Jeksenbi, 28 Sәuir 2024
Janalyqtar 5016 0 pikir 3 Qarasha, 2013 saghat 14:02

Qalalar men eldi mekender tarihy

Aqtau qalasy

Aqtau – Manghystau oblysynyng әkimshilik ortalyghy, múnda 200 myngha juyq adam túrady.

Qala tútastay taqyr jerde, qúmda, aumaqtyq-óndiristik keshen qúramynda boy kóterdi. AÓK qúrylysyna týbekte tabylghan bay ken kózderi, eng aldymen uran, múnay jәne gaz ken oryndary sebepshi boldy. 1959 jyly qalada 14 myng adam túrdy, sol jyly ol Aqtau degen atauy bar poselke retinde resmy týrde atala bastady. 1963 jyly poselke atauy attas keletin qalagha ainaldy.  Al jarty jyldan keyin, 1964 jylghy 1 shildede, osy jerlerde jer audaruda bolghan tamasha ukrain aqyny men suretshisi T.G. Shevchenkonyng tughanyna 150 jyl tolu qúrmetine qalagha Shevchenko degen at berildi. 70 jyldardyng ortasynda Shevchenko qalasy KSRO-da ghana emes, jergilikti shiykizat – uranmen júmys isteytin jәne elektr quatyn óndiru men sudy túshytudy, yaghny qalanyng tynys-tirshiligin qamtamasyz etetin  alghashqy shapshang neytrondy atom reaktory arqyly býkil әlemge әigili boldy. Shevchenko qalasy adamnyng túruy ýshin qolaysyz ortany eng jaqsy jolmen beyimdegen qala retinde Altyn medalimen marapattaldy.

1991 jyly qalagha negizi qalanghannan berilgen atauy – Aqtau qayta oraldy. Qazir búl iri ónerkәsiptik jәne teniz jaghasyndaghy qala, Qazaqstannyng «teniz qaqpasy», múnda Qazaqstan Respublikasynyng Áskeriy-Teniz Kýshteri ornalasqan.

Aqtau qalasy

Aqtau – Manghystau oblysynyng әkimshilik ortalyghy, múnda 200 myngha juyq adam túrady.

Qala tútastay taqyr jerde, qúmda, aumaqtyq-óndiristik keshen qúramynda boy kóterdi. AÓK qúrylysyna týbekte tabylghan bay ken kózderi, eng aldymen uran, múnay jәne gaz ken oryndary sebepshi boldy. 1959 jyly qalada 14 myng adam túrdy, sol jyly ol Aqtau degen atauy bar poselke retinde resmy týrde atala bastady. 1963 jyly poselke atauy attas keletin qalagha ainaldy.  Al jarty jyldan keyin, 1964 jylghy 1 shildede, osy jerlerde jer audaruda bolghan tamasha ukrain aqyny men suretshisi T.G. Shevchenkonyng tughanyna 150 jyl tolu qúrmetine qalagha Shevchenko degen at berildi. 70 jyldardyng ortasynda Shevchenko qalasy KSRO-da ghana emes, jergilikti shiykizat – uranmen júmys isteytin jәne elektr quatyn óndiru men sudy túshytudy, yaghny qalanyng tynys-tirshiligin qamtamasyz etetin  alghashqy shapshang neytrondy atom reaktory arqyly býkil әlemge әigili boldy. Shevchenko qalasy adamnyng túruy ýshin qolaysyz ortany eng jaqsy jolmen beyimdegen qala retinde Altyn medalimen marapattaldy.

1991 jyly qalagha negizi qalanghannan berilgen atauy – Aqtau qayta oraldy. Qazir búl iri ónerkәsiptik jәne teniz jaghasyndaghy qala, Qazaqstannyng «teniz qaqpasy», múnda Qazaqstan Respublikasynyng Áskeriy-Teniz Kýshteri ornalasqan.

