Seysenbi, 14 Mamyr 2024
Janalyqtar 6310 0 pikir 2 Nauryz, 2010 saghat 09:34

Stalinizmning zardaby men sarqynshaqtary

Ótken aptada "Stalinizm: repressiyalanghan Qazaqstan" atty halyqaralyq ghylymiy-praktikalyq konferensiyasy ótti. Oghan B.Qoyshybaev, M.Qoygeldi, A.Jandosov, A.Qapaeva, G.Kan, A.Ginzburg, taghy da basqa bir top tarihshy-ghalymdarmen qatar, qogham qayratkerleri Seydahmet Qúttyqadam, Aydos Sarym, sol bir zúlmat zamannyng kuәgerleri, japa shekkender - Sayat Iliyasúly Jansýgirov, Aman Jәmiylúly Núrmaqov jәne basqalar qatysty. Ayta keterligi, Qazaqstanda stalinizm jayynda qoghamdyq talqylau alghashqy ret ótip otyr. "Alash" ghylymiy-zertteu ortalyghy men "Ádilet" atty Qazaqstannyng tarihi-aghartushylyq qauymdastyghy "Staliyn, 1937-38-jyldary atu jazasyna kesilgenderding tizimi" atty kitapshasyn úsyndy.

"ZANNYNG ÝLKENI - KÓSEMNING PIKIRI"

Stalinizm zardaptary qogham jadynan eshqashan óshpeui kerek. Búl - últtyq qasiret! Últtyng passionar túlghalalary jappay oqqa úshsa, qazaq halqy ashtyqtan qoysha qyryldy. "Kishi qazan" tónkerisi saldarynan ghasyrlar boyy qalyptasqan auyl túrmysyn búzyp, eldi qyrghyngha úshyratty. Asharshylyq 30-jyldary ghana emes, 1918-19, 1921-23-jyldary da boldy. Asharshylyqtan 4 millionnan asa kóshpendi qazaq qyryldy. Beybit Qoyshybaev kel­tirgen derek boyynsha, tabighy ósimning azayghanyn da esepke alsaq, adam shyghyny - 10 millionnan asyp jyghylady. 10 million degen jay ghana sifr emes, ol - 10 million adam, 10 million taghdyr, qyrshynnan qiylghan 10 million adam ómiri.

Ótken aptada "Stalinizm: repressiyalanghan Qazaqstan" atty halyqaralyq ghylymiy-praktikalyq konferensiyasy ótti. Oghan B.Qoyshybaev, M.Qoygeldi, A.Jandosov, A.Qapaeva, G.Kan, A.Ginzburg, taghy da basqa bir top tarihshy-ghalymdarmen qatar, qogham qayratkerleri Seydahmet Qúttyqadam, Aydos Sarym, sol bir zúlmat zamannyng kuәgerleri, japa shekkender - Sayat Iliyasúly Jansýgirov, Aman Jәmiylúly Núrmaqov jәne basqalar qatysty. Ayta keterligi, Qazaqstanda stalinizm jayynda qoghamdyq talqylau alghashqy ret ótip otyr. "Alash" ghylymiy-zertteu ortalyghy men "Ádilet" atty Qazaqstannyng tarihi-aghartushylyq qauymdastyghy "Staliyn, 1937-38-jyldary atu jazasyna kesilgenderding tizimi" atty kitapshasyn úsyndy.

"ZANNYNG ÝLKENI - KÓSEMNING PIKIRI"

Stalinizm zardaptary qogham jadynan eshqashan óshpeui kerek. Búl - últtyq qasiret! Últtyng passionar túlghalalary jappay oqqa úshsa, qazaq halqy ashtyqtan qoysha qyryldy. "Kishi qazan" tónkerisi saldarynan ghasyrlar boyy qalyptasqan auyl túrmysyn búzyp, eldi qyrghyngha úshyratty. Asharshylyq 30-jyldary ghana emes, 1918-19, 1921-23-jyldary da boldy. Asharshylyqtan 4 millionnan asa kóshpendi qazaq qyryldy. Beybit Qoyshybaev kel­tirgen derek boyynsha, tabighy ósimning azayghanyn da esepke alsaq, adam shyghyny - 10 millionnan asyp jyghylady. 10 million degen jay ghana sifr emes, ol - 10 million adam, 10 million taghdyr, qyrshynnan qiylghan 10 million adam ómiri.

