Senbi, 4 Mamyr 2024
Qogham 7721 0 pikir 24 Tamyz, 2015 saghat 16:51

ISAEV: TENGE BÚRYNGhY QÚNYNA QAYTA IE BOLADY

Býgingi aqparat boyynsha, әlemdik ekonomika aghynyna tikeley yqpal etip otyrghan múnay shiykizatynyng brent markalysy barreline 45 dollar boldy. Al, WTI múnayynyng baghasy bir barreline 39,85 dollargha baghalandy. Tengemen tyghyz qatynastaghy Rublding qúny bolsa, býgin Mәskeu birjasynda bir dollar 71,05 rubli, bir euro 81,08 bolyp aitarlyqtay qúnsyzdanghan. Osynyng bәrine qaramastan erkin saudadaghy tenge baghamy dollargha shaqqanda 218-ge túraqtady.

Tengeni bosatyp, aiyrbas baghasyn últtyq bank emes naryqtyng erkine jibergennen keyin, júrt múnay arzandaghan sayyn tenge qúnsyzdana týsedi dep kýtken. Býgin, aldynghy aptanyng júmasyna qaraghanda, kerisinshe, tenge aitarlyqtay qúngha ie boldy. Búnyng syryn bilmekke Abai.kz tilshisi belgili qarjyger Iliyas Isaevqa habarlasqan edi.

- Múnay arzanday týskenine qaramastan, Tengening býgingi baghamy bosatylghan kýnge qaraghanda aitarlyqtay qúngha ie boldy, búny qalay týsinuge bolady?

- Tenge qúnsyzdandy deysinder. Osynyng aldyn alu ýshin memleket qazir әreketke kiristi. Mysaly Elbasy asa qajet emes qúrylystardy toqtatu kerek dedi. Al, Saghyntaev bolsa ónerkәsipti qoldau kerek ekenin aitty. 6 milliard tengeni búryn dәndi daqyldardy eksportqa shygharu ýshin bólgen bolsa, endi qús etin, júmyrtqany eksportqa shygharu ýshin bergeli jatyr. Endi últtyq bank tengening baghamyn anyqtaugha kirispegenimen, Kelimbetov «dollarsyzdandyru» júmystaryn jandandyra týsetinin aitty. Búlardyng bәri bir-birimen baylanysty dýniye. Endi tenge baghamyn naryqtyng ózi anyqtaydy. Auytqular bolghanymen, negizi tenge bir toqsan ishinde ózining әuelgi qúnyna qaytyp kelui kerek. Tenge erkine jiberilgende uaqytsha súranysqa say 255 tenge deyin shyghyp ketti. Endi ol 190-200 tengelik mejege qayta týsetin bolady. Kelimbetov deodollarizasiyagha shyndap kirisemiz dep beker aitqan joq. Endi halyqtyng ózi de týsinedi. Dollar qúny týse beretin bolady. Dollar arzandap, tenge búrynghy qúnynan qaytyp keledi.

- Tengening qayta kýsheyine qanday negiz bar?

- Ýkimet halyqtyng depozitterindegi aqshasynyng aiyrmashylyqtaryna ótemaqy tóleyin dep jatyr. Halyqtyng ózi búdan bylay tengemen kóbirek sauda jasap, qoldanys ayasyn keneytetin bolady. Kórshimiz Reseyde de osylay boldy. Soghan qaramastan olardyng aqsha massasyn deodollarizasiyalauy 7 payyz ghana eken. Bizde qazirding ózinde dollarsyzdandyru 50-60 payyzdyq dengeyde. Búnyng damuy halyqqa, senimen maghan baylanysty. Últtyq bank endi mýmkindiginshe tengege degen halyqtyng senimi ýshin kýresedi. Al, dollardyn, bireuding aqshasynyng keregi ne bizge?

Eger biz ónerkәsip oshaqtarynyng bәrin tengemen úiymdastyrsaq, jalaqyny halyqqa tengemen bersek, dýkennen zatty tengemen alsaq, onda bizge dollardyng keregi ne? Últtyq bank el ishindegi jyljymaytyn mýlik pen kólik saudasyn dollarmen jasaugha tiym saldy. Halyq 25 jylda dollargha ýirenip qalghandyqtan әli de dollarmen baghalay beretin shyghar mýlikterin. Biraq, aldaghy uaqytta sauda tengemen jýretin bolady.

Shyndyghynda otandyq keybir eksporterler tengening qúnsyzdanuynan nemese dollardyng qymbattauynan shamaly útty. Metall óndirisindegi jartylay dayyn ónimderdi, tau-ken óndirisindegi shiykizattardy satushylar osy oraydy paydalanyp jaghdaylaryn aitarlyqtay dúrystap aldy.

Biz múnay eksportyna, tau-ken shiykizatynyng eksportyna óte tәueldi bop ketken memleket bolyp qaldyq. Dollardyng qymbattauy jaghdayynan biz el ekonomikasyn osy baghyttargha tәueldilikten qútqaryp, qayta óndeu salasyn damytuymyz kerek dep jatyr ýkimet.

- Bolashaqta dollardyng yqpalynan bizding el shyghyp kete alady dep oilaysyz ba?

- Oilau emes, shyghu kerek! Onsyz biz ekomikamyzdy basqarudyng tetiginen aiyrylyp qalamyz. Ár kimning shylauynda, it pen bitting iyleuinde ketemiz. Sondyqtan da valutalyq shekteulerdi qataytu kerek. Últtyq bank iske dúrys kirisui kerek!

Norvegiya kronasy 30 payyzgha, 40 jyl boyy myzghymay kelgen yuani da 5 payyzgha juyq qúnsyzdandy. Resey rublii 2 ese, Ukraina grivnasy 100 payyzgha qúnsyzdandy. Tipten Europa elderinde de, Euroodaq valutasy euro da qúnsyzdandy. Valutasy myzghymas eldi әli kýnge deyin estimedim.

- Bizding tengemizding әlsireuine Euraziyalyq Ekonomikalyq Odaqtyng keri әseri boldy dep oilamaysyz ba?

- Ony jogharyda da aittym. Biz eksportqa ghana tәueldi el bolyp qaldyq dep. Onyng ýshin múnay, tau-ken shiykizaty, miyneraldar, qara týsti temir siyaqty metallmen, keybir mys siyaqty baghaly, týsti metalldardyn, astyqtyng eksportyna sýienip ekonomikany tynaytyp keldik. Biz eksportty siz aitqan әli sistemasy qalyptaspaghan Ekonomikalyq odaqqa ghana jasamaymyz. Áriyne, bizding ýlken sauda seriktesimiz Resey. Onyng da yqpaly bar. Biz eksportqa tәueldi bolghandyqtan da valutamyz túraqty emes. Al, eksportqa da, importqa da tәuelsiz el bolsa, sonday ghana olardyng valutasy túraqty bolady. Bizding elde osy túrghydan aitarlyqtay júmystar istelip jatyr. Shaghyn bizneske, auyl sharushylyq salasyna aitarlyqtay subsidiya berilip jatyr. Mashina óndirisine taghy 20 milliard tenge subsidiya berildi. Ayaghynan endi túryp kele jatqan mashina jasau óndirisin biz әlsiretip almauymyz kerek.

- Súhbatynyzgha rahmet!

 

Súhbattasqan Núrghaly Núrtay

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1041
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 921
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 685
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 771