Júma, 26 Sәuir 2024
Janalyqtar 4879 0 pikir 7 Jeltoqsan, 2009 saghat 06:15

Halyq jazushysy «Enbek eri» atandy

Qazaq әdebiyeti men qazaq oiynyng kәtepti qara nary, jazushysy, sayasatker, kórnekti memleket qayratkeri Ábish Kekilbaev 70 jasqa toldy. Mereytoy iyesin Elordanyng tórinde Memleket basshysy Núrsúltan Nazarbaev qúttyqtap, aqjal tolqyn atyp aunaghan syndarly jyldarda qasynan tabylghan shynayy dosy, el tәuelsizdigining   nyghaya týsuine bar qajyr qayratyn, aqyl parasatyn kól-kósir etip júmsap kele jatqan zanghar túlgha - Ábish Kekilbaev syndy qazaq halqynyng birtuar perzentine aq tilegin aqtardy.


- 1982-jyly Germaniyanyng «Folkont vert» baspasy 20-ghasyrdyng ýzdik jýz qalamgerining tizimin jasap, portretterin tizdi. Sol tizimdegi Aragon, Antuan de Sent Ekzuperi, Tagor, Sholohov, Steynviyk, Pasternak, Semenion, Kalivida, Neruda, Aytmatov, Ghamzatov, Mayakovskiy, Blok jәne taghy basqa ataqtylardyng arasynda bizding Ábish Kekilbaev ta túr. Júrtynyng mýddesi ýshin jazary tausylmaghan jazushy bolu da bir baqyt qoy. Shirkin-ay, osynday qazaq elimizde kóbirek bolsa eken dep tileymin
, - dedi aghynan jarylghan Elbasy.

Qazaq әdebiyeti men qazaq oiynyng kәtepti qara nary, jazushysy, sayasatker, kórnekti memleket qayratkeri Ábish Kekilbaev 70 jasqa toldy. Mereytoy iyesin Elordanyng tórinde Memleket basshysy Núrsúltan Nazarbaev qúttyqtap, aqjal tolqyn atyp aunaghan syndarly jyldarda qasynan tabylghan shynayy dosy, el tәuelsizdigining   nyghaya týsuine bar qajyr qayratyn, aqyl parasatyn kól-kósir etip júmsap kele jatqan zanghar túlgha - Ábish Kekilbaev syndy qazaq halqynyng birtuar perzentine aq tilegin aqtardy.


- 1982-jyly Germaniyanyng «Folkont vert» baspasy 20-ghasyrdyng ýzdik jýz qalamgerining tizimin jasap, portretterin tizdi. Sol tizimdegi Aragon, Antuan de Sent Ekzuperi, Tagor, Sholohov, Steynviyk, Pasternak, Semenion, Kalivida, Neruda, Aytmatov, Ghamzatov, Mayakovskiy, Blok jәne taghy basqa ataqtylardyng arasynda bizding Ábish Kekilbaev ta túr. Júrtynyng mýddesi ýshin jazary tausylmaghan jazushy bolu da bir baqyt qoy. Shirkin-ay, osynday qazaq elimizde kóbirek bolsa eken dep tileymin
, - dedi aghynan jarylghan Elbasy.


- Mening atyma, qarapayym otandasynyzgha kórsetken peyil-yqylasynyzdy Alla qabyl kórsin. Júrt aldyndaghy azdy-kem enbegimdi asa joghary baghaladynyz.
Qazaqstan Respublikasynyng enbek eri ataghyn berip, omyrauyma «Altyn júldyz» qadadynyz. Búl asa zor bagha, biyik qúrmet. Jer betinde qalamger enbegining qadiri azayyp, qasiyeti kemip jatqanda, bizding elimizde ol búrynghysynsha ardaqtalyp, búrynghysynsha úlyqtaluda, - dep jauap qayyrdy mereytoy iyesi.

Halyq jazushysy, senat deputaty Preziydent Nazarbaevtyng Jarlyghy boyynsha «Qazaqstannyng enbek eri» atandy.

