Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Kók tudyng jelbiregeni 7327 0 pikir 6 Qarasha, 2015 saghat 16:08

BRITANDYQ BASYLYMDAR NE DEP JATYR?

Býgingidey daghdarys derti dendep, Putin avanturasy ýshinshi dýniyejýzilik soghystyng otyn  ýrlep, RF men Batys elderining arasy suyghan, alaghay da búlaghay kezende Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev Batystaghy birneshe memleketke resmy saparmen bardy.

Áueli Úlybritaniya premierimen kezdesip, eki jaqty birqatar kelisimderge qol qoydy. 1992 jyldan beri qaray jalghasyp kele jatqan baylanysqa eki el basshylary jana serpin beruge niyetti ekendikterin bildirdi.  Bizding biletinimizdey, Qazaqstan men Úlybritaniya arasynda syndarly dialog ornatylghan. Birikken Korolidik Qazaqstan ekonomikasyna, әsirese, múnay-gaz sektoryna qúighan tikeley investisiyalar kólemi boyynsha ýshinshi orynda. 2005 jәne 2014 jyldar aralyghynda britandyq investisiyalardyng kólemi 11 mlrd. AQSh dollaryn qúrady.

Qazaqstandyq statistikalyq mәlimetterge sәikes, ótken jyldyng qantar-qazan ailarynda eki el arasyndaghy sauda ainalymy 1,05 mlrd. dollardy qúrady.

Qazaqstan naryghynda júmys isteytin britandyq kompaniyalar: BG, Shell, AMEC, Invensys, BAE Systems, RioTinto, PETROFAC, Sun Group, Rolls Royce, HSBC, RBS, EY, Deloitte, PwC, KPMG, SNR Denton, GlaxoSmithKline, AstraZeneca. Olardyng kóbi londondyq qor birjasynyng tizimine engizilgen. Sol tizimde birqatar qazaqstandyq kompaniyalar da bar («QazMúnayGaz» BÓ» AQ, «Kazkommersbank» AQ, «Halyk Bank» AQ, «Kcell» AQ (Fond naryghy), Orsu Metals Corp., W Resources, Steppe Cement, Max Petroleum, Tau Capital, Roxi Petroleum, Central Asia Metals, Frontier Mining, Jupiter Energy, Kemin Resources (balama naryq).

Sonymen birge ózge de qúrylymdar júmys isteydi. 2015 jyly 24 aqpanda «Samrúq-Qazyna» AQ men Úlybritaniyanyng sauda jәne investisiyalar jónindegi Agenttigining (UKTI) Iskerlik kenesi jәne Britandyq sauda palatasynyng Qazaqstandaghy ókildigi ashyldy.

Mine, osylay jalghasyp kele ejatqan Qazaqstan – Britan qarym-qatynasy endi qayta jandanyp, britaniyalyq kompaniyalardyng Qazaqstan naryghynda júmys jasauyna QR Preziydentining osy jolghy is-sapary jol ashqan edi. Britaniya Ýlken jetilik pen jiyrmalyqqa mýshe, sayasy oiynshy retinde Qazaqstanmen yntymaqtastyghyn arttyrudy kózdeui óz kezeginde memleketimizding Ortalyq Aziyadaghy rólin aiqyndaytyn bolsa kerek-ti.

Preziydent Nazarbaevtyng Britaniyagha jasaghan sapary turaly qazaqstandyq BAQ az jazbady. BAQ-tarda jariyalanghan maqalalar Qazaqstan – Britan qarym-qatynasy jana qalypqa keletini turaly aitty.

Al keybir qazaqstandyq sarapshylar Nazarbaevtyng Batysqa saparyn «Qazaqstan ózining eski hәm jana odaqtasy Resey ingerasiyasyna balama retinde Batys elderin tandady" deydi.  Endi bireulerining pikiri búghan mýlde qayshy boldy.

Sonymen saraptap kóreyikshi. Batyspen baylanysty nyghaytu arqyly Qazaqstan ózining Ortalyq Aziyadaghy yqpalyn arttyrudy kózdeydi me? Kerry ne ýshin keldi? Franusa Olland pen Núrsúltan Nazarbaev arasyndaghy qarym-qatynas qay dengeyde?

Ángimeni Kerriyding Qazaqstangha saparynan bastayyq. Áygili Washingtonpost basylymy Kerriyding Qazaqstangha sapary turaly bylay dep jazdy:

«Kerri: Adam qúqyqtaryn shekteu – ekstrimizmge jeteleydi» atty maqalada (Kerry in Kazakhstan: Human rights abuses feed extremism ) avtor – Karol Morello «Memlekettik hatshy Djon Kerry Ortalyq Aziyadaghy jәne Qazaqstandaghy adam qúqyqtaryn shekteu mәselelerine qatysty óz pikirin bildirdi. «Terrorizmmen kýres týri retinde sayasy opponentterge qysym jasau – ekstrimizmning ushyghuyna әkelip soqtyrady» dedi», – dep týiindeydi (https://www.washingtonpost.com/world/kerry-in-kazakhstan-human-rights-abuses-feed-extremism/2015/11/02/edc39c8e-7daa-11e5-bfb6-65300a5ff562_story.html).

