Júma, 17 Mamyr 2024
Janalyqtar 2619 0 pikir 18 Qyrkýiek, 2013 saghat 10:45

Qúryltaygha qarsy qúrdastargha qúlaqqaghys...

“Atama jaqsylyq jasasam apama jaqpaymyn” degen eken bir kelin. Últshyldardyng qúryltayyn ótkizemiz dep daudyng da, synnyng da, ókpenin de astynda qalyp qoyghan jaghdayymyz bar. Qoldap jatqandar da az emes dep toqmeyilsip, “it ýredi, keruen kóshedi” dep te, mәn bermeuge bolar ma edi, biraq...

“Atama jaqsylyq jasasam apama jaqpaymyn” degen eken bir kelin. Últshyldardyng qúryltayyn ótkizemiz dep daudyng da, synnyng da, ókpenin de astynda qalyp qoyghan jaghdayymyz bar. Qoldap jatqandar da az emes dep toqmeyilsip, “it ýredi, keruen kóshedi” dep te, mәn bermeuge bolar ma edi, biraq...

ÚLTShYLDAR NEGE EKIGE JARYLDYNEMESE QARSY ShYQQANDARGhA ALGhYS...
Osydan attay alty ay búryn “Últtyq-demokratiyalyq memleket qúru tújyrymdamasynyn” jobasyn әleu­mettik jelilerde kópshilik nazaryna úsyndyq. Kóp úzamay joba abai.kz, ult.kz, taghy basqa sayttarda ja­riya­langhan-dy. Orys tilinde­gi audarmasy da matritsa.kz, zonakz.net sayttaryna shyghyp, atalghan tórt sayttyng ózinde 15 myngha juyq adam oqypty. Al facebok.com, Twiter.com jelilerindegi 20-gha juyq toptarda 35-40 myng adam jobamen tanysty dep boljap qoydyq. Basyna “joba” dep aiqaylatyp aidar taghyp, dýrkin-dýrkin “bauyrlar, búl – әli joba. Oi-pikirlerinizdi bildiri­nizder, bәrimiz talqygha salayyq, artyq-kem, jetpegen, qamtylmaghan, aitylmaghany bolsa, syn tezine salyp, tolyqqandy dýniyege ainaldyrayyq. Sosyn kýzge qaray bir jiyn jasap, osy jobany bekiteyik” degen әngimeni aitumen boldyq.
Sodan keyingi tórt aidyng ishinde baqanday eki úsynys týsti... Biri – “Últtyq-demo­kratiyalyq memleket qúrudyng tújyrymdamasy” degen sóz­degi “qúru” degen sózdi “qa­lyp­tastyru” dep auystyru turaly. Ekinshisi – “bir memleket – bir din”, “Qazaq – músylman halyq” degen sóz­derdi alyp tastau. Se­bebi qazaqtardyng ishinde basqa dindi ústanatyndar da, ateister de barshylyq degen týiin jasady. Qosh, ol da dúrys eken dep, eki úsynysty da qúp kórdik.
Aragha taghy bir ay salyp, “Últshyl bauyrlar, birigin­der!” degen úranmen últ­shyl­dar qúryltayyn ótki­zetinimizdi jariyaladyq.
Mine, osy jerde “daudyng basy Dayrabaydyng kók siyrynan” emes, qú­ryltay ótkizu iydeyasynyng kimderding auzynan shyqqanynan bastaldy.