Álihan Bókeyhanov, Ahmet Baytúr­synov, Mústafa Shoqay, Múhamedjan Tynyshbaev, Mirjaqyp Dulatov, Halel Dosmúhamedov, JaHansha Dos­múhamedov, taghy da basqa qazaq últtyq-demokratiyalyq ziyaly qauymynyng taghdyry oilandyrady. Asharshylyqty az kórgen bolishevikter últtyq intelegensiyany qudalap, narazy kórshilikke qarsy jazalau otryadtaryn júmsady. Qazaqstandaghy asharshylyq - stalinizmning soraqy aqtandaq paraghy. 1938 jyly Qazaqstan ýkimetining mýshelerin, qogham qayratkerlerin, ghalymdarymyz ben jazushylarymyzdy jappay ata bastaghan. Mekeme­lerdin, úiymdardyng basshylaryn Qazaqstannyng týkpir-týkpirinen jinap, ýsh aptanyng ishinde qyryp salghan.

A.Ginzburgting pikirinshe, Sta­liyn­ning dәuirinde búl nәubetter, súmdyq oqighalar legi zang búzushylyqtan bol­ghan joq. "Búl - zannyn talaby edi. Zannyng eng ýlkeni - kósemning pikiri, kózqarasy edi", - deydi ol.

 

"KELESI ON JYLDA RESEYDE BIRDE-BIR ANTISTALINIST BOLMAYDY!"

Jaqynda Kremliding qysymymen Aqorda da Ekinshi dýniyejýzilik "soghystyng tarihyn búrmalaugha" qarsy ekenin bildirdi. Resey "tarihty búrmalau" ýshin 5 jylgha ýkim kesudi úighardy. Búl jayttar - stalinizmdi úlyqtaushy kýshterding bar ekenin, tipti olar alyp imperiya tórinde otyrghanyn kórsetedi.

Qorqynyshtysy da osy. Resey qoghamynda qazir imperiyashyl, shovinistik pighyl kýsheyip keledi. "Osy qarqynmen kete berse, HHI ghasyrdaghydan da qúbyjyq Reseydi kóretin bolamyz", - deydi sayasattanushy Aydos Sarym. Tarihshy-ghalym A.Jandosov ta Reseydegi Stalinizmge qatysty aitylyp jatqan pikirlerge alandaushylyq bildirdi: "Zavtra" atty reseylik gazet songhy sanynda Stalin túsynda atu jazasyna kesilgender halyqtyng "nebәri eki payyzynan aspaydy" dep jazdy. Avtor oqyrmandardy eki payyzben júbatpaq. Qyrylghan adam emes, mal sekildi sóileydi. Jәne maqala avtory on jyldan song birde-bir antistalinist qalmaydy dep ton pishedi".

"Fashizmdi jengenimizding 65 jyldyghyn toylaghaly otyrmyz. Qazaq halqy da úl-qyzdaryn maydan­gha attandyrdy. Sarbazdarymyzdyng jarymyna juyghy "Otan ýshin", "Stalin ýshin" degen úranmen úrystarda kóz júmdy. Biz fashizmdi jenuge qosqan ýlesi ýshin halqymyzdyng erligin qashanda maqtan tútamyz. Alayda, biz soghystyng aldyndaghy jiyr­ma jyl ishinde qazaq halqynyng basyna tóngen nәubetti, býtin bir halyqtyng jer betinen joyylyp ketuge shaq qalghanyn da úmytpauymyz kerek", - dedi Beybit Qoyshybaev.

