«DAT, taqsyr!» aidarynyng búl sandaghy keyipkeri - belgili jazushy Dulat Isabekov. El-júrtqa onsyz da etene tanymal shygharmashylyq tabystaryn aitpaghanda, Dulat myrza - qoghamdyq ortada ózining ýnin jiyi-jii estirtip jýretin, zanghar ziyalylyq qasiyetin saqtaghan, halqynyng qam-qareketine jany erekshe auyratyn azamat. Onyng sózi biylikke de, oppozisiyagha da ótimdi!

Nazarbaevtyng oppozisiyalyghy turaly

Dulat agha, Almatyda 30qantar kýni «Azat» partiyasy úiymdastyrghan mitingiden sizdi kóre almadyq qoy... Búryndary múnday qoghamdyq jiynnan qalmaushy ediniz...

- IYә, bara almay qaldym. Onym mitingiden qashqandyq emes. Pende bol­ghan son, bitpeytin qu tirshilik qalmaydy eken. Keyde sonyng qamymen jýrip, qajetti qareketten de qalyp qoyasyn. Ádette, mitingini kim, qanday maqsatta úiymdastyrsa da, qalmaugha tyrysamyn. Sebebi, aitylghan sózdi bireu arqyly estigennen góri, ózing baryp kórgenge ne jetsin! Biraq osy retki mitingiden bir sebepke baylanysty qalyp qoydym. Ermek Qarpyqov degen zang salasynda qyzmet etken syilas bajam bar edi. Sol azamat juyrda 49 mýshel jasynda kenetten qaytys bolyp, miting ótken kýni qyrqy berilip, sol jaqqa bardym. Áytpese ýkimetten qorqyp, oppozisiyadan boy tasalap qalghan jayym joq.

- Degenmen ózinizding kóp әriptesterinizding «oppozisiya», «miting», «demokratiya» dese, ýrke qaraytyny qúpiya emes qoy, agha...

«DAT, taqsyr!» aidarynyng búl sandaghy keyipkeri - belgili jazushy Dulat Isabekov. El-júrtqa onsyz da etene tanymal shygharmashylyq tabystaryn aitpaghanda, Dulat myrza - qoghamdyq ortada ózining ýnin jiyi-jii estirtip jýretin, zanghar ziyalylyq qasiyetin saqtaghan, halqynyng qam-qareketine jany erekshe auyratyn azamat. Onyng sózi biylikke de, oppozisiyagha da ótimdi!

Nazarbaevtyng oppozisiyalyghy turaly

Dulat agha, Almatyda 30qantar kýni «Azat» partiyasy úiymdastyrghan mitingiden sizdi kóre almadyq qoy... Búryndary múnday qoghamdyq jiynnan qalmaushy ediniz...

- IYә, bara almay qaldym. Onym mitingiden qashqandyq emes. Pende bol­ghan son, bitpeytin qu tirshilik qalmaydy eken. Keyde sonyng qamymen jýrip, qajetti qareketten de qalyp qoyasyn. Ádette, mitingini kim, qanday maqsatta úiymdastyrsa da, qalmaugha tyrysamyn. Sebebi, aitylghan sózdi bireu arqyly estigennen góri, ózing baryp kórgenge ne jetsin! Biraq osy retki mitingiden bir sebepke baylanysty qalyp qoydym. Ermek Qarpyqov degen zang salasynda qyzmet etken syilas bajam bar edi. Sol azamat juyrda 49 mýshel jasynda kenetten qaytys bolyp, miting ótken kýni qyrqy berilip, sol jaqqa bardym. Áytpese ýkimetten qorqyp, oppozisiyadan boy tasalap qalghan jayym joq.

- Degenmen ózinizding kóp әriptesterinizding «oppozisiya», «miting», «demokratiya» dese, ýrke qaraytyny qúpiya emes qoy, agha...

