Nemese Aygýlden keyingi oi

Talay kitaby jaryq kórgen, óz oqyrmanyn tapqan aqyn Súraghan Rahmetúlynyng “Týske oranghan kýz” kitabyn oqyp otyryp, osy ólendi pir tútyp kókke kóteretin jalghyz últ maghan qazaq siyaqty kórinip ketti. Oghan sebep te joq emes. Batysta aqyndyqty joqqa shygharudyng slavyandyq ýrdisi (anglo-sakstyq pen faranktikti esepke almaghanda) LEF mýshesi orys әdebiyet synshysy O. M. Brikten (1888-1945) bastau aldy. Ol qazir TMD kenistiginde kezinde baghalamadyq dep zar iyleytin «formaldyq әdistin» ókilderi shygharghan «Jurnal levogo fronta iskusstva» jurnalynyng 1923 jyly  jaryq kórgen N1 sanynda adamnyng oiynda joq  «әleumettik tapsyrys» degen termindi oilap tauyp, bylay dep jazghan bolatyndy: «Barsha tuyndylardyng bәri uaqyt súranysyna jauap retinde ómirge kelgen… úly aqyndar ózin ayan etpeydi, tek әleumettik tapsyrysty ghana oryndaydy». Kenestik dәuirde osylaysha qazaq qana emes, orystyq týrki әlemi aqyndary qyzyl ýkimetting sayasy shoqparyna  ainaldy.

Nemese Aygýlden keyingi oi

Talay kitaby jaryq kórgen, óz oqyrmanyn tapqan aqyn Súraghan Rahmetúlynyng “Týske oranghan kýz” kitabyn oqyp otyryp, osy ólendi pir tútyp kókke kóteretin jalghyz últ maghan qazaq siyaqty kórinip ketti. Oghan sebep te joq emes. Batysta aqyndyqty joqqa shygharudyng slavyandyq ýrdisi (anglo-sakstyq pen faranktikti esepke almaghanda) LEF mýshesi orys әdebiyet synshysy O. M. Brikten (1888-1945) bastau aldy. Ol qazir TMD kenistiginde kezinde baghalamadyq dep zar iyleytin «formaldyq әdistin» ókilderi shygharghan «Jurnal levogo fronta iskusstva» jurnalynyng 1923 jyly  jaryq kórgen N1 sanynda adamnyng oiynda joq  «әleumettik tapsyrys» degen termindi oilap tauyp, bylay dep jazghan bolatyndy: «Barsha tuyndylardyng bәri uaqyt súranysyna jauap retinde ómirge kelgen… úly aqyndar ózin ayan etpeydi, tek әleumettik tapsyrysty ghana oryndaydy». Kenestik dәuirde osylaysha qazaq qana emes, orystyq týrki әlemi aqyndary qyzyl ýkimetting sayasy shoqparyna  ainaldy.

Al, ómir bir orynda túrmaydy, aqsha biylegen Batys әlemi Yu. N. Arabovsha aitsaq, ónerdi, onyng ishinde poeziyany,  «ónerdi ózining  mentorlyghynan (ústazdyghynan: grekting  Odisseylik miftigindegi onyng dosy, әri úly Telemahtyng tәlimgeri – Á.Á.Á.) aiyryp, kónil kóteruge qyzmet etushige» ainaldyrdy. Tipti qara aspandy tóndirip K. Liviys,  V. Beniyamin siyaqty zertteushilerding bir bóligi búrynghy ziyaly әdebiyetke tәn «әdeby órkeniyetting kýni ótkendigi» turaly onyng ornyn basqan ziyandy búqaralyq әdebiyetting tómen qol tuyndylaryna qatysty oy tolghap zar tókti.

