Senbi, 27 Sәuir 2024
Jalqy súraq 8092 0 pikir 2 Jeltoqsan, 2015 saghat 09:42

JETKINShEK FOLKLORGhA QAYTSE QYZYGhADY?


2013 jyly halyq auyz әdebiyeti keyipkerlerining beynelerin innovasiyalyq tehnologiyalar arqyly birizdendiru iydeyasy kóterilip, ghalymdar men óner qayratkerleri, suretshiler men animatorlar, әdebiyetshi ghalym ókilderi arasynda talqygha týsip ýlken qoldaugha ie bolghan bolatyn. Mәsele memlekettik dengeyde kóterilip, jýzege asu ýlken maqsattardyng biri bolatyn.

Mәselening kóterilui men tújyrymdaluyna negiz bolghan problema mulitfilimder men animasiyalardaghy, kitap betinde berilgen suretterdegi, elektrondy qúraldardaghy halyq auyz әdebiyeti keyipkerlerining birizdi obrazynyng bolmauy edi. Endigi kezekte aldaghy uaqyttarda shyghatyn barlyq mulitiymediya ónimderi men illustrasiyalyq materialdardyn, oqulyqtar men kitaptardyng shyghuyna arnalghan birtekti auyz әdebiyeti keyipkerlerining beynelerin jasap beru.

2012 jylghy Elbasymyz N.Á.Nazarbaevtyng «Áleumettik-ekonomikalyq janghyrtu – Qazaqstan damuynyng basty baghyty» atty Qazaqstan halqyna joldauynda jastargha bilim beruding tәriybelik jaghyn qalyptastyryp, ruhany quatyn damytugha mәn berudi atap kórsetken bolatyn. Osy joldau ayasynda úsynylghan jogharyda manyzdylyghy aitylyp ótilgen «Besigindi ayala» jobasy «Innovasiyalyq tehnologiyalardy paydalanu arqyly foliklorlyq keyipkerlerdi birizdendiru» atty ghylymy jobagha ainalyp,  QR Bilim jәne ghylym ministrligining Áleumettik jәne qoghamdyq-gumanitarlyq ghylymdardyng ózekti mәseleleri men pәnaralyq zertteuleri nysany boyynsha 2015-2017 jyldargha arnalghan ghylymy zertteulerdi granttyq qarjylandyru mýmkindigine ie boldy.

Jobanyng әleumettik manyzy jóninde kóptegen pikirler men BAQ betterinde materialdar jariyalanyp, halyq pen óner júrtshylyghy kenistigine nasihattau, joba jayynda habar beru qolgha alynyp jatyr. «Ayqyn», «Jas qazaq» respublikalyq basylymdarymen qatar, www.baq.kz www.mtdi.kz sayttarynda, «Anyz adam» jurnaly men «Habar», «Elarnada» telearnalarynda, Shalqar radiosynda materialdar dayyndaldy. Búl óz kezeginde halyqtyng da ózindik atsalysuyna mýmkindik beredi әri janasha kózqarastardyng qalyptasuyna negiz bolady dep oilaymyz. Aldaghy uaqytta da BAQ ókilderinen ýlken qoldaudy qajet etemiz, jarnamalau júmystary jýieli týrde iske asyru ýshin aldaghy uaqytta BAQ mýshelerining kómegi óte qajet bolmaq.

Atalghan jobanyng manyzdylyghy men mindeti jayyndaghy aqparatpen qosa, halyq auyz әdebiyeti keyipkerlerining (әzirshe, mifologiyalyq keyipkerler) әdebiy-mifologiyalyq sipaty jayyndaghy zertteuler men maghlúmattardy www.tilortalyq.kz  saytynan tolyqtay tanysugha bolady. Foliklorlyq keyipkerlerge jasalghan әdeby zertteuler halyq shygharmashylyghyndaghy keyipkerlerding jalpy konseptualdyq beynesi-obrazdaryn jasaugha tyrysqan. Býgingi tanda mifologiyalyq personajdargha arnalghan 35 keyipkerding әdeby túlghasy jasalynyp suretkerlerding nazaryna úsynylghan. Úsynylghan mifologiya keyipkerlerining әdebiy-kórkemdik sipatyna qaray otyryp suretshiler últtyq koloridtegi óz núsqalaryn jasap shygharady. Qazirgi uaqytta osyghan baylanysty suretshiler arasynda bayqau úiymdastylyp jatyr. Bayqaudyng nәtiyjesi 2015 jyldyng 3 jeltoqsanynda jariyalanyp, jenimpaz suretshining «keyipkeri» aldaghy uaqytta jetildirilip, ózge ónimderding shyghuyna qoldanylatyn bolady. Últtyq mazmúny men iydeyalyq salmaghy qanyq, portrettik kelbeti erekshelikterge toly, sujettik qyzmeti tolyqqandy obrazdardy jasap shyghu qiynnyng qiyny ekendigi belgili. Sondyqtan múnday shygharmashylyq saparda suretshiler qauymynyng atqaratyn júmysy da, jasaytyn detalidary da óte manyzdy, sheshishu faktorlardyng biri ekendigi týsinikti.