- Halyq arasynda «oppozisiya» men «demokratiya» degen týsinikterding teris qalyptasqany ras. El-júrttyng sózin, shyndyqty aitqandar birden «qyzyl­kóz» atanyp, oppozisiyashyl bolyp shygha keledi. Al órkeniyeti damyghan elderde bәri kerisinshe. Mәselen, býgin taqtan týsken preziydent erten-aq ózining oppozisiyagha ketkenin jariyalaydy. Odan ýrkip jatqan el, býlingen biylik joq. Ádette, shetelden bәrin ýirenuge qúshtarmyz. «Amerikandyq últty» da ózimizge ýlgi ettik qoy. Al demokratiyagha kelgende, kegejemiz keri tarta qalady. Jalpy, demokratiyagha qadam basudyng asa qiyndyghy joq nemese oghan úzaq uaqyt dayyndyq ta qajet emes. Aytalyq, barmaq bastylyq qylmay, әdil saylau ótkiz, mine, búl - naghyz demokratiya. Oppozisiyashyl - halyq sózin, joq-jitikti, kemshilikti, shyndyqty aitatyn adam bolsa, onda eng birinshi oppozisioner preziydentting ózi bolmay ma. Keyde Nazarbaev keybir mәseleler tónireginde oppozisiyadaghy azamattardan da ashy sóileydi.

- IYә, ony kórip jýrmiz... Bylaysha, halyqty mazalaghan mәseleni aitu - ziyalynyng ghana paryzy emes, birinshi kezekte azamattyq mindet emes pe, Dulat agha!... Mәselen, Tólen Ábdikov, Qoyshyghara Salghariyn, Qoghabay Sәrsekeev, Ákim Tarazi, Kәdirbek Segizbaev, Qalihan Ysqaqov siyaqty sizding zamandastarynyz nege barmaydy sonday mitingilerge, nege batyryp sóilemeydi dep oilaysyz?

- Búlardyng birazy Astanada túrady, sondyqtan da mitingige kele almaghan boluy kerek. Óz payymym boyynsha, Tólen, Qoyshyghara jәne Qoghabaylardyng pozisiyasy belgili. Yaghny búl azamattar «doktrina dauy» kezinde halyq jaghynda boldy. Sonysymen-aq ziyalylyghyn tanyta bildi deuge bolady. Al myna mening aghalarym - Ákim Tarazy men Qalihan Ysqaqqa keler bolsam, ekeui de «jatypatar» siyaqty. Ýnemi tasada tamashalap túrghandy únatady. Syrttay qyzyqtaydy. Jayshylyqta ózderi sóilep ketse, «auyzdygha - sóz, ayaqtygha - jol bermeytin» naghyz jýirikter. Juyrda ózderinning gazetterinde Túrsynbek Kәkishevting «Jaghympazdyq - qanymyz­gha singen qasiret boldy» degen tamasha súhbaty jariyalanypty. Professor ait­qan jaghympazdar osy azamattar ma deyin desen, ekeui de: «Ómirimizde eshkimge bas iyip, jaghympazdanghan jan emespiz», - deydi. Últtyq mәseleni sóz etsen, onyng tarihyn, bolashaghyn ekeuinen artyq birde-bir jazushy bilmeydi. Ásirese Qalihan agham Qazaqstandaghy halyqtyng ghana emes, jan-januarlar men qúrt-qúmyrsqanyng tarihyn da jaqsy biledi. Súrasan, qúrbaqanyng da shyghu tórkinin tizbelep beretinine shәk keltirmeymin. Maghauiya Abayúlynyng «Medghat Qasym» poemasynda:

«Batpadym. Almaghanyng arashalap,

Batty maghan túrghanyng

tamashalap», -

degen, suyq sugha túnshyghyp jatqanda ait­qan óleng joldary bar. Sol siyaqty, mening Memlekettik syilyq alghan eki agham da ýiinde otyryp, syrttay tamashalaghandy jaqsy kóredi. Biraq niyetteri dúrys. Solay bolsa da, qazaqtyq, últtyq mәselelerden tóbe kórsetpegenderine, Halyq jazushysy bolghan son, halyq aldyna shyghyp, sóz sóilemey­tinderine qynjylamyn.

- Jazushy deseniz, taghy da ózinizge tiyedi...