Ádeby dәstýri joq europalyqtargha búl pikirdi aitqyzyp otyrghan ataqty nemis filosofy Nisshening 1872 jyly әlemdik ruhaniyat әlemin dýr silkindirgen tuyndysy  «Muzyka ruhynan tragediyanyng ómirge keluindegi» úsynghan dumandyq («dionistik») jәne parasattyq («apollondyq») konsepsiyalary boldy.  Osy konsepsiya jogharydaghy qisyndardy tudyrugha týrtki bolghany jasyryn emes. Qazirgi qazaq poeziyasy osy ekeuining sintezine týsip otyrghanyn da joqqa shyghara almaymyz. Biraq, últ әdebiyetindegi bir ózgeshelik, aqyndarymyz tarazy basyn teng ústay otyryp, ne birynghay týrki poeziyasyn әlemge tanytu ýshin (Mysalgha – M.Shahanov), ne әlem әdebiyetin týrki poeziyasyna tartu ýshin mehnaty mol shygharmashylyq ahual keshude. Búdan bólek úmyt bolghan eski motivti zamangha say әlemdik әdebiyet dengeyinde janghyrtudyng da bar ekenin qaperde ústauymyz kerek. Osy baghytta kóp enbektenip jýrgen aqyndarymyzdyng biri – Súraghan Rahmetúly bolyp tabylady. Jәne qazaqy kóz ýirengen jyr ólshemin batystyng modernistik aqyndarynyn, yaghni, Poli Verlen men Artur Rembonyng qalybynda alashqa ýiirsek etuin Aygýl Kemelbaeva oryndy sóz etken bolatyn.

Búl arada biz eshbir danghaza maqtausyz ózining derbes aqyndyq shygharmashylyghynda Súraghannyng kók týrkiler sarynyn keninen qoldanatyndyghyn basa aitqymyz keledi. Áueli búl motivter jeke ólender boyynda “Barmaq” ólshemimen derbes óristep, keyin ol jyr ýlgisimen әlemdik dengeyde tútas shumaq, derbes tarmaq, tipti jeke sóz tirkesi men sóz retinde qoldanys tauyp otyrady.

«Qol jetpes» dep alasany

Zanghar qyp,

Keudemizge shoq tútatyp,

Nan qarydyq.

Kәri atannyn

Saqalynda ilbiymiz

Sary atannyn

Tabanyna jalbarynyp.

Aqyn batystyq ýlgini qazaqy úghymdaghy adam men atannyng saqaly men tabanyna qatysty ata joldan auytqu men ata jolmen tabysudy bir-birine qarsy qoya sóz etedi.

Tarihtyng aram shóbin

Shayqaltyp

Jel soghady,

Seng soghady týstikten.

Rahmetúlynyng “Tu eshkining kón túlyby” ózining syrtqy semantikasy ishki býkken qúpiyasy arqyly babalarymyzdyng jýregimizge jazyp ketken ózindik menimizdi mistikalyq qalypta tanyp biluge jeteleydi.

Aqyndyq aqiqat bizden ómirdi tanyp biludegi eurotekti múqabaly kitabymyzdy bir shetke ysyryp, qazaqtyng qara shaldarynyng kókireginde paraqtalatyn Qúrym kiygizdi kitapqa den qoiygha ýndeydi. Sonda ghana qazaqy sana óz erkindigin alyp, qasqyr keypinde әlemge oralady degen motivti oqyrman jadysyna salady.

Avtor Tәniri Tekti Týrki ruhymen syrlasu arqyly bir óleninen ekinshisine ótken sayyn birte-birte ózining Jaratqan kelbetti Qasqyrlyq sipatyna ene týsedi. Osy jolda ol últtyq ruhtyng mysyn basushy batystyq ajdaha jadymen kýreske týsedi. Bizding kóz aldymyzda qasqyrlyq óleng men ajdaha ómir arasyndaghy taytalas tuyndaydy. Qaysysy jenedi?..

Oqyrmandy kez kelgen sәtte Bórli bayraqty Súraghan jyry qúpiyaly mәtinimen týrli oigha shomyldyrady. Birde óksitip, birde meyirlendiredi. Jylatyp otyryp, júbatady. Tamyrymyzdaghy týrkilik qanymyzdy qyzdyrady.

Kóse bolar sol uaqyt

týbi tegi.

Uaqytqa darymas ýmit ebi.

