Jeksenbi, 5 Mamyr 2024
Qorghan 5036 0 pikir 18 Shilde, 2014 saghat 14:56

ORAZADAGhY OI: «JOLDASYMA JANYM AShIDY...»

Ramazan, rasynda da, birlik pen berekening aiy ghoy. Jalpy asyl dinimiz – Islamdaghy qúlshylyqtar ýmbetti úiymshyldyqqa úiytady. IYә, Islam – újymdyq qúlshylyqtar dini. Qajylyq, ait, júma, meshittegi kýndelikti bes uaqyt namaz, zeket, pitir sadaqasy, t.b. iygi amaldar músylmannyng qarym-qatynasyn meylinshe nyghayta týsedi. Al auyzashar – aghayynnyng arasyn jaqyndata týsetin shara, berekeli basqosu.

 

Álihannyng 100 jyl búrynghy әngimesi

Alashtyng ardaqty úly, qazynaly qayratker Álihan Bókeyhannyng Ahmet Baytúrsynúlynyng bas redaktorlyghymen shyqqan «Qazaq» gazetining 1916 jylghy sanynda qasiyetti Ramazan aiynyng qadir-qasiyeti jayly maqalasyn múraghattan tauyp aldyq. Týpnúsqadaghy taqyryby – «Ramazan aiy jaqyndau taqyrypty». «Jaqsynyng aty, ghalymnyng haty ólmeydi» deydi halyq danalyghy. Aradan 100 jyl ótse de mәni men manyzyn, ózektiligin joymaghan maqaladan ýzindi keltirudi jón kórdik:   

«Oraza degen atynan-aq basqa jaqtary halyqtyng ózine de belgili bolar. Biz búl orynda ol retinde jazbay-aq ótudi layyq kórdik. Jalghyz-aq, ramazan aiy әr jerdegi halyqtardyng bastaryn qosyp, bir-birining halderimen tanysugha, paqyrlardyng halderin eskerip, olargha jәrdem beruge, júrtqa tendik-qúrdastyq, yntymaq-birlik, saulyq-tazalyq hәm qúlshylyq-qúdayshylyq siyaqty isterdi ýiretude basqa ailardan kóri kóp artyq. Sondyqtan halyq qasynda basqa ailargha qaraghanda múnyng qadir, qúrmeti de zor. Tek biz búl orynda, bizding halyq osynday qadirli, qymbat aidy nemen ótkizbek? Qúdayshylyq, qúrdastyq, isterinde nendey is kórsetpek bolghanda onday kónilding jinishke jerinen shyqqan qadirli qyzmetterin kimge kórsetpek hәm kimge bermek degen saualdy shesheumen ghana toqtaymyz. Múny bizge bayandaudan maqsút: ramazan aiy kirgende býtin islam dinindegi halyq, onyng ishinde әsirese bizding qazaq, búl aidy artyqsha shat kónilmen ótkizuge tyrysady...» («Qazaq» gazeti, 1916 jyl)
         Múny týsindirip, qosymsha oy aitudyng ózi artyq dep sheshtik.

 

Kimning kimge jany ashuy kerek?

Ramazannyng berekesi ghoy, ótken joly tuma-tuys, qúda-jekjattarmen auyzasharda birge boldyq. Biyl alghash auyz bekitken tuysqan apamyzdyng әngimesi men aghamyzdyng oisalar sózi, útymdy oiy bizge de әser etti.

– 2013 jyldyng jazyn orazasyz ótkizdim, – dep bastady sózin apamyz.

Paydasyn bilmegendikten ghoy. Joldasym auyz bekitti. Byltyr da kýn ystyq boldy. Shilingir shildege keldi. Orazanyng kezinde Astanadan qúdamyz ben qúdaghiymyz keldi. Olar әskery adamdar. Ramazanmen «sharuasy» joq. Qydyrugha kelgen adam auyz bekitkendermen sanassyn ba? «Sharyn shatqalyna baryp qaytayyq» degen úsynys aitty. Kýieuim kónilderin qimady. Auzy berik bolsa da jolgha shyqty. Orazasyn búzbaugha niyet etti. Kýni boyy kýn astynda jýrdik. Sharshadyq. Bәrimiz Erjannyng kózinshe su ishemiz. Qazir sony oilasam, qatty úyalamyn. Onyng tamaghy keuip, auzy qúrghap ketken. Susyz erinderi kezergen. Qatty janym ashydy. «Auzyndy asha salsay» desek, ashpady. Onyng jaghdayyn qazir týsinip otyrmyz ghoy.

Apamyzdyng sózinen keyin ile-shala Erjan aghamyz ghibratty oy aitty.

«Sol kezde maghan jandaryng ashysa, al men Ramazannyng sansyz sauabynan qúr qalyp, Sharyn shatqalynda shalqyp jýrgen senderdi ayap kettim. Qasiyetti Ramazan aiyn orazasyz ótkizgenderine janym ashydy. Orazany sebepsiz búzudyng óteui – 60 kýn auyz bekitu. Sonda bir kýn ýshin Ramazannan keyin 60 kýn oraza ústap beruing kerek. Ramazanda oryndalmaghan bir kýnning orazasy jay kezde ótelgen alpys kýnning orazasyna tatidy. Qysqasy, býkil jaqsylyqty jiberip alyp, orazanyng nyghmetin sezinbey ketken senderge janym ashydy», – dedi aghamyz.

Bәrimiz qarqyldap kýlip aldyq. Keyinnen oilanyp qarasaq, kýletin emes, shynynda da «jylaytyn» jaghday eken.

 

«Nege ishpeysiz?»

Oyyn balasy bolghan kezimizde auyl shetindegi jaylauda siyr baghatynbyz. Kýzding ystyq kýnderi. Auylda Basymbek deytin qúrylysshy bolatyn. Ýlken aryqty jaghalap, qystyq otyn shauyp jýr. Bizde (Ontýstik Qazaqstan) ony jynghyl dep ataydy. Birde aghamyz suyn alyp auyz shayady. Biraq ishpeydi. Osy әdisin birneshe ret qaytalady. «Nege ishpeysiz, qayta-qayta týkirip tastay beresiz?» – deymiz tandanyp. Sóitsek, auzy berik eken. Ter shyghyp, tandayy qúrghaghanda jibitip alghany eken. Qazir sony oilasaq: «Ne degen myqty iman, qanday tózimdilik?» – degen saual sanagha keledi. Bayyptap qarasaq, jarapazan aitu, auyzashar beru, oraza ústau, pitir beru, bәri-bәri qazaqy dәstýr retinde qalyptasyp ketken eken. 30 kýn oraza auyl ýshin 30 kýn toy bolatyn. Ásirese, biz sekildi balalar ýshin. Shal-shauqandar iptәrding (iftar, auyzashar ghoy), berekesi, tәrәp (tarauyq) namazyn jamaghat bolyp oqyluynyng bastamashysy edi. Qazir qariyalar da azayypty. Biraq jalyndaghan imandy jastar ósip keledi. Allagha shýkir deymiz.

Qasiyetti aidaghy qayyrly amal qabyl, múratymyz asyl bolghay!

 

Aghabek QONARBAYÚLY,

QMDB Baspasóz bólimining mengerushisi  

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1291
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1170
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 908
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1033