Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Qarghyn su: 671 1 pikir 8 Sәuir, 2024 saghat 14:28

Tabighattyng synaghynan sabaq alamyz ba?

Kollaj: Abai.kz

Alla taghala, tabighat memleketimizge, qazaq halqyna taghy da bir ýlken synaghyn jiberip otyr. Elimizding on shaqty ónirin topan su basyp, qarapayym halyq ýi-jayynan, dýniye-mýlkinen, tórt týlik malynan airylyp, basqa ónirlerge uaqytsha kóshirilip jatyr.

Búl jaybaraqat halqymyz ýshin de, halyq ýshin bastary auyrmaytyn әkim-qara men basqa da sheneunikter ýshin qashan da kýtpegen jerden, ayaq astynan kelgen nәubet boldy. Bizding qashannan әdetimiz emes pe, qystyng keletinin de, kóktemde sudyng tasitynyn da úmytyp, әlgi orystar aitatynday bir jerimizdi bir nәrse shúqyghan kezde ghana qimylday bastaytynymyz. Biraq  biylghy sudyng tasuy ótken jyldarmen salystyrghanda airyqsha ekpindi bolghanyn da aita ketken jón.

Keshegi Preziydentimizding Qazaqstan halqyna joldaghan ýndeuinde aitylghanday osynday su tasqyny songhy seksen jyldyng ishinde bolmaghan eken. Biraq búl mәlimet tiyisti respublikalyq jәne jergilikti memlekettik organdardyng osynday nәubetke dayyn bolmauyna nemese jaybaraqattyqqa salynularyna negiz bolmauy tiyis. Memleketimizding su jәne auyl sharuashylyghy salalarynyng mekemeleri, Tótenshe jaghdaylar ministrligining tiyisti qyzmetteri, qalalardyng kommunaldyq kәsiporyndary, avtomobili joldaryn paydalanu jýiesi әrqashanda kóktemgi su tasqynynyng eng joghary dengeyindegi mólsherine dayyn bolulary qajet.

Býgingi kýni bәrimizding tilimizding úshynda, osynday mýshkil jaghdaygha qalay tap boldyq, degen súraqtyng túratyny sózsiz. Ol súraqqa jauap beru ýshin elimiz basynan keshirgen, tәuelsizdik alghannan bergi, otyz jyl tarihymyzdy taldap shyghuymyz qajet. Osy ótken otyz jyl elimizding su sharuashylyghy jәne meliorasiya salasy ýshin tolyq kýireu kezeni boldy desek artyq aitqandyq emes. Osy bir qay memleket ýshin bolmasyn asa manyzdy salanyng bizding elde jetimning kýiin keshui, salanyng memlekettik ókiletti organy QR Meliorasiya jәne su sharuashylyghy ministrligining qysqartylyp, onyng ornyna Su resurstary komiyteti qúrylghan kezden bastaldy desek qatelespeymiz. Atalghan komiytet otyz jyl ishinde, birese Auyl sharuashylyghy ministrligine, birese Ekologiya jәne qorshaghan orta ministrligine berilip, eki ortada futbol dobynday tórt-bes ret birinen-birine ótip, býgingi kýni eshkimge keregi joq jetim balanyng jaghdayyna jetkeni ashy shyndyq. Kórshi tuys memleketter, Ózbekstan men Qyrghyzstan búrynghy kenes kezeninen kele jatqan salalyq ministrlikterin saqtap, olardy qarjylandyru dengeyin  jyldan jylgha eselep otyrsa, biz barymyzdy joghaltyp, olarmen salystyrghanda on bes-jiyrma jylgha keyin qalyp otyrmyz.