Al Preziydent Nazarbaevtyng kópvektorly sayasatyna qatysty britandyq basylymdar ózgeshe kózqaras bildirgen.

Mysaly, britaniyalyq The Guardian basylymynda «Qazaqstan Preziydentining Úlybritaniyagha eki kýndik sapary» atty maqala jaryq kórdi. Maqala avtory Luk Harding Qazaqstan biyligin synaghan.

The Guardian basylymy Qazaqstannan qashyp baryp, sayasy baspana súraghan eks-bankir Múhtar Áblyazov pen eks-elshi Rahat Áliyevting  mәselelerin jipke tizip, «Preziydent Nazarbaevty Úlybritaniya jәne onyng halqy qoldaugha niyetti emes» degen maqala jariyalaghan(http://www.theguardian.com/law/2015/nov/03/kazakh-leader-should-not-be-welcome-in-uk).

Britan jurnalisti Mayk Ueyl «Tony Blerding QR Preziydentining kenesshi retinde týk bitire almaghanyn, Janaózen oqighasyn jәne oppozisiya belsendisi atanghan qamaudaghy Aron Atabekting jayyn sóz etipti.  

Sonymen qatar, «Qazaqstan songhy jyldary әlemdik sayasat arenasynda  adam aitsa naghysyz ekonomikalyq jetistikterge jetken memleket. Alayda adam qúqyqtaryn shekteu mәselesine kelgende әli de bolsa kenestik rejimnen aryla qoymaghanyn kóruge bolady», - deydi (http://www.theguardian.com/world/2015/nov/03/kazakh-president-arrives-uk-visit) batystyqtar.

Týiin: Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng Úlybritaniya sapary kezinde memleket basshysy David Kemeron men patshayymnyng arnayy qabyldauynda bolyp, eki jaq bir mәmilege kelgen bolatyn.   

Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng batystyq integrasiyany qoldauy - Reseyding Ukraina jәne Siriyadaghy janjaldargha tikeley yqpal etetini týsinikti. Qytay tóraghasy Sy Szinpinning Astanagha kelui, Japoniya premieri Sindzo Abening Astanagha sapary, Resey Preziydentining Elbasynyng qabyldauynda boluy, AQSh memlekettik hatshysy Djon Kerriyding Astanagha arnayy kelui men Britaniya premieri David Kemeronnyng Qazaqstan Preziydentimen kezdesui, Fransiya Preziydenti Fransua Ollandtyng Núrsúltan Nazarbaevty arnayy shaqyrtuy bir-birimen ózara sabaqtasady. Áriyne, әlemdegi  oryn alyp jatqan janjaldar men Siriya jәne Ukraina mәselelerinde Qazaqstannyng pozisiyasy Qytay men Batys ýshin manyzdy ekeni týsinikti. Olar Ortalyq Aziyanyn, sonyng ishinde Qazaqstannyng Resey yghyna jyghylyp ketpeuin qalaydy jәne ózge memleketter sekildi Úlybritaniya da OA-da derjavalyq sayasat jýrgizuge qúlyqty. Sayasy arenada múnday oiyn jýrgizuge Preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng da ket әri emes ekenin biz bilemiz.

Alayda britanialyq basylymdar men sayasatkerler Nazarbaev sayasatyn qarapayym qazaqstandyqtardyng qoldaytynyn eskermese kerek. Tәuelsizdik alghan shiyrek ghasyrdyng ishinde Qazaqstan Ortalyq Aziyada jәne әlemdik sayasattaghy ozyq elderding qataryna qosylghany Elbasynyng enbegining jemisi ekeni ras. Keyde astam sóilep, artyq qalaghanymyzben, mәselege kóz júmyp qarau adamshyldyqqa jat.

Jogharyda aityp ketkenimizdey, Briyataniyadaghy  demokratiyalyq prinpipter men qazaqtyng dalalyq demokratiyasynyng arasyndaghy aiyrmashylyq jer men kóktey.

Ýstimizdegi jyldyng qantar aiynda Mәskeude ótken EAEO elderi basshylarynyng jiynynda Belorussiya Preziydenti Aleksandr Lukashenkonyng jurnalisterge dýrse qoya bergendegi aitqan sózin biz Britan jurnalisterine aitqandy jón kórdik.

«Lukashenko – op-onay yghystyra salatyn adam emes. Eger ol qalaytyn bolsa – Preziydent bolady. Meni Belorussiya halqy saylady. Eger Belorussiya halqyn qúrmettesenizder – Lukshenkogha shydanyzdar!», – dep edi Batika.

"Preziydent Nazarbaevty Qazaqstannyng halqy tandady, saylady. Sondyqtan, eger «Qazaqstan halqyn qúrmettesenizder – onyng Preziydenti Nazarbaevqa da qúrmet kórsetuleriniz tiyis!" degimiz keledi.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz

0 pikir