"Soghysta Stalin jengen joq, halyq jendi. Soghystyng alghashqy jartysynda kenes әskeri jenilip otyrdy. Nemister Mәskeuge deyin keldi. Ne ýshin jenildik? Bilikti qolbasshylardy týgeldey atyp tastaghandyqtan. Búl qatelik emes pe? Stalinge búl ýshin nege keshirimmen qarauymyz kerek? Halyq jaugha qarsy kóterilgende jendik. Halyq jendi", - deydi Sayat Iliyasúly Jansýgirov.

Ras, kenestik dәuir túsynda ekonomikada, ghylym men mәdeniyette kóp jetistik boldy. Alayda, búl je­tistikter halyqtyng jan jarasyn jaza almaq emes. Ótemi de bola almaydy. Óitkeni, jetkenimiz ben joghaltqanymyzdy salystyrugha kelmeydi. Miyl­liondaghan adam qanymen jetken jetistikting qúny bir tiyn! Óitkeni, adam ómirinen qymbat eshtene joq. Jappay sayasy qughyn-sýrginge, asharshylyqqa әkep soqqan stalinizmdi eshqanday derek-dәiekpen aqtap alugha bolmaydy. Osy zúlmat jyl­dar­gha qatysty kóp materialdar әli de bolsa jariyalanbay, múraghattarda shang basyp jatyr.

 

"BIYLIK OIYNA KELGENIN ISTEDI"

Kenes ókimeti ornaghan song bolishevikter sayasy qarsylastaryn da, taptyq qarsylastaryn da, últ-azattyq qozghalystardyng ókilderin de, respublika damuyna qatysty ózining prinsiptik kózqarasy bar kenestik júmysshylardy da qughyndady. "1918 jyldyng kókteminde-aq olar últtyq ýki­metke qatysty ekijýzdi saya­sat ústandy: "Alashordanyn" avtonomdy qyzmetin maqúlday otyryp, astyrtyn halyqty olargha qarsy qoygha ýgittey bastady. Tota­litarizmdi kýsheytu ýshin birneshe sharalar qabyldady. Stalin avtonomdy respublikagha odaqtyq mәrtebe berip, qazaq halqynyng basyndaghy últtyq qasiretti býrkelemek boldy. 1937 jyly býkil elde sayasy qughyn-sýrgin bastaldy. "Qazaqstandy KSRO-dan bólip alyp, Japoniyanyng protektoraty etushi" "nasional-fashister" nemese "Japoniyanyn, Germaniya tynshylarynyn" isteri payda boldy", - deydi bayandamasynda Beybit Qoyshybaev.

Stalinning biyligi túsynda kez kelgen adam, meyli ol qarapayym júmysshy, meyli ol jauapty qyzmetker bolsa da, biylikting aldynda qorghansyz edi. Biylik oiyna kelgenin istedi. Ayyptalushy adam basyna kirip-shyqpaytyn qylmystardy moyyndaugha mәjbýr boldy. Jazalaushy organdar baryn salyp, qylmystyq jolmen adam tózbes azaptau tәsilderin qoldandy. Barlyq jerde qorqynysh jaylap, bolashaqqa degen senim joghaldy.

Qazaqstannyng kópúltty memleketke ainalghany da osy kez. G.Kan keltirgen derekter boyynsha, bir ghana 1937 jyly Ortalyq Aziyagha Vladivostoktan 200 mynday adamdy poyyz­gha tiyep әkeldi. Qazaqstangha kәrister, nemister, sheshender, ingushtar, meshet-týrikteri, qarashaylar men balqarlar kýshtep әkelindi. Milliondaghan jer audarylghandar ýshin 50-jyldary Qazaqstannyng keybir aimaqtarynan jergilikti túrghyndardy yghystyryp shyghardy. Mәselen, Qostanay oblysynda "arnayy kóship kelushiler" halyqtyng 80 payyzyna jetken.