Biraz bauyrlarymyz “Búlar kim, biz túrghanda?.. Bizben aldymen aqyldasyp, aqyl nege súramaydy? Últshyldyq alany bizding ghana ornymyz emes pe?” degen oilaryn sózimen de, ymymen de bildirip, atoy­lap qarsy shyqty. Eng qyzyghy kenesting kózin kórip, kommunist kósemderding uaghyzyn tyndaghan agha buyn emes, tәuelsizdikting búlaghynan susyndaghan óz qúrdastarymyz, inilerimiz, yaghny jas buyn aldymen ala tayday býlindi. 
Jә deyik... Ol da dúrys shyghar... biraq olardyng últshyldyqty atalarynan múragha almaghany anyq. Olay bolsa, últshyl bolu nege belgili bir júmyr bastyng enshisine tiii kerek? Jalpy, últshyl bolu әrkimning mindeti, al kóshbasshy bolu qolynan kelgennin, artyna el ergennin, yaghny Alla mandayyna bergenning enshisi. Allanyng isi ózine ayan. Olay bolsa biz neden jas­qanyp, kimnen aqyl súramaqpyz dedi bir qyrsyqtyq, bir birbet­keylik bizding jýrekterde.
“Bitken iske synshy kóp” әriyne... Biraq syn shyn bolsa, kónil aq, niyet shynayy bolsa, qaneki? “Jazghandary sauatsyz, týkke alghysyz” degen sabazdar jiyrma eki jyldan beri Lenindey 54 tom jazbasa da on joba jazuyna uaqyty boldy ghoy. Endi “Jigitter myna jerin bylay jazyndar, bylay týzetinder” dep sauattylyghyn, aghalyghyn kórsetse, kim qolyn qaghypty? “Ýsheui asyghystyq jasap otyr, әli de aqyldasu kerek edi” degender endi qansha kýter edi, asyqpay jýrgende arbamen qoyan almaq týgili tasbaqanyng da qarasy kórinbey ketken joq pa dedik ren­jip...
Artynan aqylgha salsaq, shynymen de sol qarsy shyqqan bauyrlargha alghys aituymyz kerek eken... nege deysiz be? Shynymen de keyde maqala jazyp, keyde miting, arasynda fleshmob jasap, ýnimizdi shyghar­ghanymyz bolmasa, bizdi elding kóbi shynymen-aq tanymaytyn edi. Al eger atynan at ýrketin últ-patriottary bizding úsynysty qyzu qoldap, otynyn tasyp, otyn mazdatyp ala jónelse eki kýnnen keyin úsynystyng qay auyzdan shyqqanyn emes, kimderding basynda jýrgenin ghana aitar edi júrt. Sondyqtan ashyq ta qarsy shyghyp, arasynda anghal aghalarynyn qolyn maylap, sózin saptap, bizdi “Búl ÚQK jobasy, búl ýsheui ÚQK qúiyrshyghy” degizgeni shynymen de bizding tanymaldyghymyzdy arttyrmasa, kemitpedi. Bir sózben aitqanda, “qara piar da – piar” dep myrs ettik... ettik te júmysymyzdy jalghastyra berdik... Alla sәtin salsa, aiqaymen bastalghan is abyroymen ayaqtalsyn deniz...
 