- Ózime tiyetin bolghan song aitamyn. Biylghy 16 jeltoqsanda alanda boldyq qoy. Sol jerde aqyn Qazybek Isa: «Dulat agha, Qazaqstanda 700 jazushy bar, biraq alannan 7 jazushy kórip túrghamyn joq», - dep kýlgen. Songhy kezderi osy «jazushy» degen úghymdy týsinbey bara jatyrmyn. Halyqtyng sózin sóilemegen, últpen birge bolmaghan adam qaytyp jazushy bola alatynyna tanym bar? Dәl qazirgidey el basyna kýn tuyp otyrghan shaqta men ýshin sheber jazushygha qaraghanda, azamattyq ýni bar adam qasterli. Últy nemis Gerolid Beligerdi osynday kezende qazaqtyng 10 jazushysyna aiyrbastamas edim. Sebebi, ol qazaq ruhaniyatyna óz jazushylarymyzdan artyq ýles qosyp otyr. Sonday azamatqa Memle­ket­tik syilyq bermey otyrghanymyz - úyatty jaghday.

Juyrda Pavlodargha baryp qayttym. Qalalyq teatrda mening tórt spektaklim qoyyldy. Torayghyrov atyndaghy oqu ornynda studenttermen kezdesuim ótti. Sonda menen oqytushylar men studentter jer mәselesin súrap, oppozisiyanyng әreketin bilgileri keldi. «Óz jerindi qorghaghanyng ýshin «qyzylkóz» atanyp, oppozisiyaner bolsan, onda keudesinde qazaqtyq namysy, qany bar barlyq qarakóz - oppozisiyashyl ghoy!» - dedim.

Bizding qogham keshegi Kenestik dәuirding shapanyn qaytadan jamyla bastaghan siyaqty. Shyndyqty aitqan kisi - jaman adam. Keshegi Kenestik biylik shyndyqty aitpay, jamandyqty jasyrghany ýshin kýiredi emes pe. Bizding ýkimet sodan nege sabaq almaydy eken?

Biylikting basylymdary - biylikke qas

Bizding gazet el azamattary ashynghan sózin aitsynshy dep, «Dat, Taqsyr!» degen arnayy aidar ashty. Biraq biylikke qateligin aityp, tik sóileytin azamattar azayghan siyaqty, aitatyn adam tappay qinalyp jýrmiz. Onashada kijinbeytini joq, auzyna diktofon tossan, túra qashady. Siz siyaqty aqiqattan attamaytyn azamattar nege azayyp ketti dep oilaysyz?

- Búl - Kәkishev agham aitqan «jaghympazdyqtyn», «qúldyq sananyn» saldary. Basqa sebep joq. Dәl býgingi kýni shyndyqty aitudan qorqatyndardan qorqu kerek siyaqty. Óitkeni olar jeme-jemge kelgende, óz basyn ghana saughalap ketedi. Ádette, kóp ziyaly qauym Shahanovtyng qazaqshyl, halyqshyl pozisiyasyn qoldaydy. «Shahanov aitsyn, biz tilektespiz» dep otyrulary mýmkin. Biraq sheshushi kezende jalt berui de ghajap emes. Eger oilamaghan jerden biylik oppozisiyashyl bola qalsa, bizding sol jaghympaz jazushylarymyzdyng bәri bir-aq kýnde sol oppozisiyanyng jyrtysyn jyrtyp, qarasyna qosyla ketedi.

Ángime shyndyqty aitu men ony jasyrudyng tónireginde bolghan son, myna bir jaghdaydy sóz ete keteyin. Ótken joly preziydent Nazarbaev: «Oppozisiyalyq gazetterdi oqyp otyramyn», - dedi ghoy. IYә, qoghamnyng kólenkeli tústaryn bilu ýshin, oppozisiyalyq basylymdardy qarauy kerek. Áytpese ýkimetting gazetterinen ne tabasyn? Mysaly, ýkimettik gazetter bir shahtada jarylys bolsa, sony da jazbaydy. Tym bolmaghanda jarylystyng shyghuyna ne sebep bolghanyn aitu kerek qoy. Olar sol shyndyqty ýkimetten jasyryp qalady. Yaghny el ishinde bolyp jatqan jaghdaylardy el biyliginen, preziydentten jasyrady. Demek, búl - olar ýkimetke qarsy júmys istep otyr degen sóz. Eger oppozisiyalyq basylymdar memleketke qarsy aqparat qúraldary bolyp sanalsa, onda bolghan oqighany ýkimetten jasyrghandary ýshin resmy basylymdar naghyz qastyqshyl basylym boluy kerek emes pe. Óitkeni olar elge qarsy júmys istep otyr ghoy.

