Júma, 10 Mamyr 2024
Soghys 1173 0 pikir 9 Qantar, 2024 saghat 14:08

Izraili tarihyndaghy eng qymbat soghys

Izraili tarihyndaghy eng qymbat soghys: «92 kýndik úrys qansha túrdy?», degen saualdy jóit júrtty óz Ýkimetine qoya bastady. 2023 jylghy 7 qazanda bastalghan Izraili men HAMAS arasyndaghy soghys Evrey memleketining tarihyndaghy eng qymbat soghys bolmaq, deydi әlemdik әskery sarapshylar.

Ynet basylymy «soghystyng ýsh aiynan keyin 7 qantardaghy janartylghan mәlimetter soghystyng qúny shamamen $58 mlrd-qa deyin óskenin kórsetedi», dep habarlaydy.

Osy mәlimetterdi júrt nazaryna úsynuda Ynet jurnalisteri izrailidik әskery qyzmetshilerdi (300.000 rezervtegini qosa alghanda) ústau jәne tóleu shyghyndaryn, soghys saldarynan zardap shekken bizneske ótemaqy tóleudi eskerdi. Búdan basqa, Livan shabuylynan keltirilgen zalal, sonday-aq elding soltýstigi men ontýstiginen evakuasiyalanghan 125.000 izrailidikti ústau jәne olardyng túruyna aqy tóleu esepke alyndy.

Taza әskery aspektiden bastayyq. SAHAL-dyng Gaza sektoryndaghy 2023 jyldyng qazan aiynyng sonynda bastalghan jerýsti is-qimyldary kóptegen taktikalyq tabystar әkeldi. Biraq HAMAS-pen soghystyng negizgi maqsattaryna әli qol jetkizilgen joq. Izrailidik jauyngerler sektorgha dendep enip, kóptegen lankesterding oshaqtaryna baqylau ornata alsa da, HAMAS joyylghan joq. 100-den astam adam әli tútqynda otyr. Ári ýnemi Gazadan tónetin qauip joyylmady.

HAMAS-tyng komandalyq basshylyghyn jong siyaqty mindet te oryndalmay otyr. Lankesterding basshylary - Ihie Sinvar, Muhammed Def, Maruan Isa siyaqty  brigadalyq dengeydegi kóptegen dala komandirleri әli de tiri. Tek HAMAS «rota» jәne «batalion» dep ataytyn terroristik qúramalar komandirlerining 50% juyghy ghana joyyldy.

Izraili qauipsizdik jýiesining baghalauynsha, sodyrlardyng basshylary Gaza sektorynyng ontýstik bóligindegi bunkerlerde jasyrynyp jýr. Osy audanda SAHAL operasiyalaryn jýrgizu qarqyny bәsendep ketkeni jasyryn emes. Biraq armiyanyng baspasóz qyzmetining mәlimdeuinshe, búl armiya bir orynda túr degendi bildirmeydi. SAHAL baspasóz qyzmeti «jauyngerlik is-qimyldar osy jyldyng sonyna deyin sozyluy mýmkin» dep birneshe ret eskertti.

SAHAL bas shtabynyng bastyghy general-leytenant Gersy Halevy «búl soghysta qysqa joldar da, ghajayyp sheshimder de joq» dep birneshe ret mәlimdegenin jaqsy bilemiz. Jalpy alghanda Izrailiding búl jolghy Gazadaghy әskery is-qimyldary asa saqtyqpen tereninen oilastyrylghan, basty nazar  jauyngerlerding ómirin saqtap qalugha negizdelumen jәne әrbir reydti nemese shabuyldy ótkizu aldynda barlau mәlimetterine den qoymen erekshelenedi.

Jýzdegen rezervshilerding aldynghy qatardan qaytuy - jalpy kórinisting bir bólshegi ghana bolyp tabylady. Ýige oralghan barlyq dogharystaghy sarbazdar men ofiyserler kez kelgen sәtte qyzmetke qayta shaqyrylatynyn biledi.

Soghys baghasy el ekonomikasyna óz salqynyn tiygize bastady. Búny әrbir evrey otbasy aiqyn sezine bastady. Eske salayyq, Izraili tarihynda múnday úzaq merzimge sonsha rezervshi (300.000-nan astam) shaqyrylmaghan. Atalghan júmyldyru Izraili ekonomikasyna qymbatqa týse bastady. Tútastay alghanda soghys shyghyndary (azamattyq sektordy qoldaudy qosa alghanda) qantar aiynyng basynda 217 mlrd shekeldi qúrady.

