Senbi, 18 Mamyr 2024
Elim-ay 7042 0 pikir 3 Tamyz, 2014 saghat 18:45

Týrkiya qazaqtary: Elge sәlem, Elbasygha ótinish

 

 

 Týrkiya qazaqtary: Elge sәlem, Elbasygha ótinish

 

Týrkiya qazaqtary qory 2014 jyly, 28-31 shilde kýnderi Ystambúlda úiymdastyrghan kishi qazaq qúryltayy júmysyn tabyspen ayaqtady. Qúryltay   ýsh kýn oraza aityna dóp kelgendikten jәne Týrkiyada resmy demalys bolghandyqtan 28-30 shilde kýnderi 8 futbol komandasy «Er Jәnibek Batyr» atyndaghy dostyq jәne bauyrlastyq dodasy ýshin sayysty. Sayysta Gýneshli Qazaqkent auylynyng komandasy jeniske jetti.

 

Qúryltaydyng songhy kýni, yaghny 31 shilde kýni tanerten Basministr Adnan Menderes pen Preziydent Túrghyt Ózaldyng kesenelerine baryp Qúran oqylyp dúgha isteldi jәne týrik halqyna qazaq halqynyng alghys sezimderi atap ótildi. Óitkeni 1952 jyly, 13 nauryz kýni basministir Adnan Menderes basqarghan Týrkiyanyng ministrler kabiynetining qaulysymen býgingi týrkiyalyq qazaqtardyng atalary Týrkiyagha qabyldanghan edi. 1991 jyly 16 jeltoqsan kýni bolsa, Preziydent Túrghyt Ózaldyng jetekshiligindegi Týrkiya Qazaqstannyng tәuelsizdigin eki saghattyng ishinde tanyghan edi.

 

Týsten keyin “Týrkiya qazaqtarynyng keshegisi, býgingisi, ertengisi jәne atameken Qazaqstanmen baylanysy" degen taqyrypta qúryltay jiyny ótti. Oghan Qazaqstan, Qytay, Týrkiya jәne Europa elderinen kelgen qazaq qoghamnyng belgili azamattary: ghalymdar, jurnalistter men basqa da kәsip iyeleri qatysty.

 

Keshkisin “Er Jәnibek Batyr” dodasyn tapsyru rәsimi jәne konserttik baghdarlamamen qúryltay júmysy ayaqtaldy. Qúryltay júmysy barysynda Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng “qúryltay toylau emes, oilau” sózine say qúryltaygha qatysushylar Týrkiya qazaqtary jәne Qazaqstan turaly oilaryn ortagha saldy.

 

Qúryltayda Týrkiya qazaqtarynyng keleshegining jarqyn ekendigi basa aityldy. Óitkeni olar túrghan Týrkiya eli songhy jyldary ekonomikalyq túrghydan qarqyndy ósip,  ekonomikalyq túrghydan 16-shy oryndy iyelenip otyr. Bauyrlas týrik eli qazaqtargha jyly shyraymen qaraydy. Ekinshiden, atameken Qazaqstan da Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng kóregen sayasiy-is sharalarynyng arqasynda damyp, Ortalyq Aziyanyng jaryq júldyzy ataghyna ie boluda.

Týrkiya qazaqtary retinde qúryltay delegattary Qazaqstangha tek alghystaryn aitatyndaryn bildirdi. Eng bastysy, Qazaqstan býkil qazaqtardyng biregey otany, tarihy mekeni jәne shetel qazaqtaryna әr qashan qoldau kórsetip qamqorshylyq jasap keledi. Týrkiya qazaqtary Qazaqstandy arqalanady. Ýlken kýsh sezinedi. Sondyqtan osynday eki kýshti memleketting qamqorlyghyndaghy týrkiyalyq qazaqtar ýshin materialdyq túrghydan eshqanday alandaushylyqqa oryn joq siyaqty.