Taghy bir mysal: shetelge elding biraz baylyghyn alyp ketken Hrapunov siyaqty qashqyndardy resmy bir gazet jazghan joq. Demek, búl iste olar Hrapunovty qoldaydy. Onda múnday basylymdar Hrapunov siyaqty úrylardy jasyryp, isting órbuine, taghy da qaytala­nuyna ýles qosyp otyr. Jaraydy, Hrapunovtyng qylmysyn jekelegen adamdar aitpay-aq qoysyn delik, biraq onyng el baylyghyn úrlap bara jatqan әreketin elding gazetteri baybalam salyp túryp jazuy kerek edi ghoy. Óitpedi! Nege? Bir sózben aitqanda, qylmysty aitpaudyng da qylmys ekenin resmy aqparat qúraldary bile túryp, qasaqana istep otyr.

- Dulat agha, qogham osylay qorqynysh pen ýnsizdikke tola berse, birte-birte menireu, keshe halyqqa ainalmaymyz ba, sizde osynday ýrey joq pa?

- Múnday ýrey qazirding ózinde bar. Men toy-tomalaq, ólim-jitimde kóp bolamyn. Sondaghy bir bayqaghanym - halyqta boykýiezdik basym. Ángimelese qalsan: «Últ mәselesin kóterip jýrgen azamattar aman bolsyn!» - degennen artyq ashyq esh nәrsege barmaydy. Gazetterge maqala jazyp, el aldynda sóz sóilemeydi. Tolstoydyng ýnsizdik jayynda: «Ravnodushie - eto podlosti duha», - dep aitqan sózi bar. Bizdegi beyjaylyqtyng búdan artyq baghasy bolmasa kerek.

Biz dәl qazir ózimizding qúrdymgha qúlap bara jatqanymyzdy sezip otyrghan joqpyz. Kýnderding bir kýni shynyraudyng týbine jaqyndaghanda ghana kýnimizding bitkenin sezetin shygharmyz. Biraq Qúday onyng betin ary qylsyn! Mende qorqynysh kóp. Halqymyzdyng sany nebary - 9 million. Jahandanu degen myna zamanda ainalamyzdaghy alpauyttargha jútylyp ketemiz be degen ýrey janyma maza bermeydi. Jútylghanda da, myna qazaq túyaq serippey, ýnsiz jútylyp ketetin siyaqty. Batyrlardyng úrpaghymyz dep keude kergenimiz bolmasa, boyymyzda asaulyq joq. Babadan qalghan batyrlyq ta bayqalmaydy.

Kýlki kýni kýlkige qalmayyq

Qoghamdy dýrliktirgen «doktrina», «qazaqstandyq últ», «jerdi jalgha beru» siyaqty qazaqtyq mәselelerding ortasynda jýrsiz, Astana jaqtan eskertu alghan joqsyz ba? Ótkende Preziydent әkimshiligining bir basshylary Mәulen Áshimbaev pen Darhan Mynbaev Almatyda aptalap jatyp, «ashtyq jariyalaymyz» degen últjandy ziyalylardy raylarynan qaytarugha ýgit jasaghan eken. Sizge sonday ses kórsetu bolghan joq pa?

- «Ashtyq jariyalaymyz» degen kezde, Mәulen Áshimbaev pen Darhan Mynbaevtyn, Qazaqstan Halqy assambleyasy» tóraghasynyng orynbasary Erәli Toghjanovtyng Almatygha kelgeni ras. Biraq olar maghan ýgit jasap, ses kórsetti dey almaymyn.

Mәulen Áshimbaev kelgen kezde, keleli kenes boldy. Qansha aitqanmen, Saghat Áshimbaevtay tektining úly emes pe. Ákesi Saghat kózi tirisinde Qazaq teledidarynan «Qaryz ben paryz» baghdarlamasyn jýrgizip, «últtyq dәstýr, últtyq sana, últtyq til» dep, últ ýshin úran salghan azamat qoy. Sony kórip, estip ósken bala ghoy... Ákege jete tughany sózinen bayqalady. Biraq atqaryp otyrghan qyzmetine baylanysty arqandauly attay, qazyq ainalyp, dóngelene beredi eken. Degenmen basqalargha qaraghanda, Mәulenning búl mәselede beti ashyq. Bizding sózimizdi jogharygha jetkizip, kelisimge keluge kómegin jasady. Ózim solay oilaymyn.