Janaózen qalasy

Qazaqstannyng Manghystau oblysynda ornalasqan oblystyq baghynystaghy qala. 1968 jyly qúrylghan, Manghyshlaq (Manghystau) ýstirtinde ornalasqan. Áuejayy bar. 1968 jyldan 1992 jylgha deyin qala Jana Ózen dep atalghan. 1993 jylghy 7 qazanda Janaózen bolyp qayta atalghan. 2012 jylghy 1 qantardaghy jaghday boyynsha qalada 122,1 myng adam nemese barlyq oblys halqynyng 17% túrady. Aqtaudan Janaózenge deyingi qashyqtyq — 150 shaqyrym. Janaózen qalalyq әkimshiligine qaladan basqa Tenge kenti (11,5 myn  túrghyn sanymen) jәne Qyzylsay selosy (3,5 myng adam) kiredi. Audannyng últtyq qúramy — qazaqtar, orystar, ukrainder, qaraqalpaqtar. Qala halqy migranttardyng esebinen jylyna 3-4 myng adamgha kóbengde, al 2000-shy jyldary, týrli derekterge sәikes, bir jarym–eki esege kóbeygen. Janaózen Qazaqstandaghy halyq sany qarqyndy ósu serpinining birine ie qala bolyp tabylady.

Fort-Shevchenko qalasy

Qazaqstannyng Manghystau oblysynda, Manghyshlaq (Týpqaraghan mýiisi) týbeginde ornalasqan qala. Kaspiy tenizindegi (Bautiyn) porty. Jer kólemi – 54,5 sh.sh. Halqy — 5134 adam. Ónerkәsipting negizgi salalary — azyq-týlik (balyq kombinaty) jәne úlutas óndiru. Qalanyng negizi Novopetrovskoe әskery bekinisi retinde 1846 jyly qalanghan, 1857 jyly Aleksandrovskiy forty bolyp qayta atalghan. 1850—1857 jyldary múnda T. G. Shevchenko jer audaruda bolghan, onyng qúrmetine 1939 jyly Aleksandrovskiy forty Fort-Shevchenko bolyp qayta atalghan (1924 jyly fort Uriskiy dep atalghan).

Qalada Shevchenko memorialidyq múrajayy, ólketanu, etnografiyalyq múrajaylary bar. Bekinisting qaldyqtary saqtalghan. Shevchenko eskertkishi. Azamat soghysy batyrlarynyng bauyrlastar ziraty. 2 shaqyrymday jerde XVI—XX ghasyrlardyng arhiytekturalyq kesheni; qaladan 31 shaqyrym jerde —XVII—XIX ghasyrlardyng qorymy.

Shetpe selosy

Celo (búryn kent bolghan), Qazaqstannyng Manghystau oblysy Manghystau audanynyng әkimshilik ortalyghy. Aqtau qalasynan soltýstik-shyghysqa qaray 108 shaqyrym  jerde ornalasqan. Halqy – 13 062 myng adam. Temir jol stansasy Beyneu — Janaózen jelisinde. Beyruda qúrylys materialdarynyng zauyty. 2008 jyly Kaspiy sement zauyty ashyldy.

Qúryq (Eraliyev) kenti

Qazaqstannyng Manghystau oblysyndaghy kent. Qaraqiya audanynyng ortalyghy. Manghyshlak týbeginde, Kaspiy tenizining jaghasynda, Eraliyev temir jol stansasynan (Beyneu — Janaózen jelisindegi) 15 km jerde ornalasqan. Tóniregindegi Oimasha ken ornynda múnay óndirilude. Qúryqtyng manynda birinshi qazaqstandyq qúrylys verfi -  Qúryq Qúrylys Kaspiy Verfi (ERSAY Kaspian Kontraktor) salyndy. Halqy – 8661 adam.

Manghystau (Manghyshlak) selosy

Qazaqstannyng Manghystau oblysyndaghy selo. Aqtau qalasynan 20 km jerde ornalasqan. Beyneu — Janaózen jelisindegi temir jol stansasy. Temir jol kóligine qyzmet kórsetu jәne múnay ónerkәsibi kәsiporyndary. 2005 jyly Manghystau qala tiptes kenti selo statusyn aldy. Halqy - 21 004 adam. 

0 pikir