Keler shaqtyng әueni

sol keyippen,

Kezerinki erinin jibitedi.

Ars-ars etip tas jolda

qanshyq etik,

Ardyng betin barady

janshyp ótip.

Súraghan bizge saualdy da qoyady, jauabyn kýtpey, ózi de sheshimin kýnirttendirip sanamyzgha úsynady. Dal bolasynda qalasyn. Búl ólendi mistikalyq týiindeuding amalyn jete mengergen Súraghannyng ózindik stildik sheberligi. Jәne “keshegi kiriptar” men “súlaghan synyqtar” týrki tarihyndaghy aqtandaqtardy tanytyp, sóz úghar jangha tәlimdik baghdar beredi. Endi osy shumaqqa kezek bereyik.

Mylqau týn, beyjay aghym,

toqyrady ýn.

Kýz jandy kýidirip kók

topyraghyn.

Aqiqat, búzylghanym,

Keude ishinde typyrlap

otyramyn.

Jangha jinap jahannyn

synyqtaryn,

Keriledi keshegi kiriptarym.

Órt kemirgen bútaghym

bútar-bútar

Súlap jatyr әr jerde

synyqtarym.

Súraghannyng biz andaghan ekinshi bir ereksheligi arhaizmdi neologizmdep, eskini janalap, sony mәnge iyelik etkizip:  “Mәngi ýzengi”, “Nәn týzem” t.b. qalypta qoldanuy der edik. Osy arqyly aqyn Aqylman Shyghystyng ómirlik baghdarynan aiyrlghan Imansyz Batysqa qayyra ústaz bolatyn dәuirining alys emestigin núsqap, Atillanyng semseri alash poeziyasy týrinde Álemdi qayyra jaulaytynyna shәk keltirmeydi. Búl orayda Súraghan jyry derbes te, erkin tәpsirlengen mifpen órimdelgen simvolist aqynnyng asyl armany bolyp tabylady.

IYә, әdebiyet әlemindegi bir aqiqat ózin ghana sóz etip, últ ýshin eshtene aitpaghan aqyndy eshkim angharmaydy. Óleng jazyp kórmegen jangha bir qaraghanda Aqyndyq tirshilikting bastau kózi men mәni joq bolyp kóringenimen, aqynnyng aqynynyng kitabyn qolgha alghan sәtte adamy ómirding shayyry ómirsiz mәni joqtyghy aiqyndala týsedi.   Pasternaksha aitsaq, mәdeny úsynylymnan eshkim naghyz poeziyany syzyp tastay almaydy. Al, ónerlik úsynylymnan aty darday ólenderi taryday aqyn syzylyp qaluy bek mýmkin. Aqyn bolu ýshin júrt maqtaghan sәndi óleng jazyp qong az, óleninning mәrtebesi últtyq mәdeniyetten oryn aluy basty shart. Osynday, aqyndyghy syzylmaytyn, ólenderi synalmaytyn sóz zergerining biri – Súraghan.

Qara súry óng –

Aqyldyng janashyry... En...

Qaz ben әndi jalmaghan

Tilge shauyp,

Myljalaydy temirdin

Arasymen!

Ol til tartty, kýiredi

Myng izgilik

Qara ólendi qarghaydy

Súm ýzdigip

As...

Siy...

Miy...

Liasiya... tórinde sónedi

Ýmit

Ár ermenning býrinde sybyzghy

Úlyp!

Rolan Bart: «Hat – ózin oqyrman arasyna taratudyng emes, Ádeby oilaudyng amaly»[ Rolan Bart. Nulevaya stepeni pisima // Semiotika. M., 1983. S. 313.] degen tamasha oy aitady. Mine, osynday dәstýrli qazaqy oilaudyng poetikalyq hatqa týsuin sheber mengergen Súraghan ózining týrkilik tamyr teginen qol ýzbey, onyng iydeyasynyng jananyng bodanyna týsip qalmauyn jete qadaghalap, eskini qúrylymdyq jaqtan janalay otyryp, keybireulerdegi mazmúny jartykeshtengen etnologiyalyq elegiyany poetologiyalyq etudke ainaldyra biledi. Til turaly jazbaghan aqyn qalmady. Solardyng bәri oqyghan jandy selt etkizedi dep aita alamyz ba? Joq... Biraq, tilding ýmitining últymyzdan qashyp әr ermennin  týbinde úlyp jýrgenin Súraghanday jetene jetkize jazghany neken-sayaq bolyp túr ghoy!..