- Dulat agha, siz Núrsúltan Nazarbaevtyng halyqqa arnaghan songhy Joldauyn tynday aldynyz ba? Kónilin­izde qalghan oilarmen bólisinizshi: ne ózgeris bayqadynyz, halyqqa beti qaraghan biylikting sózi estildi me?

- IYә, tyndadym... Men nege ekenin bilmeymin, preziydentting sózine riza bolamyn. Riza bolatyn sebebim - Joldauda qatty sóiledi. Sol sózi ýshin bolsa da, biylikte preziydenttik taqqa Nazarbaevtan artyq oppozisioner joq pa dep oiladym. Biraq, ókinishtisi, aitqany oryndalmaydy. Onyng nege oryndalmaytynyn týsinbedim. Mýmkin, komandasynyng týri men qarymy solay shyghar. Bir sózinde ashulanghany sonday: «Na hrena vy zdesi sidiyte!» - dedi. Búdan artyq qalay sóileu kerek? Ótkende bir joly Kәrim Mәsimovke: «Sen ýsteldi toqpaqtap sóiley almaysyn!» - dep úrysty. Keyde ózining sanasymen júmys istemegen adamdardy qorqytyp, aiqaylap istetu kerek. Mәselen, qúrylysshylargha bastyqtary nege úrsa beredi desem, olar qojayyndarynyng boqtyghyn estimese, tilin almaydy eken ghoy. Múndayda qazaq: «Albasty qabaqqa qaray basady» demey me.

Al Joldaugha kelsek, búl jylghysynyng byltyrghydan aiyrmashylyghy joq. Degenmen «1 sәuirden bastap, barlyq salada jalaqy mólsherin kóbeytemiz» degen uәde berip otyr. Biraq sol «1 sәuirinen» ish tartyp otyrmyn. Ol kýlki kýni emes pe edi? Uәde - kýlkige ainalyp, aldanyp qalmayyq dep tileyik! Preziydent taghy bir sózinde: «Ministrlikting kenselerinde bala-shagha qaptap ketti», - dedi. Búl da - jón sóz. Eger osyny Nazarbaevtan búryn men aitsam, onda oppozisioner atanar edim...

- Sol Joldauda el preziydenti óz sózinde 2020 jyldargha deyingi strategiyalyq baghdarlamanyng jobasyn sóz qyldy ghoy. Bir qyzyghy, sol baghdarlamada kórsetilgen jayttardy aita kelip: «Mening mindetim - osy baghdarlamany jýzege asyru», - degen sóz aitty. Nazarbaev ony qalay jýzege asyrmaq, eger 2012 jyly onyng preziydenttik merzimi biter bolsa? Ol otyrghan preziydenttik merzimning barlyq zandy-zansyz mýmkin­dikteri bitpey me? Álde ol taghy da bir amalyn tauyp, preziydenttik taqqa jabysyp qalmaq pa eken? Osynyng jónin aita alasyz ba?

- Múnyng jóni - basy ashyq túrghan әngime ghoy. Preziydent ótken jyldary «birinshi preziydent bolghan adam taqta qalaghanynsha otyrady» degen konstitusiyalyq ózgertuler engizip aldy emes pe. Ata Zangha engen dýniyege eshkimning tisi batpaytyny anyq. Onyng ýstine, ol kisini mәngilik preziydenttikke úsynyp jýrgen jigitter jәne bar. Mýmkin, búl sózin soghan sýienip aityp otyrghan shyghar. Degenmen mәngilik esh nәrse bolmaytynyn han da, qara da týsinui kerek.

- Synarjaq sayasattyng salqyny óner men әdebiyettegi kendelikke de kelip tireletin siyaqty. Qoghamda erkindik pen azat oidyng ordasy bolmaghan son, shygharmashylyq ta aqsap jýrgen joq pa, agha?

- Joq. Shygharmashylyq aqsady degen  pikirmen kelise almaymyn. Qazir ne jazamyn deseng de, erkindik bar. Tek kinә - ózimizding izdenu ayamyzdyng tarlyghynda ghana.