 

Biraq qúryltay delegattary diasporanyng últtyq bolmysyna, bolashaghyna qatysty alandaushylyqtaryn bildirdi. Óitkeni Týrkiya qazaqtarynyng  jas úrpaghy ana tilinen júrday bolyp ósip keledi. Osy kelensizdikke jol bermeu ýshin  naqty is-sharalardy qolgha aludyng qajettiligi atalyp ótildi.

Qúryltay jinalysynda mynaday úsynys pikirler aityldy:

1. Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng biylghy joldauynda óte manyzdy mәseleler kóterildi. Ásirese “Mәngilik el” iydeyasy Týrkiya qazaqtaryn eleng etkizip otyr. Qúryltaygha qatysushylar búl iydeyany tolyq qoldady jәne ony iske asyrugha atsalysudyng barsha qazaqtyng birinshi maqsaty bolu kerektigin atap ótti.

2. Týrkiya qazaqtarynyng úrpaqtarynyng últtyq bolmystaryn saqtau ýshin Qazaqstan ýkimeti naqty sharalar jasauy qajet. Atap aitqanda, týrkiyalyq jastargha ana tilin ýiretetin múghalimdar jiberu, kurstar ashu, eng bastysy mektep oqushylaryn jәne jastardy Qazaqstangha qysqa uaqytqa bolsa da sayahattap baru mýmkinshilikterin tughyzyp, atamekenmen jәne ondaghy qúrby qúrdastarymen tanysyp aralasuyna jaghday tughyz. Sonymen qatar, týrkiyalyq qazaqtardyng ana tilinde gazet-jurnal shygharularyna jan jaqty qoldau kórsetilse, paydaly bolmaq.

3. Álsiz diasporanyng Qazaqstangha paydasyn tiygize almasy anyq. Diasporany kýsheytip, olardyng qataryndaghy ozyq oily, bilimdi adamdardy kóbeytu ýshin әlemning ýzdik uniyversiytetterinde qazaqstandyqtardyng bilim aluy turaly “Bolashaq baghdarlamasyna” Týrkiya jәne ózge shetel qazaqtarynyng da jastaryna kvota bólu.

4. Týrkiya qazaqtarynyng atamekenmen baylanystaryn nyghaytu asa manyzdy. Óitkeni atamekenin jaqsy tanyp bilmegen diasporanyng otanshyl bola almaytyny aqiqat. Sondyqtan olardy nauryz merekesi, Astana kýni, Almaty qalasy kýni, tәuelsizdik kýni syndy merekelik jiyndargha jýieli týrde shaqyryp elmen aralasularyn qamtamasyz etu paydaly bolar edi.

 

5. Týrkiya qazaqtarynyng birynghay qazaq túratyn bir-aq auyly bar. Ol Nigde qalasyndaghy «Altay» qazaq auyly. Biraq auyl keybir sebeptermen qúldyrap túr. Osy qazaq auylynyng basshylyghy auyldy saqtau jәne kórkeytu ýshin Qazaqstan ýkimetinen jәrdem kýtedi.

 

6. Dýniyejýzi qazaqtarynyng qúryltaylary shetel qazaqtarynyng atamekenmen baylanystarynda manyzdy rol atqaruda. Sonday-aq ol atamekende ózge elderde túratyn qandastarymen tanysuyna da mýmkinshilik berude. Sondyqtan dýniyejýzi qazaqtary qúryltaylaryn jýieli týrde ótkizu oryndy.

 

 

7. Kishi qúryltaylar qaysy bir eldegi qazaqtardyng ózara bas qosyp yntymaghynyng nyghangyna, últtyq sana-sezimining kýshengine, atameken jәne basqa elderden keletin ziyaly qauym, ónerpaz jәne basqa kәsip iyelerimen tanysularyna mýmkindik berude. Sondyqtan búl qúryltaylar jyl sayyn bolyp túruy qajet. Biraq, ókinishke oray, Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng 2011 jyly Astana qúryltayynda aitqan “kishi qúryltaylargha Qazyna-Samúryq әl auqat qory demeushilik jasauy” turaly tapsyrmasy Dýniyejýzi qazaqtary qauymdastyghy tarapynan tolyq oryndalmay kele jatyr. Sondyqtan kishi qúryltaydy ótkizetin mәdeny ortalyqtardyng demeushilik turaly Qazyna-Samúryq әl auqat qorymen tikeley baylanysuyna mýmkinshilik beru oryndy bolmaq.