Su sharuashylyghy salasynyng býgingi kýnin taldaghanda, ony búrynghy kenes kezeni kezindegi jaghdayymen salystyrghan dúrys bolatyn tәrizdi. Sol ótken ghasyrdyng sekseninshi jyldaryn alyp qarasaq, su sharuashylyghy jәne meliorasiya salasynyng asa tiyimdi júmys isteytin respublikalyq jýiesi bolatyn. Sol jýiening negizinde, respublika dengeyinde ministrlik, oblys dengeyinde ýlken basqarma, audan dengeyinde sulandyru jýiesi basqarmalary (Upravlenie orosiytelinyh sistem, UOS), әr oblysta gidrotehnikalyq nysandardy salatyn ýlken trester men osy nysandardy jobalaytyn instituttar men olardyng filialdary, júmys jasaytyn. Sol jyldary men ózim jiyrma jyldan asa qyzmet atqarghan, býgingi kýni su astynda qalyp otyrghan, búrynghy Torghay oblysy, qazirgi Qostanay oblysyna qaraytyn Arqalyq óniri, Amankeldi jәne Jangelidin audandarynda, su sharuashylyghy salasynda jyl sayyn respublikalyq budjetten bólinetin orasan zor somadaghy qarjygha su resurstaryn tiyimdi paydalanugha, ony rettep otyrugha qajetti nysandar salynatyn jәne su tasqynyna qarsy is-sharalar iske asyrylatyn. Sol ónirde jyl sayyn kóptegen kishigirim su qoymalary (prud-nakopiytelder, kopandar, t.b.), limandap suaru jýieleri, basqa da jayylymdardy sugharugha baghyttalghan nysandar salynatyn, olargha kýrdeli jәne aghymdyq jóndeuler jýrgiziletin. Osy is-sharalardyng bәri týptep kelgende kóktemgi su tasuy kezinde sudyng ózen arnasyna shyghyp ketpey, osy nysandargha bólinip taratylyp, tasqynnyng ekpinin basugha mýmkindik beretin. Onyng syrtynda, ministrlikting ortalyq apparatynyng tiyisti bólimderi, ónirlik basseyndik inspeksiyalar, respublikalyq Kazgidromet sinoptikalyq qyzmetterimen jәne kórshiles memleketterdegi әriptesterimen birlese otyryp iri su kózderining dengeyi men jinaqtalghan qorlaryna monitoring jasap otyryp, jergilikti jerlerde jyl sayyn jana jyldan keyin qúrylatyn su tasqynyna qarsy is-sharalar atqaratyn komissiyalargha ózderining úsynystaryn berip otyratyn. Al jergilikti auyl jәne su sharuashylyghy organdary, qalalardaghy kommunaldyq sharuashylyq mekemeleri, avtomobili joldary basqarmalary osy úsynystardyng negizinde ózderining júmystaryn úiymdastyratyn. Býgingi kýni osy atalghan júmystardyng onnan biri isteline me, joq pa belgisiz.

Býgingi kýni ortalyq ministrlik, Su resurstary jәne irrigasiya ministrligi, qúryldy. Ol ministrlik óz júmysyn endi-endi jolgha qoyyp jatqan sekildi. Ministrlikting júmysyn jýieli týrde iske asyru ýshin onyng vertikaldyq jýiesin, oblys jәne audan dengeylerinde, qúru kerek. Ár ónirde osy salanyng qúrylys nysandaryn salatyn arnayy kompaniyalar jәne jobalau mekemeleri qúryluy tiyis. Atalghan júmystardyng bәri bos sóz bolyp qalady, eger salanyng qúrylys nysandaryn salugha jәne kýrdeli jóndeuge tolyq kólemde qarjy bólinbese. Osy júmystardy kóp sózbúidagha salmay, su tasqyny ótken boydan qolgha alu qajet.

Su sharuashylyghy salasynyng taghy bir, sheshuin tappay túrghan, mәselesi ol osy salany kadrmen qamtamasyz etu jayy. Jalpygha belgili, búryn býkil respublikany qajetti mamandarmen Jambyl (qazirgi Taraz) qalasynda ornalasqan Gidromeliorativtik-qúrylys instituty qamtamasyz etip kelgen bolatyn. Ótken ghasyrdyng toqsanynshy jyldary respublika basshylyghynyng sholaq sayasatynyng nәtiyjesinde atalghan jogharghy oqu orny optimizasiyagha úshyrap, Taraz qalasynyng basqa da jogharghy oqu oryndarymen biriktirilip jiberildi. Nәtiyjesinde býgingi kýni respublikada injener-gidrotehnik mamandary ózimizde dayyndalmaydy dese de bolady. Ayta bersek, tipti býgingi kýni Qazaqstanda osy su problemalaryn jete týsinetin, transshekaralyq su mәseleleri boyynsha Qytay, Ózbekstan, Qyrghyzstan, Resey su mamandarymen terezesi teng dәrejede kelissóz jýrgize alatyn mamandar qalmady desem artyq aitqandyq emes. Kóp jyldar boyy elimizde Meliorasiya jәne su sharuashylyghy ministri bolyp qyzmet atqarghan Qypshaqbaev Nariman aghamyz  da salanyng osy mýshkil halyn tyndar qúlaqqa jetkizemin dep shyryldap, qaqpaghan esigi qalmaghan shyghar. Biraq ol kisining aitqanyn qúlaqqa ilgen bireudi kórmedik.

Biz, osy salanyng ardagerleri, su sharuashylyghy salasynyng býgingi bishara halin kórip ishimiz qan jylaydy. Búl mәselening sheshimi uaqyt kýttirmeytinin týsinetin kez kelgen siyaqty. Su býgin kóp, biraq kýni erteng su tapshylyghyn aiqyn sezinetinimiz aidan anyq. Áriyne su tegin, biraq onyng da súrauy bar.

Sәmet Yqylasúly Bayqonyrov,

Aqtau qalasy

Abai.kz

1 pikir