Beysenbi, 16 Mamyr 2024
Janalyqtar 2931 0 pikir 18 Qyrkýiek, 2013 saghat 10:37

Sarbazdarymyzdyng birin – tabytqa, birin týrmege toghytu qaytsek tyiylady?

Óz-ózine qol saldy. Búl – Otan aldyndaghy mindetin atqaryp jýrip belgisiz jaghdayda qaytys bolghan sarbazdardyng ólimine qatysty aitylatyn jauapty organdardyng jattandy sózi. Óz-ózine qol saldy degen sarbazdardyng ata-analary, tughan-tuystary «sýiegi synyp, ýsti-basy kók ala qoyday bolyp ketken» dep shyryldap jatsa da, bolghan jaghdaydyng aqiqaty anyqtalmaghan kýii bozdaqtar jer qoynauyna, mәngilik sapargha attanyp ketip jatyr. Sonda da әskery qúram basshylary «әskerde әlimjettik joq» degennen tanar emes.

Óz-ózine qol saldy. Búl – Otan aldyndaghy mindetin atqaryp jýrip belgisiz jaghdayda qaytys bolghan sarbazdardyng ólimine qatysty aitylatyn jauapty organdardyng jattandy sózi. Óz-ózine qol saldy degen sarbazdardyng ata-analary, tughan-tuystary «sýiegi synyp, ýsti-basy kók ala qoyday bolyp ketken» dep shyryldap jatsa da, bolghan jaghdaydyng aqiqaty anyqtalmaghan kýii bozdaqtar jer qoynauyna, mәngilik sapargha attanyp ketip jatyr. Sonda da әskery qúram basshylary «әskerde әlimjettik joq» degennen tanar emes.

Áriyne, sarbazdar arasynda әlimjettikting bol­­maghanyn, Otan aldyndaghy boryshyn óteuge bar­ghan әrbir azamattyng әskery tәrtipke beyim­de­lip, mindetin abyroymen atqaryp, aman-esen tughan topy­raghyna oralyp, ata-anasymen qauyshqanyn әrkimning de tileri anyq. Alayda, ókinishke qaray, beybit zamanda Otan aldyndaghy azamattyq bory­shyn atqaryp jýrip jaryq dýniyemen qosh aitysyp ketip jatqan sarbazdar jayly aqparat búqaralyq aq­parat qúraldarynda joq degende aiyna bir ret boy kórsetip jatyr. Búl – jurnalister qauymyna belgili bolyp jatqandary. Aghymdaghy jyldyng toghyz aiynda qansha sarbaz qaytys bolghany jayly naqty mәlimet alu mýmkin bolmay otyr. Óitkeni jauapty organ mamandaryna habarlas­sa­nyz, týrli syltau aityp naqty jauap beruden tay­saqtaydy. Sondyqtan key jaghdayda beyresmy derek kózderining maghlúmatyna jýginuge mәjbýr bolamyz. Alayda beyresmy maghlúmattargha jýgine qalsanyz, «biz ózimiz naqty jauap berer edik qoy» dep artynan baybalam salyp jatatyndar da tabylady. Sondyqtan da tek aghymdyghy jyldyng jeti aiynda baspasóz betterinde jariya bolghan jagh­daylardy ghana keltirgendi jón kórdik. 2013 jyldyng jeti aiynda sarbazdardyng óz-ózine qol salu jaghdayyna qatysty jeti oqigha baspasóz be­tin­de jaryq kóripti.