Osyndaghy “Assmiliasiya” sózine qatysty aitarymyz, Poetikalyq til men adamzat tilining shekarasy eshqashan sәikespeydi. Mandelishtam búl turasynda «Osylaysha poeziya últtyq mejeni búza jara, bir tildin  stihiyasy basqa tilmen jymdasyp, kenistik pen uaqyttyng basynan attap ta ketedi, búl jaghynan barlyq tilding tәitiktigi bir-birine egiz qozyday bolyp keledi». Búghan M. Bahtin qarsy, әri ózining qate týsinigin bylaysha beredi:  «Poetikalyq janrda (…) sózding tabighy súhbattylyghy kórkemdikpen qoldanylmaydy, sóz óz betimen óz shenberinen tys bóten sóz saptamdy úsynbaydy. Poetikalyq stili shartty týrde kez kelgen bóten sózding әserinen, kez kelgen bóten sózge jaltaqtaushylyqtan aulaqtaghan. Poetikalyq stilige qanday da bolmasyn bóten sózge jaltaqtaushylyq,  basqa sózdiktin, basqa semantikanyn, bógde sintaksistik formalardyng jәne t.s.s. mýmkindigi, basqa tildik kózqarastardyng mýmkindigi  sondaylyq jat» (Voprosy liyteratury y estetiki. M., 1975. S. 98). Osy egiz qozyday úqsastyqty  Svetaeva bylaysha dúrystylyqpen úghyndyrady:  «Mende – kóptegen aqyndar ózine qútty oryn tapqan, al, búl, endi – mening óz qúpiyam» dey kele, Pasternak turasynda: «Ol mening әrbir shumaghymdy ah úra oqyghannan keyin oq tiygen jylanday sylq etip qúlap, esin jiya almay, maghan ýn qatugha kýsh jiyady…» (Marina Svetaeva. Sobranie sochiyneniy v semy tomah. M., 1995. T. VII. S. 408;388) dep oy órbitedi. Poeziya – mәngilik ýn qatu men toyymsyz shaqyru. Qay elding aqyny basqa aqyndar ah úra tang qaldyratyn joldardy tudyrsa, basqa elding aqyndary oghan ózining últtyq dilimen ýn qatady.  Maghan deyin Súraghan shygharmashylyghy turaly pikir jazghan Aygýl Kemelbaeva: “Aqynnyng qarashyghy asyldyghy bolar, kórmesti kórip, bayqamasty andap ýlgeretin tәrizdenedi. Jәne key sәt laghyp, adasyp, my ainalar kenistikten, simvoldyq belgi ataulydan týrkilikting túyaghyn izdep alasúratyny anyq. Qarapayym oqushy zerdesine toqyp ýlgermey abyrjitynyn eleng qylmaytyny bir ókinish. Mýmkin, modernizmde óstip adastyrmay, eliktirmey qoymaydy. Mistikalyq ymyrttardy fransuz Stefan Mallarmeden andap qalghan edik.

Poli Verlen men Artur Rembo ólenderine tәn keshki oy keshu, kýn batyp, ay tughannan songhy tolghanys «Aq tegershik» pen «Júldyzdyng laghyl elesi» atty qos jyr kitabynda molynan kezdesedi” dep oryndy angharady.

Osylaysha, uaqytpen birge adymdap, poeziya kóshining sonynda qalmay, óz arghymaghyn әlemdik poeziya alyptarymen sóz ónerinde jarystyryp jýrgen Súraghannyng shygharmashylyq izdenisteri – batystyng ataqty aqyndarynyng júrt auzyndaghy ólenderining motivterin maghynalyq-komozisiyalyq jaqtan  jetpegen jerlerin jetkizu men aita almaghandaryn aitqyzu arqyly qazaq әdebiyetinde últtyq naqyshtaghy janasha órilimmen aishyqtaluymen qúndy.