Ábish Kekilbayúlymen qatar sol kýni «Qazaqstannyng enbek eri» ataghy, elimizding ekonomikalyq damuyna qosqan ýlesi men óndiristik qyzmettegi ýzdik jetistikteri ýshin, Qostanay oblysy, Mendiqara audanyndaghy «Qarken» seriktesigining diyrektory Sayran Búqanov pen Shyghys Qazaqstan oblysy «Óskemen titan-magniy kombinaty» aksionerlik qoghamynyng preziydenti Baghdat Shayahmetovke de berildi.


Zanghar jazushynyng saltanatpen atalyp ótken mereytoyynyng ýstinde QR Preziydenttik mәdeniyet ortalyghynyng diyrektory Myrzatay Joldasbekov:

- Ábish, sen tolqitynday oqigha boldy, bauyrym. Búl ataqqa Áuezov jete alghan joq. Ózing bilesin, ózge de danalar jete alghan joq. Sen jettin. Sening jetkening býkil әdebiyetting jetkeni. Sening jetkening býkil mәdeniyettin, ruhaniyattyn, qazaq órkeniyetining jetkeni, -  dedi.

 

Kekilbayúly Ábish 1939 jyly 6 jeltoqsan kýni Manghystau oblysy, Manghystau audany (búrynghy Guriev oblysy), Ondy auylynyng Myrzayyr degen jerinde tughan. Arghy atasy Janayúly Qojanazar qazaqtar kóshin Manghystaugha bastap kelgen toptan. Belgili  bilikti, bedeldi, dәuletti adam. Ata shanyraghyn ústap qalghan úrpaghy Jamanqúl nemeresi Kekilbaydy ýilendirgen son, 1924 jyly Ondyda qaytys bolghan. 
1928-31 jyldary asyra silteu, tәrkileu kezinde Kekilbay ata mekennen baz keship Týrkmenstannyng Krasnovodsk portynda jýkshi, Bekdash himiya kәsipornynda biraz jyl júmysshy bolyp istep, elge 1937 jyly Baku men Makachkala arqyly oralghan song Ondydaghy kolhozda kolhozshy, Taushyq kenishinde shahter boldy. 1942 jyly soghysqa alynyp, maydanda 3 ret jaralanyp, Stalingrad manynda qaytys bolady. 
Ábish Kekilbayúlynyng anasy Aysәule Júmabayqyzy dәuletti, el ishinde aty shyqqan biyding otbasynda dýniyege kelip, tәrbiyelengen. 1936 jyly әueli Ondyda kolhozshy, Taushyqta 1942-45 jyldar aralyghynda stahanovshy shahter, 1945-62 jyldary «Ekpindi» kolhozynda júmys istedi. 
Ábish Kekilbayúly 1957 jyly Taushyqtaghy mektepting 1 synybyna baryp, 1948-1954 jyldary Ondy ortalau, al 1956-57 jyldary Ýshtaghandaghy orta mektepte oqidy. 
Ádebiyetke qúmarlyghy mektep qabyrghasynda bastalady. 1957 jyly 5 mamyr  «Leninshil Jastyn»  belsendi auyldyq tilshisi retinde Qazaqstan Komsomoly Ortalyq Komiytetining maqtau qaghazymen marapattalady. 
1957 jyly Qazaq Memlekettik Uniyversiytetining filologiya  fakulitetine týsedi. Uniyversiytette әdebiyet birlestigin basqaryp, jas talaptar shoghyryn jaryqqa shygharady.  Songhy kursta oqyp jýrip, «Qazaq әdebiyeti» gazetinde qyzmet atqarady. Múnda ol synshylyq qabiletimen kózge týsedi. «Qazaq әdebiyetinen» keyin 1962-65 jyldar aralyghynda «Leninshil Jas» gazetinde bólim mengerushisi bolyp istedi.  
1965-68 jyldary QazSSR Mәdeniyet ministrliginde, 
1968-70 jyldary Kenes armiyasynyng qatarynda, 
1970-75 jyldary «Qazaqfilim» studiyasynda bas redaktor, 
1975-84 jyldary Qazaqstan KP OK mәdeniyet bóliminde núsqaushy, sektor mengerushisi, 
1984-86 jyldary QazSSR Mәdeniyet ministrining orynbasary, 
1986-88 jyldary Qazaqstan Jazushylar Odaghy basqarmasynyng 2-shi hatshysy, 
1989-90 jyldary QazSSR tarihy jәne mәdeny eskertkishterdi qorghau qoghamy Ortalyq kenesining tóralqa tóraghasy, 
1990 jyly Qazaqstan KP OK bólim mengerushisi. 
1991 jyly Qazaqstan Respublikasy Joghary Kenesining Mәdeniyet, til jәne últaralyq qatynastardy damytu jónindegi komiytetting tóraghasy, 
1992-93 jyldary «Egemen Qazaqstan» gazetining bas redaktory, 
1993-95 jyldary Qazaqstan Respublikasynyng Memlekettik kenesshisi. 
1994-95 Qazaqstan Respublikasy Jogharghy Kenesining tóraghasy, 
1996-2002 jyldary Qazaqstan Respublikasynyng Memlekettik hatshysy bolyp istedi. 
2002 jyldan bastap Qazaqstan Respublikasy Parlament Senatynyng deputaty. Ábish Kekilbayúly Qazaqstan Jogharghy Kenesine eki ret, Mәjilisine bir ret balamaly negizde deputat bolyp saylanady.

