baghyttalyp jatqandyghy bәrimizge belgili. Atalmysh soghys pen qaqtyghystar býkil әlemge ýlken qauip tóndirip otyr. Sonda ketken adamdardyng bir bóligi sayasy oiynnyng aldauyna týskenderin kesh bilip, ókinishten san soghyp jatsa, sodyrlargha qosylghandardyng keybireuleri «jihad» jasau rayynan qaytpaq emes.

Búl fenomennen keyin birqatar memleketterde diny ekstremizm men terrorizm turaly zang jobalary men aktileri qayta qarastyrylyp, erejeler qataya týsti.

Qazaqstan músylmandary diny basqarmasy aghymdaghy jyldyng sәuir aiynda «Jihad úghymy jәne qazirgi zaman» taqyrybynda pәtua berdi. Pәtuada jihad úghymy, jihadtyng týrleri men sharttary, jihadtyng qanday uaqytta jasalatyndyghy jazylghan. Sonymen qatar, qazirgi tanda ózge músylman elderi arasynda bolyp jatqan qaqtyghysqa teris pighyldy radikaldy aghymdar islamdaghy «jihad» sózin paydalanyp, qol astyndaghylaryn sol jerge soghysqa attandyruy shynayy «jihadqa» jatpaytyndyghy da aitylghan.

Sodyrlyq әreketter halyqaralyq dengeydegi kóptegen tarihiy-mәdeny múralargha zardabyn tiygizip jatyr. Oghan kóne meshitter men shirkeuler jәne t.b. alyp órkeniyetterding múrasy bolghan eskertkishterding qiratyluy mysal boluda.

Islam yntymaqtastyq úiymy habarlaghanday, el jaghalap Otanynan qashqan bosqyndar sanynyng ósui tolastar emes. Siriya elining ózinde bosqyndar sany 6,5 mln-gha jetken. Irakta búl kórsetkish 2,53 mln. Al, Niygeriyada 1,2 mln. bosqyn bar bolsa, Somalida 1,1 mln. bosqyn tirkelgen. Jalpy býgingi tanda ishki qaqtyghystar saldarynan halqy bosqyngha ainalyp bara jatqan 14 memleket anyqtalghan. Qanshama adamnyng taghdyry artynda ýlken mýdde jatqan oiynnyng qúrbanyna ainalghan.

Qolgha týsken әiel adamdar men jas balalar adam saudasyna týsip, moyynsúnbaghandardy ólim jazasyna kesu qalypty qúbylysqa ainalghan. Sodyrlar óz ishinde birneshe toptargha bólinip ózara qaqtyghysuda degen derekter de joq emes.

Batystyq «Daily Mail» aqparat kózining derekteri boyynsha DAISh sodyrlary arasynda JITS (SPIYD) dertining faktileri jii tirkele bastaghan. Lankesshilerding esirtkige tәueldiligi men jynystyq qúldyqtary negizgi sebep boluda delinedi. 

Qay jaghynan alyp qarasaq ta, islam sharighatyna jat әreketter kózge týsedi. Búl betperdening arghy jaghynda adamzat balasyn tek jaqsylyqqa ghana ýndegen islam dinining atyn jamyla otyryp, әlemde islamofobiyalyq kózqarasty qalyptastyru, músylmandar arasyna iritki salu jәne t.b. kelensiz isterge baghyttalghan әreketter men mýddening jatqandyghy anyq bayqalady.        

 

Paydalanghan әdebiyetter tizimi:

1.http://e-islam.kz/songy-janalyktar/item/7032-ishim-k-ramynda-y-sheteldik-azamattar-tizimi

2.http://islam.kz/kk/news/alem/musylman-bosqyndar-qarasy-azayar-emes-3025/#gsc.tab=0

3.http://e-islam.kz/songy-janalyktar/item/7060-ishim-spid-ti-osha-yna-ajnaldy

 

Almurzaeva Biybigul Núrlybayqyzy, QR MSM GhZTO Islamdy zertteu bólimining agha ghylymy qyzmetkeri

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1899
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1966
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1655
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1502