 

"ShEKARAMYZDY BELGILEP BERGEN - BOLShEVIKTER EMES, "ALAShORDA"

A.Qapaeva kenes ókimeti túsynda sauatsyzdyq joyylghanyn tilge tiyek ete kele, mәdeny prosester birtin-birtin iydeologiyagha shyrmala bastaghanyn kórsetti. "30-jyldary iydeolo­giya­lyq baqylau kýsheytildi. Sayasy senzura ornady. Ghylymda da, mәdeniyette de iydeologiya basymdyqqa ie boldy. "Alashorda" partiyasy eki maqsatty kózdedi. Birinshisi - qazaq halqyn otarshyldyq qamytynan bosatu. Ekinshisi - qazaq qoghamyn órkeniyetti halyqaralyq qauymdastyqqa qosu. "Alash" baghdarlamasynyng jobasynda «barsha halyq tegin bilim aluy kerek» dep kórsetilgen. "Qazaq", "Ayqap" basylymdarynda olar qazaq ómirining mәseleleri, qazaq qoghamyn reformalau turaly mәsele kóterip, Resey imperiyasynyng otarlyq sayasatynyng jaghymsyz tústaryn ashyq synady. Baytúrsynov pen onyng jaqtastary 20-jyldary mәdeniyet pen bilim salasyna ýlken enbek sinirdi. Qazaq tili tóte jazudan, latyn qarpine, arada on jyl ótpesten kirillisagha ótti. Sonyng saldarynan bir adam ýsh mәrte sauat ashugha mәjbýr boldy", - deydi ol.

Tarihshy Mәmbet Qoygeldi Stalinning qazaqtyng sayasy elitasymen qarym-qatynasyna toqtaldy. "Alyp imperiyadaghy últaralyq qarym-qatynas mәselelerin sheshude biylikke jana kelgen bolishevikter partiyasynyng sayasatyn baltashygha tener edim. Kenes ýkimeti qúramynda últ isteri boyynsha komissiariat belgilenip, onyng basshylyghyna gruzin Djugashviliy-Stalinning taghayyndaluy boli­shevikterding kópúltty memlekettegi últaralyq qarym-qatynasty iygerip, bir izge salugha úmtylysy bolatyn. V.Lenin endi ghana últ isteri boyynsha komissar bolyp bekitilgen Stalinning qyzmetin joghary baghalady. Ol últ sayasatynda Stalindi auystyra alatyn adam joq dep eseptedi", - deydi ol.

Bayandamada aitylghan jayttargha kenirek toqtalyp óteyik. Bolishevikter partiyasy men onyng kósemderi biylikke kelgende imperiyada, sonyng ishinde qazaq elinde últ-azattyq qozghalystary órlep túrghan. Eki jaqtyng mýddeleri barynsha kereghar bolatyn. Sondyqtan ayausyz, ymyrasyz kýres jýrdi.

Qazaq qoghamyndaghy últ-azattyq qozghalys negizinde eki nәrse jatyr: birinshisi - jer mәselesi, ekinshisi - memleket retinde ózin-ózi basqaru mәselesi. Qazaqstandaghy qozghalystar taptyq mazmúnda emes, últtyq baghytta, últtyq mazmúnda boldy. Baytúrsynov 1919 jyly Leninge jaz­ghan hatynda: "Qazaqstandaghy últ mәselesine qatysty bolishevikterding naqty baghdarlamasy, is-qimyl jospary joq", - dep ashyq jazghan. Biraq Lenin de Baytúrsynovtyng úsynystaryn qabyl almady. Bolishevikter osylaysha az últtardy memleket­tik derbestikke baylanysty tolyq tabighy qúqynan aiyrdy. Onyng ornyna zorlyqpen syrty qyzyl, tapshyl, internasionalshyl, al ishki mazmúny jaghynan orystyq, aq imperiyalyq jolgha týsti.

