Futboldan Álem chempionaty 12 mausym men 13 shilde aralyghynda Braziliyanyng 12 qalasynda ótedi. Dýbirli dodany Rio-de-Janeyro, Resifi, Salvador, San-Paulu, Portu-Alegri, Manaus, Fortaleza, Natal, Belu-Orizonti, Brazilia, Kuyaba jәne Kuritiba qalalary qabyldaydy.
Tórtkýl dýnie kóz tigetin әlemdik ayaqdop dodasy qarsanynda belgili sport sholushysy, jurnalist Amangeldi Seyithanovpen bolghan súhbatty nazarlarynyzgha úsynyp otyrmyz.

-         Eki kýnnen keyin futboldan әlem chempionaty bastalady. Búrynghy ótken chempionattarmen salystyrghanda, búl jolghy chempionattyng qanday ereksheligi bolady dep oilaysyz? 

-  Qazirgi futboldy týsinu qiyn. Bizding óremiz jetpeydi. Biz degende ózimdi aityp otyrmyn. Búryn myqtylar oqshaulanyp, oghan jeteqabyldar jeke bir topty qúraytyn. Kósh sonynda qalatyndardy da kisi balasy kýni búryn bilip otyratyn. Júrt kýtpegen nәtiyjege balaytyn esep mundial ashar matchtarda ghana tirkeletin. Mysaly, Argentina – Kamerun oiyny siyaqty. Omam Biik gol soghady dep kim oilaghan. Europa men Ontýstik Amerika arasyndaghy әlem birinshiligi retinde ghana erekshelenetin shyghar. Aziya men Afrikanyng shamasy kelmeydi, top jarugha. Braziliya sýrinip ketip, chempionattyng sәni ketui de mýmkin. Óitkeni jergilikti túrghyndar óz komandasy jarystan shyghyp qalsa әlemdik dop dodasyn mensinbey ketedi. Sóz basyna qayta oralsaq. Kimning asyghy alshysynan túratynyn boljau qiyn bolyp ketti. Eger shyn myqtygha túsau bolmaytyny kórinis tapsa, Argentina men Germaniyany, Beligiya men Gollandiyany toqtatu qiyngha soghady.

- Qay elding qúrama komandasyna jankýier bolasyz?

-  Biz әlsizder jaghyndamyz. Myqtylargha býirek búratyndar az ba? Mysaly, Aljir men Koreyanyng kelesi ainalymgha shyqqanyn qalar edik. Horvatiya bar. Osynday komandalar jeti-segiz. Italiyany bәri nashar sanaydy. Biraq jartylay finalda solar jýredi. Myqtylardan qalghan qanatty sóz bar, «Alanda 22 futbolshy jýgiredi. Jeniske bәribir Germaniya jetedi», - dep keletin. «Jolybolghyshtar» qashan da biyikterde ghoy.

-  Sizding she qanday futbolshylar keremet oiynymen kózge týsedi?

-  Shynymdy aitayyn ba? Qazir men tanqalatyn oiynshy joq. Nes-agham aitushy edi «futbol aqyldaghyny ayaqqa týsirip oinaytyn sport». Aqyldylar búryn kóp edi. Ol – Karlos Dunga. Ol – Didie Desham. Ol – Ziynedin Zidan. Biraz esimderdi ataugha tura keledi. Qazir jýirik – Messi. Neymardy týsine almadym. Jalpy, Braziliyanyng shamasy nege keler eken, orta joq. Oiyn tizginin qolynda ústaytyn jartylay qorghaushyny kórmedik. Oskar deysiz be? Kýmәnim bar. Villiandy maqtaydy. Daghystan futbolyna daghdarys әkelgen jigit. «Anjidyn» obaly moyynynda. Ras, qorghanysy myqty. Futbol tek qana qorghanystan túrmaydy ghoy. Azardy maqtaydy. Býgingi Beligiyanyng qúramynda jaqsy jigitter kóp. Biraq Yan Kulemans, Erik Gerets sekildi serkelerdi bayqamadyq. Jalpy qazirgi futbolda kóshbasshy deysiz be, ortadan oiqastap shyghatyndar az. Qiyndyqqa arqa tosatyndar tolastaghan sekildi. Talanttar tausyldy ma, әlde olar da kejegesinen keyin tartyp, kópting birine ainaludy jón kórip ketti me. IYә, sol Ispaniya, sol jartylay qorghaushylar. Havi, Iniesta bolyp keletin. Mýmkin jana esimder jarq eter. Kýteyik.