 

Týrkiya qazaqtary Elbasy Núrsúltan Nazarbaevqa mynaday ótinishterin bildirgisi keledi:

 

A). Týrkiya jәne ózge shetel qazaqtary turaly Qazaqstanda sýiispenshilik pen yntymaqtastyqty kýsheytu barysynda ýgit-nasihat sharalaryna kóbirek manyz berilse eken. Óitkeni, shetel qazaqtaryna nemese Qazaqstangha kóshi-qonmen oralghan qazaqtargha zang jýzinde nemese sizding tikeley   búiryqtarynyzben qoldau bolghanmen, keyde jauapty qyzmetkerlerding olardy tolyq oryndaugha selqostyq tanytatyny bayqalady. Múnyng birden-bir sebebi: shetel qazaqtary turaly mәlimetterding azdyghy nemese jansaq pikirlerden boluy әbden yqtimal. Sondyqtan Qazaqstanda shetel qazaqtaryna degen ystyq-yqylastyn, sýiispenshilikting kóbeyuine septigin tiygizetin olardyng tarihy men mәdeniyetin tanytatyn is-sharalargha kóbirek oryn berilse eken.

  

Á). Qazaq halqynyng ýshten bir bólegin qúraytyn diaspora  Qazaqstan memleketining tәuelsizdigin bayandy etuge jәne sizding “Mәngilik el” iydeyanyzdy iske asyrugha atsalysudy ózine abyroy sanaytyny sózsiz. Olardyng osy úly maqsat jolyndaghy is-qimyldaryn bir arnagha týsirip qoldau barysynda bir diaspora ministrligi qúrylsa, núr ýstine núr bolar edi.

  

B). Týrkiya qazaqtary atamekende jaryq kórgen kitap, gazet jәne jurnaldargha zәru. Biraq kiril әripterin bilmegendikten oqy almauda. Sondyqtan Qazaqstannyng latyn әlipbiyine ótu jayyndaghy sizding sheshiminizdi quanyshpen qarsy alyp otyr. Osy sheshiminizding tez arada iske asuyn qalaydy.

  

D). Týrkiya qazaqtarynyng biylghy qúryltayy oraza aitqa dóp keldi. Týrkiyada jәne basqa músylman elderinde oraza aitta ýsh kýn resmy demalys beriledi. Qazaqstanda da osy meyram kýnderi demalys bolsa eken degen tilegin atap ótedi.

 

Qúryltay jinalysyna Týrkiya qazaqtary qory tóraghasy – Fazyl Toply, Mústafa Shoqay Fransuz-Qazaq Dostyq Qoghamynyng tóraghasy – Yashar Dinish, Qonya qalasy qazaq qoghamy tóraghasy – Abduahap Qylysh, Mimar Sinan kórkem óner uniyversiytetining professory, t.gh.d. – Ábdiuaqap Qara, «Qazanat» jurnaly basredaktorynyng orynbasary – Dәuren Múqanov, jurnalist Ámirbolat Qúsayynúly, Munhen qazaq qoghamynyng búrynghy tóraghasy – Álihan Janaltay, Vena qalasy qazaq qoghamynyng búrynghy tóraghasy – Ákber Qyran, Nigde qalasy «Altay» qazaq auylynyng әkimi –  Abay Orhún, Gýneshli qazaq kent auylynan kәsipkerler: Mýbarek Chalyshkan, Razaq Elshi, Ýrimshi qalasynan dәriger – Hadisha Qúsayynqyzy, Kelin qalasynan aqsaqal – Islam Zengin jәne basqa da azamattar qatysty.

Ábdiuaqap Qara

Ystambúl,

Týrkiya.

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2136
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2545
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2306
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1649