Ábish Kekilbayúlynyng alghashqy ólender jinaghy «Altyn shuaq» 1962 jyly, «Bir shókim búlt» 1965 jyly jaryq kórdi. 
Auyl ómirinen jazylghan povesti, әngimeler jinaghy «Dala balladalary» - Ábish Kekilbayúlynyng keng tynysty epiyk, suretkerlik bolashaghyn tanytady. 1974 jyly «Dәuirmen betpe-bet» syn maqalalar jinaghy, «Bir uys topyraq»,  1979 jyly «Tyrau tyrau tyrnalar», Manghystau týbegining ótkeni, býgini, bolashaghy turaly «Úiqydaghy arudyng oyanuy» tarihy tanymdyq bayan, 1982 jyly «Shynyrau» povester jinaghy, 1992-93 jyldary Tandamaly eki tomdyq, 1995 jyly «Zamanmen súhbat» 1998 jyly «Azattyqtyng aq tany», publisistikalyq maqalalary, tolghamdary, 1999 jyly 12 tomdyq shygharmalar jinaghy jaryqqa shyqty. 
Ábish Kekilbayúlynyng «Ýrker» (1981), «Elen-alan» (1984) romandary qazaq әdebiyetining ýlken tabysy retinde baghalanyp, Qazaq SSR Memlekettik syilyghyn aldy. 
2001 jyly shyqqan «Talayghy Taraz», 2002 jyly shyqqan «Shandoz» atty enbekteri tarihy taqyrypty ghylymy dәiekpen, derekpen týsinikti úghymdy etip jetkizuding jana baghyt-baghdaryn belgilep berdi. 
2009 jyly «Syr deste» dep atalatyn avtordyng kóp jyldyq oi-tolghaulary, esse, estelik, sóilegen sózderining 5 tomdyq jinaghy jaryqqa shyqty. 
Ábish Kekilbayúlynyng kóptegen shygharmalary TMD halyqtary men shetel tilderine audarylghan. Ol QazSSR Memlekettik syilyghyn 1986 jyly, Qazaqstan Respublikasy Preziydentining beybitshilik jәne ruhany kelisim syilyghyn 1995 jyly, «Otan» ordenin 1999 jyly, Týrki elderi qauymdastyghynyng sheshimimen «Týrki dýniyesine sinirgen enbegi ýshin syilyghyn» alady. 2003 jyly «Qazaqstannyng Túnghysh Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev» ordenimen marapattaldy.

 

Mereytoy iyesining qysqasha ómirbayany men shygharmashylyghy turaly derekter

www. Kekilbaev. kz saytynan alyndy.

«Abay-aqparat»

 

0 pikir