Stalin qazaq isimen 1918 jyldyng nauryz aiynan bastap ainalysa bastady. Osy kezde "Alashorda" ýkime­tining tapsyrmasymen Kenes ókimetining basshylaryna Ekinshi qazaq sezining sheshimderin jetkizu ýshin Oraldan Mәskeuge Halel jәne Jahansha Dosmúhamedovter barady. Azamat soghysynyng aldynda túrghan bolishevikterge qazaq avtonomiyasymen ymyragha kelu asa manyzdy edi. Sondyqtan Lenin men Stalin "Alashorda" ókilderin quana qarsy aldy. Leninning tapsyrmasy boyynsha Stalin 19 nau­ryzda "Alashorda" ýkimetimen kelissóz jýrgizdi. Kenes ókimetining atynan sóilegen ol ekinshi qazaq qúryltayynyng sheshimi men "Resey halyqtarynyng qúqyghy" turaly deklarasiyasy ýndes dep mәlimdedi.

"Alashorda" ýkimeti Kenes ókimetin tanu turaly Stalin úsynysyn tal­qylap, Reseydegi barlyq avtonomiyalardyng kindik ýkimeti ekenin moyyndaytynyn bildirdi. Jalpyqazaq qúryltayynyng qaulysy boyynsha, "Alash" avtonomiyasyn jariyalady. "Alashorda" kenesi "Alash" avtonomiya­syna kiretin uezder men oblystardy kórsetedi. "Kenes ókimeti bizge shekaramyzdy belgilep berdi degen pikir - týbegeyli qate. Shyndyqty búrmalau. Búl jansaq pikirdi qalyptastyrghan - kenes ókimeti. Shyn mәninde, shekaramyz "Alashorda" kenesinde belgilengen bolatyn", - deydi           M. Qoygeldi.

Onyng pikirinshe, kenes ókimeti qazaq avtonomiyasyn jariyalaugha mәjbýr bolghan. Azamat soghysy jaghdayynda olargha búdan basqa jol joq edi.

"Alashorda" tek qana qazaq últynyng ghana emes, býkil qazaqstandyqtardyng ýkimeti bolatynyn, onyng qúramyna qazaqtardan basqa últtardan (kóbinen kóp, azynan az) mýsheleri kiretinin, "Alash" avtonomiyasynda zang shygharatyn Hәm el biyleytin ýkimet "Alashorda" bolatynyn, qúryltay jinalysy shaqyrylyp, biylikting syn-sipaty anyqtalghangha deyin sovetter tek qana "Alashordagha" jәrdem­shi retin­de mindet atqaratyny ashyq aityldy.

 

STALIN "QAZAQ NASIONALIZMI ÓRTIN" QALAY SÓNDIRDI?

"Kenes odaghy "Alashordanyn" búl ústanymdaryna týsinistikpen qaraghan synay tanytqanymen, is jýzinde qabyl alghan joq. Óitkeni, "Alashordanyn" búl úsynystaryn qabyl alu - qazaq elining últtyq memlekettilik qúqyghyn moyyndaumen birdey degen sóz", - delinedi bayandamada.

Sol sebepti de Stalin qiytúrqylyq jasap últtyq biylik boldy, últtyq memleket qúrugha úmtylghan "Alashordadan" irgesin aulaq salyp, Áliby Jangeldinge nazar audardy. Ol - qazaq dalasyndaghy kenes ókimetining komissary bolatyn. Kenes ókimeti Alashordanyng jaularymen jaqyndasa bastaydy. Orynbordyng kadet korpusyn bitirgen, gubernatordyng janynda qazaq basylymdary boyynsha senzor qyzmetin atqarghan, súltan Múhamediyar Túnghachindi kenes ókimeti qoldady. Ol tón­keriske deyin "Ayqap" gazetine qarsy adam bolatyn. Túnghachin bergen aqparat boyynsha Baytúrsynov patsha ókimeti túsynda birneshe ret týrmege týsken. Bókeyhanov ózining maqalasynda otstavkagha ketkenin, ornyna "islam dininen shyghyp, hristian dinin qabyldaghan, familiyasyn Stepnovqa, shapanyn kiytelige aiyrbastaghan" Jangeldinning kelgenin" ashyq jazghan. Al Jangeldinning maqsaty qaytkende de «Alashordany» saya­sat sahnasynan yghystyryp shygharu boldy.