Naqty aitar bolsaq:

24 qantar kýni Jambyl ob­ly­synda merzimdik әskery qyzmetin at­qaryp jýrgen sarbaz jazatayym kóz júmghan. 4 sәuir kýni Astanadaghy әs­kery bólimshede qatardaghy sar­baz asylyp qalghan. 5 sәuir kýni Qa­ra­ghandyda sarbaz avtomatty qa­ru­dan ózin-ózi atqan. 15 sәuirde 32 jas­taghy serjant tabelidik pistoletten aty­lyp ólgen. 7 mausym kýni Óskemendegi әs­kery bólimning sarbazy tamyryn kesip, ja­ryq dýniyeni tәrk etpek boldy. 16 shil­de­de Jambyl oblysynda shekara qyz­me­tin­degi kishi serjant avtomattan ajal qúsh­ty. 31 shildede Manghystau oblysynda she­kara beketinde qyzmet atqaryp jýrgen ja­uynger asylyp qaytys bolghan. Al qyr­ký­yekting alghashqy kýni Shyghys Qazaqstan ob­lysyndaghy Zaysan shekara otryadynda Otan aldyndaghy әskery boryshyn ótep jýr­gen 18 jasar sarbaz kóz júmghan. Ter­geu barysynda anyqtalghany, sarbaz she­ka­ra zastavasy basshysynyng oryn­ba­sa­ryna tiyesili qarudan atylghan oqtan opat bol­ghan. Shekara basshylyghynyng jauaby bәz bayaghy – óz-ózine qol júmsady. Alay­da shekara zastavasy basshysynyng oryn­ba­­saryna tiyesili qarudyng sarbaz qolyna qa­lay týskeni júmbaq.

Atalmysh jaghdaylardyng basym bó­li­ginde әskery prokuratura mamandary «óz-ózine qol júmsaugha jetkizgen» degen ký­dik­pen qaytys bolghan sarbazdyng qyz­­met­tes­te­rining ýstinen qylmystyq is qoz­ghap jatsa da, әskery bólim basshylary «qyz­met ba­rysynda abaysyzda óz-ózin atyp al­dy, ózin-ózi beldigine asyp qoydy, әskery bó­­lim­de әlimjettik joq» degennen tanghan emes.

Tolymbek AYTJANOV, әleumettanushy:

– Ózim de әskerde boldym. Áskerde әlimjettik bar ekeni ras. Qyzmette bolghan kez kelgen azamat múny rastay­tyn shyghar. Tek әlimjettik әr jerde әr­týrli. Qay jerde tәrtip qatang bolyp, ko­man­dirler óz mindetine jauap­ker­shi­likpen qarap, sarbazdardy ýnemi ba­qylauda ústasa, onday jerde әlim­jet­tik az bolady. Al eger komandir óz mindetin «dedterge» jýk­tep qoysa, on­day jerde baqylau bol­maydy. Salda­ry­nan qayghyly oqiy­gha oryn aluy da mýmkin. Sondyqtan ko­mandirlerding jauapkershiligin art­tyru kerek.

Aydy etekpen jauyp bolmaytyny siyaq­ty, әskerdegi әlimjettikting bar eke­nin jasyryp jaba almaymyz. «Ustav» bo­yynsha emes, qyzmetke aldymen kelgen sar­bazdardyng keyin kelgen sarbazdardy ja­zylmaghan erejelermen tәrtipke sha­qy­ryp, baghynbaghandaryn kýshtep, úryp-soghyp baghyndyru ýrdisi – Tәuelsiz Qazaq­stan armiyasyna kenestik armiyadan qalghan múra. Kenes әskerine búl jazylmaghan ere­­jeler týrme jýiesinen engen eken. Týr­­­meden kelgen múrany týbegeyli joy­ma­­­yyn­sha, jastarymyzdyng birin – ta­bytqa, birin týrmege jatqyzu toqtamay­dy. Ony joy­­dyng birden bir joly – ofiy­ser­ler­ding jauapkershiligin arttyru. Yaghny әs­ke­ry bólimde sarbazdargha qatysty qay­ghy­ly jagh­day oryn alsa, «óz-ózine qol júm­­sady» dep «qazannyng qaqpaghyn» jaba sal­may, tikeley komandirlerdi qatang ja­zagha tartu qajet.