Bir sәtke ishke býgip

jýlge demin.

Alysta kisineydi

Qúr dónenim.

Júldyzdyng shyraghymen

Jandanayyn,

Kýndizding lanymen kýnde

ólemin.

 

Týn bolsa bastalady

erkindigim.

Týn degen – tylsym ghúmyr

serpindi úghym.

Egilem erneuinen

tistep túryp –

Jyr degen týnnen tamghan

«eritindinin».

Til taudaghy dauys siyaqty ózining jalghyzdyqty bilmeytin janghyryghymen óz ýnin alysqa jiberedi, әri bireuding ózine ruhany ýndesip til qatuyn qalaydy. Tilding ózdik jәne ózgelik bolyp qaqqa jaryluy, Haydeggershe aitsaq, «…Bólinu (Zerbrechen) sózi degenimiz oilau jolyna qaytyp oralugha shyn peyilmen qadam basu» [ M. Heidegger. Unterwegs zur Sprache. Tubingen, 1965. S. 216.] bolyp tabylady.

Alaqanynda ainalyp

San jýz ónnin.

Nәn týzemning kýshimen

Sәl týzeldim.

Bókterde ósken ermennin

Ánin tyndap,

Jaghasynan Búlghynnyn

Jalbyz emdim.

Aqyn jýregi – ruhany ómirding tamyry, onda miyletting barsha әleueti men kelbeti jinaqtalyp, últtyng erki men ruhy oryn tepken qasiyetti de, kiyeli meken. Súraghan ózi ruhany qalamdasym dep sanaytyn Verlen jayynda Maksimilian Voloshin mynanday oy aitady: «…Esti odin poet, vse obayanie kotorogo sosredotocheno v ego golose. Byti mojet, iz vseh poetov vseh vremen stih ego obladaet golosom naibolee proniknovennym. My lubim ego sovsem ne za to, chto govorit on, y ne za to, kak on govoriyt, a za tot neiziyasnimyy ottenok golosa, kotoryy zastavlyaet trepetati nashe serdse. Etot poet – Poli Verlen. Etot staryy alkogoliyk, ulichnyy brodyaga, kabaskiy zavsegdatay, gryaznyy sinik obladaet neotrazimo iskrenniym, detski-chistym golosom, y my, ne verya ny slovam, ny postupkam ego, verim toliko golosu, s bezyshodnym ocharovaniyem zvuchashemu v naivnyh poemah ego».[ Maksimilian Voloshiyn. Liky tvorchestva. L., 1988. S. 440.]. IYә, bizde Múqaghalidy dúshpandary men auzy jenilder qalay múqatsa da, onyng ýnin alashtyng júrt auzyndaghy әr aqynynyng jyrynan sezinip otyramyz. Endigi jerde batystyng ataqty aqyndarynyng aita almaghanyn qazaqtyng qara ólenining boyyna syidyrghan Súraghandy da keler úrpaqtyng jyrlarynyng boyynan andaytyn bolamyz.

At túyaghyn ailanyp

Úshqan júldyz.

Aydyng jýzin aimalap

Qúshqan kýndiz.

Bura shynnyng aq jolaq

Shudasyna,

Bәdiz qondy bayaghy Tyshqan

Jylghy iz...

 

Osy endikte mәngilik

Qanghyrsaq ta.

Bir keremet kýy shalqyp

Jan qúrsaqta.

