«Qoshqar-ata» uran qaldyqtary qoymasyn zalalsyzdandyru júmystary biyl da jalghasady
Oblys ortalyghyna jaqyn jerdegi «Qoshqar-ata» radiasiyalyq tastandy zattar qaldyq qoymasynda manaydaghy topyraqty zalalsyzdandyru júmystarynyng ekinshi kezegi bastalyp ta ketti. Búl atyshuly “ajal qoymasy” ótken ghasyrdyng alpysynshy jyldary Aqtau qalasyndaghy himiyalyq zauyttar keshenining uly zattary jәne bayytylghan uran kenining qaldyqtary tógiletin jerge ainalghan bolatyn. Barlyghy sol mangha 400 million tonnagha jaqyn adam ómirine óte ziyandy zat tastalghan. Mine, býginde sol kólding tabanyndaghy su tartylyp, týbi kórine bastady. Onyng dengeyin birqalypty dәrejede ústap túru ýshin tazartylghan su qúiylyp túrghanymen, kólding júmyryna júq bolar emes. Osylay kólding jalanashtanghan qayyrynan kepken qúmmen birge uly shang jelmen aspangha kóterilip, ainalagha tarap jatyr. Songhy zertteuler derekteri boyynsha, kólding 60 gektarlyq aimaghynda әli de radiasiyalyq qauiptilik bar kórinedi. Ótken jyly qoymanyng eng qauipti aumaqtary temir-betonmen qúrsalyp, qalyng topyraq qabatymen jabylghan bolatyn. Múnday rekulitivasiyalyq sharagha respublikalyq budjetten qomaqty qarjy bólindi.

«Qoshqar-ata» uran qaldyqtary qoymasyn zalalsyzdandyru júmystary biyl da jalghasady
Oblys ortalyghyna jaqyn jerdegi «Qoshqar-ata» radiasiyalyq tastandy zattar qaldyq qoymasynda manaydaghy topyraqty zalalsyzdandyru júmystarynyng ekinshi kezegi bastalyp ta ketti. Búl atyshuly “ajal qoymasy” ótken ghasyrdyng alpysynshy jyldary Aqtau qalasyndaghy himiyalyq zauyttar keshenining uly zattary jәne bayytylghan uran kenining qaldyqtary tógiletin jerge ainalghan bolatyn. Barlyghy sol mangha 400 million tonnagha jaqyn adam ómirine óte ziyandy zat tastalghan. Mine, býginde sol kólding tabanyndaghy su tartylyp, týbi kórine bastady. Onyng dengeyin birqalypty dәrejede ústap túru ýshin tazartylghan su qúiylyp túrghanymen, kólding júmyryna júq bolar emes. Osylay kólding jalanashtanghan qayyrynan kepken qúmmen birge uly shang jelmen aspangha kóterilip, ainalagha tarap jatyr. Songhy zertteuler derekteri boyynsha, kólding 60 gektarlyq aimaghynda әli de radiasiyalyq qauiptilik bar kórinedi. Ótken jyly qoymanyng eng qauipti aumaqtary temir-betonmen qúrsalyp, qalyng topyraq qabatymen jabylghan bolatyn. Múnday rekulitivasiyalyq sharagha respublikalyq budjetten qomaqty qarjy bólindi.
– Múnday sharalar aimaqta ekologiyalyq jaghdaydy jaqsartugha jәne túraqtandyrugha qyzmet etedi, – deydi oblystyq tabighy resurstar jәne tabighatty paydalanudy retteu Basqarmasy bastyghynyng orynbasary O.Toqjanov. – Byltyr osy maqsatqa 234 million tengeden astam qarjy júmsalsa, biyl osy isterdi jalghastyrugha taghy 160 million tenge respublikalyq budjetten bólindi. 30 gektarlyq aimaq 75 santiymetrlik qalyndyqtaghy qúm, tas tóseledi. Osy zattardy tasymaldau ýshin arnayy jol salynyp bitti.
«Uranlikvidrudniyk» mekemesining óndiristik-tehnikalyq bólimining bastyghy Aleksandr Shinkarevting pikirinshe, qazir osy qaldyq qoymasynyng key jerlerinde radiasiyalyq qauiptilik saghatyna 170 mikrorentgenge deyin jetedi, al jospardaghy zalalsyzdandyru júmystarynan song búl kórsetkish 30 mikrorentgenge deyin tómendeydi. Topyraqty zalalsyzdandyru júmystary ýstimizdegi jyldyng tamyz aiynda ayaqtaluy kerek. Osylay topyraq ýiilgen jerler jyldar ótken song shóp shyghyp tabighy halge keledi. Zalalsyzdandyrudy talap etetin jerding aumaghy az emes – 2700 gektardy qúraydy. Sondyqtan, «Qoshqar-atany» qorshaghan ortagha ziyansyz oryngha ainaldyru ýshin birneshe jyl kerek jәne búl joba jyl sayyn qomaqty qarjyny talap etedi.

Jaqan Tólegen
«Ýshqiyan» gazeti, 21 mamyr 2009 jyl