AYQAYLAGhANDAGhY ARMANYMYZ NE, OIQASTAGhANDAGhY OIYMYZ QANDAY?
Jaqsy bolsyn, jaman bolsyn bir dýniyening jobasy jasalghany anyq. Áriyne, kemshiliksiz dýnie joq. Izdegen adam Ata zannan da alty qate tabady. Eger mysqyl men sarkazmdy jyrtylghan kebistey laqtyryp tastap, shyndyghyna kóz jýgir­ter bolsaq, erkin el bolghanymyzgha 22 jyl tolsa da últtyq mýdde mәselesinde jyrtyq-tesigimizding az emes ekeni júrttyng bәrine mәlim.
Basqany aitpaghannyng ózinde әrbir tughan sәby besikke arqasy tiymey-aq moynyna 7000 dollar qaryzdy arqalaytynyn, oghan qosa әke-sheshesining keminde ótelmegen eki nesiyesining baryn eskersek te, býkil halyq arghysy 40 jylghy yadrolyq synaqtyn, býgingi 7 әskery synaq poligony men Bayqonyrdan tógilgen geptildyng kesirinen tepse temir ýzetin jastardyng 30 payyzynyng belsizdikke úshyraghanyn, odan qala berdi, isik aurulary men qúbyjyq balalardyng kóptep tuyluyn aitsaq ta jetkilikti.
Ol azday endi esin jiyp, ensesin kótere me degen halyqqa ekonomikalyq qysym jasap, Kedendik odaqtyng kenirdekti qysyp bara jatqanyn, Euraziyalyq odaq degen pәlening qyr astynda túrghanyn, oghan biylikting biyshigin ústaghandar shybyndap, bas iyzep túrghanyn qosynyz.
Jaqynda bir dosym habarlasty. Dosy bolghan song maqtap otyr demeniz, shynynda da ol jigit talant­ty tele jurnalist. Tilinen de, qolynan da is keledi. Kezinde “Habar” arnasynyng mandayaldy pro­duseri de bolghan-dy. Sol jigitti bir telearnanyng basshylarynyng biri retinde ótip túrghan jerinen “joghary jaqtan zvandap” tizimnen syzdyryp tastapty. Sebep? Sebep bir oppozisioner jigitting qasynda biraz uaqyt birge jýrip qoyypty.
Tәiir-ay, deysing sonda. Ne qazaq­standyq azamattyghy joq, reseylik bireulerdi Últtyq arnany oirandatugha berip qoyamyz da ózimizding qazaghymyzdy nege shettetemiz, oppozisiyada boldy dep? Oppozisiyada jýrgen úl-qyzdar sheteldikterden de jau kóringeni me? Biylikte jýrse, shpion dep, oppozisiyada jýrse sat­qyn dep, shou bizneste jýrse kógildir dep últym degen azamattardyng moynyna nege qonyrau baylay beremiz?
Ózi az qazaqty jýzge, rugha bóldik. Qalanyng balasy “mәngýrt” dedik, dalanyn balasyn “mambet” dedik. Odan beri dinge senetinder men senbeytinder dedik, odan músylmandar men emesterdi bir-birine qarsy qoydyq, músylmannyng birin vahabiyt, birin sopy, birin qúranshy, birin núrshy dep sangha bóldik. Qúdayym-au, ózi at tó­belindey qazaq barmyz. On qazaqtyng on jauy bolsa, onyng segizi qazaqtyng ózi... Endi qalay el bolyp ensemizdi kóterip, últ bolyp úiysa alamyz?
Qazaq tildi ministrge júmyrtqa laqtyrylyp, tek qazaqsha jauap beretin әnshining konsertinde janjal shyqqany kezdeysoqtyq pa? Áy, qaydam...
“Qaysybirin aitayyn, bayym ólip, qaynym alghasyn” dep jylapty deydi bir apamyz. Desek te qazaq balasynyn, qazaq últynyng bashpayyn bir taldap syndyryp, belden shonqitudyng týrli jymysqy amaldarynyng jasalyp jatqanyn qalay jasyrayyq? Tili әli shyghyp ýlgermegen balabaqshadaghy, 1-synypty endi attaghan balalargha aghylshyn tilin ýiretip, býkil ghylym búlaghyn aghylshyn tiline tәueldi etip qoi da ana tilimizding kósegesin kógertetin emes, kýlge kómip, kýresinge tastaghysy keletinderding әreketi ekeni anyq.
Múrnymyzdy shýiirip, mensingimiz kelmeytin qyrghyz aghayyndar Reseyden ashtyqta qyrylghan úl-qyzdarynyng qúnyn daulap jatqanda, biz 752 yadrolyq jarylystan zardap shekken 1,5 millionnyng aqysyn talap ete almay otyrmyz. Talap turaly aitasyn-au, Bayqonyrdy berip, aqysyna 115 mln dollar alsaq, sol elden 7 әskery poligon túrghan 10 mln gektar jer ýshin nebәri 25 mln dollar alamyz. Onyng qorshaghan ortagha, adam aghzasyna tiygizip jatqan zalaly jýzdegen jyldargha ketip, myndaghan bozdaghyndy jalmap jatyr. Onyng orny milliardtarmen tolyghar ma?
Osynday jaghdaydy kórip, bile túra aitpasan, sózding atasy óledi. Býgin adamnan qorqyp, auzyndy bughanynmen, erteng Allanyng aldynda kim kinәli edi dersin? Ayaq-qoly joq, jany bar bolghanymen, aqyl-esi joq, jarymjan, qúbyjyq balalardy kórip otyryp sol qasiret sening de qúndaghyna týsui mýmkin-au degendi oilaghanda, ýstinen qús úshyrmay, mәpelep, janymnyng japyraghy degen qyzyng bedeu, túqymymnyng tamyry, bolashaghymnyng jalghasy dep otyr­ghan úlyng belsiz bolyp, nemerenning iyisi men kýlkisine, byldyrlaghan sózine zar bolyp, saqalynnan qandy jasyng sorghalar shaghyndy kóz aldyna elestetip kórding be? Kórmesen, kór... mýmkin oilanarsyn...
 