Ludmila KOSTENKO, «Soldat analary» komiytetining mýshesi:

– Talay ret Otan aldyndaghy min­detin atqaryp jýrip qaza bolghan sol­dat­tardyng ólimine qatysty ótken sot oty­rystaryna qatystym. Key jagh­day­da әlimjettikting bolghany kózge úryp túrsa da, dәlel jetkiliksiz bo­lyp, is ja­bylyp jatady. Al dәlel­den­gen jagh­dayda, bir órimdey jas qyl­mysker bolyp qamalady. Sol sәt­tegi ata-ana­synyng kýiin kórip, ja­nym auyrady. Bi­reuining balasy ólip qayghyrsa, ekin­shisi balasy qylmysker bolyp týrmege qa­malghandyghyna qay­ghy­rady. Olar ba­­­la­syn ólim­ge ne qyl­mys jasaugha ji­ber­gen joq qoy. Olar­dyng biri ólip, biri abay­­syz­da qyl­mysker boluyna bó­lim ko­­man­dirleri tikeley kinәli. Bi­raq әs­ke­­ry bólimde әlimjettik bo­lyp, sol­dattyng qa­za tapqany ýshin komandirlerding týr­­mege otyrghanyn kórgen joqpyn. Ári ketse, qyzmetten shettetedi. Bire­ui­­ning balasy ólip, bireuining balasy týr­­mege qamalyp qayghy jútyp jat­qan – tek ata-analar ghana.

Qazaq qashan da jauynger halyq bol­ghan. Osynshama úlan-baytaq jer bizge elin-jerin nayzanyng úshymen, bilekting ký­shimen qorghaghan úly babalarymyzdyng bir­ligi arqasynda múragha qaldy. Son­dyq­tan da әskerdegi әrbir sarbaz jenisting kilti birlikte ekenin әrdayym este saqtauy kerek.

Ámirbek TÓGISOV, general-mayor:

– Áskerdegi әlimjettikke qarsy ke­shendi júmystar jýrgizu qajet. Eng al­dymen, mektep qabyrghasynda al­ghash­qy әskery dayyndyq pәnin oqyt­qan­da jastardyng sanasyna bir-bi­rimen dos bo­ludy, әlimjettikting qyl­mysqa úryn­­dyratynyn siniruimiz qa­jet. Ekinshiden, әrbir әskery oqu ornynda pedogogika-psihologiya pәnin engizu kerek. Bo­lashaq komandir әr sarbaz­ben onyng mi­nez-qúlqyna qaray qalay júmys is­teudi mengerui tiyis. Ýshin­shi­den, әskery prokuratura qyz­met­ker­leri әskery bólimderge baryp, әlim­jet­tikting qyl­mys ekenin aityp, onyng zan­dyq jauap­ker­shiligi turaly dәris ót­kizip otyruy kerek. Sodan keyin bir kez­­deri Múhtar Altynbaevtyng tú­syn­da­ghy әleumettik deldal lauazymyn qay­­ta engizu qajet. Áleumettik deldal la­uazymyndaghy ofiy­ser sarbazdar­dyng dúrys tamaq­tanuyn, medisinalyq kó­­mek aluyn, sarbazdyng auyldaghy tu­ghan-tuysymen habarlasyp túruyn qa­daghalap, sarbaz­dyng komandirler­den jasyryp aitpay jýr­gen jaghdaylary bol­sa, anyqtap, naq­ty әleumettik-psiy­­ho­­logiyalyq kó­mek kórsetetin. Sol kez­­de ol óz nәtiy­je­sin berip, sarbazdar ara­syndaghy әlimjettik azayghan edi. Ta­­ghy bir aita keter mәsele kelisimshart ne­gizinde әskerde qyzmet etetinderge qa­tysty. Jasyratyny joq, key jagh­day­da olar­dyng jas sarbazdargha kýsh kór­setu faktileri oryn alyp jatady. Son­­dyq­tan olarmen shart jasasqanda ja­uap­ker­shilik jayyn qatang eskertu ke­rek. Eger osy keshendi sharalardy at­­qar­saq, әskerdegi әlimjettik, suisid azayady.

Avtor: Qaldar KÓMEKBAEV

"Alash ainasy" gazeti

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2095
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2514
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2183
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1617