Júma, 17 Mamyr 2024
Janalyqtar 2657 0 pikir 12 Qazan, 2009 saghat 04:12

Jegi qúrt jas úrpaqty jalmap jatyr

Úlan-ghayyr dalanyng úly júrty-qazaqtyng qarashanyraghynda últtyq qasiretting jeli úlyp túr. Asqaraly taularyn, betegeli belderin, tipti, túz basqan tughan topyraghyn qorghay alatyn túla boyy sau úrpaq bolashaqta bola ma degen saualmen býginde betpe-bet jýzdesuge tura kep túr. Sonyng ishinde, daua boylatpay túrghan dert-tuberkulezden dәuir ýnindegi diril bayqalady. Tipten, qúday bergen múnaydyng túrghylyqty halyqqa syilaghany baq pa, әlde sor ma, dep te kýpirshilik aitpasqa amal qalmay barady. Óitkeni, ónmeninnen ótken ókpek jel ókpede ókinish órnegin órnekteude. Múnayly maqattyqtardyng mandayyna Koh tayaqshasynyng kýrkirimen ýrke bolsa da ómir sýruge tura keletin taghdyr jazylghanday. Nege deseniz, bәz bayaghy әdetimizden ainymay aitqanda, bolashaghymyz bop tabylatyn-balalar tumay jatyp tuberkulezding túzaghyna týsip jatyr. Resmy organnyng mәlimetin oqyghan sayyn tóbe shashyng tik túryp, jýrek syzdaydy.

Tuberkulezshiler «taypasy»

Áriyne, Maqat audany boyynsha tuberkulez auruynyng aurushandylyghy men túrghyndar arasynda tuberkulez auruynyng taraluy songhy 5 jylda tómendegenin sala mamandary teoremadan kem dәleldemeydi. Onyng rastyghyna kýdiktenbeymiz de. Sonyng esesinde búghan deyin atalmysh auru boyynsha kóshting aldyn bermey kelgen audanymyz biyl oblysta ýshinshi oryngha taban tiregenin aitsaq ta jetkilikti. Biraq, әngime basqada.

Úlan-ghayyr dalanyng úly júrty-qazaqtyng qarashanyraghynda últtyq qasiretting jeli úlyp túr. Asqaraly taularyn, betegeli belderin, tipti, túz basqan tughan topyraghyn qorghay alatyn túla boyy sau úrpaq bolashaqta bola ma degen saualmen býginde betpe-bet jýzdesuge tura kep túr. Sonyng ishinde, daua boylatpay túrghan dert-tuberkulezden dәuir ýnindegi diril bayqalady. Tipten, qúday bergen múnaydyng túrghylyqty halyqqa syilaghany baq pa, әlde sor ma, dep te kýpirshilik aitpasqa amal qalmay barady. Óitkeni, ónmeninnen ótken ókpek jel ókpede ókinish órnegin órnekteude. Múnayly maqattyqtardyng mandayyna Koh tayaqshasynyng kýrkirimen ýrke bolsa da ómir sýruge tura keletin taghdyr jazylghanday. Nege deseniz, bәz bayaghy әdetimizden ainymay aitqanda, bolashaghymyz bop tabylatyn-balalar tumay jatyp tuberkulezding túzaghyna týsip jatyr. Resmy organnyng mәlimetin oqyghan sayyn tóbe shashyng tik túryp, jýrek syzdaydy.

Tuberkulezshiler «taypasy»

Áriyne, Maqat audany boyynsha tuberkulez auruynyng aurushandylyghy men túrghyndar arasynda tuberkulez auruynyng taraluy songhy 5 jylda tómendegenin sala mamandary teoremadan kem dәleldemeydi. Onyng rastyghyna kýdiktenbeymiz de. Sonyng esesinde búghan deyin atalmysh auru boyynsha kóshting aldyn bermey kelgen audanymyz biyl oblysta ýshinshi oryngha taban tiregenin aitsaq ta jetkilikti. Biraq, әngime basqada.

Ómirding ne ekenin tanyp bilmegen úrpaqty qoghamnyng qorqynyshty mýshesine ainaldyrmas ýshin alynyp jatqan sharalarda da shek joq. Sonymen tikeley ainalysatyn Maqat audany boyynsha 30 keruettik tuberkulezge qarsy kýres auruhanasy audan boyynsha tuberkulezge qarsy kýresting 2008 - 2010 jyldargha arnalghan sharalaryn oryndauda. Mine, dәl osy mekemening keltirgen mәlimetterine sýiensek, say-sýiegindi syrqyratarlyq sandargha jolyghasyz. Ásirese, audan ortalyghynda tuberkulez tayaqshasy әngir tayaghyn oinaqtatyp túr.

Mәselen, audan boyynsha aurudyng qarqyndy (aktivnyi) týrimen auyratyndar 84 bolsa, onyng 53-i maqattyqtardyng ýlesinde. Ókpe tkanining ydyrauymen tabylghan onyng 1 -ui  Maqattan. Biylghy jyldyng jartyjyldyghynda janadan tabylghan 13 aurudyng 2 - i BK + basilla bóletin týri ekeni anyqtaldy.