Joba tolyqtay oryndaluy ýshin ózine 2 kezenge bólingen bolatyn. I-kezeng bekitu, tújyrymdau júmystarynan túrady. Yaghni, halyq auyz әdebiyetindegi keyipkerlerdi anyqtap, tizimin jasau, mәtindegi sipattamalaryn tauyp, taldau jasau, filolog, etnograf mamandardan komissiya qúryp bayqau jariyalau, qorytyndysyn shygharyp, halyq auyz әdebiyetindegi keyipkerlerding portrettik beynelerin bekitu júmystaryn jasau bolyp otyr. Sondyqtan jobanyng qazirshe birinshi kezenining oryndalyp jatqanyn bayqauymyzgha bolady. Jogharyda atalyp ótilgen bayqau óz nәtiyjesi men komissiyalyq qorytyndylauyn shygharsa jobanyng alghashqy kezeni óz mәresine jetedi degen sóz.

Jalpy júrtshylyqtyn, әsirese, jas jetkinshekterding qazaq folikloryn tanyp-biluge degen qúshtarlyqtaryn oyata otyryp últtyq iydeyany qalyptastyru maqsatyn ortaq kýshke ainaldyryp otyrghan búl joba folilortanushy, әdebiyetshi ghalymdar men suretshilerdin, animatorlardyng tyghyz baylanysyn ornata otyryp aldaghy uaqytta da ýlken júmystardy jasauyna negiz bola alady. Bayqap otyrghanymyzday, búl joba aldaghy uaqytta jasalynatyn ónimderge alghyshart dayyndap qana qoymaydy, ózine deyin jasalghan jobalardyng da iygeriluine mýmkindik beredi. Mәselen, 100 tomnan túratyn, aldaghy uaqytta 150 tomgha jetkizu josparlanyp otyrghan «Babalar sózi» akademiyalyq basylymynyng iygeriluine ýlken jaghday tughyzady. «Babalar sózi» jinaghynyng 63 tomynyng ózi ghana halyq auyz әdebiyeti ýlgilerine arnalghan eken. Demek, búl tom shang basqan kýii arhivte qalmay qanday da bir izdenushilik ensiklopediyagha ainalmaq. Mamandar arasyndaghy baylanysty qamtamasyz ete otyryp ashyq tenderge qatysu jobanyng sapaly oryndaluyna ýlken mýmkindik tiygizetini belgili. Sondyqtan atalghan jobany tek oryndap qana qoiy manyzdy emes, nasihattau men sanagha sindiru de óte manyzdy nәrse bolmaq.

Ekinshi kezeng nasihattau júmystarymen qatar innovasiyalyq ónimderdi shygharu, yaghni, tútynushylyq auditoriyany qalyptastyru tәrizdi auqymdy júmystar atqarylu jospargha alynghan. Nәtiyjesinde bekitilgen últtyq keyipkerler arqyly multifilimder men filimder shygharu, kompiuterlik oiyndar, boyama kitaptar men illustrasiyalanghan kitaptardy, audiokitaptardy, dybystalatyn quyrshaqtar jasap shygharylatyn bolady. Demek, akademiyalyq núsqa tek jasalyp, bekitilip qana qoyylmaydy, ony paydalanudyng da, tәjiriybede qoldanudyng da ýlken mehanizmi iske qosylady degen sóz. Búl óz kezeginde jasalghan akademiyalyq júmystyng keng mashtabty týrde iygeriluine mýmkindik beriledi.

Áriyne, jobanyng keng auqymdy jýrgiziletin bolghandyqtan úzaq uaqytty, prosesti qamtidy. Innovasiyalyq ónimderding dayyndaluymen qatar, atalghan keyipkerlerdi JOO oqytu men pәndik predmet retinde engizu, әdebiyetshi qauymdarmen qatar, animator, suretshiler qauymgha da foliklordy tereng oqytyluy da qolgha asa manyzdy bolmaq.

Múnday keng auqymdy jobany oryndaugha Qazaqstan Respublikasynyng Bilim jәne ghylym ministrligi (Mektepke deyingi jәne orta bilim departamenti, Y.Altynsarin atyndaghy Qazaq bilim akademiyasy RMQK, «Mektepke deyingi balalyq» respublikalyq ortalyghy RMQK, «Oqulyq» respublikalyq ghylymiy-praktikalyq ortalyghy RMQK), Mәdeniyet jәne sport ministrligi (Mәdeniyet komiyteti, Tilderdi damytu jәne qoghamdyq sayasy júmys  komiyteti, Aqparat jәne múraghattar komiyteti) qoldau kórsetip otyr, aldaghy uaqytta respublikalyq búqaralyq aqparat qúraldary men balalargha ónim shygharatyn barlyq úiymdardy (baspahanalar, oiynshyq shygharatyn mekemeler, animasiyalyq studiyalar jәne t.b.) júmyldyru josparlanyp otyr.

Slyambekov Qymbat 

Abai.kz

0 pikir