Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Ádebiyet 1003 0 pikir 13 Nauryz, 2024 saghat 16:12

«Nobeli» syilyghynda onyng anasynyng ýlesi bar

Kórnekilik suret egemen.kz saytynan alyndy

Alifred Berihard Nobeliding ataghy «Nobeli syilyghy» arqyly әlemning týkpir-týkpirine tarady. Adamdardyng bәri de onyng týtinsiz jarylghysh dәrini oilap tapqan himik ekenin de, tarihta siyrek kezdesetin úly ghalymnyng biri ekenin de jaqsy biledi.

Deytúrghanmen, adamdar kóbisi anasy – Andelet Arsayrdyng onyng Nobelidik syilyq taghayyndauyna jasaghan sheshushi yqpalyn onsha bile bermeydi.

Nobeli tuyla sala-aq, әlsiz, aurushang bolady da, emshek emuden qalady. Basqalar búl nәrestening adam boluynan kýder ýzip te jýredi. Qansha degenmen ana emes pe, tek sheshesi ghana ýmitin ýzbey, myzghymas senimmen sәbiydi baghyp-qaqty. Nobeli 18 jasynda aghylshynsha jazghan óleninde sondaghy halin bylay suretteydi.

Janyma jayly tósek ed,
Mening jatar besigim.
Uayymdy jeytin sheshem ed,
Ashtyrghan ómir esigin.

Shynynda da, anasynyng úlyna degen sýiispenshiligi men asyl ýmiti ony ajaldan arashalap, әigili ghalymgha ainaldyrady. Nobeliding sheshesi Shvesiyanyng ontýstik aimaghyndaghy bir diqan otbasynda dýniyege kelgen. Ol minez-qúlqy ashyq-jarqyn, әzilqoy, әrnәrsege senimmen qaraytyn, jigerli, aqyl-parasatty әiel bolatyn. 1887 jyly Nobeliding әkesi ekonomikalyq tyghyryqtan toryghyp, sharasyz basqa jerge qonys audarady. Shiyettey bala-shaghasyn baghyp-qaghudyng auyr jýgi onyng sheshesine týsedi.

Ol basqalardan qaryz aqsha alyp, sauda jasap, tapqan aqshagha balalaryn taza, retti kiyindiruge, olardy toyghyza tamaqtandyrugha basa mәn berip jýrushi edi. Biraq, ol balalaryn erkeletpeytin, qayta olardy kishkene kezinen gýl suartyp, shóp otatyp, qoqsyq tazalatyp, otbasy júmystaryn isteuge ýilesimdi etip baulyp otyrady. Sol sebepti Nobeli jәne onyng bauyrlary qarshadayynan júmysty tynghylyqty isteytin әdetter qalyptastyryp, qajymas qayratty, qaysar bolyp ósti. Nobeli ótken zamandardaghy ghalymdar turaly әkesinen kóp tyndaytyn. Sóitip Nobeli óz boyyna joghary qabilettilikti, osynday túrmys ortasynda birtindep qalyptastyra aldy.

Nobeli ómirining sonyna deyin sheshesin tereng sýiispenshilikpen qúrmettep, syilady. Úly ónertapqysh bolghan song da sheshesining ózimen birge túryp, ómirining aqyryna deyin baqytty boluyn qalady. Biraq, sheshesi búghan mýlde kónbedi. Óitkeni ol úlynyng júmysy óte qarbalas ekenin biletin.

Nobeliding ónertapqyshpen basqa óte kónildi bolatyn shaqtary tek sheshesimen birge bolghan kezleri edi. Ár jyly qyrkýiekting on biri kýni ol balkýlshe, taghy basqa baghaly, dәmdi taghamdardy aparyp, sheshesin tughan kýnimen qúttyqtaytyn.

Sheshesining ómirining songhy kezinde Nobeli oghan jiyi-jii aqsha berip túrdy. Al sheshesi búl aqshany tóniregindegi túrmysy tómen, jarly auyldastaryna ýlestirip beretin. Múny estigen Nobeli sheshesining meyirimdiliginen qatty әser alyp, ony ýlgi tútqan. Anasynyng búl qasiyetteri onyng qaytys bolary aldynda «Nobeli syilyghyn» taghayyndauyna týrtki boldy. 1889 jyly Nobeliding anasy dýniyeden qaytady. Onyng qazasyna úldary qatty qayghyrady. Nobeliding kindiktes tuystarynyng bәri de óz kәsibinde belgili nәtiyjelerge qol jetkizgen adamdar edi. Solardyng ishinde Alifredting abyroyy bәrinen artyq bolyp, ghylym-bilimning damuyna aituly ýles qosty.

Qytay tilinen tәrjimalaghan Álimjan Áshimúly

Abai.kz

0 pikir