Ótken jyldyng qazan aiynda Gaza sektoryndaghy әskery is-qimyldardyng bir kýndik qúny 1 mlrd shekeldi qúrady. Qazirgi uaqytta rezervtegilerdi jappay demobilizasiyalaghannan keyin búl soma 600 mln shekelge deyin azaydy. Tek 2024 jyldyng sonyna deyin dogharystaghy jauyngerlerge kýnine 300 shekel kóleminde tólemderdi saqtau memleketke 9 mlrd shekelge týsti.

Ondaghan milliard shekel әskery is-qimyldardan zardap shekken biznes ókilderine ótemaqy tóleuge júmsaldy. Búl shyghystar birtindep qysqaryp keledi. Sebebi Izrailiding kóptegen audandarynda ekonomika tolyq kýshpen júmys istey bastady. 2023 jylghy jeltoqsanda Ashdod pen Beer-Shevte ótemaqy mólsheri qysqartyldy. Degenmen, memleket soghystyng alghashqy ýsh aiynyng esebine taghy 10 mlrd shekel tóleui tiyis bolyp otyr.

Biraq onyng esesine Izrailiding soltýstik audandarynda Livan shabuylynan keltirilgen zalal kólemi artyp keledi. Aldyn ala baghalau boyynsha, búl shyghyndy óteuge júmsalatyn shyghyn 5-ten 7,5 mlrd shekeldi qúraytyny belgili boldy. Endi búghan Gaza sektorymen shekaralas audandardy qalpyna keltiruge júmsalatyn qosymsha shyghyndy qossanyz, qomaqty qarjy –15-20 mlrd-tyng basy qyltiyady.

Izrailiding soltýstigi men ontýstigining 125.000 túrghyny qauipsiz jerge kóshirildi. Olardyng kópshiligi jaqyn ailarda ýilerine orala almaydy. Evakuasiyalanghandargha beriletin subsidiyalyq shyghystardyng jeke baby bir adamgha aiyna birneshe myng shekelidi qúraytynyn da eskeruimiz kerek.

Osy sóz etilgenderdi eskerer bolsaq, onda memlekettik budjet tapshylyghy 117 mlrd shekelge jetkeni eshkimdi de tang qaldyrmaydy. Budjet  tapshylyghy ishinara soghysqa qatysy joq qajettilikterge júmsalatyn shyghyndardy qysqartu jәne salyqtardy arttyru esebinen jabylatyn bolsa, onda búl bizneske salmaq týsirip, jalpy alghanda qazynagha 67 mlrd shekel әkelui tiyis.

Bilim beru salasynda alandaushylyq jaghday qalyptasty. BAQ habarlaghanday, soghys bastalghaly 7 qazannan beri 48 myngha juyq bala men jasóspirim evakuasiyalandy jәne olar әli kýnge deyin ýilerine orala almay otyr. Olar ata-analarymen birge ózderi ýshin úiymdastyrylghan qabyldau ortalyqtarynda nemese qonaq ýilerde túrady, olardyng bir bóligi (azy) shetelde ornalasqan. Kóbining ata-analarynyng biri әskerge alynghan. Búl balalar ýshin arnayy jýzdegen balabaqsha men ondaghan mektep ashyldy, alayda Knessetting zertteu ortalyghynyng 3 qantarda jariya etken esebi barlyq problemalardyng sheshilmegenin kórsetti. Uaqytsha oqu ortalyqtary kýnine nebәri 3,5 saghattan júmys isteydi, pedagogtar jetispeydi, kóptegen joghary synyp oqushylary oqudan qalyp jatyr, eshkim de ony orynday almaydy.

Arnayy qújattarda atap ótilgendey, evakuasiyalanghan 6 jasqa deyingi 4000 bala qazir olardyng jasyna qaray balabaqshagha nemese basqa oqu ornyna barmaydy. Mektep jasyndaghy 3000 bala eshqanday túraqty meken-jaygha tirkelmegen. Evakuasiyalanghan balalar men jasóspirimder arasynda agressivti minez-qúlyq jaghdaylary bayqala bastady. Al, búl qylmystyng arta týsip, azamattar ómirine qauip-qater tóndiretin dertke ainalu nyshanyn bayqatady.

Knesset budjetke týzetulerdi bekitti, oppozisiya búghan birden narazylyq bildirdi. Izraili bitimge kelmese, ol bitimdi oppozisiya jasaugha mәjbýrletui de yqtimal. HAMAS jenilmes kýsh. Ony jenuge el ekonomikasy mýmkindik bermeydi.

Soghys Izrailiding soltýstigindegi shóleytti auyldardy óli dalagha ainaldyrdy. Al, ony qalpyna keltirudi Izrailiding qaltasy kótermeytini әlden belgili bola bastady.

foto: ashyq derekkózden

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1871
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1917
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1611
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1476