Bizge dúrys әuendi

Ýiretedi,

Ýirekterding ýninen әn

Tipti muzykalyq qúlqy joq qúlaqqa ie jannyng ózi keyde poeziyalyq tuyndyny oqyghan shaqta kez kelgen aqynnyng qaytalanbas ýn men derbes aishyqqa (biz ony әuezilik, ekpindilik t.s.s. deytin) ie bolatyndyghyn sezinedi. Biraq búl ólende osy qaytalanbas ýn men derbes aishyq bar ma ózi, búnda sózben arbaytyn súlu poeziya emes, tylsymyna batyratyn oy siqyry jatyr. IYә, key ólende qaytalanbas ýn de, avtoryna tәn derbes aishyq ta bar, biraq...biraq, súhbattastyqqa shaqyratyn oy joq. Búl qalay ózi!? Rolan Bartsha oy tolghasaq: kimde kim әdeby tuyndy turaly sóz etedi, ol ony jazghan jan emes, al, ony mәnerlep oqudaghy adamdy selt etkizer sezimdilik ony jazghan avtordiki de bolyp tabylmaydy, oqyrmannyng ony mәtininen lәzzat alyp, ruhany toyattap qadir tútqany ghana deydi. Jyrdy kónil toqtatyp oqyghan shaqtaghy sanandy oyatyp, janynmen syrlasatyn bolar bolmas ýn ghana avtordyng mәtin boyyndaghy ózindik ýni bolyp tabylady. Bireuding jatqa aitu mәnerimen júrtqa tanylu bar da, mәtindegi syrlasu ýnimen oqyrmangha tanylu bar. Ekeui eki basqa dýniye.

Qúlaqqa emes, jadygha arnalghan ýn Súraghan ólenderinde túnyp túr. Ózindi syrlasu men oy bólisuge shaqyrady. Oqyp otyryp, aqynnyng «sheksiz mylqau ýni arqyly» mәtinning ne turaly jazylghanyn estip bil deydi Balimont. Búl Súraghan mәtinining mazmúndy tәrik etuge beyim ózindik әldebir qyry. Oqyp otyrghanda osy bir mylqau ýn bizdi qoltyqtap alyp, dýniyening janyn úghynyp, kórinbes oidyng denesinen qúshaqtap, tap armandaghy arudy qúshqanday lәzzatty toyatyn syilaydy.

Gumiylevshe aitqanda: «ghasyrlar qoynauynan ótip kelgen ýn» bizge týrkining ansarly ýnin sezindiredi. Aqynnyng óleni eshqashan tilshilerding jazyp syzyp qoyghan grammatikalyq erejelerine esh baghynbaydy, ol bir ghana nәrsemen qanmen, tekpen beriletin mәtin boyyndaghy ýn arqyly bizge jetedi. Kerek deseniz búl ýn gumanitarlyq ghylymdaghy qattalghan: ne әdebi, ne tildik kanondargha da baghynbaydy. Ol baghynatyn bir ghana nәrse – alash dili. Alash dili bar óleng jazghan aqyn ghana oqyrmanymen tilsiz súhbattasyp,  ruhymen oqyrman janyn araylap elesti súlbasymen jýzdese alady.  Nisshe osy orayda eng bastysy sóz emes, onyng boyynda búghyp jatqan ruhy dep oryndy sóz etedi.

Búl dala, dala emes – babanyn

Ashyghan Miy

Pernege toqtaghan san ghasyr

Tasyghan Kýii.

Túmandy kókten móp-móldir

Jas bolyp tamady.

Býgin.

Jasaghan Tәnirding jasyl

Áldiyi.

 

Shalghayda jatsa-daghy sharanasy men

Shashyrandysy.

Bal qaymaghyna batady sanasyz

Asyrandysy.

Ishinen iruge jaqynbyz

Ilkide oyanghan.

Ghasyr shyndaghan alauy –

Zapyran qúsyp.

Rozanov: «Stili degenimiz – qúday ópken zat» dep tegin aitpaydy. Tәnir Tekti Babalarymyz qadirine jetken sózding (Dalanyn) ýnin jana mәninde últ oqyrmanyna úsyna bilu Súraghannyng keybir aqyndar óleng qyzdyng qoyyna qansha jerden qol salsa da, degenine jete almaghan, onyng óz jýregi qalaghan jangha ghana syilaytyn boyyndaghy asylyna toyattay tónip, qyranday býrgeni.