Stalin "Ýsh jýz" atty sosial-demokratiyalyq partiya qúrdym, Alashordagha qarsymyn» degen Kólbay Toghysovty qoldau kerek ekenin aitqan. "Stalin últtyq passionar túlghalardy keudesinen iyterip, beyimdelgish adamdardy qoldady. Búl sayasat 1920 jyldary da, Stalin ólgennen keyin de jýrdi", - deydi M.Qoygeldi.

Kenes ókimeti túsynda Qazaqstandy 20 adam basqardy. Sonyng tórteui ghana qazaq boldy. Sonyng biri - Júmabay Shayahmetov. M.Qoygeldining pikirinshe, Stalin Shayahmetov kandidaturasyn mynaday sebeptermen qoldaghan: Júmabay Shayahmetov - Soltýstik Qazaqstan oblysyndaghy NKVD-nyng ýshinshi bólimin basqarghan adam. NKVD-da on jyl júmys istedi. Partiya basshylyghyna da osy qyzmetten keldi. Ol qazaqtyng kór­nekti qayratkerin jazalauda san týrli jana azaptau tәsilderin engizgen. Stalin ýshin Shayahmetov óz adamy edi.

"Stalinning túsynda Qazaqstandy basqara alatyn ziyaly, bilikti, intellektualdy túlghalardyng ýlken shoghyry boldy. Bilim-biligi túrghysynan "Alashorda" Kenes ýkimetinen әldeqayda joghary túrdy. "Alashorda" qúramynda arnayy orta bilimi bar bir-aq adam boldy. Ol - Á.Otynshiyev edi. Qalghandary týgeldey joghary oqu oryndaryn bitirgen-di. Stalin búlardyng birin de Qazaqstan biyligine ótkizgen joq. Qazaqstandy basqara alatyn adamdardyng bәrin Mәskeuge shaqyryp aldy. Stalin múnysymen "Qazaqstandaghy nasionalizm órtin sóndirgisi" keldi", - deydi M.Qoygeldi.

Stalinning qazaq ziyalylary men qayratkerlerinen habarsyz boluy mýmkin emes. Álihan Bókeyhanov, Ahmet Baytúrsynov, Halel, Jahansha Dosmúhamedovtermen týrli sebepter boyynsha jýzdesip, kenestik ústanymdaghy Rysqúlov, Seyfulliyn, Núrmaqov, Asfendiyarov jәne Mynbaev siyaqty qayratkerlermen kezdesip, týrli mәselelerge qatysty pikir alysyp túrghan. "Qazaqtyng sayasy elitasyn Stalin jaqsy bildi. Qazaq ziyalylarynda stalindik biylikke degen qarsylyq óte kýshti boldy", - deydi M.Qoygeldi.

NKVD-nyng bir ofiyseri Goloshekin men Sәduaqasovqa jazghan hatynda: "Qazaqstanda ne bolyp jatqandaryn bilesizder me? Qazaq qayratkerlerining ýstinen baqylau qoyyldy. Olardyng qanday pikirde ekenin, kimdermen qarym-qatynasta ekenin, intimdik mә­selesine deyin baqylau qoydyq. Búl ne degen súmdyq? Búl qanday biylik? Múnday nәrseni toqtatynyzdar" dep ótingen. "Múnday baqylau barlyq músylman qayrat­kerlerining ýstinen qoyylghan bolatyn", - deydi tarihshy.