Balalar arasyndaghy  tuberkulez aurushandylyghyna kelsek, 2009 jyldyng jartyjyldyghynda 1 bala auyryp, aurushandylyq kórsetkishi 35,2 payyzdy qúrady. Osy auyrghan 1 bala Maqat kentinen.

Qorqynyshtysy sol, aghymdaghy jyldyng 6 aiynda audanda 652 balanyng aghzalarynda tuberkulez infeksiyalary bar ekeni anyqtalsa, 122 bala virajben, 7 bala giyperprobamen em alyp jatqan kórinedi.

Qazirgi tanda tuberkulez oshaghynda baylanysta bolghan, viraj, giyperproba, aghzalarynda tuberkulez infeksiyalary bar 78 bala Maqattan, Dossor kentterindegi arnayy balalar baqshasyna oqshaulandyrylghan. 3 bala oblystyq  tuberkulezge qarsy kýres shipajayynda sauyqtyryluda, 110 bala mektepterde jazghy demalys lagerilerinde audandyq oqu bólimi arqyly sauyqtyryldy. 3 bala Atyraudaghy arnayy tuberkulez oshaghyndaghy oqushy balalargha arnalghan mektep - internatyna ornalastyrylghan.

Múnyng bәri oilantarlyq kórsetkish. Óitkeni, qoghamnan oqshaulandyrylghan balanyng psihologiyasy deni sau balagha qaraghanda qalypty bolmasy anyq.

Tútastay alghanda, sauyqtyru oryndaryna ornalastyrylyp jatqan úrpaqtyng tuberkulezshiler taypasyn emes, qatardaghy qogham mýshesin tolyqtyrmaghy-eng bastysy.

 

Oqshaulanghan oshaqta

Dengeyine qaray jikke bólinetin jegi qúrtty júqtyrghandar jasúrpaqtyng múnly janarynan artyq últtyq qasiret bolmasa kerek-ti. Sondyqtan, uaqyt ozdyrmay emin qabyldatsa, jazugha bolatyn aurumen kýreste tek dәrigerlerding emes, biylik, ata-ana men tútas qoghamnyng ózara is-qimyl tanytpaghy qajettigi aitpasa da týsinikti.

Degenmen, bar ýmit aurudyng dendeuine jol bermeuge demi tausylghansha jauaptylyq jýktelgen dәrigerlerding qolynda. Sol aitqanday, dәrigerlik anyqtamagha taghy jýginer bolsaq, biraz balanyng atalghan aurudyng qúrsaghynda qalyp otyrghany belgili boldy.

Aytalyq, 2009 jyly 6 aiynda 84 órshigen auru dispanserlik I topta túrsa, olardyng 1-eui jasóspirim bolsa, 3-i әli әlipting ne ekenin bilmeytin bala.

Al, 2-shi dispanserlik toptaghy 167 aurudyng ishinde 6 jasóspirim men 5 bala bar.

3 - shi topta barlyghy 398 auru esepte túr. BK + tuberkulez oshaghynda baylanysta bolghandar 166 bolsa, olardyng 8-i jasóspirim de, 60-y bala. Al, BK - tuberkulez oshaghynda baylanysty bolghandar sany 107 bolsa, olardyng 5-i jasóspirim, 52-si bala.

Dispanserlik toptaghy 58 basilla bóletinderding ishinde qaytalap auyrghan tórteui týgeldey-elimizding bolashaghy.

Belgi bergen aurudy asqyndyrmay, emdeuding bir amaly-auru oshaqtarynan oqshaulau bop tabylady. Búl rette ýstimizdegi jyly BK + oshaghyndaghy 60 bala, BK - oshaghyndaghy 74 balanyng 12 - si arnayy balabaqshalargha ornalastyrylghan.

Orayy kelgende aita ketsek, býginde audan boyynsha eki iri kentimiz-Dossor men Maqatta osynday shipajay tiptegi balabaqshalar júmys istep jatyr. Qazirgi tanda tuberkulez oshaghynda baylanysta bolghan, viraj, giyperproba men aghzalarynda tuberkulez infeksiyasy bar 78 bala osynau balabaqshalarda oqshaulanyp, tәrbiyelenude.

Taghy bir quanaryng men qayghyraryng birdey dәrejedegi janalyq-keler jyly Dossor kentinen shipajay tiptegi bir balabaqsha boy kóterui mýmkin.

 

Tekseris taghy tiksintti

Tau qoparar úrpaqtyng ornyn tayaqqa әli kelmeytin úrpaqtyng basuy-ýlken mәsele. Búlay deuimizge sebep te joq emes.

Mysaly, balalardy tubdiagnostikalyq tәsilmen tekseru barysynda artyghymen oryndalghan jospar nәtiyjesi 465 balagha «kýdikti» degen diagnoz qoyghyzdy. Búrynnan aghzasynda tuberkulez infeksiyasy bar 450 bala himioprofilaktika alu kerektigine qaramastan, ol tolyqqandy oryndala qoymaghan.