- Álemdik futbol chempionatyna sayasat aralasqan kezder boldy ma?

- Áriyne. Futbol sayasattan tys deytinder kóp. Biraq olar bite qaynasqan. Eger ayaqdop sayasatsyz desek Qazaqstan eshqashan UEFA qataryna qosylmas edi.

-   Áleumettik jelilerde futboldan әlem chempionatyn kommentator retinde Siz jýrgizse degen ótinish aitylyp, ony kóptegen adamdar qoldady, әri Sizding aforizmge ainalghan sózderinizdi de jazyp jatty. Biylghy chempionatqa kommentator bolasyz ba?

-  Joq. Bizge úsynys týsken joq. Al, endi el izdep jatsa.. Ishing jylidy. Pendemiz ghoy. Agha buyn elinen ainalyp jatushy edi.. Bizderding de shau tartqanymyz ba?

- Keyingi jyldary kórermen Sizden kóz jazyp qaldy. Dausynyzdy saghyndy. Shúrayly tilinizge tәnttilikterin әli de aitady. Nege kórinbey jýrsiz?

- Kórinu degen ne? Efir me? Efriyde joqpyz. Myng ret aittyq. Biz súranbaymyz ghoy. Basshylar ne aitady. Sony oryndaymyz. Qarapayym sarbaz. Tipti kishi komandirlerding aitqany zan. Kezinde mýmkindik berdi. Dәrigha Núrsúltanqyzy úsynghan. «Habardyn» dýrildep túrghan kezi. 1997 jylghy әlem birinshiligining irikteu matchtaryn tikeley efirde kórsetpek boldy. Álde bir jiyn-au deymin. Bizdi de shaqyrdy. Tórde – tórayymnyng ózi eken. Qasyndaghylar pikir aityp jatty. «Reseyden kommentator shaqyrayyq» dedi me... «Qazaq tilinde jýrgizu mýmkin emes» degendi de estirtti. Bayqaymyz, Dәrigha Núrsúltanqyzynyng kónili tolyp otyrghan joq. Aqyryn bizge til qatty. «Amangeldi, qazaq tilinde jýrgizsek qalay bolady?». Jauap dayyn edi. «Keremet bolady», - dedik. Kýlimsirep, «saghan senemiz», - dedi. Senimdi aqtau erding salty. Eringen joqpyz. Izdendik. Ol kezde internet qayda, material joqtyng qasy. Tipti match protokoly qolgha tiymeytin. Alaqanday monitor. Dias aghanyng esinde shyghar. Qinalsaq ta júrtqa bildirmedik. Aqyry alyp shyqtyq. Júrt izdep jatsa, senimning aqtalghany da. Alla riza bolsyn, olargha. Asymyzgha adal boldyq. Qazaq balasynyng top jarghanyn ansaumen jýrdik. Ansaumen kelemiz, әli. Qúdyrening Hamitty jetektep jýretini bar, kinoda. «Mynau sening eling be?». Keyde sol beyne sanama orala beredi...

-  Qazirgi qazaq kommentatorlaryna kórermenning kónili tolmay әrkez syngha úshyrap jatady. Múnyng sebebi nede? Aytpaqshy, sport kommentatory retinde әredik óziniz de syngha úshyrap qalyp jýrdiniz? Sonday syndargha qalay qaradynyz, syndy eskerip, qortyndy jasaghan keziniz boldy ma?

