“Tekkesinde әiel men erkek birge raqs (ritualdyq by týri) etetin. Birde arab ólkelerinen, qasynda qyryq shamasynda dәruishteri bar elshiler tótennen kelip, Halifa Ahmetke “…әiel men erkek birge zikir, sama salyp jatyr, búl qalay bolar eken? (yaghni, sharighatqa, din islamgha say bolar ma eken)” – dep súraydy. Qoja Ahmet Iasauy jauap retinde “bir shoqty maqtagha orap, qútynyng ishine qoyyp, auzyn jauyp, qoldaryna ústatady.

Arabtar elderine oralghan son, Mysyrdyng bir qalasynda kópshilik júrttyng aldynda әlgi qútyny ashady. Qarasa shoq sol kýiinde әli sónbegen, maqta da janbaghan. Olar: “Qoja Ahmet bizge sabaq berdi haqiqat jolyndaghy súhbatta da, zikirde de әiel erkek maqta men shoqtay birge bola alady, odan olardyng kónilderinde Haqtan basqa eshqanday bóten oy bolmaydy. Demek, Halifa Ahmet – bizding de pirimiz” – dep moyyndaydy. Búl jerde tamyry teren, músylman qauymynyng әleumettik shyndyghy keskindelgen desek qatelespeymiz. Óitkeni әli kýnge deyin keybir músylmen elderinde әiel men erkek birge ghibadat jasauy bylay túrsyn, kýndelikti tirshilikte de birge otyruy mýmkin emes. Islam dinining negizgi qaynar kózi Qasiyetti Qúranda da jynystyq bólekteushilik atymen joq. Múnday jikteushilikting tarih ishinde qalyptasqan dәstýrli diny týsinik negizinde kórinis bergen arab músylmandyghynyng keskini ekendigin kóptegen sosiolog-ghalymdar, din tarihshylary jazyp jýr.

Iasauy ilimi, mәdeniyetindegi múnday erekshelik dәstýrli týrkilik dýniyetanym negizinde qalyptasqan boluy kerek. Óitkeni týrkilerding oilau jýiesinde, tilinde, dýniyetanymynda da jynystyq jikteme, bólekteushilik qúbylystar kezdespeydi. Búl birinshiden, Qúran ruhymen somdalghan Iasauy ilimining fenomenologiyalyq әri formalyq ereksheligi bolsa, ekinshiden, onyng ilimining týpkilikti mәni tútastyq, “vahdaty vujud” bolghandyqtan da әiel men erkek bylay túrsyn jalpy adamzat birtútas, Haqtyng jaratqan halyqtary retinde Allanyng Bir jәne Bar, Jamal, Ghylym sipatyn kórsetetin eng negizgi obektileri retinde qarastyrylady.

Dosay Kenjetay

Abai.kz