Súraghannyng mәtindegi ýni ótken men bolashaqty jalghaydy. Búny kezinde kenestik dauylpaz Mayakovskiy “Bar dauyspen” deytin lirikalyq formulagha ainaldyrghan bolatyn.  Osyghan qol jetkize alghan aqyn ghana óz oiyn ózgelerge jetkize alady. Aqyn jan-dýniyesining tereng týpkirinen nәr alghan osy bir móp-móldir onyng ruhynan bólinbes ýn óz uaqyty jetkende últ qúlaghynda ýnemi sazdylyghymen mәngi estilip jýretin jandy tirshilik iyesine ainalady.

Kómeyinde bayghyzdyng kýi

Kisinep.

Qily suret ýreyin, qily

Ýsh lep!!!

Mәjnýn taldar mәngirip

Sileyedi,

Kókserekting erninen sýigisi kep.

 

Búlt betinen tamady

Alghashqy úghym

Sol arqyly tastaydy jangha

Úshqynyn.

Júldyz keship qanghyrghan

Es jýzinde:

Qalam jortty izindey

Albastynyn.

Ár aqynnyng óz shygharmashylyq sheberhanasy bar. Ol tap bir ústaday tek sóz asylyn ghana óz kóriginde balqytady. A.Belyi: «Mening júmys ýstinde úqqanym: oimen enbek etu barysynda týsiniktin, daghdynyn, әdet-ghúryptyn, úghym-týsiniktin, qayystay qatyp qalghan sózderding jonynan taspa tiletindigimiz...»[Andrey Belyi. Kotik Letaev. Kreshenyy kitaes. Zapisky chudaka. M., 1997. S. 423.]. Osynday qazaqtyng qara ólenining qamshysyn janasha mәnerde últtyq әrin ketirmey órip jýrgen jan – Súraghan aqyn.

My ishinde abalap,

Azghan itting ýrgeni.

Ýzik bauyn sabalap

Jel týrtedi irgeni.

 

Bauyrynda týlkinin

Búiyghady myghym qyr.

Sauyrynda jylqynyn

Ay týneydi búlynghyr.

Esinegen tory attyn

Ezuinen núr qúlap.

Torghay kýiin boratty,

Shiqylymen úrghylap.

 

Torsyqtaghy irkittin

Shulaghany basylyp.

Kýn kýledi Býrkittin

Iyghynan asylyp.

Alash aghartushylyq postmodernizmning jahút ghasyry aqyndarymyzgha til tabighatyn ýirenuin, әdeby әdis-tәsil qoldanysyn kәdege jaratudy janghyrtudyng jaghdayyn, sóz saptaudyng qily mýmkindigin iygeruding baqytyn syilap otyr. Búl joldaghy óz әdeby әlemin anyqtaudyng kez kelgen baghyty aqyn ýshin ózining talant-talayymen baptaghan poeziya qyranyn mәngilik әri sheksiz alash ruhany kenistigine qalay úshyruyna baylanysty.

Álem shúbap barady jan-jaghymnan

Bal jaghylghan, bir jaghy

Qan jaghylghan...

«Jәnnat joq», – dep jylady

Jalqy Tәnir

Jalghyz týiir masaqty qalja qylghan.

 

Múz qarasúr manayym –

Temir alan,

Jazu ýshin oghan jyr,

Jelim alam.

Tiri jandar siltidey oy salady,

Ózine emes,

Ózge emes,

Óli maghan.

Valery poeziyany – altyn aqshagha balaghan bolatyn. Qazirgi әdebiyetimizde әr aqyn ózining «alash ruhy ekvivalentine» teng tól tengesin ólenimen shygharyp jatyr. Keybireuler óz ólenin qansha jerden altyngha balaghanymen oqyrmany aldynda qúny ketip, qadiri qashyp saban aqshagha ainylyp shygha kelude. Sonymen altyn qory mol aqyndarymyz bar, jazghandary baqyrgha tatymaytyn jazghyshtarymyz bar. Baqyrlyq óleng jazyp, altyndyq mәrtebe dәmetetinder de joq emes. Sózi altyn, oiy asyl poeziyalyq elitagha engender qatarynda Súraghannyng jýrui oryndy.