-  «Syn – shyn bolsyn» deushi me edi, klassik agha. Shyn syngha qúldyq úrdyq qoy. Akademikter týzetetin. Týzele salatynbyz. Áriptester aitatyn, qabyl kórdik. Keyde mening myqtylyghym syn tynday biletinimde dep týsinemin. Taldau degen bar ghoy. Ózime jii taldau jasaytynmyn. Jas kezimizden ústaz kórdik. Ilimin tyndadyq. Boygha sinirdik. Ony tәlim dey me. Tәlimgerge jarydyq. Búl endi – erekshelik. Býgingi buyn ústazgha jaryp otyrmaghan sekildi. Nemese olar tәlimgerdi qajet etpeydi. Bizderge erinbegenning bәri úrysa jóneletin. Tipti keyde qisyny kelmese de. Obaly ne kerek. Tiyse terekke deytinder de tabylatyn. Birde Qaynekeng ýlken maqala kórsetti. «Seni maqtapty», - deydi. Qarsam, syn maqala. «Týsinbedim». «Qalay týsinbeysin, atauy syn maqala, biraq oqyp shyqshy, senen ýzindi keltiredi. Ne degen keremet teneuler aitqansyn, osy maqalany oqyp shyghyp, seni moyyndap otyrmyn, inim. Tikeley efirde tauyp aitu erlik». Qaynar aghagha qarap otyryp qaldyq. Efir – oiynshyq emes. Tikeleyi tipti qiyn. Ishki mәdeniyet, singen bilim ghana tyghyryqtan shygharady. Izdenis kerek. IYnemen qúdyq qazatynday enbek qajet. Sonda ghana sózing jarasady, oiyndy jetkize alasyn. Mikrafon ústatsa boldy, keremet bolyp ketpeysin. Elding namysyn oilauyng kerek. Shet elding myqty degen kommentatorlarymen qatar júmys istegen kezder boldy. Orystyng Gusevimen de. Utkiynimen de. Ýirengen joqpyz. Ýirettik. Osy Krasnojannyng oiyn qoi tәjiriybesin jipke tizdik. «Anjidyn» tonqalang asatynyn da aityp bergenbiz. Fedorychevting mýlt ketetinin de dәleldep berdik. Resey keyin Hiddinkten qútyla almay jýretinin de eptep jetkizdik. Óitkeni biletin edik, osy salany. Futboldy. Koriyfeyleri sanalatyn Sadyrin men Lobanovskiymen sóilese aldyq. Ignatevimen til tabystyq. Oganesyan men Kipiany da tyndady. Bir ghana mysal. Qazaqstan futbol qauymdastyghynda Yurevich degen júmys istedi. Belarustan kelip. Birde Qanat Bazylhan QFF ofiysine apardy. Qanat Músataevpen sóilesu ýshin. Yurevichti sonda kórdik. Belarus futboly turaly aita bastap edik, temekisin laqtyryp jiberip, bizge búryldy. Saghat jarym «Dinamo» pәlsapasynyng qoyasyn aqtardyq. Sóilegen biz edik, ol tyndady. Tyndata aldyq. Maqsat ne edi? Qazaq balasynyng da futboldy biletinin dәleldeu bolatyn. London bardyq. Ispan futbolynyng keshesi men býginin taldadyq. Vankuverde aghylshyn tilshilerimen sóilesuding reti keldi. Ángimeni «Nottiygem Foresten» bastaghanda talyp qala jazdady. Sebep bar edi. Bilimdi kórsetuding kezi bolady. Sol kezde belsensin bizding jastar. Izdenissiz jemisti teru qiyn. Ol – aqyl. Keyingi buyngha arnalghan. Ózimiz aghalardyng aqylyna «shomyldyq». Nes-aghalar bizge әli de ústaz. Úrsyp beredi, keyde. Tyndaugha mindettimiz.

- Braziliyada ótetin chempionattyng bas jýldesi qay elge búiyrady dep boljaysyz?

- Braziliya ala almaytyn sekildi. Sonda kim? Argentina ma? Messiydi Maradonadan myqty deushiler bar. Diyego Armando Meksikada kórsetti. Birding qolynan da biraz nәrse keletinin. Kanidjany qasyna alyp, shyrqatty ghoy. Futboldy biyikke. Tarih ýshin qajet. Argentinanyng chempion atanuy. Sonda «Messy zamanynda» degen tirkes payda bolady. Germaniya bar. Finalgha shyghyp tóselgen. Italiyany da tizimge qosynyz. Týptep kelgende Braziliyany túsaugha osy Italiya layyqty. Jartylay qorghanysyn jýndey týtip, shabuylshylarynyng jýikesine tiyedi.