 

QÚLDYQ QOGhAMGhA ORALU

HH ghasyrda búryn-sondy tarihta bolmaghan totalitarlyq diktaturalyq rejimder payda boldy. Birin-biri bitispes jau sanaghanymen, nasional-sosializm men bolishevizm egiz qozyday úqsas bolghany barshagha mәlim. A.Jandosov qazan tónkerisinen keyin KSRO-da qanday qogham qúryl­ghany jayynda sóz etti. "Sosializm boldy ma? Olay deuge eshkimning de auzy barmas. Sonda búl qoghamdy qalay ataugha bolady? KSRO-da 30-jyldary memlekettik kapitalizmnin, so­sializmnin, feodalizmnin, aziyalyq óndiris tәsilderining element­teri boldy. Bir sózben aitqanda, qoyyrtpaq qúrylys ornady. KSRO-da mynaday qoghamnyng toptary boldy. Birinshisi - qúldar - GULAG tútqyndary. Ekinshisi - basybayly sharualar. Búlar kenestik kolhoz ben sovhozdyng júmysshylary", - deydi ol

 

UKRAINA SABAQTARY

Almatydaghy Ukrainanyng Bas konsuldyghynyng bas konsuly L.Protasova "1930 jyldardaghy Ukrainadaghy asharshylyqtyng qújattyq kuәlikteri" atty bayandamasyn oqydy. Asharshylyqtan Ukrainada da milliondaghan adam qyrylghan. Qaza bolghan adamdardyng sany әrtýrli derekter bo­yynsha, 5 millionnan 10 milliongha deyin jetedi. Asharshylyqtyng kesirinen adam etin jeu faktileri de tirkelgen. Ukrainanyng selolary, tipti býtin bir aimaq "qara taqtagha" ilingen. "Qara taqtagha" ilingen selo túrghyndarynyng iship-jeytin songhy asyn tartyp alghan. Bas saughalap basqa jaqqa ketpes ýshin NKVD әskeri qorshaugha al­ghan. "Qara taqtagha" ilu - jappay ólim jazasyna kesilumen birdey bolghan. Stalin búl qadamdargha ne ýshin barghan? Azattyq sýigish ukrain halqynyng Mәskeu biyligine qarsy túruyna kedergi jasau ýshin". Protasova hanym Ukrain halqyna qarsy jasalghan genosidtin, asharshylyqtyng qoldan úiymdastyrylghanyn naqty dәlel­deytin tarihy qújattardy molynan keltirdi. Ukrainadaghy asharshylyqqa qatysty búltartpas tarihy qújattar Reseyding aqparat kenistiginde túnshyghyp jatqan bizge tóbeden jay týskendey әser qaldyrdy. Kremliding baybalamy kópe-kórneu jalghan ekenin ashyq kórsetip beredi. Ukrainanyng bizden artyqshylyqtary sol, stalinizmge memlekettik dengeyde, ukrain halqynyng mýddesi túrghysynan eshkimge, eshtenege jaltaqtamastan әdil bagha berilgen.

 

Biz bolsaq әli kýnge deyin asharshylyqtyn, repressiyanyng qúrbany bolghan milliondaghan qazaqtyn, babalarymyzdyng ruhyn syilay almay, stalinizmge bagha bere almay kelemiz. Jaltaqtyghymyzdan! Stalinizm sarqynshaqtarynan qútyla almay jatqanymyzdan! Qútyludy oilamaq týgili, ýnsiz qoldaytynymyzdan! Qazaqstanda "kimning qalay dauys bergeni emes, bizding qalay sanaghanymyz manyzdy" degen Stalinning qaghidalary әli de ómirsheng bizde. Sayasy qarsylastar, basqasha oilaytyndar әli de qudalanuda. Qauipsizdik qyzmetining qatysymen demokratiyalyq baghyttaghy túlghalardyng oqqa úshuy, azaptau arqyly "qylmysty moyyndau", sayasy belsendilerding ýstinen jappay baqylau ornatu, búlardyng bәri - stalinizm elementteri. Stalinizmge bagha berilmeyinshe, stalinizmning zardabynan da, sarqynshaqtarynan da qútyla almaymyz.

 

Sh.JARQYMBEK

Jas Alash №17 (15475) 2 nauryz, seysenbi 2010

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2010
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2429
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1997
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1582