NE ISTEU KEREK? SÓZ BEN ISTING BIRLIGINE KIM KEPIL?
Bir evrey bir evrey turaly “ol jyndy, biraq bizding jyndy” degen eken... Synasa da, daulassa da, qarsy bolsa da sonyng bәri qazaq, bәri ózimizding bauyrlarymyz. “Yryldarsyng qappassyn, menen jaqsy tappassyn” degen. Auyldyng ala tóbetteri de kýnde juyndygha talasyp, yryldasyp jýrgenimen, qora shetine qasqyr tiyse, birige qalmay ma? Onyng qasynda biz Alla aqyl bergen, aldymyz alpystan, artymyz otyzdan asqan, tauysqan kitabynyng aty bir kitap bolatyn, kóp oqyp, kózi ashylghan azamattar emespiz be?
Bәrimiz últshyl bolsaq, oilaghanymyz bir qazaqtyng bolashaghy, múnymyz da, dertimiz de bir qazaq, arman-tilegimiz de, maqsat-mýd­demiz de bir qazaq bolsa, taghy bir qazaghynnyng qazaqtyng jaqsarmaghy ýshin kótergen bastamasyna qarsy bolghanyna, ortaq tu kótermey, otauyndy onasha tikkenine jol bolsyn, últshyl bauyrym!
Sonymen, endi ne istemek kerek? “Auzymen oraq orghannyng beli auyrmaydy” deytin әkem. Qashanghy qyzyl sózding qyrmanyn sapyryp, jel sózding jauyngeri bolamyz? Sóz degen – aua, ol ispen birikpese, qúny kók tiyn da bolmas... Onda isimiz ne bolmaq?
“Kóp qorqytady, tereng batyrady” deydi qazaq. “Kópte aqyl joq” deydi taghy bir qazaq. Kópke aqyl kirgizip, kósh bastaytyn, sóitip, kýshke ainaldyratyn siz ben biz emespiz be? Olay bolsa, ne túrys?
Bauyrym-au, jauyng jar astynda emes, jauyng tórinde, baylyghynnyng ýstinde otyr. Qazaqqa qazaq jau emes, bauyr. Olay bolsa birlikke kelip, tirlik bastayyq.
Bizdin, yaghny el tanymaytyn ýsheuding isi bir qúryltaymen toqtamas deymin. Týsingen adamgha búl iri isterding biri emes, baratyn joldyng basy dep úqqan jón. Biz óz ambisiya­myzdy jasyrmaymyz. Bizding maqsat – últtyq-demokratiyalyq memleket ornatu. Oghan bastar jol býgin qúryltay bolsa, erteng birles­tikterding birigui, odan arghysy tútas últtyng birigui.
“Jeniske jetemin demesen, qol bastama, mejege jetemin demesen, jol bastama” degen. IYә, soqtyqpaly soqpaqsyz joldy da kórermiz, etikpenen su da keshermiz... Biraq Alla qalasa, jeniske de jetermiz.
Áste ot jaghyp, oiran salmaq oiy­myzda joq... tek bizding janymyzdyng shyryldaytyny qazaghymyzdyng qamy... Qazaghym degenim – ol ózim, anam, asqar tauday әkem, bauyrlarym, mening balalarym, sýiip alghan jarym, qúrdasym, qúdam, naghashym, olardyng barshasynyng jaqyndary, tanityn, tanymaytyn qandastarym... Árkim osylay oilasa, birlik emey nemene? Olay bolsa, júmylyp júdyryq bolmasqa qanday amal bar? 
 
Ýsheuding bireui, últshyl-demokrat qazaq Maqsat ILIYaSÚLY
"Jas Alash" gazeti
0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2101
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2514
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2197
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1622