Shyndyghyna kelgende, tuberkulezben auyryp qalugha beyimdiler sany búdan da kóp bop shyqty. Yaghni, aurugha beyim qauip-qater tobynda 3670 bala túr, әri ony taghy bir naqtylau kerektigin mamandar jasyrmaydy.

Auru bala sanynyng ósuinde ekinshi jaghynan ata-analardyng da kinәsy joq emes. Sebebi, tym-tәuir jalaqy alyp jýrgen ata-ana aurulyghy belgili bolghannan keyin emdeluden bas tartyp, auruhanalardan at-tonyn ala qashuyn әdetke ainaldyrghan. Biraq, naryq zanymen ómir sýru halyqqa onaygha soqpay otyrghany ayan. Shash-etekten batqan bank aldyndaghy qaryzyn emdelgeni ýshin beriletin az-myz aqshagha aiyrbastau mýmkin emes. Sondyqtan, tuberkulez auruhanasynyng bas dәrigeri A.Júmaghaliyev aitpaqshy, auru ata-ana emdelip shyqqansha jalaqysyn tolyq bolmaghanmen soghan jaqyn dengeyde saqtau mehanizmin oilastyru kerek siyaqty.

Onyng ýstine tamaq baghasynyng ósuine baylanysty aurular tolyqqandy tamaqtanbay jatyr. Óitkeni, tamaq kalloriyasy 3500 den 2020 - gha deyin týsip ketken. Býginde emdeu auruhanasynda soghan say qarajat tapshylyghy 650000 tengeni qúrap otyr.

 

Endigi mәsele de ermek ýshin emes

Áleumettik jaghdaylary tómen, aghzalarynda tuberkulez infeksiyasy bar, jәne tuberkulez oshaghyndaghy balalargha audan mektepterinde ystyq tamaqpen qamtamasyz etu óz dәrejesinde jýrgizilui tiyis.

«Bәrin ait ta, birin ait» demekshi, tuberkulez oshaghyndaghy mektep jasyndaghy balalar men jasóspirimderdi oqshaulau mәselesi tuyndauly.

Ázirge, Atyrau tuberkulezge qarsy kýres shipajayyna aghzalarynda tuberkulez infeksiyasy bar 6 bala iriktelip, sauyqtyrugha jiberilse, ekinshi jarty jyldyqta sonday 10 balany jiberu kózdelgeni mәlim boldy.

Sol sekildi, jasóspirimderdi jәne mektep jasyndaghy balalardy BK + tuberkulez oshaghynan Atyrau mektep - internatyna oqshaulau kózdelgen 12 bala men 4 jasóspirimdi internatqa ornalastyru josparlanghanmen, ol orynnyng joqtyghynan mýmkin bolmapty. Al, audanymyzda jasóspirimderdi oqshaulaytyn mektep te, shipajay da joq.

Bas dәriger búl rette shettegi auyl balalary oqyp jatqan mektep-internatty osy maqsatta paydalanu kerektigin aitady.

Shipajay demekshi, «Bolashaq» zauytyn túrghyzyp jatqan Adjip QKO kompaniyasy tuberkulezge janama bolsa da qatysy bar balany Kókshetau shipajayynda sauyqtyrugha jiberuge demeudi doghardy. 2006-2007 jyldary 100 balanyng sauyqtyryluyna joldama bergen ADJIP QKO kompaniyasy 2008 - 2009 jyldan beri sap tiylghan. Onyng da obektivti sebepteri joq emes desedi biletinder.

 

Sóz sony

Jalpy, tuberkulez auruy jayynda sóz qozghalsa dәrigerlerding ózi dertti derliktey joyyp jiberu turaly emes, ony toqtatudy turasynda aitady.

El ishine indep túrghan dertting búlaysha tamyrlanuyn mamandar әleumettik faktor retinde qarastyrady. Sebebi, tuberkulez dispanserinde tirkeude túrghandardyng deni әleumettik jaghynan nashar qorghalghandar. Yaghni, olardyng balalarynyng da búl dertpen auyruy ghajap emes.

Osy orayda, últtyq susyn qymyz ben shúbattyng qúrt auruyna em bolatynyn eske salghan artyq etpeydi.

Biraq, jarytyp tamaq ishpeytin onday otbasy balalary ýshin kýndelikti atalghan susyndy ishu júmaqqa baryp-kelgenmen birdey ekeni dausyz.

Onyng ýstine audanymyz shipaly susyndy óndiretin auylsharuashylyghyna da jatpaydy.

Qysqasyn aitqanda, Koh tayaqshasy qoqandap túr.

Kisi jatyrqamaytyn tuberkulez derti jasúrpaqty qúrsaghyna aluymen qorqynysh  búltyn ýiiruli. Oilantarlyq-jayt.

Aral BAYJIGITOV,

Atyrau oblysy, Maqat audany.

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2119
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2528
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2231
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1632