Jeksenbi, 28 Sәuir 2024
46 - sóz 2161 7 pikir 25 Qantar, 2024 saghat 13:53

Jer silkindi, al sanamyz silkine me?

Suret: Eldes Ordanyng paraqshasynan alyndy

Birinshi, Almaty jer silkinis beldeui aimaghyna jatady, ol ghylymda әldeqashan dәleldengen, oghan qúmalaq ashyp, janalyq aitudyng keregi joq.

Ortalyq Aziyanyng qauipti silkinis beldeuining bir jolaghy Qazaqstannyng biraz aimaghyn qamtyp jatyr. Jer keshe silkingen, býgin silkindi, týpting týbinde erteng de silkinedi jәne silkine beredi. «Jer - kýnәning kóptigi ýshin silkindi» dep anyraghan júrtqa qúrghaq aqyl aitatyn qaymana uaghyz qay qoghamda bolsyn tabylady. Jer - ateist pen tәnirshilge «Allahty eske saldy» deytin miskin oi, asyghys túspal qay jamaghatta bolsyn tabylady. Biraq tabylmay túrghany GhYLYM, mәn berilmey túrghany da osy.

Ekinshi, jerdi kim silkise de meyli, manyzdysy ol emes. Onsyz da silkinis beldeuinde túryp jatyrmyz, «úiqydaghy» silkinis pen janartau bizde onsyz da barshylyq. Mәsele bizding jerding silkinuin qalay qabyldaghanymyzda bolyp otyr. Bizde otandyq naqty ghalymdar bar, jer silkinisi turaly ghylymy zertteu enbekterin jazyp, akademiyalyq túspaldar jasap jatqan. Jer silkingen jaghdayda jәne boljamdy silkinis kezenderinde nege sol ghalymdarmen sanaspaymyz? Qanshama qúrylys kompaniyalary túrghyzghan túrghyn ýy keshenderi bar, qay keshen silkiniske qanshalyq jaramdy? Bilip, tekserip jatqan bireu bar ma?!

Ýshinshi, jer Qúdaydy úmytqan qazaq qoghamyna Allany esine týsirdi deyik, jaraydy. Bizding qogham songhy 30 jyldan beri neo-islamdanghan qogham ekenin eskere otyryp, solay qabyldayyq. Biraq, Allanyng 99 kórkem aty bar, bizding keybir diny belsendiler sonyng «qaharly» attaryn kóbirek eske alyp, kýnәsin esine týsirip, diny jamaghat kóbeyitkisi keletin siyaqty kórindi. Nege Allanyng «ghylym», «ilim», «h'alaq» yaghni, ghylym-kýsh, bilim-kýsh deytin aqyldy ortagha qoyatyn naqty konsepsiyaldy attaryn eske týsirmeydi? Sonda bizding antarylghan qogham GhYLYMnyng qajetti kýshin basqa qyrynan seziner edi ghoy.

Tórtinshi, taghy da qaytalap aitamyn, jer silkinip túrady, ol túraqty jaghday. Jer silkingen jaghdayda bizding qogham naqty salalyq ghalymdardy kóbirek basshylyqqa aluy tiyis. Japondar jýz jyldan beri solay istedi. Ár joyqyn silkinisten sabaq ala otyryp, adam shyghyny men materialdyq shyghyndy eng tómengi shekke deyin azaytty. Japondar jer silkingen jaghdayda «moldany, әuliyeni» izdegen joq, naqty injener-ghalymdardy basshylyqqa aldy, sol ýshin japon qoghamynda mif taraghan joq. Al bizde she? Mifting jetpis jeti atasy tarap, onsyz da anyraghan júrtty kemirip jep jatyr.

Besinshi, qazir tas laqtyrsanyz qúrylys kompaniyalarynyng basyna baryp tiyedi. Qanshama túrghyn ýy keshenderi men nysandary boy túrghyzyldy. Olardyng jarnamasyn kórseniz sol túrghyn ýide túrghyng kelip ketedi. Atalghan keshender kýtpegen apatqa qanshalyq dayyn jәne adam shyghyny men materialdyq shyghyndy qanshalyq tómen kórsetkishke deyin týsire alady degen súraq mazalaydy?! Osy retki silkinisten song biz qanday sabaq aldyq? Eger jer silkinisi Qúdaydyng eskertui bolsa, onda Qúday bizge neni eskertip túr? Sadaqany az berding dep renjip túr ma, әlde ghylymsyz-ilimsiz qalmandar dep renjip túr ma?.

Altynshy, jer silkisini bәrinen búryn bizding sanamyzdy silkui kerek edi. Osy retki tótenshe jaghdaydan song qogham bolyp oilanuymyz tiyis. Bizde «bismillәni aitatyn auyz tabylady, is qylatyn qol tabylmay» túr. Tek qana jer ýshin aitqym kelmeydi, barlyq salanyng kýii osynday. Ár salany óz mamandary ainalysyp zertteui, syn-pikir aituy tiyis. Elding basyna kýn tusa bizge molda da, shoumen de, tiktoker de, әnshi de kómektespeydi, bizge naqty GhYLYM kómektesedi. Barlyq situasiyadan ashy sabaq ala otyryp, elding erteni, halyqtyng qauipsiz, alansyz ómir sýrui ýshin naqty sheshimder qabyldauymyz kerek. Sonda biz kýtpegen apatty jaghdayda adam shyghyny men materialdyq shyghyndy eng tómengi shekke deyin azayta alamyz.

Eldes Orda

Abai.kz

7 pikir