Qayda tolqyp barady myna ghalam?!

Jyndy әuen, jylymshy ýn,

Jylaghan әn.

Kermek sudyng kekili

Qyzyl búira.

Kónil jýdeu, kóz soqyr,

Qúlaq aman.

 

Móldir shular, qylyshtay

Azuda túr,

Migha sindi myng týrli

Az...

Uly «әtir»

«Ájim-әjim әjennin

Álemi – әuen!»

Qar betinde osynday jazu

Jatyr.

 

Sol jazudy kim oqyp, kim

Týsingen?

Týsin salyp qaraydy búlt

Isingen.

Bir iz alyp janymnyn

Jotasynan,

Jalghyz óleng jazayyn

Últ ýshin Men.

Aqyn qasiyetter, sipattar, mәnder әleminde ómir sýrmeydi, adamzat tirshilik keshui alanynda (ruhaniyat әleminde) últtyq ómirding mәnisin izdep, últtyng joghyn týgendeydi. Ony qyzyqtyratyny zattyng mәni emes, qayta mәnning zattylyghy. Búny biz mýldem kýrdelendirip, kópshilikting tisi batpaytyn “metofora” degen terminge ainaldyryp jiberdik. Ghylymdaghy bәrin shatystyryp-bytystyryp jýretin  bizderdi úryp óltiretin bir Mәdi kerek-aq...

Filip Gershkovichshe búnday tirshilik uaqyt pen kenistikte kimning Don Kihot, al, kimning Sancho Pansa ekendigining júmbaghyn tabu bolyp tabylady. Bizding ghylymda Don Kihot joq, biraq donkihotshyldyq jetip artylady. Olargha belgili bir aqynnyng ghasyrlar tereninde búghyp jatqan oidy ózgemen janastyruy osy terminsizde últqa jetetindigin esep emes. Onyng últqa jetui ýshin sóz zergerine shygharmashylyq arayly mezet kerek. Osynday arayly mezetten tuyndaghan myna bir óleng joldary Súraghannyng aqyndyq ústanymyn tanytatynday:

Ot shashyrap onbay bir shapalaqtan

Qan saulaydy qaraday

Naqaq aqtan.

Myng tamyrdyng tóbesin tesip

Túryp,

Jyr sauynyn jauady shapaghy

Aq tan.

 

Jannyng bәri sodan song jyrgha

Ashylap.

Tәnin basyp kýledi úrghashy Baq.

Shyn kýshimdi sarqyp bir

Kýshenemin...

Til qystyrghan qúiryqtyn

Jyrmyshynan.

   Poeziyany últtyq ónerdegi qiyaldyng jýzege asuy dep sanasaq, ony ómirge әkeletin shygharmashylyq prosesti zamana ynghayymen myng qúbylatyn dýniyening myng týrli әuenin oinatqan qobyzgha balaugha bolady. Aqyn osy ózine Tәnir syilaghan qobyzynyng zary men madaq ýnine ilesip, býgingi men keleshekting  arasyndaghy ruhany altyn kópirdi miyletine syigha taratady.

Aqyndyq kóripkeldik Poeziyanyng atributy emes, qayta Poeziya aqyndyq kóripkeldikting atributy bolyp tabylady da, últyna taghylymy men úlaghatyn shasha alatyn aqyndardy ghana alashtyq mәngiliktin, sheksizdikting ruhaniyat pirindik simvolyna ainalady. Mine, osy jolda Súraghannyng adasuy da mýmkin, ózine últtyq kenistikten mәngilik oryn taba aluy da mýmkin. Ony uaqyt kórsetedi. 

Búdan ary Maghan deyin óz pikirin Súraghan Rahmetúly jayly jerine jetkize aitqan Aygýlden asyp sóz aita alamasymdy sezip, osy jerden atymnyng basyn keri búryp, Súraghan aqynnyng shygharmashylyghy jayynda aitarymdy týgespekpin.

 

ShQO, Boroduliha audany, Novopokorvka auyly

Abai.kz