- Songhy kezderi futboldan әlem chempionttarynyng bolsyn, olimpiada oiyndarynyng bolsyn «sәni» ketip bara jatqan siyaqty ma, qalay? Nege deseniz, tórtkýl dýnie kóz tigetin dýbirli, dýrmekti «toylardy» ótkizuge ekonomikasy damyghan memleketterding ózi qazirgi qarjy daghdarysynan qashyp jauapkershilikterden bas tartuda. Mysaly, aldaghy kýzde Norvegiyanyng astanasy Oslo qalasy 2022 jylghy Qysqy Olimpiadany ótkizuge ýmitkerlikten bas tartpaqshy. Búghan deyin Shvesiyanyng astanasy Stokgolim de solay istedi. Alayda, Aq olimpiadagha Qazaqstan sonshalyqty qúmar bolyp otyr. Búghan ne deysiz?

-  Sport – qarjy kózine ainalyp ketti. Qarjy kózi degende sportty paydalanyp, bayyp ketetinder kóbeydi. Ortada jýrip, bir asaytyndar. Pysyqtar olar. Boks ne boldy? Olimpiada oiyndarynda sauda jýredi. Ózge sporttarda da sol. Mysaly, futbol. Braziliyada bir shal jylap otyr deydi. «Áy, bizding balalar bayyp ketti, endi olar qaytyp chempion bolady», - dep. Ýlken astar jatyr ghoy. Tesikshaqay kiygender emes, baltyry balpanaqtay baylar shyghady, qazir alangha. Olar bapkerdi qúrmet túta ma? Tynday ma, tipti. Aqsha kóp. Kelisim-shart jatyr, әneki. Sol siyaqty, keshendi sport sharalaryn ótkizu kezinde de nebir kelensiz oqighalar tirkelip jýr. Paydasy az tirlikke shet el qyzygha bermeydi. Áytpese Norvegiyanyng jaghdayy tym jaqsy. Qorqynysh bar. Elding bәri tym-tyraqay qasha salyp, qysqy olimpiadany qazaqtyng moyynyna ilip qoyar ma eken. Qysqy uniyversiadanyng budjetin kórip birtýrli bolyp qaldyq. Vankuver men London kóp qarjy júmsaghan joq qoy. Elding bәri Resey emes qoy, qarsyz jerde qysqy olimpiada ótkize beretin. Oilasyp, sheshken jón. Sosyn qysqy sport týrleri bizde qatty damyghan joq. Ózgege jýlde ýlestirip beruding de qyzyghy shamaly shyghar. Ras, әlgi bir «danghyl» jol bar. Biraq sol «joldan» da jalyqtyq. Kileng legioner. Futbolynda qaptap jýr. Eske týsti. Osy bizding elde «Ile-sәulet» degen komanda boldy. Irgedegi Ótegen batyr auylynda. Balalarynyng ózi birtalay. Sportpen ainalysatyn. Birinshi topta chempion atanghan kezderi boldy. Sol komandany jauyp tastady. Bir sәtte. Almaty oblysy bir million dollar tauyp bere almaghan ghoy. Demek kerek bolmady. Bireulerge. Neden útyldyq deysiz ghoy. Talaydan qaghyldyq. Jýzdegen talantty balalardy futboldan quyp jiberdik. Myndaghan denesi shynyqqan órenderdi keudeden iyterdik. Birinshi  ligadaghy komanda tarady. Jankýierler futbolsyz qaldy. Qanshama bapker jalaqy almaydy. Demek, ónirding әleumettik mәselesi de kemshin tartty ghoy. Azyn-aulaq bolsyn әlgi bapkerler aqsha tapty ghoy. Ýmit ýzilip barady. Sol - ókinish. Bir million dollar ýnemdeu arqyly  shash etekten problema taptyq. Sheberler tobyna bir saty jetpey toqtaghan órender ne isteydi endi? Búl ýlken mәsele. Al, biz әlem chempiony deymiz...

Abai.kz