Degenmen keyde mening janymdy bir súraq mazalaydy: әdebiyettegi jankeshti buyn - mening zamandastarym ketkennen keyin, qazaq әdebiyeti mýlde jetim qalatyn shyghar. Dramaturgiyanyng taghdyry da - osy. Qazaqstanda bir qoldyng sausaghyna jeterlik qana dramaturgter bar. Bәri - ýlken buyn. Jastar - joqtyng qasy.

- Dulat myrza, sol kendelikting bir mysalyn aitayynshy: ótken jyly bizding elde «Kelin» degen ózgeshe bir kino týsirilgen eken, býtkil әkim-qaranyng tónireginde jýrgender patriot bola qalyp, Qazaqstannyng әlemdik imidjine núqsan keledi dep, shyr-pyr bolysty. Sol «Kelin» amerikandyq kinoakademiyanyng shetel­dik filimder sayysynda alghash­qy ondyqqa kiripti... Búny qalay týsin­diresiz?

- Meyli, ol qanday syilyq alsa da, men ony qazaqtyng kinosy dep qabylday almaymyn. Bizding rejissurada jýrgen azamattar shetelden syilyq alu ýshin kartina jasamauy kerek. Qazaq kóretin dýnie týsirse, onda qúba-qúp!

- Al teatr ónerine kóniliniz tolyp jýr me?

- Qúdaygha shýkir! Byltyrghy jyly ótken teatr festivalinde kónil tolatyn kóp dýnie kórdik. Dramaturgiyany joq dep jýretin rejisserler dramaturgiyanyng tamasha tynysyn moyyndady. Biraq bizding teatrda kónilge tolmaytyn da keybir mәseleler bar. Qazaq rejisser­leri syrttan drama әkelip qoyady. Mәselen, qyrghyzdardan. Olardaghy - bizding sahnada aitylghan, jazylyp jauyr bol­ghan taqyryp, ózimizde bar dýniyeler. Rejiys­serlerimizge onyng ónin teris ainaldyryp berse, jana dýnie siyaqty qabyldaydy. Mýmkin, búl sózime rejisser azamattar: «Dulat qyzghanyp otyr», - deytin shyghar. Meyli, aitsa, aita bersin. Meniki - kóz kórgen shyndyq, kókeyge syimaghan әngime. Shetelden qanday jaghdayda drama әkelu kerek? Eger ol taqyryp bizding dramaturgiyada jazylmaghan, kórermen kórmegen taqyryp bolsa nemese bizde bar bolghanymen, kórkemdigi tómen bolsa - әngime basqa. Al bizding rejisserler basy-kózsiz shetting dýniyesine jýgire beredi. Ózinde bardyng qadirine jetpeydi. Áytpese Oralhan Bókeyding barlyq shygharmalary teatrgha ózdiginen-aq súranyp túrghan joq pa?

- Bir zertteushi-synshylardyng aituyn­sha, kenestik ýlgidegi Stanislavskiyding dramalyq dәstýrinen sytylyp shyqpayynsha, bizding teatr óneri últtyq beynesin tappaydy eken. Osy qanshalyqty oryndy sóz?

- Kelisemin! Oryndy sóz. Stanislav­s­kiyding dramalyq dәstýrinen sytylyp shyghu ýshin, ózimizding últtyq stilidegi teatrlyq, dramalyq dәstýrimiz boluy kerek. Dәl qazirgi jaghdayda búl jýieden biz shygha almaymyz. Biz emes, Reseyding ózi sodan aryla almay otyrghan joq pa. Óitkeni kórermender mentaliyteti basqa. Bizding kórermen oqighanyng basy, ortasy, sony bar qoyylym kórgisi keledi. Áuelden solay qalyptasqanbyz...

«Kenestik kezdi  saghynyp jýrmin»

Siz ormanday orys biylegen kenestik kezendi de kórdiniz, endi Nazarbaev biylegen Qazaqstannyng jiyrma jyldyq tәuelsizdiginde kýn keship jatyrsyz. Osy eki kezendi salystyrghan ýlken úrpaq ótken zamandy nege saghynady dep oilaysyz? Búghan býgingi zamannyng qatqyldyghy sebepker me, joq әlde «qoy ýstine boztorghay júmyrt­qalaghan» ómirden ótip kettik pe?

- Kenestik kezdi saghynatynym ras. Ásirese songhy kezderi jii saghynyp jýrmin. Óitkeni onda tәrtip, әdildik bar bolatyn. Qogham bolghan son, qiyanat ta ómir sýredi. Biraq ol zamanda dәl býgin­gidey bassyz әdiletsizdik joq-túghyn. Qazir úryny ústap bergen adamnyng ózi ústalady. Sebebi, zamanymyz, zanymyz solay. Yaghny qazaqta aitatyn: «Kýshtining arty diyirmen tartatyn» zaman. Qazir bizding sheneunikterding kóbinde «qos azamattyq» tólqújattary bar. Búl - olardyng shetelge op-onay ketip qaluyna ózimiz ashyp bergen jol. Olay bolatyny: kenestik kezdegidey qatal zang bolmaghan son, memleket baylyghyn biylikke qoly jetken it pen itaqay jep jatyr. Eger solargha bir kýni tyqyr tayansa, ekinshi «otanyna» kete salady. Oghan ózimiz mýmkindik jasap berdik.

Óner adamdaryn aitsaq, Sovet ýkimetinde jazushylargha beriletin qalamaqy sayasaty boldy. Mәselen, sonau Man­ghystaudyng bir audandyq gazeti mening әngimemdi bassa, mindetti týrde azdy-kópti qalamaqy beretin. Onymen jazushy bayymaydy. Biraq ol - adal enbeginning aqysy, baghasy. Al qazir eng súrauy joq nәrse - jazushynyng enbegi boldy. Búryn qalamgerge arnalghan seminarlar, issa­parlar jii bolatyn. Yalta, Pisunda, Peredelkino - bәri bizding ýiimiz edi ghoy. Aylap jatyp, shygharmashylyqpen ainalysatyn edik. Sol Yaltada jatyp «Qar­ghyndy» jazdym. Basqa da shygharmalarym sol jerlerde bastaldy jәne ayaqtaldy.

Jalpy, Odaqtyng kezinde adamnyng әleumettik jaghdayy qorghalghan, jýieli, sapaly bolatyn. Keybireuler: «Tәuel­sizdik alyp, bәrin qayta qúrdyq, jasadyq!» - dep jýr ghoy. Joq, biz qúrmadyq, qúrttyq. Búrynghy bar dýniyelerden aiyryldyq. Býkil Sovet Odaghynyng ýlken aimaghy - Qazaqstan edi ghoy. Bizde bәri bolghan. Qazir bәrinen aiyryldyq. Qazaq demografiyasynyng kýre tamyry auyl desek, ol kezde auyldardyng jaghdaylary tamasha bolatyn. Tәuelsizdikten song onyng da shanyraghyn shayqalttyq. Qysqasy, bәrin óz qolymyzben býldirdik. Mine, osynday jaghdaylardy kórip otyrghan son, Kenestik zamandy qalay saghynbaysyn?!

- Preziydentpen kóp kezdesip jýrgen qalamgerding birisiz. Eger taghy bir kezdesuding sәti týsip jatsa, eng aldymen «Dat, taqsyr!» - dep, ne aitar ediniz?

- (Oylanyp alyp). Onda eng aldymen: «Preziydent myrza, tәuelsiz bolyp, ertoqymymyzdy týzegeli mýshel jastan astyq. Siz tәuelsiz qazaq elining birinshi basshysysyz. Sondyqtan qazaqqa kereksiz. Sol ýshin qazaqtyng jayyn kóbirek oilanghanynyz jón. Myna jalghan dýniyede men de, siz de mәngilik qalmaymyz. Biraq qazaq degen últ qaluy kerek, siz soghan kýsh salynyz! Aynalamyzda antalaghan alpauyttar otyr, jerimiz ken. Sanymyz az. Shekaramyzdyng úzyndyghy 12 myng shaqyrym,10 million qazaqty shekaragha qoyyp qorimyz ba, joq júmys isteymiz be? Qazaq últynyng sany artuy kerek. Kelimsekterden saq bolyp, halyq qazynasynan iship-jep, súrausyz shetel asyp jatqan ishki jaularynyzdan abay bolynyz!» - der edim.

Júqamyr ShÓKE,

«D»

«Obshestvennaya pozisiya»

(proekt «DAT» № 05 (42) ot 3 fevralya 2010 g.